Weekend
[OO jaar in|
(gelvluchi
I DE STEM
D3
Grootse plannen
gaan ten onder
in politiek
gekissebis
Luchtkastelen en
begeerde
woonkazernes
aan het IJ
StooinweekeiicI in
Hellevoetsluis
p AUGUSTUS 1994 [Y
fe94 26 augustus.' oprichting s0J
hl-Democratische ArbeidersnaJ
hn Nederland (SDAP) in dand
1 De Atlas te Zwolle. De par3
lint met 64 leden. Het beginsel}
[gram van 1895 vermeldt al
c: 'het Nederlandse proletariaat
oen deelnemen aan de internal
ale strijd der arbeidende klas]
I Strijd voor kiesrecht en hervorj
ïgen en de achturige arbeidsda
897 De eerste twee SDAP-ers
Kamer: Pieter Jelles Troelstri
|H. Van Kol.
1901 Na verkiezingen 2£a
AP'ers in de Kamer. Samen
irk: eerste socialistische vroid
hclub opgericht door MathüdJ
baut.
1905 Oprichting Nederlandse!
bond van Vakvereenigingen.
1907 Breuk met marxisten inde
ij. Na 1905 richt de SDAP zie!
ledig op de verwezenlijking van
algemeen kiesrecht.
1913 18 SDAP'ers in de Tweede
.mer. De partij weigert na felle
icussies deelname aan een rege-j
ig met de liberalen.
1919 Vrouwenkiesrecht en acht-'
'ige werkdag geregeld. De SDAP
[ekt naar nieuwe eisen en kies)
or socialisatie en medezeggen!
hap. De partij heeft 89 wethou-
:rs in 73 gemeenten.
Na 1919. De rode familie groeit]
1937 heeft de SDAP 89.000
tien. Het NW groeit naar 300.000
jden in 1932. Oprichting NV De
beiderspers. De krant het Volk
de Vara groeien. De Arbeider
eugd Centrale (AJC) gaat ondeil
'iding van Koos Vorrink op zoek
lar een nieuwe levensstijl: heij
cialisme als cultuurbeweging.
1924 Verkiezingen. De SDi
irovert 24 zetels.
1935 Het Plan van de Arbeic
ordt gepresenteerd, een pleidooi]
lor welvaartsgroei en werkgele-
inheid. De SDAP neemt afstand
n de revolutionaire internationa-
weg en kiest definitief voor her-]
irmingen binnen Nederland.
1939 Eerste kabinet met socialis-
n treedt aan op 10 augustus.!
abinet De Geer heeft twee socia-
sten Albarda en Van den Tempel
1945 - 1946 Kabinet Schermer-|
orn/Drees.
1946 Oprichting Partij van de]
beid. De partij verovert 29 zetel
de Tweede Kamer. Vorming ka-
inet-Beel met onder meer Willem
rees op Sociale Zaken. Noodwet-I
'rees 1947 maakt 'trekken van
'rees' mogelijk, voorloper van de]
ow.
1948 Drees wordt premier vanl
et kabinet-Drees/Van Schaik. Del
PvdA regeert regeert met christeli]-]
ke partijen tot eind december 1958.
1954 Bisschoppelijk Mandement,
Het 'verbod' voor katholieken oml
leel te nemen aan socialistische
rganisaties werkt averechts. De
'vdA haalt bij de verkiezingen van
956 34 zetels. Tweede Kamer!
ireidt uit van 100 naar 150 zetels,)
e PvdA verwerft er 50.
1965 Kabinet-Cals met vice-pre-
ier Anne Vondeling en Joop den!
'yl op Economische Zaken.
1966 Nieuw Links presenteert j
;ich met het manifest Tien over;;
jRood, vol kritiek op de regenten-;;
cultuur in de PvdA.
