Weekend
zOceaan
'Atlantischel
Oceaan.
AFRIKA
DE STEM
Wanneer Afrika het nieuws haalt, is
dat bijna zonder uitzondering in
negatieve zin. Bloedige
burgeroorlogen, massavluchten en
nooit-eerder-geziene hongerdood
overschaduwen steeds weer de - net
zo vaak te maken - berichten over
volkeren die sociale ellende hebben
overwonnen of successen hebben
geboekt met eigen
landbouwprojecten. Sommigen zien
in dit 'Afro-pessimisme' een
Europees-Amerikaans complot, een
poging tot neo-kolonialisme. Zie je
wel dat ze niet zonder ons kunnen?
Afrika lijkt
één groot
hongerend
slagveld
pE STEM
Er zijn ook
successen van
zwoegende
nieuwe leiders
Onder het mom hulp te
lozen vrijwilligersorganis
Westerse werklozen in A
Afrikanen raken hun ban
aan die zogenaamde vrijt
I luidt een beschuldiging.
Westerlingen vervullen g<
vacatures die er op de A
arbeidsmarkt zijn, is de
tegenwerping. Bepaalde
beroepsgroepen zijn naai
verhuisd omdat zij daar
baan konden krijgen.
Je kunt bijna alles kopen
van Sam Levy, een luxue
winkelcentrum dat voor
[miljoenen dollars in de
Zimbabwaanse hoofdsta
neergezet dat wil zegg<
portefeuille erop bereken
De 'shopping mail' van
zakenmagnaat Sam Levy
sjieke, noordelijke voorst
Borrowdale. En dat is te
EUROPA
KANARISCHE IT
lEILN ZZpZp'
WESTELIJKE
^SAHARA
EGYPTE
=r:MAURETANIË
EsEnegalVv-—--
GAMBjteT
fiuiNÊtrrr^/B
BISSAU ^GUjNEEyj^
SIERRA JJONEjnJ IVOOR-
^=*iaSkust<
TSJAAD,
,DZJIBOETI-
NIGERIA,
ETHIOPIË
CENTRAAL-
AFRIK. REP.
OEGANDA]
SA0J0MÉ3,GAB0N
[SEYCHELLEN^
ZAMBIA
NAMIBIË
[RÉUNION:
VENDA
>TSWANA^WAZILANÏ
«X>LESOTHO^r=r:
.TRANSKEI-
'ciskei-
Door onze redacteur Gerard van den Broek
Afrika is niet dood
Afrika ten dode opgeschreven?
Bij de Westerse media is het
pessimisme groot, maar de Afri
kanen zelf blijven lachen en
doorploeteren. foto wil nilwik
In mei van vorig jaar ver
scheen in de in Engelstalige
landen drukbelezen Rea
der's Digest een artikel met
de veelzeggende titel 'De
langzame zelfmoord van een
continent'. Het was een vooringe
nomen samenstelling van rampen,
die zich op Afrikaanse bodem had
den afgespeeld. De stelling van het
artikel was dat - alle inspanningen
van gelddonoren en ontwikkelings
werkers ten spijt - Afrika gewoon
weg verloren was. De continentale
tragedie was onomkeerbaar, de
doodskist werd reeds klaargezet.
Ook met het vluchtelingen-pro
bleem van Ruanda zie je regelmatig
die pessimistische blauwdruk voor
het hele continent terug. De bloed
baden tussen Hutu's en Tutsi's, de
ziekte-epidemieën in de vluchtelin
genkampen in Goma en de honger
onder de mensen zijn geen geïso
leerde problemen van Ruanda en
Zaïre zelf, nee, ze zijn spreekwoor
delijk voor heel Afrika.
„Zeker, er zijn grote verschillen
tussen Senegal en Mozambique en
tussen Mali en Zimbabwe. Maar er
is wel degelijk zoiets als een pana-
frikaans bewustzijn. Zoals het wel
en wee van de Europese Unie
wordt beïnvloed door de gebeurte
nissen in Bosnië, zo ondervindt
Afrika de weerslag van het drama
in Ruanda," zo luidde onlangs het
betoog van Volkskrant-redacteuren
Paul Brill en Janny Groen.
Het was de zoveelste munitie in een
felle woordenstrijd die nu al enkele
weken in die krant voortduurt en
die geïnitieerd werd door hoofdre
dacteur Femi Akomolafe van The
African. Zijn stelling dat de 'trage
die-geile' Europeaan de oorzaak is
van alle ellende in Afrika, was al
even ongenuanceerd als de reacties
die ze losmaakte. „Jullie Europea
nen willen dat wij van de aarde
verdwijnen en het enige dat jullie
doen is nutteloze statistieken ver
zamelen ter ondersteuning van jul
lie wens."
Is er inderdaad een Westerse 'las
tercampagne' om zwart-Afrika nog
zwarter te maken? De media zijn
inderdaad vaak meer gebaat bij
slecht nieuws dan bij de informatie
dat alles goed gaat. Maar daarin
staat Afrika niet alleen; Aziatische
rampspoed wordt in de Westerse
media ook breed uitgesmeerd, zij
het dat de positieve economische
ontwikkelingen evenmin vergeten
worden.
