Hard
figuren
Een speelbal van louche
boekenlegger
theater
kinderboeken
Schrijvers bekennen dat ze van voetbal houden
DE STEM
Boek van de paus in
oktober in Nederland
Walsen met Ovidius en
reizen door de eeuwen
BOEKEN
Dag van Lucebert
Adriaan van Dis
Kandidaten Booker-prijs
DE STEM
Theater in Midc
zeemonsters en
Waterland Culti
weer in Waterla
Dansvoorstelling
Antigone met4 A
in De Herbakke
Losse kaarten'-
in Midden—Zeela
Broeierige vierde roman van Rien Broere
Lekker griezelen met
nacht, lood en oorlog
Paus Johannes Paulus II foto ap
Over de drempel van de hoop, het met zoveel bombarie aangekon
digde boek van paus Johannes Paulus II, wordt op 20 oktober
wereldwijd in de handel gebracht. In Nederland is Veen de uitgever.
Vóór de internationale publicatiedatum zijn de rechten verkocht aan
zoveel mogelijk landen, geheel volgens de wens van de paus, zoals
Veen zegt.
„De publicatie van Over de drempel van de hoop is een historische
gebeurtenis", meent de uitgever. „Voor het eerst in de geschiedenis
schrijft een paus een persoonlijk boek over vreugde en hoop." Hij zal
antwoord geven op vragen als 'waarom staat God zoveel pijn, ziekte
6n onrechtvaardigheid toe?', 'waarom zou de katholieke kerk het
alleenrecht op de waarheid hebben?' en 'wat voor nut heeft het
geloof wanneer je ook als niet-gelovige een fatsoenlijk mens kunt
zijn?'.
Het boek is uit het Italiaans vertaald door A. van Heek en gaat
34,90 kosten.
Door Laur Crouzen
Dichten is dansen. Veel meer
dan het ijverig zoeken van
rijmwoorden of tenminste ge
lijkluidende klanken aan het
eind van een zin of regel. Dat
je op tekst kunt dansen zonder
dat er ook maar en noot mu
ziek boven geschreven staat,
merkte ik bij het lezen van de
Nederlandse vertaling van een
opmerkelijk dichtwerk van de
klassieke Romeinse poëet Pu-
blius Ovidius Naso (43 voor
Christus - 17 na Christus), de
Epistulae Heroidum, ook wel
Heroides genoemd, wat ver
taald wordt met Legendari
sche vrouwen.
Waar gaat het over? Dat is
natuurlijk de eerste vraag, die
mensen interesseert bij zulke
stokoude teksten. Toch trekt
de vorm van de tekst in dit
geval de meeste aandacht.
Vertaler dr. W.A.M. Peters
heeft het namelijk aangedurfd
om in zijn Nederlandse tekst
het oorspronkelijke ritme van
het oeroude Latijn vast te
houden. Dat ritme, die vaste
afwisseling van korte en lange
lettergrepen met op sommige
een klemtoon en ander niet, is
het ritme van de dactylische
hexameter en pentameter. Dat
wil niets anders zeggen dan
een versregel van zes of vijf
telkens terugkerende ritmi
sche eenheden, die te beluiste
ren vallen als de'driekwarts
maat van een wals.
De eerste lettergreep van de
versvoet is lang en heeft de
klemtoon, terwijl er nog twee
korte en onbeklemtoonde let
tergrepen volgen. POM pom
pom, POM pom pom, POM
pom pom. Dat ritme heeft de
wals met ongetwijfeld een van
de oudste dichterlijke technie
ken gemeen. En het opmerke
lijke van Peters' vertaling van
Heroides is, dat hij aantoont
dat het Nederlands soepel ge-
noeg is om deze hexameters en
pentameters weer te geven.
Dit vaste ritme moet in de
oudheid ongetwijfeld ook een
hulpmiddel geweest zijn bij
het onthouden van ellenlange
teksten, want voordat ze op
schrift gesteld werden, werden
ze vaak in familiekring of in
kleine theaters jaren achter
een uit het hoofd voorgedra
gen'. Omdat het accent bij een
hexameter altijd op de eerste
lettergreep van de regel valt,
kan een nieuwe regel bij deze
techniek niet of nauwelijks
met een simpel lidwoord be
ginnen. Peters toont aan dat
dat geen enkel probleem is
voor onze taal.
