DE STEM
De angst voor de dikke man
op de eerste rij die lacht
op de verkeerde momenten
P TV
■■B
Wat is er
te doen
Schouwburgdirecteuren over hun publiek, het applaus, de kritiek en de koffie
16 SEPTEMBER 1994
Ichrijver Guido de Vos in
FOTO NCRV
floed krijgt toegediend van
Ind uit Songtekst '94. Bas
brogramma. Voor de Song-
pt 21 jaar uitgenodigd een
I namen NCRV, Conamus en
rijven van Nederlandstalige
[1 de Bulkboektrofee in het
[de Gigantjes, Jacques Herb
liedjes ten gehore.
Ie speelfilm uit 1989. Regie;
j Benedict, Sydney Walsh en
pa stuit op een grote zaak,
De crimineel dreigt Eddie
ipad en verruilt New Yersey
In klein detectivebureau en
|n assistent. Zijn eerste klant
de dood van zijn zakenpart-
speelfilm uit 1977. Regie:
b Dirk Bogarde, James Caan
11944 worden tienduizenden
g voor de winter het Roerge-
fpt operatie Market Garden
uit 1992. Regie: Robert
hs, Greta Scacchi en Peter
Sriffin Mill krijgt post van
Ie hem met de dood bedreigt.
I door de filmstudio wordt
I baan, gaat hij op onderzoek
i dat David Kahane achter de
|ïfilm uit 1979. Regie: Tony
bon, Sterling Hayden en Joe
Michael Flaherty gaat naar
|991. Regie: Michael Tuchner.
Bostwick en John Stamos. De
de grote stad achter zich en
het platteland. Hun droom
knneer zij overvallen worden
Eilm uit 1989. Regie: Sean S.
an Blacque, Nancy Everhard
komst wordt in de Verenigde
zee, een basis voor weten-
hl. De marine financieert het
basis moet ook dienen voor de
[er vlak bij de basis een grot
ng vormt voor het onderzoek,
blazen.
Irikaanse speelfilm uit 1973.
lollen: Clint Eastwood, Jeff
Iderbolt werkt samen met zijn
Jfect plan uit. Ze willen geld
lerstoppen en hopen dat na
langer op de nummers van de
DE VERSCHILLEN
dsa6 'iooq
iosijuii 'sjijoaj uaoips 'uiuijeau1
je 'sjnui uee }u|| bpoj 's>|U!i >I|°M
G rot Gids
VRIJDAG 16 SEPTEMBER 1994 DEEL D
Zuidelijk Toneel: 'Rijkemanshuis' - 12
v n Bergen op Zoom, 13 oktober in
Soosendaak.
Zuidelijk Toneel: 'De tramlijn die ver
ingen heet' -- 8 febr. in Roosendaal, 9
- in Bergen op Zoom, 6 en 7 maart in
Breda.
Zuidelijk Toneel: 'Phaedra' - 13 april in
:;-:en op Zoom, 15 april in Terneuzen, 20
- 21 april in Breda, 22 april in Roosen-
->s 2 mei in Oosterhout.
Zuidelijk Toneel: 'Splendid's' - 20 dec.
,-Roosendaal.
Nationale Toneel: 'Dokters dilemma' -
jnlm Breda.
Nationale Toneel: 'De dood, de duivel'
25 april in Roosendaal, 27 en 28 april in
.reis.
Nationale Toneel: 'Antichambre'
Imeun Breda.
Nationale Toneel: 'Britannicus' -
itw. in Roosendaal.
Nationale Toneel: 'Oog om oog'
van in Roosendaal,
toneelgroep Amsterdam: 'De meeuw'
■dmei in Roosendaal, 3 mei in Breda.