1972 PvdA, D66 en PPR presen
teren Keerpunt 1972, een gemeen
schappelijk regeerakkoord. Er ko
men voorstellen voor het samen
gaan van de drie partijen in een
Progressieve Volkspartij. De PvdA
haakt af.
1973 Kabinet-Den Uyl, het eer
ste kabinet met een progressieve
meerderheid. Het kabinet valt in
maart 1977 over de grondpolitiek.
De PvdA boekt de grootste winst
ooit en groeit met tien zetels naar
53. Na een half jaar lopen de
formatiebesprekingen voor een
tweede kabinet-Den Uyl vast. Ka
binet-Van Agt/Wiegel treedt aan.
1975 Rooie Vrouwen ontstaan uit
het Vrouwencontact in de PvdA.
1981 Het kabinet Van Agt/Den
Uyl valt na acht maanden in 1
na gekrakeel over de bezuinigin
gen.
1982 Programma Eerlijk delen
De PvdA worstelt met een ant
woord op het bezuinigingsbeleid
van het eerste kabinet-Lubbers.
1986 De PvdA behaalt 52 zetels
in de Tweede Kamer.
1987 Vernieuwingsrappor
Schuivende Panelen: een poging tot
heroriëntatie, zonder duidelijk
nieuwe koers.
1989 Derde kabinet-Lubbers met
de PvdA.
1991 De aangekondigde ingreep
in de wao leidt tot een crisis in de
PvdA.
1992 Felix Rottenberg en Ruud
Vreeman beginnen als nieuwe
voorzitters met een programmati
sche en personele vernieuwing.
1994 De PvdA verliest 12 zetels,
maar wordt de grootste partij ®e
37 zetels.
1994 Het eerste CD A-loze, paar
se kabinet. Na Schermerhorn,
Drees en Den Uyl wordt Wim Ko
de vierde sociaal-democratisch
minister-president van Nederland,
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1994
Amsterdam herontdekt waterfront
goezo 'Amsterdam heeft 't'?
jmsterdam heeft het niet en krijgt
let (voorlopig) ook niet. Niet de
totaalvisie van het IJ-oeverplan, dat
je stad over een lengte van zeven tot
dertien kilometer een nieuw,
aansprekend Waterfront had moeten
geven en waar de hoofdstad de 21e
(euw mee in kon.
(diet het gedurfde, vindingrijke grote
ondergrondse busstation onder de
havenkom voor het Centraal Station:
veel te duur, vond minister Maij.
boorRinze Brandsma
Verderop aan de Levantkade
staat, rondom het Barcelona-p
leintje, het ronde woongebouw
Albert, ontworpen door de Belg
Albert Bruno. Favoriet bij bezoe
kers is het binnenplein met zijn
wemeling aan piepkleine balkon
netjes. Aan de zuidzijde bevindt
zich het reusachtige ijle kant
werk van het gesmede hek.
En vooralsnog komt er
ook geen fantastische,
210 meter hoge wolken
krabber van allure - de
Larmag- ofwel Main-
court-toren - naast sta
tion Sloterdijk. Nog lang geen op
knapbeurt voor het winderige,
saaie Museumplein. Liever zet de
stad zijn zinnen op het milieutech
nisch en financieel uiterst moeilij
ke landwinningsproject Nieuw-
Oost in het IJmeer, waar na de
eeuwwisseling een omstreden nieu
we woonwijk met 18,000 woningen
mag komen.
Maar Amsterdam heeft wel het
KNSM-eiland. Elk weekeinde is
het daar een komen en gaan van
dagjesmensen. Het Belgisch ko
ningspaar werd er trots rondgeleid.
Op een raar, geïsoleerd, langwerpig
eiland in het in onbruik geraakte
oostelijk havengebied verrijst een
stuk stad dat glanst, van imposante
architectuur. Brutale advertenties
roemen de situering: tien minuten
fietsen van de Dam, woonoase, ei
land in het IJ zonder parkeerpro
blemen.. De werving is amper no
dig. Want de sociale woningbouw
en de luxueuze appartementen op
het voormalige aangeplempte be
drijfsterrein van de Koninklijke
Nederlandsche Stoomboot Maat
schappij zijn begeerd.