Het pessimisme ten aanzien van
Afrika is aantoonbaar groter.
Maar: 'Elke donkere wolk heeft een
zilveren omlijning', zegt een oud
spreekwoord en die 'omlijning' be
hoort evenzeer tot de Afrikaanse
geschiedenis als de onheilspellende
wolken.
Afrika heeft altijd iets van een
vergeten continent gehad. Ondanks
dat het zo dicht bij de koloniseren
de Europese grootmachten lag, is
het pas eind vorige eeuw 'ingelijfd',
lang nadat er overzee al druk vero
verd was. Het is vervolgens ook pas
erg laat weer ge-dekoloniseerd.
Een land als Frankrijk heeft zijn
kolonies zelfs nooit helemaal losge
laten en dicteert nog steeds in veel
Afrikaanse landen het dagelijkse
beleid. Dat in tegenstelling tot de
Britten, die zich in hun kolonies
altijd veel soepeler hebben opge
steld en de plaatselijke bevolking
meer eigen ontwikkeling gunden.
Het is niet toevallig dat de meeste
ex-Britse landen in Afrika op dit
moment een voorsprong hebben op
de andere.
De democratiseringsgolf die
Afrika in 1990 overspoelde,
werd vooral ingegeven
door de economische ach
teruitgang die zich eind jaren tach
tig mondiaal had ingezet. Om die
neergang in eigen land te stuiten,
was politieke stabiliteit nodig en
vooral datgene wat er in de oude,
verstikkende autocratieën niet
meer te vinden was: arbeidsvreug
de en dus meer vrijheid voor de
bevolking.
Malawi, Kameroen, Keiiya, Gui
nea, Gabon, Ruanda, Soedan en
Benin, allemaal waagden ze zich
eraan, maar - en daar kregen de
pessimisten gelijk- faalden voor
het merendeel. De oude regimes
grepen uiteindelijk toch terug naar
de middelen waarmee zij zich altijd
met succes van hun machtsbasis
hadden weten te verzekeren: bruut
geweld, corruptie en manipulatie
(zo zij al ooit van plan waren het
volk daadwerkelijk vrijheid te
schenken. Schijnverkiezingen zoals
in Togo en Zaïre kwamen ook veel
vuldig voor).
In hun liberalisering zijn slechts
Kameroen, Kenya en Benin in ze
kere mate geslaagd, de een wat
beter dan de andere. Met name in
Kenya zijn de signalen hoopge-,
vend. Hoewel ook dit land niet
bespaard blijft van ethnische con
flicten (in de zuidelijke Rift-vallei)
en economische terugval (de koffie-
crisis), werkt het bestuur van pre
sident Arap Moi naar behoren en
boekt de persvrijheid gestaag voor
uitgang. Journalisten kunnen er re
delijk hun gang gaan en zelfs - zij
het nog omzichtig - bestuurlijke
misstanden aan de kaak stellen. De
regering probeert ondertussen met
miljoeneninvesteringen te voorko
men dat de koffieproducerende
boeren kopje onder gaan.
Steeds meer landen wagen zich aan
verkiezingen met meerdere partijen
en het succes daarvan moet niet
weggecijferd worden, ook al resul
teert het niet altijd in regerings
coalities zoals wij die in West-Eu
ropa kennen. Zambia, de Kaapver-
dische Eilanden, Sao Tomé en
Principe, Madagascar en Lesotho
hebben op die manier goed-func-
tionerende regeringen gekregen.
Op Franse leest geschoeide presi
dentsverkiezingen brachten boven
dien nieuwe gezichten aan de
macht in Niger, Mali, de Centraal-
afrikaanse Republiek en Congo. Er
onstond een nieuw type landsbe
stuurder in Afrika naast de (uit
ZATERDAG 6 AUGUSTUS 1994
stervende) 'oude kliek' van dicta
tors: enthousiaste jonge honden die
via politieke en economische her
vormingen hun land op een hoger
niveau proberen te tillen.
Vernieuwing en democratisering
vonden ook plaats in die Afrikaan
se landen die altijd door oorlog
verscheurd werden. Namibië, dat
pas in 1990 onafhankelijk werd
van Zuid-Afrika, wordt tegen
woordig geleid door de voormalige
guerrilla-groepering Swapo. Deze
beweging heeft haar stalinistische
doctrines opzij gezet en voert nu
een pragmatisch en liberaal beleid,
in de hoop buitenlandse investeer
ders aan te trekken. Ook landen als
Zimbabwe en Oeganda kennen nu
een situatie van politieke stabiliteit
en vreedzame coëxistentie tussen
de stammen binnen hun grenzen.
Een van de mooiste voorbeelden is
Eritrea. Dertig jaar lang stonden
de Eritreërs en de hen overheersen
de Etiopiërs elkaar naar het leven.