Bovendien laat hij overtui
gend zien dat het invoegen
van allerlei kleine stopwoord
jes om het regiem van de maat
te handhaven niet nodig is.
Wie bekend is met de metri
sche vertaling van Homerus'
Odyssee door dr. Aegidius W.
Timmerman, zal zich verbazen
over Peters'
Heroides-ve rtaling. Timmer
man schrok niet terug voor
zeer gewrochte constructies
als: 'ZO dan sliep DAAR de
GODlijke DULder ODYSseus,
door MOEheid...' als eerste
vers van boek 6. Niets van dit
alles bij Peters, terwijl ook de
inhoud van Ovidius revolutio
naire werk er mag wezen.
Klaagbrieven
De Heroides bestaat uit acht
tien klaagbrieven van bedro
gen of in de steek gelaten
vrouwen, die zich allen heb
ben ingelaten met helden uit
de mythologie of andere be
roemdheden uit de Griekse ge
schiedenis. Penelope schrijft
aan haar Odysseus, Dido aan
Aeneas, voordat ze zelfmoord
pleegt met een zwaard op de
brandstapel, Medea geeft
Jason schriftelijk zijn vet,
Ariadne zegt Theseus de
waarheid, nadat ze hem heeft
helpen ontsnappen uit het la
byrint van de mens-stier Mi-
notaurus.
In de drie laatste gevallen be
gint de correspondentie met
een brief van de minnaar en is
haar antwoord minder kla
gend. Het belang van deze
fake-brieven is dat Ovidius
zich uitstekend in de vrouwen
weet te verplaatsen en hen
neerzet als zeer geëmancipeer
de mensen, die geen blad voor
de mond nemen. Leuk om
walsend te lezen.
In de 'reeks Ambo Klassiek
zijn nog twee andere klassieke
dichters vertaald. De Oden
van Horatius (65 - 8 v. Chr.),
zijn nu onder de titel De lyri
sche gedichten rechtstreeks in
het Nederlands leesbaar, ter
wijl ook de klaagzangen of
elegieën van de minder beken
de Tibullus, ook uit de eerste
eeuw voor Christus zijn opge
nomen. Qua ritme en techniek
valt over beide dichters min
der te zeggen, omdat ze de
jambe hanteren, een versvoet
van twee lettergrepen, afwis
selend kort en lang. Horatius
onderwerpen? Zichzelf, zijn
beschermers, vrouwen, liefde
en landschappen en seizoenen
en natuur. Tibullus schrijft
natuurlijk voor en over zijn
Delia, maar laat zich ook ken
nen als een fervente pacifist,
die met het simpele platte
landsleven dweept en een
macho-bestaan als soldaat af
wijst. En dat in een tijd, dat
de Romeinse legioenen bij gol
ven ons Gallië binnendreun-
den.
De charme van deze vertalin
gen is te vergelijken met de
opwinding van een tijdreis
door tweeduizend jaar. Er
treedt een intrigerend gevoel
van onmiddellijkheid op bij
het lezen van de verzen, alsof
je over de schouder van de
dichter meeleest in toga in de
zuilengang van een Romeinse
villa in Italië.
Albius Tibullus: 'Elegiën en de
andere gedichten uit het Corpus
Tibullianum', vertaald, ingeleid
en geannoteerd door John Na-
gelkerken, uitg. Ambo, prijs
39,90,-
Quintus Horatius Flaccus: 'De
lyrische gedichten', vertaald en
ingeleid door prof. dr. Piet H.
Schrijvers, uitg. Ambo, 49,50.
Publius Ovidius Naso: 'Legen
darische vrouwen of Heroides',
vertaald, ingeleid en geanno
teerd door dr. W.A.M. Peters,
uitg. Ambo, 44,50.
UriEMMR 1994. I* JAARGANG, Kr I
Ronald Giphart
reisde met het
legioen mee
f'
August Willemsen
over
Braziliaanse
dromen
diging van de jonkheer die
Zwikker zowaar gelooft.