Sinds de jaren '70, toen de lucht
vaart de passagiersvaart verdrong
en de KNSM opging in de Rotter
damse Nedlloyd, had het eiland
goeddeels ongebruikt gelegen, af
gezien van een bonte commune van
kunstenaars, krakers en andere
vrijbuiters. Nu is het het visite
kaartje van het Nieuwe Bouwen in
de stad, waar Jo Coenen het stede-
bouwkundige totaalconcept van
had.
Het aardige is, dat het Amsterdam
op zijn smalst en op zijn best is. De
sloeber woont er naast de yup.
Dankzij 80 miljoen gulden steun
van het Rijk kan de helft van de
5700 woningen in de sociale sector
gebouwd worden. En met het Java-
eiland, dat aan de westkant in het
verlengde ervan ligt en waar ook
de oude loodsen en kranen goed
deels weggesloopt zijn, nog smaller
en langgerekter, wacht een vervolg
voor duurdere woningbouw. Naar
een idee van Sjoerd Soeters wordt
die landtong, opgeworpen om zee
schepen af te laten meren, verdeeld
in vieren. De grachtjes ertussen
zijn nu in aanleg.
Het werd tijd voor wat nieuw elan
aan de rand van de binnenstad.
Amsterdam was teveel zijn rug
naar het IJ gaan keren. Andere
steden koesteren juist hun oevers
en buiten de plekken uit waar
rivier, meer of zee de kust kust. In
Amsterdam is de IJ-oever een mor
sige, lang vergeten rafelrand, waar
alleen de tippelzone van de De
Ruijter- en Piet Heinkade en de
ponten achter het CS mensen trek
ken.
Een aangename manier om het
hoofdstedelijk havenfront te ver
kennen is in Buiksloot (Noord) het
- gratis - veer naar de achterkant
van het CS te nemen. De skyline
van de stad is rommelig, de histori
sche schoonheid valt er niet aan af
te zien. Dat lukt pas als je om of
door het CS heengelopen bent: het
langgerekte gebouw dat, ook al op
een opgeworpen eiland, een eeuw
geleden het vroeger open stadshart
ook visueel van het IJ afsloot. Naar
het westen rijzen de nieuwe, blau
we blokkendozen van de Kamer
van Koophandel in strakke saai
heid op naast het ouderwetse Ha
vengebouw. De recente metalige
ovale kantoortoren naast het Ibis
hotel met zijn golvende gevel, pal
naast het CS, is wat oorspronkelij
ker.
"]^T aar het oosten toe halen
I masten van oude zeilsche-
I Pen en een groot wit passa-
-L giersschip iets van de bijna
verloren sfeer van de havens terug.
De cruisevaart heeft Amsterdam
ontdekt. De passagiersterminal,
opgeverfd, verwerkt tot voldoening
van de stad jaarlijks weer meer dan
100 schepen vol kapitaalkrachtige
toeristen per jaar. Dat aantal
neemt elk jaar met vijf tot tien
procent toe.
Een flink eind verderop liggen
KNSM- en Ja va-eiland tamelijk af
gelegen aan een dam die IJ- en
Ertshaven scheidt. De verlopen
oude haventerreinen zijn deels nog
in gebruik, liggen voor een groot
deel braak, her en der begint nieu
we woningbouw. Op het KNSM-ei
land hebben bouwkranen de plaats
ingenomen van de havenkranen;
een enkele loskraan mag als een
reliek blijven staan. In de Ertsha
ven wordt gesurfd, aan de her
nieuwde Levantkade liggen zij aan
zij mooie oude en aftandse schepen
waar gewoond en geknutseld
wordt. De relatie met het water is
er aangenaam sterk.