toneelgroep Amsterdam: 'Time of my
Be' -10 maart in Roosendaal, 24 en 25
naait in Breda
RO-theateri 'Heartbreak House' -- 10
Roosendaal
«O-theater: 'Hecabe' 24 maart in
Jxsendaal, 12 mei in Breda
Boudewijn de Groot:
Ret dagboek van-Anne Frank' 24 en
25 jan. in Oosterhout, 14 febr. in Etten-
ta, 13 april in Terneuzen, 9 en 10 mei in
Roosendaal, 8,9 en 10 juni in Breda
Theater van het Oosten: 'De Troje-Tri-
logie' -17 dec. in Breda
Noord-Nederlands Toneel: 'Suiker' - 25
a- m Etten, 8 maart in Oosterhout, 9
naait m Terneuzen
Arts Pro: 'Ritter/Dene/Vos' - 18 febr.
f Roosendaal
theater van de Lach: 'Japon over het
balkon' - 25 okt. in Etten-Leur, 1 dec. in
Terneuzen, 10 en 11 jan. in Bergen op
loom
Trudy Labij in 'De woonboot' - 31 jan.
'Roosendaal, 1 febr. in Oosterhout, 13
as'il in Etten, 28 april in Terneuzen, 29
aunlin Breda
Peter Faber e.a.: 'Oleanna' - 29 nov. in
Etten-Leur, 13 dec. in Oosterhout, 8 maart
"Breda
Willem Nijholt e.a. in 'Later is te laat' -
okt. in Bergen op Zoom, 2 okt. in
Terneuzen, 5 nov. in Roosendaal, 11 nov.
Oosterhout
felly Frijda en Huib Broos: 'De kip die
over de soep vloog' - 31 maart in Breda
Margreet Blanken e.a. in 'Dag vreemde
Wan' - 28 nov. in Bergen op Zoom, 22
dec. ,n Etten-Leur, 2 febr in Terneuzen.
Theater Antigone: 'Roberto Zucco' - 1
c 2 dec, in Breda
Theater Antigone: Bouwmeester Sol-
ness' - 16 maart in Roosendal, 23 maart
Breda, 29 maart in Terneuzen, 30 maart
n Oosterhout
Blauwe Maandag Compagnie: 'Zwak-
sterk' - 3 maart in Breda
Blauwe Maandag Compagnie: 'Vrijen
roet dieren' - 30 en 31 mei in Breda
Theater De Korre: 'De Rafaels' - 28 okt.
Roosendaal
Theater De Korre: 'Vlaamse legenden'
-11 meun Breda
Theater Ivonne Lex: 'Antigone' - 29
sept, in Bergen op Zoom, 30 sept, in Hulst,
'2 nov. in Oosterhout
De Zwarte Komedie: 'De kleine vrij
heid' - 27 en 28 okt. in Breda, 4 nov. in
Etten-Leur
Haarlems Toneel: 'De Spaanse hoer' -
ld nov. in Bergen op Zoom, 21 jan. in
Terneuzen
Haarlems Toneel: 'Arcadia' - 6 mei in
e neuzen. 11 mei in Bergen op Zoom
Haarlems Toneel: 'De val' - 11 nov. in
Terneuzen
Theater Split: 'Een zwarte Pool' - 11
nov. in Terneuzen
Hollandse Comedie: 'Valstrik voor een
roan alleen' -16 nov. in Terneuzen
De Koe: 'Monoloog geterroriseerd
11 ~20 okt. in Breda
f0, De koe: 'Talkshow' - 21 maart in
Breda -
Theater Teater: 'Fernando Tango' - 20
te m Breda, 10 jan. in Terneuzen
Het Volk: 'Blauwdruk' en 'Het laatste
kievitsei'9 maart in Bre(ja
Het Volk: 'Nooit meer dansen' - 25 nov.
n Terneuzen. 26 nov. in Roosendaal, 10 en
maart in Breda
Cosmic Illusion: 'Brazilian Women' - 8
bic. f 13 dec in Roosendaal
oog van de orkaan' - 13 dec
"Breda
Herman Verbeeck en Helmert Wouden-
_e,9- Kwast en mes' - 16 en 17 sept, in
'eda, 1 november in Oosterhout
hoe Ruysschaert: 'Wit is altijd schoon'
Tino slpt Bret'a'4 aPfil 'n Oosterhout
ne Ruysschaert en Jo de Caluwe:
(lesbrieven' -24 jan in Roosendaal,
apr 1 m Terneuzen
J^oed: 'Ik heb het gezien' - 14
,if'n Terneuzen, 3 april in Breda
barden-kathedraal: 'Yerma' - 13
f n Breda
es-theater: 'De goede mens van Se-
<uan -4 mei in Breda
I FOTO DE STEM/BEN STEFFEN
Door Marjan Mes
Waarom gaan mensen naar het
theater? Om zich zorgeloos te ver
maken? Om er gezellig een avondje
uit te zijn? Om zich in de pauze op
z'n paasbest te laten bewonderen?