Omdat hij in de ban is van
Theresa, wordt hij een speelbal
in handen van uiterst louche
figuren. 'Zo af en toe hebben
we te maken met afvalligen. Ze
moeten krachtig wórden ge
waarschuwd - voor hun eigen
bestwil. Wij vinden dat jij die
waarschuwingen in het vervolg
zou kunnen overbrengen,' luidt
de opdracht die hij iets te
plichtsgetrouw uitvoert.
Schlemielen
De hoofdpersoon van Rien
Broere doet denken aan de per
sonages die de romans van Fer-
ron bevolken: hoe onnozel ze
ook zijn, ze blijven de schle
mielen die voor een deel de
loop van de geschiedenis heb
ben bepaald. 'Eigenlijk was ik
van mening dat een mens geen
keuzes maakte,' bedenkt Aldo
Zwikker. 'Dat je werd meege
voerd op de stroom van toeval
die uit gebeurtenissen in een
leven ontsproot.' Een hand op
het graf van Massaro is juist
een demonstratie van het te
gendeel. Zwikker maakt voort
durend keuzes, de verkeerde
weliswaar en zonder zich te
realiseren wat de gevolgen er
van zijn, maar toch.
De roman is het testament van
Aldo Zwikker. Op de eerste
pagina blijkt hij te zijn overle
den, de roman is zijn nalaten
schap. Tijdens de oorlog heeft
hij zijn hand op het graf van
Massaro - de duivel - gelegd en
daarmee het Kwaad uitge
daagd. Ondanks alles heeft hij
de oorlog overleefd en is er zo
bemiddeld uitgekomen dat hij
zich de rest van zijn leven door
dames kan laten feteren.
'Geen ander dan Theresa heb ik
ooit bemind,' bedenkt hij aan
het einde van zijn leven. 'Om de
zuiverheid van mijn liefde voor
Theresa te bewaren, omringde
ik mij met vrouwen die zich
lieten betalen om mijn rustelo
ze begeerte tijdelijk te beda
ren.' Dit Marquez-gegeven
(Liefde in tijden van cholera)
lardeert Rien Broere met filoso
fieën over de liefde en de haat,
over schoonheid en verval. Dat
heeft hij met veel verve gedaan.
Rien Broere: 'Een hand op het
graf van Massaro'. Uitg. De Har
monie, Prijs: 39,50.
Voorpagina Hard Gras
Door Henk van Weert
Ooit was voetbal, het volkse tijdverdrijf
nummer één, geen gespreksonderwerp on
der hele en halve intellectuelen. Het was
dus ook geen groot literair onderwerp.
Literatoren schreven sowieso nauwelijks
over sport. De wielerverhalen van Tim
Krabbé, om te smullen, maar ze waren een
uitzondering.
Maar voetbal? Niet in de haak. Het mooiste
voorbeeld is dat van de Franse schrijver
Albert Camus, van wie bekend was dat hij
een hartstochtelijk liefhebber was. Maar
schrijven oyer voetbal? Daar waagde Ca
mus zich niet aan. Zijn beroemde boek 'De
Muur' ging daarom niet over de angst voor
de vrije trap, maar over iets totaal anders.
Het tij is aan het keren, hoewel de grote
roman over de passie voor cornervlag en
penaltystip nog altijd ongeschreven is.
Stukjes en verhalen zijn er wel. Nico
Scheepmaker, Kees Fens, Jules Deelder en
Jan Mulder schreven jaren geleden al over
voetbal. Freek de Jonge bleek een grote
liefhebber en Youp van 't Hek publiceerde
de ene na de andere voetbalcolumn, die in
gebundelde vorm als warme broodjes over
de toonbank gingen. En nu is er zelfs een
heus literair getint voetbalblad, dat uitge
geven wordt door de literaire uitgeverij
Veen.
Bekaaid
Hard Gras, voetbaltijdschrift voor lezers,
is onlangs in Amsterdam gepresenteerd
Henk Spaan
aan Ajax-speler Peter van Vossen. Het is
geïnspireerd op de voetbalbundel 'My Fa
vourite Year' van de Engelse Arsenalsup-
porter en schrijver (in die volgorde) Nick
Hornby.