Er zijn enkele karakteristieke de
len van de bestaande bouw ge
spaard gebleven. Een daarvan, het
kleine bakstenen in- en uitkla-
ringskantoortje, was sterk bepa
lend voor het ontwerp van het door
de Duitser Hans Kolhoff getekende
Piraeus-gebouw met woningen en
ateliers. Sommigen noemen het
donkerbruine bakstenen wooncom
plex kolossaal, streng, loods-ach-
tig, een barse Duitse woonkazerne.
Maar Kolhoff kreeg er de Merckel-
bachprijs 1994 voor van het Am
sterdamse Fonds voor de Kunst.
Aan de zuidzijde verzachten de
naar het oude havenkantoortje af
lopende vormen het brute karakter.
De weelde aan geraniums op de
met ruiten afsluitbare binnenbal-
kons doen de rest.
Aan de kant van de centrale
KNSM-laan is het gebouw veel
massaler. Portieken laten zien dat
Kolhoff wel goed naar de bestaan
de oudere woningbouw in de stad
heeft gekeken. Aan de westkant is
het Piraeus-gebouw opengesneden
naar een binnentuin en staat op
een bos van palen, strakke uitste
kende balkons erboven.
Verderop aan de Levantkade staat,
rondom het Barcelonapleintje, het
ronde woongebouw Albert, ont
worpen door de Belg Albert Bruno,
een koektrommel-achtig gebouw
met twee U-vormige vleugels. Fa
voriet bij bezoekers is het binnen
plein met zijn wemeling aan piep
kleine balkonnetjes - waar net een
stoel of een enkele bloembak op
past - de bonte speklagen van twee
kleuren baksteen, het reusachtige
ijle kantwerk van het gesmede hek
dat het woonblok naar de zuidzijde
'afsluit'. Klein-Italië, noemen be
woners het liefdevol.
Het KNSM-eiland is nog niet vol
gebouwd. Ook is niet alle bebou
wing even bijzonder als de com
plexen van Kolhoff en Bruno, maar
het vele gebruik van baksteen en
de bouw op menselijke schaal ge
ven het een plezierige allure, met
een bevrijdende hoofdrol van lucht,
licht en water. Het GEB zorgde
voor een futuristisch schakelge
bouwtje van roestend ijzer, een
aureool erboven zwevend.
In aanbouw is nog het eveneens
ronde Arena-wooncomplex van Jo
Coenen op het oostelijk uiteinde
van het eiland, waar de schepen
van en naar de Oranjesluizen en
het Amsterdam-Rijnkanaal langs
tuffen. Aan dikke namen geen ge
brek: de verkoop van de 224 luxe
appartementen in het monumenta
le woongebouw is begonnen, onder
de naam Emerald Empire. Van de
hand van Wiel Arets komt, aan de
westkant, nog een 60 meter hoge
woontoren, 'Skydome', waar enige
huiver voor bestaat.
Het grote verschil met de
Rotterdamse Kop van
Zuid, een vergelijkbaar in
onbruik geraakt haventer
rein vlak naast het stadscentrum, is
dat voor het Java- en KNSM-ei
land gekozen is voor tamelijk
kleinschalige woningbouw. Het is
bedoeld als aanvulling en nieuwe
verlevendiging voor het woonka-
rakter van de binnenstad. Rotter
dam mikt op het scheppen van een
totaal nieuwe uitstraling, een
21-eeuwse city met naast omvang
rijke wooncomplexen veel hoog-
opschietende kantoren vol nieuwe
werkplekken.
