Week nd
E2
DE STEM
E3
Bommen onder het World
Trade Centre, aanvallen
op toeristen in Egypte.
Voor veel mensen in het
Westen vormen
terroristische acties van
moslims het bewijs dat
de 'Halve Maan' in
aantocht is. De islam
bedreigt onze
democratieën, onze
vrouwen, onze dochters,
zo wordt er gedacht.
Maar is er wel zo'n
dreiging van een Groot
Islamitisch Rijk? Wie
goed kijkt naar de
islamitische wereld,
ontdekt een rijk
geschakeerde en evenzeer
verdeelde cultuur, waar
sektes en stromingen
elkaar naar het leven
staan of juist de hand
geven.
'Fundamentalisme' is een
door het Westen
uitgevonden woord, dat
evengoed wel als niet van
toepassing is op het
moslim-activisme in de
wereld. Een grove schets.
Khomeiny liet zien
dat het mogelijk
was om de
islamitische ziel
te doen herleven
'Islamitisch
fundamentalisme'
is een door
het Westen
uitgevonden term
EPTEMBER 1994
ereid," riep organisatielei.
Jloes.
latsvervangend Leider Van
ren met wie Mussert al
[jd ruzie had, kwam met
1 verwijten. De Leider had
rder voorbereidingen moe
iten. Aan het eind van de
ring werd tenslotte het sein
Spoorwegen gegeven dat
(toestemming had verleend
Tolgende dag evacuatietrei-
iden rijden. De NSB-top
zo snel mogelijk naar
brn vertrekken. Mussert zelf
Jin grote haast naar huis om
Ie avond nog zijn vrouw (en
lie en zijn minnares Marie-
leiligheid te brengen op de
[erg in Overijssel.
Ie Dinsdag zelf, terwijl het
Ider voor het grootste deel
[lucht was geslagen, liet de
Izich opvallend in Utrecht
Jen om het volk te tonen dat
lijn post bleef. De NSB zelf
[die dag feitelijk uit elkaar.
Jr door een tijdelijke bijzon-
phtbank hoge NSB'ers wer-
Ichorst, maakte geen indruk
|e opruiende praatjes van de
pst Max Blokzijl, die Hilver-
rruild had voor Groningen,
I nauwelijks meer gehoor.
J geruststelling kregen de
les van het NSB-blad Volk
Ierland op 8 september met
lactionele mededeling dat
jid eenige vrees hoeft te
(en dat eventueel hier bin-
Tiende 'bevrijders' op het re-
lureau van VoVa zijn naam
(es zullen vinden. De hele
len en uitgaande corres-
fitie is zorgvuldig verbrand.
|eelen dit ter geruststelling
iet het oog op de dreigemen-
bnnonade, waarmee radio-
(zich onledig houdt.'
et de gevluchte NSB'ers
verliep het niet naar
wens. Van de 35.000
vrouwen en kinderen, die
;ebracht waren in een kamp
Lüneburgerheide en de
elders in Duitsland, kwa-
larmerende berichten. De
itandigheden waren bijzon-
:cht. De hygiënische voorzie-
waren ontoereikend, het
as slecht en onvoldoende
en werden te werk gesteld in
|fabrieken, de kinderen wer-
n hun lot overgelaten. Velen
n geen Duits. Doordat de
n overhaast waren vertrok-
adden zij te weinig kleding
en er was gebrek aan goec
el. Contact met achtergeble-
ilieleden was er nauwelijks
ersteuning kwam moeizaam
Een groot aantal was zo
lusioneerd dat het lidmaat-
an de NSB werd opgezegd,
|uari 1945 liet Mussert zich
in keer gelden toen hij
nding gelastte van ongeveer
NSB-vrouwen en kinderen
itsland naar de noordelijke
cies in Nederland,
eugde van Dolle Dinsdag
;nel gevolgd door een kater
zaakt door berichten dat de
lerden nog lang niet zo ver
'erd waren als de bevolking
In de dagen daarop nam de
;eschakelde pers in haar be-
eving een laatste restje hoop
en snelle bevrijding weg. Het
sch Dagblad plaatste op 1
iber een artikel waarin uit
geschreven werd over HET
CHT, maar waarin tevens
opgeroepen in het vervolg
te vertrouwen op de be-
bare Duitsche berichtgeving',
nquart, geërgerd door de
le in Nederland en de deser-
n de NSB, verklaarde dat
land na de Duitse o-verwin-
iet langer op een bevoorrech-
itie in het 'Nieuwe Europa'
te rekenen.
luiden hoefde al snel gee"
ng meer te houden met dat
ment, het werd spoedig na
Dinsdag bevrijd. Maar voor
t van Nederland duurde de
van Dolle Dinsdag tot 5 mei
acht maanden lang.