De redactie bestaat uit Henk Spaan (van
Vermeegen) en Matthijs van Nieuwkerk,
chef kunstredactie van Het Parool. Zij
denken met het blad de al gesignaleerde
leemte te vullen. „Laten we eerlijk zijn: in
vergelijking met Amerika is de sport er in
de moderne Nederlandse literatuur altijd
bekaaid van af gekomen. Hoe vaak zouden
Philip Roth, Norman Mailer of John Irving
op zomeravonden samen met hun vader en
hun vriendjes en de vaders van hun
vriendjes, geen balletje hebben geslagen op
een zacht glooiend grasveldje in de buurt?
Hoe vaak hebben ze daar niet liefdevol
over geschreven? De tijd dat Neder
landse schrijvers in spe binnen bleven en
een boek lazen, terwijl de rest van de
straat buiten aan het voetballen was, is
voorbij", aldus Spaan.en Van Nieuwkerk
in hun regeringsverklaring in het eerste
nummer.
WK-koorts
Dat eerste nummer staat voor een deel in
het teken van het Wereldkampioenschap
voetbal in de Verenigde Staten. Er staan
verhalen, gedichten en min of meer journa-
listieke bijdragen in van Ronald Giphart,
Herman Koch, founding father Nick Horn
by, Henk Pröpper, Theun de Winter, Jos de
Putter, Hugo Borst, Gerrit de Jager, Nico
Kroese, Tim Overdiek en Henk Spaan.
Het verhaal van romanschrijver Herman
Koch is illustratief voor het verlichte taboe
dat in intellectuele kring op de voetbal
sport gelegen heeft. Montessori-kind Koch
schreef een coming-out verhaal. „Pas eind
jaren zeventig durfde ik hardop te zeggen:
Ja, ik houd van voetbal!Theun de Winter'
wijdt een treurvers aan Andres Escobar, de
verdediger van Colombia, die een eigen
doelpunt op het WK met de dood moest
bekopen, vertaler, schrijver en Brazilië-
kenner August Willemsen schrijft over Ro-
mario, van Jan Kal zijn vijf WK-sonnetten
te lezen en Henk Pröpper schrijft over het
meest obligate onderwerp dat bedacht kon
worden: Nederland-Duitsland.
Maar al die bijdragen staan in de schaduw
van een lang verhaal van Ronald Giphart.
Generatie Nix-er en groot voetballiefheb
ber Ronald Giphart reisde voor Hard Gras
het Oranje-legioen achterna. De WK-reis
van Giphart heeft een kostelijk dagboek-
verhaal opgeleverd, 'De invase van Ameri
ka'.
Giphart in een karaoke-bar, Giphart bij de
supporters, Giphart bij Oranje, Giphart als
vredestichter en Giphart als getuige van
het atoombom-incidentje dat AD-spor-
tjournalist Lex Muller de kop kostte. Om
je te bescheuren, humor met vlijmscherpe
noppen.
Hard Gras, driemaandelijks literair getint
voetbaltijdschrift voor lezers. Uitg. Veen, prijs
f 14,90.
VRIJDAG 9 SEPTEMBER 1994 m
Op 15 september zou de dichter
en schilder Lucebert zeventig
jaar zijn geworden. Die dag
wordt in de Rode Hoed in Am
sterdam een 'hommage aan Lu
cebert' gehouden, als eerbetoon
aan de op 10 mei overleden kun
stenaar. Om 12.30 uur wordt een
lunchconcert gegeven door Ab-
bie de Quant en Dick van der
Harst, die gebruik maken van
een opname van de stem van
Lucebert.
Daarna wordt de bundel VaJ
maltentige losbol gespres»
teerd, waarin vijftig nieuwe»
dichten en dertig gouaches
Lucebert zijn opgenomen. Joj
van der Keuken vertoont
nieuwe film 'Lucebert, tijd J
afscheid'. Medewerking verlenJ
verder Cox Habbema, jl
Fuchs, Simon Vinkenoog, J
Vrijman, Candy en Hans DuM
Na een paar jaar van stilte ver
schijnt nog deze maand het nieu
we boek van Adriaan van Dis.