Verder is van de Amsterdamse
nieuwbouwplannen weinig vrolijks
te melden. Bij station Sloterdijk
verrijzen kolossale kantoorcom
plexen. De Bijlmer krijgt een op
knapbeurt. Enkele probleemflats
en ongure parkeergarages worden
daar gesloopt, in plaats ervan ko
men 1200 nieuwe woningen. De
kosten, zo'n 800 miljoen gulden,
lijken de ambities van het IJ-oever
plan te bedreigen. Ook is de cen
trale gemeenteraad benauwd over
het achterstallig onderhoud van
scholen, musea, pleinen en wegen
in de stad. De investeringen in de
'nieuwe stad' zouden niet hand in
hand gaan met vernieuwing en on
derhoud van de bestaande stad.
Intussen komen regelmatig berich
ten naar buiten dat de binnenstad
verloedert, zoals in een recent rap
port van de Kamer van Koophan
del. Bedrijven trekken weg, Am
sterdams positie als economisch
hart van de regio verzwakt. Steeds
meer toonaangevende bedrijven
trekken naar de zuidkant van de
stad (omgeving World Trade Cen
tre aan de zuidelijke rondweg) of
de omgeving van Schiphol, zoals
bij Hoofddorp.
Dat is ook de makke van het IJ-
oeverplan, dat voorlopig in alle
onhaalbare grootsheid beperkt
blijft tot een maquette. Het plan
had een modern, leefbaar water
front moeten opleveren met 'top-
kantoren', musea en andere pu
blieksfuncties en woongelegenheid
op niveau, zonder de historische
binnenstad in de schaduw te zet
ten. Maar - mede door herhaalde
bestuurscrises, kissebissende wet
houders, politiek geruzie, stuurloos
opererende ambtelijke diensten en
weinig daadkracht en visie - de
uitwerking van het 'project van
hoge kwaliteit' kwam niet rond en
de financiering door de ING-beleg-
gingsgroep samen met de gemeente
liep stuk. Ook al omdat de kanto-
renmarkt verzadigd raakte door
het kiezen van andere toplocaties
in Zuid, bij station Sloterdijk en
Buitenveldert is het hele IJ-oever-
project in hapklare stukjes ver
knipt.
Wat voorlopig overblijft is de aan
leg van infrastructuur (verkeer-
stunnels vanaf de PH-kade naar
het oostelijk havengebied en de
ringweg A 10) en het Nationale
Technologie- en Wetenschapsmu
seum 'Impuls'. De bouw van dat
museum, op de kop van de IJ-tun
nel, in de vorm van een enorme
scheepsboeg naar een ontwerp van
de Italiaan Renzo Piano, begint dit
jaar.
Amsterdam hobbelt, als hoofdstad
van het land, qua moderne groot
steedse architectuur nog even ver
achter de andere grote steden aan.
De stad moet een pas op de plaats
maken en eerst maar eens
nadenken hoe die verder wil.
Futuristische architectuur aan
de Levantkade: het Koolhas-ge-
bouw. Het rechter gedeelte van
de foto is een spiegeling.
FOTO'S ERIK VAN 't HULLENAAR
Verder Landinwaarts is een ru
briek met toeristische en culture
le uitgaanstips.
Hellevoetsluis - Vandaag en mor
gen vinden nog de Vestingdagen
Hellevoetsluis plaats. Een evene
ment op het land, het water en in
de lucht. De Vestingdagen heb
ben als belangrijkste onderdeel
het Internationale Stoomweek-
end. Gedurende dit weekend is
de stoommachine, uit binnen- en
buitenland, in al zijn gedaanten
te bekijken. Naast een stoomter-
rein vol activiteiten is er een|
vlootschouw op het Haringvliet,
een airshow, braderie, kermis,
demonstraties, tentoonstellingen
en vuurwerk. Tijden: 'vandaag)
van 10.00 tot 24.00 uur en mor
gen van 11.00 tot 18.00 uur.
Scheveningen - Tot en met mor
gen vindt voor de 15e maal het
Internationale Vuurwerkfestival
Scheveningen plaats. Tien vuur
werkfabrikanten uit verschillen
de landen strijden met hun mooi
ste en meest spectaculaire vuur
werk om de Scheveningen Vuur
werk Trofee. Vanaf de Pier wor
den in totaal tien vuurwerken
afgestoken die door een deskun
dige jury worden beoordeeld
Vandaag is er vuurwerk omj
22.00, 22.45 en 23.30 uur, morgen
om 22.00 en 23.00 uur.