Duitsers die maandag op de
weg van Breda naar Merksem
ren.
ou ook de oorzaak kunnen
eweest voor een snelsprei-
gerucht dat vreemde 'gealli-
patrouilles waren gezien in
dij Breda. De oorzaak voor
Dinsdag! Er ligt echter wat
erheid in deze theorie. Het is
ijk niet zeker dat die trein
arachutisten in Tilburg aan-
op die maandagochtend. Als
ts op dinsdagochtend gebeur-
)pt deze uitleg niet.
Holla gaf een andere moge"
iplossing voor het raadsel. Hi)
toen ik hem in 1987 opbelde-
et feit dat de aanduiding
veel voorkomt Merksem
lofdweg heet daar de Breds-
Die weg begint precies aan
lordkant van het Albertka-
Even ten noorden van he
il stond in september '44 zeil
erberg die Breda in zijn naa®
irkt had. Die herberg staat ei
)g, inmiddels echter met ee^
•e naam. Het is dus ook moge-
at het woord 'Breda' is voo
oen in de positieberichten di
ende de strijd rondom Mer*
rerden verzonden. Een derg
Dericht zou ook in ^onoj.
en zijn opgevangen door K
Iranje en daar verkeerd zi]
egd.
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1994
De islam, een verdeelde cultuur
Toen in de tweede helft
van deze eeuw de Wes
terse mogendheden hun
greep op de Derde We
reld eindelijk loslieten,
namen veel van de nieu
we onafhankelijke staten de geïm
porteerde Westerse normen en
waarden gewoon over. Uit gemak
zucht - het Westerse systeem had
altijd gewerkt - maar ook omdat de
nieuwe leiders niets anders kenden.
Ook in veel islamitische landen in
de wereld was dit het geval. In
staten als Algerije of Egypte bleven
de vrijheidsstrijders het dictatoria
le bestuur van de kolonisten ge
bruiken, handhaafden zij de Wes
terse technologieën en methoden,
en bleven zij vaak ook gebruik
maken van de Westerse geldstro
men om hun staten draaiende te
houden.
Jarenlang ging dit goed. De bevol
king merkte weinig verandering en
zag zich nog dagelijks van de nood
zakelijke levensbehoeften verze
kerd. Maar vaak bleek na lange tijd
dat de economische structuur van
deze landen te eenzijdig was opge
bouwd. Er werd bijvoorbeeld veel
geld besteed aan bewapening om
oude vijanden van het lijf te kun
nen houden, maar weinig geïnves
teerd om de verouderde industrieën
te moderniseren. Landbouw was
voor veel 'nieuwe' overheden een
stiefkindje, omdat er op korte ter
mijn zo weinig politieke eer aan te
behalen was.
Veel islamitische ex-kolonies zijn
op die manier aan de rand van de
afgrond terechtgekomen. En dat
merkte de gewone bevolking uiter
aard wel. Het failliet van de geïm
porteerde ideologieën, de economi
sche ontwrichting door Westers ka
pitaal, de steeds groeiende afhan
kelijkheid van Westerse technolo
gie en daaruit voortvloeiende ge
voelens van onmacht en frustratie,
hebben bij veel moslims het verlan
gen naar een eigen identiteit ver
sterkt.
En dus gingen zij op zoek naar
eigen, islamitische oplossingen
voor hun problemen. Men probeer
de op basis van de Koran betere
bestaansvoorwaarden te scheppen
en een uitweg te zoeken uit hun
'vastgelopen samenleving.
Twee belangrijke gebeurte
nissen die deze 'zoektocht'
naar een identiteit hebben
gestimuleerd waren de
Iraanse Revolutie in 1979 en de
moord op de Egyptische president
Anwar Sadat in i981.