Indische duinen is een roman
over een repatriantengezin, dat
uit Indië aankomt in het Neder
land van de wederopbouw. De
moeder en de drie dochters hé]
ben in een Jappenkamp geze;j
de zoon is in vredestijd g
uit de relatie van de vrouw
een nieuwe man. Vele jaren y
probeert de zoon het 1
verleden te ontrafelen.
De debuutroman van een in Azië
geboren auteur is genomineerd
voor de Booker-prijs 1994, de
belangrijkste literatuurprijs in
Engeland. Het boek Reef van
Romesh Gunesekera is het ver
haal van een 11-jarige jongen
die als huisbediende gaat wer
ken voor een zee-bioloog. Gune
sekera, die in Sri Lanka en de
Filipijnen opgroeide, woont in
Londen. Hij publiceerde tot dus
verre korte verhalen.
Bij de bookmakers is echter Alan
Holinghurst favoriet met zijn ro
man The Folding Star, over de
homoseksuele dweperij van een
leraar Engels met een van zijn
leerlingen.
Twee boeken op de finale lijst
zijn van Schotse schrijvers; Ja
mes Keimans How Late it Was,
How Late en van Geord
Mackay Brown Beside the 0®
of Time. De reeks mededingJ
wordt gecompleteerd door PoJ
dise van de uit Tanzania afkotf
stige Abdulrazak Gurnah, i.
cent letterkunde aan de unite!
siteit van Kent/en KnowleigiM
Angels van de enige vrouw op «f
lijst, de Engelse Jill pj
Walsh.
De jury, die zich door 1301.
ken werkte om tot het lijstje®
genomineerden te komen, maakj
de winnaar op 11 oktober 1
kend. Roddy Doyle won voril
jaar de Booker-prijs met zi j
Paddy Clarke Ha Ha Ha.
domineert sindsdien de i
Iers-lijsten. Van het boek zj;:|
ruim 320.000 exemplaren ve:|
kocht.
HET FLUP Ju bedrijf maakt specta
kader van de Zeeland Cultuurmaand
uit, een oude Zeeuwse sage met ze
verhaal gaat dat Zeeland eind 15e ei
driekoppig zeemonster. Het monster
koppen hielden wekenlang de grote st
'Burghwels' werden ze genoemd, wat
of krengen.
Het spannende verhaal wordt eenmalij
de binnenhaven van Middelburg. Bov
een tentoonstelling te zien in de 5
'Burghwels, de ontkenning van een fen
Zaterdag 10 september, aanvang 21.00
De zang- en dansgroep Ekonda uit
MORGEN vindt in Waterland- ee:
kerkje de derde editie plaats van Ja
Waterland Cultuurland. Het Sr
eendagsfestival heeft optredens da
op het programma staan van de H«
zangeres Myriam Fuks, het lij]
Chicken Quartet, de actrice Pé vit
Vermeersch, instrumentaliste nit
Junko Ueda en de Zaïrese zang-, bo
dans- en percussiegroep Bobon- Ja;
go. za:
Fuks bijt om 19.00 uur het spits br
af in de NH kerk. De Jiddische Ja;
cultuur met de paplepel ingego- hu
ten en talloze Jiddische sterren sat
gezien, behoort zij nu zelf tot de ins
gerespecteerde namen binnen Al:
het genre. Ze koppelt traditie wc
aan hedendaagse vertolking en vai
kreeg om haar grote klasse de vai
etiketten .'meesterlijk' en 'hart- roi
veroverend' opgeplakt. ste
Om 20.00 uur speelt het Chicken vai
Quartet in een nabijgelegen eer
loods. Dit jonge Belgische gezel- me
schap brengt invloeden uit alle dai
Europese hoeken en windstreken 13-
tezamen in hun cross-chicken me
music, op akoestische instru- ple
menten: viool, accordeon, gitaar, ter
piano, bastuba en percussie. In ha;
het dorpshuis treedt vervolgens
Vermeersch aan, met haar 'rede Toi
over de mythe van de zuiverheid val
van de jeugd', deels gebaseerd op
DE SINGEL opent het nieuwe theater:
productie van de Compagnie Michèle Ai
Het gelijknamige werk van Stravinsl
Beethovenacademie o.l.v. Georges Octo
thema én het steeds terugkerende hoofc
Zowel de bijna mytische Pulcinella-fig
warme sfeer van zijn geboortestad
eenvoudig in al hun facetten opgerc
inventieve en uitbundige voorstelling
feestelijk begin.