Honderdduizenden doden vielen
door oorlogsgeweld of hongers
nood. Vorig jaar kwam na veel
overleg eindelijk een referendum
tot stand en kort daarop kon de
guerrilla-groepering EPLF het roer
overnemen. De nieuwe overheid,
onder leiding van 'jonge hond' pre
sident Isaias Afewerki, is sindsdien
enthousiast bezig met hervor
mingsplannen en ambitieuze pro
jecten. Het nieuwe land moest he
lemaal opnieuw worden opge
bouwd; met name de infrastructuur
had zwaar geleden onder de oorlog.
De wederopbouw kent veel
startproblemen en de na
druk zal daarom ook niet
meteen liggen bij politieke
pluriformiteit, maar er wordt hard
gewerkt aan een renovatie van ha
vens en wegen en ook de landbouw
ziet voor het eerst sinds lange tijd
weer overheidsgelden.
In andere landen gaat het al jaren
lang beter dan ergens anders. Bots
wana bijvoorbeeld is al dertig jaar
een goed functionerende en plura
listische democratie, met regelma
tige verkiezingen, en waar de men
senrechten niet in het geding zijn.
De democratie is er gebaseerd op
dorpsraden en die traditionele be-
stuursopbouw zorgt dat er zeer
weinig corruptie of oorlog is in het
land.
Botswana's economie -geconcen
treerd rond de diamanten-indus
trie- groeide de afgelopen twee
decennia sneller dan het veelgepre
zen 'Wirtschaftswunder' van Zuid-
oost-Azië: tussen 7 en 8 procent per
jaar. Er is veel geïnvesteerd in
macro-economisch management,
toerisme en export.
Voor de meeste sub-Saharaanse
landen geldt overigens dat verbe
terde landbouwtechnieken en kos-
tenbesparende methoden in de
agrarische sector voor grotere op
brengsten hebben gezorgd. Erosie
en mislukte oogsten door uitput
ting van de grond komen steeds
minder voor. Recente studies tonen
ook aan dat de gewassen beter van
kwaliteit zijn en dus geschikter
voor de export.
Politieke stabiliteit lijkt derhalve
de beste voorwaarde voor gezonde
economische groei. Ruanda kent
dit jaar bijvoorbeeld uitstekende
oogsten, maar de burgeroorlog
maakt dat er toch duizenden men
sen omkomen van de honger. Voor
Noord-Ghana geldt dat evenzeer.
Een degelijke controle van de geld
waarden is echter een andere voor
waarde. Zo werd begin dit jaar de
gesubsidieerde munteenheid van de
Afrikaanse Financiële Gemeen
schap (cfa) in de dertien Franstali
ge lidstaten met vijftig procent ge
devalueerd. Een harde klap voor
veel kleine handelaartjes en straat
venters; een maatregel ook, die
voor veel sociale onrust heeft ge
zorgd. Maar op de lange duur zal
deze devaluatie zijn positieve wer
king op de dertien economieën niet
missen.
Want waar veel non-gouvernemen
tele hulporganisaties op dit mo
ment nog klagen dat de overheden
van de Westafrikaanse cfa-landen
Door Lewis Machipisa (ips)
alles laten afhangen van buitd
lands ontwikkelingsgeld, worij
diezelfde overheden nu ge
zelf initiatief te nemen. In Ttj
bijvoorbeeld heerste tot dusver]
gemakzuchtige houding om
metaal uit het buitenland te latj
komen - minder arbeidsinten;!
en met de buitenlandse steun of
goedkoper- terwijl het land
over ijzererts beschikt. Met
geldontwaarding zal de druk
groter zijn om de eigen indust
nieuw leven in te blazen. Voort
land waar op dit moment alleeil
bierbrouwerij nog goed draait!
dat een gezonde schop onder]
kont.
De Afrikaanse landen hebben
een lange weg te gaan. De misltl
king van de VN-operatie in Soul
lië wil nog niet zeggen dat het lil
verloren is. De diverse Somalisr
stamhoofden zijn enkele maan
geleden om de tafel gaan zitten!
te praten over ontwapening enfl]
desverdragen.
In het jarenlang bevochten Libel
hebben de verschillende part]
vorig jaar een vredesakkoord gel
kend. Nog steeds vinden er i»
dentele gevechten plaats en kon
mensen om, maar de drang
vrede is bij de Liberianen I
ontstaan err niet door een of aniij
Westerse mogendheid dwinfl
opgelegd. Uiteindelijk zal het
ook lukken, zo geloven de parti]|
zelf, alleen blijft het de vraag®!
neer.
The A/rican-hoofdredacteur M
Akomolafe heeft daarom in zover]
gelijk dat Afrikanen over het al|
meen optimisten zijn - al hoeft'!
daar niet noodzakelijkerwijs
toe gerekend te worden. De ge®]
bevolking van zwart-Afrika
steeds dapper voortploeta]
rampspoed en ellende
negerend.
Het valt niet te ontkennen dat si
Afrikanen op dit moment sMj
tijden doormaken en dat de vf
schillende oorlogen en natuun'i-l
pen de zoveelste zijn in een 1®!
reeks die het continent al ge
terd hebben. Maar om te spi
van een onomkeerbare
van dit werelddeel, doet oiï®
aan de vele hoopvolle succes'J
groot en klein, die her en t1"'
Afrika behaald worden.
Door Gumisai Mutume