Om iets op te steken over het
menselijk bestaan? Ter lering, van
wege het kunstgenot, de ontroe
ring, de slag in het gezicht, de
herkenning?
Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Maar
alle schouwburgbezoekers willen uit
eindelijk toch maar een ding; dat een
voorstelling hen niet verveelt. Het
mooiste moment van het schouwburg
bezoek is misschien nog wel wanneer
het doek opgaat, voor zover dat tegen
woordig nog gebeurt, en de verwach
tingen hooggespannen zijn over wat
komen gaat.
Het geroezemoes verstomt, de zaal
kijkt ademloos toe wanneer Youp in
z'n eentje opkomt en het podium in
bezit neemt. Of Pierre, Gijs, Annet of
Mary, vaak nog zwijgend, met hun
enorme uitstraling stilte afdwingen.
Soms kan de avond al meteen niet
meer stuk, een andere keer voelt men
zich al binnen een half uur bekocht.
De ideale voorstelling bestaat niet.
Althans niet voor iedereen tegelijk op
dezelfde plaats. Wat voor de een de
ultieme emotionele ervaring is, blijkt
voor de ander een oersaaie belevenis.
Soms zie je dat demonstratief tot ui
ting komen wanneer theaterbezoekers
al in de pauze verontwaardigd het
gebouw verlaten.
Weglopen
Er is praktisch geen voorstelling, be
halve misschien van de populaire ca
baretiers en blijspelkern, waarbij er
niet enkele bezoekers boos weglopen.
Ze hebben twintig of dertig gulden
betaald, maar willen toch niet afwach
ten of het misschien nog 'beter' wordt.
Waardeloos, schande, zonde van de
avond! Ze drinken nog een pilsje in
het café om de teleurstelling weg te
spoelen of gaan maar meteen naar
huis. Op de televisie valt tenslotte
altijd nog wel iets te beleven.
Boze gezichten zijn niet leuk voor de
schouwburgdirecties. Wie een paar
maal werd teleurgesteld, komt mis
schien een volgende keer niet terug.
Met een goede voorlichting vooraf
worden veel misverstanden voorko
men. En die is tegenwoordig een stuk
beter dan vroeger. Toen liet het pu
bliek zich gewoon een abonnement
aansmeren en zag wel wat er van
kwam. Tegenwoordig is men veel keu-
zebewuster.
Een kwart eeuw geleden kon het ge
beuren dat honderenden mensen al
tijdens de voorstelling wegliepen bij
Neerlands Hoop in Bange Dagen. De
ongewone aanpak van de nog jonge
Bram en Freek strookte niet met het
verwachtingspatroon van de uitver
kochte zaal, gewend als die was aan
Toon Hermans en Wim Sonneveld. De
obstinate cabaretiers wakkerden het
vuurtje-van-onbehagen nog eens lek
ker aan door op te merken: „We wor
den heus niet leuker, als u weg wilt,
moet u nu opstaan." Dat li'et men zich
geen twee keer zeggen.
Zulke taferelen doen zich tegenwoor
dig nauwelijks meer voor. Hoewel vo
rige week tijdens het Theaterfestival
nogal wat Haags publiek geschokt
wegliep bij het 'faecaliëndrama' De
Presidentes van Werner Schwab door
De Trust. Maar over het algemeen
weet het huidige, diverse en assertieve
publiek wel waar het terechtkomt. De
televisie-registraties van theateroptre
dens'vormen daarbij soms eerv goede
gids. Wie gaat er tegenwoordig nog
totaal onkundig naar Herman Finkers,
zo'n typisch voorbeeld van een klein
kunstenaar die ofwel de tranen over
de wangen doet lopen van het lachen
of stierlijk verveelt?