'Pulcinella' biedt een combinatie van
moderne bewegingen, een geavanceerd
een interessante dialoog met de muziek.
Dinsdag 13 en woensdag 14 september,
HET WRANG-komische toneel- zij
stuk 'Mein Kampfvan de joodse ter
auteur George Tabori was de ku
verrassing van het theatersei- zij
zoen 1993/94 in Vlaanderen. Be
Voor wie het moest missen, is er dei
volgende week nog een gelegen- ge]
neid .in cultureel centrum De hu
Herbakker in Eeklo. de
Het verhaal begint een paar jaar de
voor de Eerste Wereldoorlog. De koi
onbegrepen, jonge kunstschilder die
Adolf Hitler komt in een tehuis gel
voor daklozen terecht. Hij zit er bn
samen met twee joden, waarvan De
de een denkt dat hij God is en de do<
ander, een bijvelventer, zijn le- Srr
vensverhaal opschrijft onder de 30(
titel 'Mein Kampf'. Een goede
vondst, vindt ook Hitier. En de B\
oijbelventer doet hem inzien dat var
vJVTHEATERS in Midden-Zeeland 1
oopdag van losse kaarten voor vc
kS"' Van 1100 tot 16'00 uur kunn
oente evenementen worden gekocht i
aeiburg het Arsenaaltheater in Vlissinj
in t 1" Prins van Oranje in Goes. He
ln totaal.
hi?r°J een,^irecte verbinding met het ci
knr, sc"ouwburg is het mogelijk om
In*»1! V00r voorstellingen in elk van c
knr,0 arten koopt, krijgt een bon waa
Ynv. n worden besteld voor de Midc
eri van t Hek (23 tot en met 25 novf
met maart)- Het theaterseizoen gaat
uitvoering van de Carmina
ensdag 21 september in de Middelbu:
Door Johan Diepstraten
Door Muriel Boll
Het thema van de aanstaande
kinderboekenweek, 'In het holst
van de nacht', is de vereniging
Bijbel en Onderwijs in het ver
keerde keelgat geschoten. Grie
zelverhalen over spoken en hek
sen, krokodillen en andere mon
sters die onder je bed verstopt
kunnen zitten en houten poppen
die levend worden, kunnen kin
deren leiden naar een wereld van
geesten en dat is het domein van
de satan, vindt de vereniging.
Dat is nogal wat. Ik kan met niet
voorstellen dat kinderen schade
ondervinden van een beetje grie
zelen. Elk kind weet dat er geen
heksen bestaan en dat krokodil
len liever ergens anders zitten
dan onder een bed. Het aardige
van griezelen is dat het weer
over gaat. Juist dat te ontdek
ken, levert moed en zelfvertrou
wen op en de fantasie en de
speelse, ongewone gedachten die
bij dergelijke verhalen horen,
ontwikkelen bovendien een ori
gineel associatievermogen en in
ventiviteit. Zaken die je nodig
hebt om later originele oplossin
gen te kunnen bedenken voor
problemen die je in je leven
tegenkomt.
Wat voor slechtigheid kan bij
voorbeeld zitten in het sprookje
De gebroeders Leeuwenhart van
Astrid Lindgren, voor mij één
van de hoogtepunten uit de kin
derliteratuur. Daarin gaat het
om een tocht in een niet be
staand land naar een plek waar
iedereen gelukkig kan zijn. Ter
wijl ik dit tik, herinner ik me
ineens dat dit boek tot mijn
stomme verbazing jaren niet ge
lezen mocht worden op een
katholieke basisschool, omdat er
sprake zou zijn van zelfmoord.