De val van de zeer pro-Westerse
sjah van Perzië en het aantreden
van ayatollah Khomeiny gaf vele
Door Gerard van den Broek
moslims een nieuw gevoel van ei
genwaarde. Khomeiny liet zien dat
het mogelijk was om in een Westers
opgevoed land de islamitische ziel
te doen herleven. Hij verdreef de
sjah en stichtte een islamitische
theocratie.
De moord op Sadat door een lid
van de Moslim Broeders, een radi
caal-islamitische beweging in
Egypte, was daarnaast voor veel
moslims het bewijs dat zij hun
politieke tegenstanders ook met ge
weld konden verslaan. Sadat had
zich tegen de Moslim Broeders ver
zet, hen opgesloten en zelfs laten
executeren, maar Sadat bleek zelf
ook niet onsterfelijk.
Overal ter wereld deden de mos
lim-activisten na deze twee ge
beurtenissen voortaan van zich ho
ren. De meest radicalen onder hen
streefden naar invoering van de
sjaria, de islamitische wet, als
grondwet voor hun samenleving.
De 'vijf zuilen' van de islam zouden
tot het grootste goed moeten wor
den verheven: de Hadj, de grote
bedevaart; de getuigenis; het ritue
le gebed dat de islamiet vijf maal
per dag verricht met het gezicht
naar Mekka; de religieuze belasting
die is bestemd voor onder meer
aalmoezen en de opvang van so
ciaal armeren; en het vasten van
zonsopgang tot zonsondergang tij
dens de vastemaand Ramadan.
De exacte regeltjes en wetjes die
dat voor de bevolking opleverde,
waren velerlei en afhankelijk van
de invulling die elke moslim-staat
daar aan gaf. Dat laatste had ook
te maken met welke richting zo'n
staat volgt. De islam kent immers
twee hoofdstromingen die in de
uitleg van de Koran sterk van el
kaar verschillen: het soennisme en
het sji'isme.
De scheuring tussen deze twee
stromingen in de islam trad op na
de dood van de profeet Moham
med. De soennieten wezen een ka
lief aan die de islamieten moest
aanvoeren. Maar de aanhangers
van de vierde kalief Ali, de schoon
zoon van de profeet, erkenden de
drie voorgaande kaliefen niet. Na
de moord op Ali wilden de sji'iten
(komt van Sji'atu Ali, partij van
Ali) dat alleen zijn nakomelingen
het recht zouden krijgen om zich
'imam' (onfeilbaar uitlegger van de
geloofsleer) te noemen en de mos
lims te leiden.
De machtsstrijd werd in 680 be
slecht toen Ali's zoon, Hoessein, bij
Kerbala in Irak werd vermoord.
Dit speelt nog een grote rol in de
kille relatie tussen Iran en Irak.
Sji'iten hebben hun thuisbasis in
Iran, waar het sji'isme al sinds de
16e eeuw de staatsgodsdienst is.
Irak (en het grootste deel van de
Arabische wereld) wordt gedomi
neerd door de soennieten.
In de praktijk leggen sji'iten de
Koran veel letterlijker uit dan de
soennieten, die de islam over het
algemeen open laten staan voor
hedendaagse invloeden. Dat wil
echter niet zeggen dat soennitische
landen liberaler met de sjaria om
springen dan de sji'iten.
Het soennitische Saudi-Arabië bij
voorbeeld heeft geen grondwet,
maar alleen de sjaria. Religieuze
politie houdt er streng toezicht op
de naleving van de islamitische
wetten. De meest rigide daarvan
zijn bijvoorbeeld het verbod voor
vrouwen om auto te rijden, sluier
plicht, een absoluut alcoholverbod
en amputatie-straffen bij diefstal
en moord. Wie steelt, verliest zijn
hand; wie moordt, verliest zijn
hoofd.
De sji'iten in Iran, maar ook de
soennitische bewegingen FIS (Al
gerije) en Moslim Broeders
(Egypte) zijn fel tegen elke ge
zichtsbepalende functie voor de
vrouw, terwijl soennitische landen
als Pakistan en Turkije juist vrou
welijke premiers hebben.