Misverstanden
Toch doen er zich ook in onzë tijd nog
wel eens vreemde misverstanden voor,
met name bij het literaire toneel, Toen
John Kraaykamp enkele jaren geleden
werd aangekondigd als de hoofdrol
speler in Schijn bedriegt, bevonden
zich enkele tientallen mensen in de
zaal die meenden met een gezellige
klucht van doen te hebben. Groot was
het onbegrip toen de lange, retorische
en venijnige monologen van Thomas
Bernhard klonken. Een pijnlijk mis
verstand dat wellicht mede te wijten
was aan een niet geheel adequate
schouwburgvoorlichting.
Hoewel... sommige theaterbezoekers
gaan toch nog altijd uitsluitend af op
titels en namen van spelers. Voorinfor
matie wordt doorgaans slecht gelezen.
Je hoort het niet zelden bij aanvang
van de voorstelling: „Waar gaat het
eigenlijk over?"
„Over een koning, geloof ik, die het
hele hof vermoordt".
„Gut, ik dacht dat het een stuk van
Tsjechow was."
„Welnee, dat is pas volgende maand."
„Ach, we zien wel, als het maar niet zo
zwaar op de hand is."
Wat mensen precies willen, weet geen
schouwburgdirectie of gezelschap, an
ders zouden zij rijk kunnen worden.
Artiesten en kunstenaars maken de
show, de dans of het toneel dat hun
goeddunkt. Het is een kwestie van
samenspel van talent, publieke gevoe
ligheid, reponse en toeval wanneer een
voorstelling aanslaat.
Applaus
Applaus bedriegt niet. Plichtmatig ap
plaus klinkt na iedere voorstelling. In
sommige plaatsen, zoals Terneuzen,
staat het publiek zelfs na iedere voor
stelling- op om te klappen. Maar'
laaiend enthousiast applaus, recht uit
het hart en uit pure dankbaarheid,
laat geen misverstand bestaan over het
succes van een voorstelling bij de zaal.
Dankbaar publiek is een zege voor de
spelers en voor de schouwburg.
Dat beaamt ook Gerry Blaauw-van
Hal, directrice van de jubilerende
schouwburg De Bussel in Oosterhout,
die dit seizoen tien jaar bestaat. „Niets
is zo erg als wanneer de kwaliteit van
een voorstelling achterblijft bij de ver
wachtingen van de zaal. En nog verve
lender is het als ik het zelf een slechte
voorstelling vind en dat moet toegeven
tegenover mijn publiek... Maar je ont
komt er niet altijd aan. Je legt zo'n
voorstelling vaak al een jaar tevoren
vast, als zij alleen nog maar op papier
bestaat."
De Oosterhoutse schouwburgdirectri
ce is van mening dat ze in de pauze en
na afloop een aanspreekpunt moet zijn
voor de bezoekers. „Een klein theater
als het onze, met verschillende pu
blieksgroepen die elkaar meestal wel
kennen, Is een belangrijke sociale ont
moetingsplaats. Als gastvrouw of
-heer heb je de taak om zoveel moge
lijk met iedereen persoonlijk contact
te onderhouden. In de pauze maak ik
vaak mijn rondje en als de mensen niet
veel zeggen, weet ik het al wel; dan
zijn ze niet bijster enthousiast."
Kromme tenen
„Het ergste wat je als schouwburg
kunt overkomen, is als de mensen bij
de verkeerde voorstelling zitten",
meent Gerry Blaauw.„Een voorval
vergeet ik nooit meer. Dat was tijdens
Nachtwake van Lars Norén door de
Blauwe Maandag Compagnie. Twee
echtparen zaten van het begin af ge
woon door te praten... dat ze het zo'n
rare voorstelling vonden. Mijn tenen
stonden krom. Ik heb die mensen dan
ook in de pauze aangesproken. En wat
bleek? Ze hadden theaterbonnen ca
deau gekregen en zo maar iets geko
zen. Rampzalig. Ik heb hen geadvi
seerd om na de pauze niet terug te
komen en hen kaarten aangeboden
voor een ander soort voorstelling."