Wie dat er per se in wil zien, kan
het zo uitleggen, maar geen kind
zal dat uit zichzelf doen. 'Waar'
en 'niet waar' kunnen ze feilloos
onderscheiden.
Zouden kinderen die in de sfeer
van Bijbel en Onderwijs worden
opgevoed ook het nieuwste boek
van Paul Biegel niet mogen le
zen De Soldatenmaker speelt in
het holst van dé nacht, en er
gebeuren dingen die helemaal
niet kunnen. Maar het gaat wel,
als in alle sprookjes Biegel, over
goed en kwaad en het laveren
daartussen.
Het verhaal wordt verteld door
een oudere man die zich een
avontuur herinnert uit de tijd
dat hij een jaar of acht, negen
was. Zijn naam kom je niet te
weten, wel dat hij met zijn oude
re broer een verzameling loda
soldaatje heeft gegoten. Tot ziji
schrik komen de soldaatjes
nachts tot leven; hij voelt est
loden band op zijn schoudert:
wordt net zo klein als de sol
daatjes. De jongen moet met het
leger mee naar de oorlog. Gene
raals dwingen hem meer solda
ten uit lood te gieten.
Natuurlijk is er een andere par
tij, de tinnen soldaatjes, en ooi
voor hen moet de jongen tó
leger uitbreiden. Het is moeilijk
om aan tin te komen, een as'
je levert te weinig op om et:
hele soldaat te paard te gieten
de vorm kan maar half gevuld
worden, dus draaft er een p
rond met twee losse soldatenbe-
nen op zijn rug. Overdag staan
de soldaatjes stijf en levenloos
onder het bed, maar wie goed
kijkt, ziet sporen van de wrede
strijd: geblutste lijven en ontbre
kende ledematen.
De soldatenmaker zit met zijn
eigen schepping opgescheept
Het loden leger strijdt voor
lappenvrouw die veel huilt imï
erg lief is, de tinnen zijn voor
een naakte bronzen vrouw dj'
vindt dat de lappendame' in d<
prullenbak thuishoort en t
naast haar in het Glazen Pali
De jongen voelt zich de ene keet
aangetrokken tot het ene idool-
lap is lekker zacht, dan weer tot
het andere, warm naakt brons is
ook verleidelijk. La Bronze I
superieur de wijsheid in p
„De oorlog zit de soldaten in he-
lood gegoten. De reden om
vechten doet er nooit toe".
overvloede herhaalt Biegel
pessimistische boodschap S®
het eind en maakt duidelijk
dat ook voor mensen geldt.
Het duurde even voor het ver
haal we echt pakte, maar daar®
las ik het achter elkaar uit. Zoal:
altijd bij Biegel zie je de on#
ving waarin het verhaal w
afspeelt, duidelijk voor je. T®'
wijl dat meestal een landschap
vol licht en kleur is, is daar
dit boek geen sprake van. M
overheerst, maar dat past
nacht, lood en oorlog.
bloeiende beschrijvingen
gen die kleurloosheid gaant'e^
naar de achtergrond. De pe"
keningen van Fiel van der
passen goed bij het verhaal:
het begin van elk hoofdstukje
kleine tekening' van een
soldaatje, op de grotere te
gen zijn de soldaten tot kv 1
gekomen.
Paul Biegel: 'De Soldatenma*®:
Uitg. Holland, prijs 27.90
jaar.
In zijn vorige roman, Meester
werk met brief (1991), koos
Rien Broere voor kunstenaars
in de hoofdrol die vooral groot
en meeslepend leven. Omdat de
personages nauwelijks enige
ontwikkeling kennen - de in
troverte schilder Alex in com
binatie met de patser Vincent
en dat blijven ze van de eerste
tot de laatste pagina - leidde
dat alleen tot deerniswekkende
filosofieën over het Hogere in
de Kunst, bij voorkeur aan de
vele stamtafels. Nee, deze ro
man van Rien Broere was hoog
uit amusant, maar bepaald niet
groots.