FIS en Moslim Broeders zijn ook
tegen gemengd onderwijs en tegen
de noodzaak van aparte vrouwen
universiteiten. Van de andere kant
zijn zij ook groot voorstander van
harde straffen voor misdaad en
corruptie. De (soennitische) Egyp
tische overheid bijvoorbeeld is ook
overgegaan tot afschaffing van de
rente als basis voor de economie.
De islam staat immers geld-woeke-
ring niet toe.
Een groot strijdpunt in de islamiti
sche wereld zijn allerlei moderni
teiten waar de profeet Mohammed
niets over heeft gezegd, omdat hij
ze simpelweg nog niet kende: vuur
wapens, tabak, telefoon, televisie,
etc. Zijn die nu geoorloofd of niet?
De Saudi's kennen bijvoorbeeld het
begrip bida'hasana (goede nieuwig
heden) waarmee zij allerlei mate
riële zaken goedkeuren, zodat in
dit land ook medische technieken,
ziekenhuizen en andere instellin
gen kunnen bestaan.
Het Westen huiverde over al
die islamitische daad
kracht. Men zag de sluier
plicht al dichterbij komen
en begon zich voor te bereiden op
een confrontatie met de nieuwe
vijand die na de val van het com
munisme was opgestaan: het fun
damentalisme,
'Islamitisch-fundamentalisme' is
een door het Westen uitgevonden
term en slaat in feite op het streven
van veel moslims om een eigen
islamitische identiteit te ontwikke
len.
Helemaal niets mis mee, zou je
denken. Elk volk heeft tenslotte
recht op zijn vrijheid. Maar de
Westerse landen zaten helemaal
niet te wachten op zo'n islamiti
sche bevrijdingsbeweging die de
banden met het Westen zou door
snijden. Zij hadden nog steeds gro
te economische en politieke belan
gen in het Midden-Oosten en
Noord-Afrika. Een pro-Westers
Egypte bijvoorbeeld, garandeerde
een probleemloze doorgang door
het Suez-kanaal en een pro-Wes
ters Perzië zorgde voor een smette
loze doorvoer van olie naar de
Westerse industrieën.
Opvallender was echter dat ook
veel islamitische regeringen die ra
dicale opleving van de islam met
zagen zitten. Zij kwamen immers
met een geradicaliseerde minder
heidsgroepering te zitten die de
rust in hun land ernstig verstoorde.
De Iraanse Revolutie betekende
met name voor de sji'iten in het
Midden-Oosten een geweldige op
kikker. In Libanon, Syrië, Jordanië
en Irak speelden zij zich op en
bezorgden de soennitische overhe
den veel overlast. In Irak leidde dat
tot bombardementen op de sji'iti-
sche bevolkingsgroepen in het zui
den van het land. In Libanon begon
de sji'itische Amal-beweging wild
om zich heen te slaan en ontvoerde
de ene na de andere Westerling.
Maar ook bij veel soennieten had
de overwinning van Khomeiny de
ogen geopend. Voor de meeste
soennitische landen gold immers
dat ook zij ooit een Westerse kolo
nie waren geweest en met de gevol
gen van de Westerse ontwrichting
zaten. Vandaar dat ook in deze
landen veel moslim-activisten op
stonden om de revolutie te preken.
Zo zijn de Moslim Broeders tegen
woordig de felste 'revolutionairen'
van de Arabische wereld. Veel fel
ler dan de inmiddels tot rust geko
men Iraniërs.
Ten tijde van ayatollah Khomeiny
maakte Iran er geen probleem van
de sji'itische organisaties in Liba
non financieel te steunen in hun
terroristische acties tegen Westerse
of Israëlische doelen. Na zijn dood
in 1989 ging zijn opvolger Rafsan-
jani een veel mildere koers varen.
Rafsanjam begreep dat de agressie
ve buitenlandse politiek van Kho
meiny zijn land alleen maar verder
geïsoleerd had. Iran is daarmee
uiterst kwetsbaar geworden, eco
nomisch maar ook militair. Tijdens
de Eerste Golfoorlog (1980-1988)
tussen Iran en Irak kreeg de tegen
woordig zo verguisde Iraakse leider
Saddam Hoessein alle steun van
zowel het Westen als de Sovjet-
Unie. De oorlog eindigde welis
waar onbeslist, maar Iran kwam
ernstig verzwakt uit de strijd.