Gerry Blaauw: „Het dankbaarste pu
bliek is over het algemeen het publiek
dat een avondje uit gaat naar een
cabaret of show. Karin Bloemen bij
voorbeeld; die spreekt bijna iedereen
wel aan. Als ze dat liedje over Afrika
zingt, is de zaal muisstil en-wordt er
ook niet gehoest. Het is trouwens
opmerkelijk dat er bij toneel meer
gehoest wordt dan bij een concert.
Dan barst het gebulder meestal pas los
tijdens het applaus."
Weglopen tijdens de pauze gebeurt
uiteraard ook in De Bussel. „Maar
soms hebben die mensen ook wel ge
lijk en het is tenslotte hun goed recht",
vindt de directrice. „Om te. blijven
zitten bij iets dat je niet mooi vindt, is
veel gevraagd. Het kan ook gebeuren
dat men de muziek te hard vindt. Ik
zeg trouwens wel eens in de pauze bij
een toneelvoorstelling: blijf toch nog
even kijken want na de pauze kan het
nog erg belangwekkend worden. Het is
zo jammer als het publiek te vroeg
afhaakt, terwijl het later soms nog erg
mooi kan worden."
Laatkomers
Te laat komen, is ook een vervelende
hebbelijkheid. „Vooral in De Bussel",
meent mevrouw Blaauw, „omdat bij
ons de deuren halverweg de zaal zitten
en laatkomers enorm storen. Het komt
steeds minder voor omdat laatkomers
niet beneden plaats mogen nemen. Ze
moeten op het balkon wachten tot de
pauze en als daar geen plaats is op de
trap gaan zitten. Dat is natuurlijk een
vervelende ervaring die je niet zo
gemakkelijk een tweede keer ris
keert."
„Je moet zorgen dat het publiek zich
ook thuis voelt als de zaal niet hele
maal vol is. Bij De Olifantsdracht
hebben we dat bijvoorbeeld opgelost
door achter de vierde rij een doek te
hangen zodat de aanwezigen zich toch
niet zo verloren voelden.De theater
gastvrouw betreurt het dat zij het
Oosterhoutse publiek wanwege het te
kleine podium en de hoge kosten geen
André van Duin-revue kan aanbieden
want daar blijft veel vraag naar. „Ik
vind het ook heel jammer dat ik dit
seizoen My fair lady niet kan pro
grammeren om dezelfde redenen. Dat
lijkt me nu echt een topper voor een
groot publiek. Maar over het algemeen
hebben we een trouw en tevreden
publiek dat weinig klaagt."
Ook Yolanda Mergler, directrice van
het Zuidlandtheater in Terneuzen, laat
het gastvrouwschap zwaar wegen. „Na
een voorstelling sta ik bij de uitgang
als een vast baken voor het publiek.
En ik heet de mensen bij aanvang ook
welkom. We hebben natuurlijk veel
concurrentie van de televisie en dan is
zo'n persoonlijk contact een goede
manier om de mensen zich thuis te
laten voelen. Ook onze vrijwilligers,
die samen met mij programmeren,
maar ook de plaatsen toewijzen en de
kaartjes scheuren, zijn in de zaal een
bekend gezicht voor de bezoekers."
„Ik krijg snel complimentjes als het
goed is geweest, maar als het slecht
was, willen de mensen zo snel moge
lijk weg. Hoe ze het vonden, hoor ik
dan meestal pas later via een omweg.
Bij de uitgang ligt bovendien een sug-
gestieboek. Maar in de praktijk blijkt
dat meer een reactieboek waarin voor
al de positieve reacties worden geno
teerd." Yolanda Mergler heeft recent
ook een enquête gehouden om te ach
terhalen waarom publiek van het vori
ge seizoen ditmaal wegbleef.
„Dan krijg je zeer tegenstrijdige uit
komsten", vertelt ze. „Bij tien ver
schillende mensen krijg je tien ver
schillende meningen over een voorstel
ling. De een vond De vrouw van de
zanger de beste en de ander juist de
slechtste voorstelling van het vorige
seizoen. Een meneer vond haar smerig,
omdat er seksuele handelingen werden
gesuggereerd. Bij de laatste dansvoor
stelling van Coupe d'amour zijn tien
mensen weggelopen, omdat ze de kei
harde muziek van het laatste deel niet
konden verdragen."