Zijn nieuwe roman, Een hand
op het graf van Massaro, speelt
zich ook af in de kunstenaars
wereld, het gaat over handel in
gestolen kunst tijdens de twee
de wereldoorlog, maar dat is de
enige overeenkomst. Met deze
vierde roman bewijst Rien
Broere dat hij een onderhou
dend verteller is, dat hij een
intrige kan bedenken waar me
nig Gouden Strop-winnaar ja
loers op kan zijn en bovendien
dat hij een roman kan schrijven
waarin alles draait om de ver
beelding. In literatuur is het
ook daar om begonnen. Een
hand op het graf van Massaro
is een fascinerende roman.
Zoals bekend hebben veel boe
ken die gesitueerd zijn rond de
tweede wereldoorlog iets
broeierigs. Dat element heeft
Broere in zijn nieuwe roman
helemaal uitgebuit. De hoofd
persoon, Aldo Zwikker, werkt
op een landgoed waar een blin
de jonkheer de scepter zwaait.
Zijn seksueel aantrekkelijke
vrouw Theresa loopt er uitda
gend rond en er is een dienst
knecht Van Mourik die het stie
kem met jongemannen doet.
Het merkwaardige gezelschap
wacht op het moment dat de
Duitsers Nederland zullen bin
nenvallen. 'Heel goed nieuws.
Na Polen zijn nu ook Denemar
ken en Noorwegen door onze
Duitse vrienden bezet. Het
worden heel goede tijden voor
Het Genootschap, jongen, re
ken maar,' krijgt Aldo Zwikker
te horen van zijn baas.
Onnozel
De lezer is dan zo'n honderd
Rien Broere
pagina's gevorderd en ver
moedt dat er van alles staat te
gebeuren. Hoofdpersoon Zwik
ker daarentegen heeft nergens
enig benul van en beseft niet
wat er broeit. Hij is een wat
onnozele, plichtsgetrouwe jon
gen die toevallig is uitverkoren
om het levensverhaal van de
blinde jonkheer Frederik van
Deijl Sievers op te tekenen. Pas
aan het einde van de roman is
hem duidelijk welke rol hem
was toebedacht binnen een fas
cistische organisatie.
De enige reden voor Zwikker
om vooralsnog op 'het landgoed
te blijven, is de vrouw van de
jonkheer. Deze Theresa over
weldigt hem zo dat hij er meta
forisch van gaat stotteren:
'Haar weelderige schoonheid
klemde als een tang op mijn
slapen en verdoofde' de scherp
te van de scheuten onbestemd
verdriet die door mijn inge
wanden sneden.'
Zijn hele handelen is alleen
gericht op Theresa die hem -
geil lonkend - in zijn macht
probeert te krijgen. In het fa
buleuze einde van het eerste
deel denkt de geblinddoekte
Aldo dat hij door haar wordt
verleid, maar het is de jonk
heer. Wat dan volgt, is te mooi
bedacht, te ingenieus en te fan-
FOTO BRAM VISSER
tasierijk om op deze plaats te
verraden.
Aan fantasie ontbreekt het
Broere niet. Het spel van de
verbeelding neemt hij zelfs let
terlijk. Als Aldo Zwikker de
levensgeschiedenis van de
jonkheer moet optekenen, gaat
het niet om de waarheid, maar
om het verhaal. 'De werkelijk
heid is vaak nauwelijks de
moeite waard,' houdt de jonk
heer hem voor. 'Waar het om
gaat is dat je iets weet te ver
tellen waarnaar een ander met
plezier luistert.' Het is een uit
spraak die tegelijk het schrij
verscredo lijkt te zijn van Rien
Broere.
Schoonheid
Het bijzondere van de roman is
dat er zo veel wordt gesugge
reerd en zo weinig uitgespro
ken. Dat Het Genootschap een
uiterst ordinaire oplichtersben
de is, weet de lezer al lang.
Voor Aldo Zwikker blijft het
een ideële organisatie die
kunstwerken wil vrijwaren van
de collectieve vernedering. 'Het
Genootschap wil het weer mo
gelijk maken dat een individu
in alle afzondering de schoon
heid van een kunstwerk kan
ondergaan,' luidt de rechtvaar-