Ook de moslims in het gevreesde
(soennitische) Libië zijn lang met
zo fel meer als de Egyptische Broe
ders of de Algerijnse FIS-aanhan-
gers. De Libische leider Gaddafi
heeft altijd de pan-Arabische ge
dachte verkondigd, in navolging
van zijn idool Gamal Abdel Nasser,
in de jaren zestig president van
Egypte. Maar toen die 'Arabische
eenheid' niet te verwezenlijken
bleek, ging hij eigenwijs en veront
waardigd zijn eigen koers varen,
een mengeling van socialisme en
islamisme. Ook zijn steun aan ter
roristische groeperingen is de laat
ste jaren (onder druk van Westerse
boycotten en sancties) verminderd.
Voor Algerije en Egypte geldt
echter dat zij zich geen raad
weten met de fundamentalis
ten. Algerije heeft voor de
keiharde aanpak gekozen: geweld
met geweld beantwoorden. Het
land lijkt echter in een ondoorzich
tige burgeroorlog terechtgekomen
te zijn, waarbij zoveel splintergroe
peringen zijn opgestaan dat nie
mand meer werkelijk weet wie de
vijand is.
In Egypte heeft president Mubarak
de islamitische radicalen toegela
ten tot de regering, in de hoop hen
zo beter in de gaten te kunnen
houden en op tijd in te kunnen
grijpen. Mubarak heeft kunnen
voorkomen dat de sjaria tot grond
wet werd verheven, maar moest
enkele islamitische regels toelaten.
Zo is het schenken van alcohol op
vluchten van Egypt Air verboden
verklaard en de sluier voor vrou
wen al een heel stuk ingeburgerd.
Maar stel dat bijvoorbeeld het Isla
mitische Heilsfront (FIS) in Alge
rije aan de macht komt. Zou de
sluier dan inderdaad nog maar op
een boogscheut van het Westen
afliggen? Waarschijnlijker is dat
het FIS zelfs in Algerije zelf niet
eens zou kunnen overleven.
De partij heeft haar populariteit
geheel te danken aan de rol van
martelaar in tijden van onderdruk
king, en zou wel eens kunnen
schrikken van de heel mondaine
sociale en economische problemen
van het land. Wil een FIS-regering
niet tenonder gaan aan die proble
men en elke steun verliezen, zou zij
politieke coalities moeten sluiten,
haar theocratische ideeën moeten
aanpassen en rekening moeten
houden met de standpunten en be
langen van concurrerende groepe
ringen, zoals militairen en zaken
lui. Zelfs zou zij moeten luisteren
naar het door haar zo verafschuw
de buitenland en de investeerders.
Algerije is economisch failliet en
afschaffing van de rente, zoals de
sjaria wil, zou het verzwakte geld
circuit nog verder verstoren. De
olie-industrie is wegens veroude
ring niet meer de veilige geldbron
die het jarenlang geweest is en bij
een theocratische, anti-Westerse
overheid zouden heel wat buiten
landse investeerders zich nog eens
over het hoofd krabben eer zij zich
met Algerije inlaten.
Het doorvoeren van de sluferplicht
of een verbod op 'nieuwerwetse'
medische of industriële technieken
zouden bovendien veel - in Frank
rijk opgeleide - wetenschappers en
intellectuelen op de vlucht jagen.
Of wat te denken van veel in
Frankrijk opgevoede jongeren die
daar gewend zijn geraakt aan de
gelijkberechtiging van de vrouw en
het feit dat zij zelf hun partner
kunnen kiezen? Doorvoering van
de islamitische rechtspraak zou
ook de druppel zijn voor seculiere
juristen en maatschappelijk wer
kers.
Kortom, Algerije zou leeglopen en
haar kader kwijtraken. Toegege
ven, het zittende regime is niet in
staat gebleken het land te besturen,
maar een zuiver theocratisch regi
me zou het ook niet redden. Of,
zoals de Marokkaanse koning Has
san ooit zei: „Religie alleen is niet
genoeg om een land te besturen."