Rotterdam - In Rotterdam is er
vandaag en morgen nog Het
Oranjeboom Straatfestival. Tij
dens dit internationale straatfes
tival nemen artiesten uit een
tiental landen het tegen elkaar
op in de strijd om de 'Gouden
Straatkei'. Het programma om-,
vat ruim 150 voorstellingen van
30 internationale acts: muzikan-;
ten, clowns, acrobaten, dansers,
goochelaars, mimers, eenwielfiet-
sers en poppenkastspelers. Op
het Plein 1940 verrijst een festi
valdorp compleet met circusten
ten, tribunes en terrasjes. Tijden:
vandaag van 12.00 tot 20.00 uur
en morgen van 13.00 tot 16.00
uur.
Den Haag - Morgen vindt in het
Zuiderpark in Den Haag Park-j
pop plaats: het grootste gratis
popfestival van Europa met op
tredens van verschillende bin
nen- en buitenlandse groepen
Voor de kinderen is er theater
tent met doorlopende voorstellin
gen. Parkpop begint om 13.00 en
duurt tot ongeveei 2I.Cn
Soest - Van maandag 2z -oi en!
maandag 29 augustus strijden de
gildebroeders van het Groot Gae-
sbeeker Gilde om het Koning
schap van het gilde tijdens de
Gildefeesten Soest. In het kader
van de Gildefeesten vinden tal
van sportieve, muzikale en folko-
ristische activiteiten plaats. Zo
als een gildeloop, volksspelen,
volkspaardenfeest en kinderspe
len. Het hoogtepunt van de Gil4
defeesten is het Koningschieteni
op zondag.
Gouda - Woensdag 24 augustus)
tonen en verkopen pottenbakkers!
uit binnen- en buitenland tijdens
het Gouds Pottenbakkersfestivalj
hun werk. Van 10.00 tot 12.00'
geven zijn rond het stadhuis in-j
formatie en demonstreren hoe
het keramische handwerk tot)
stand komt.
Scheveningen - Op 26, 27 en 28)
augustus vindt de Classic S-
chevemngen-Luxemburg-Sr-
heveningen Rally plaats. De 120
deelnemers komen uit BelgiëJ
Duitsland, Groot-Brittannië,
Luxemburg en Nederland. Er
zijn 25 automerken van de partij.'
Tot de oudste behoren een BMW
319/1 en een Aston Martin MKII,
beide uit 1934. De rally wordt
verreden in een sportklasse die
meetelt voor de Benelux Historie
Regularity Challenge, en een
toerklasse bestemd voor onerva-
ren rijders. Op 26 augustus wor
den de oldtimers op de boulevard;
van Scheveningen vanaf 12.00
uur technisch gekeurd. De vol
gende dag worden de auto's oni
8.30 uur weggevlagd. Op zondag
tussen 10.00 en 13.30 is de kara
vaan ook te zien bij het Natio
naal Automobielmuseum in
Raamsdonksveer De finish
wordt verwacht vanaf 14.00 uur.
Den Haag - Op het Lange Voor
hout in Den Haag worden op 2Tj
en 28 augustus de eerste Haag-
sche Kunst- en Antiekdagen ge
houden. Tevens wordt in theatei
Diligentia op beide dagen vaii
12.00 tot 13.00 uur een gratis
veilingles gegeven. Tijdens dat
weekeinde is ook de Haagsche
Kunst- en Antiekwandeling. De
route voert door het historische
hart van de Hofstad langs vele
antiekwinkels en een aantal gale-*
rieën. De Stichting Promotie Den
Haag heeft het evenement geor-j
ganiseerd.