„Toch heb ik de groep teruggehaald en
toen werd die nog gesponsord ook
door een bedrijf uit Terneuzen omdat
de directie zo enthousiast was over de
artistieke kwaliteit. Je moet af en toe
durven te vernieuwen. Als program
meur moet je uiteindelijk je eigen
inzicht en intuïtie een kans geven
omdat je toch niet iedereen tevreden
kunt stellen. Bovendien zeg ik altijd
maar: je koopt een belofte. Je weet
immers nooit precies wat je in huis
haalt."
„Je hebt twee soorten publiek", be
weert Yolanda Mergler. „De mensen
die zich willen ontspannen en degenen
die intellectueel en artistiek geprik
keld willen worden. Bij de eerste
groep moet je niet met een moeilijk
toneelstuk aankomen terwijl de twee
de juist een vernieuwende voorstelling
waardeert waarover men na moet den
ken."
„Voorinformatie is daarom belangrijk.
Ik maak daarbij gebruik van de kran
terecensies. Ik kan lang niet alles
tevoren zelf zien omdat ik ook hier
aanwezig moet zijn 's avonds en
Zeeuws-Vlaanderen wel erg ver van
alles verwijderd ligt. Wel volg ik de
nieuwe stromingen om bij te blijven.
Daarvoor bezoek ik voorstellingen in
de Randstad en in België."
Telefoontjes
Dat het abonnementspubliek nooit hé
lemaal en ten alle tijden tevreden kan
worden gesteld, bevestigt ook de
Roosendaalse schouwburgdirecteur
Leo Kievit. „Bij populaire voorstellin
gen", vertelt de directeur van De
Kring, „vissen toch altijd reeksen
mensen achter het net. Omdat er te
weijiig stoelen zijn en je vaak geen
extra avond bij kunt boeken aangezien
die dan weer net niet vol komt of
omdat de artiest1 geen datum meer
over heeft."
„Iedereen wil wel naar Youp of Freek,
maar we hebbep maar 817 stoelen te
vergeven, dus dat levert dan boze
telefoontjes op. Mensen nemen soms
zelfs uitsluitend een abonnement voor
Herman Finkers of Tineke Schouten.
Als ze er dan niet meer in kunnen,
worden ze kwaad en brengen hun
abonnement terug." Ook de plaatstoe
wijzing levert ieder jaar aan het begip
van het seizoen, wanneer de abonne
menten worden verdeeld over de zaal,
problemen op. Mensen die jarenlang
een mooie plaats hebben gehad en die
nu plotseling achterop het balkon ko
men te zitten.
„Je moet dan", aldus Leo Kievit, „met
goede argumenten komen om je pu
bliek te overtuigen. Mijn antwoord is
altijd: deze toewijzing is het beste
bewijs dat we het eerlijk doen en dat
niemand wordt voorgetrokken. Het is
natuurlijk een luxe probleem, maar
wel lastig. Mensen komen uiteraard op
de eerste plaats voor de voorstelling
zelf, maar als de randvoorwaarden
niet goed zijn, kan een avondje uit
toch nog bedorven worden."
„Een kapotte stoel, een vuil toilet, een
smerig kopje koffie of te lang moeten
wachten op het pilsje in de pauze
kunnen wel degelijk de avond negatief
beïnvloeden, Aan de randvoorwaarden
moet perfect worden voldaan. De
mensen komen niet voor de koffie
maar als die slecht is, kunnen ze er
wel door wegblijven. De hele entoura
ge draagt bij aan het welslagen van
theaterbezoek. Toen ik hier kwam,
had ik het geluk dat er een mooie
nieuwe schouwburg was. Het publiek
was zelfs tevreden over de toiletten.
Echt slechte plaatsen hebben we hier
ook niet en dat heeft meegewerkt aan
de stijgende bezoekcijfers."
VERVOLG OP VOLGENDE PAGINA
