Nog geen verbetering van weg
Het bombardement van Breskens in 1944
de s
De lac
Provincie heeft geen geld voor wegdeel tussen IJzendijke en Waterlandkerkje
Feestelijke heropening
Emmaus in IJzendijke
Weer route langs drie
dorpen en boerderijen
DE STEM
ZEELAND
Lambertijnenhof
houdt enquête
over instelling
Toevoerwegen
Stro
Noodziekenhuis
Verwoest
Fluitiste Petra
Schuren treedt op
in Grijpskerke
D ansdemonstratie
van the Galloways
DINSDAG 2 AUGUSTUS 1994
Van onze verslaggever
Middelburg/IJzendijke
Verbetering van de weg IJ-
zendijke/Oostburg tussen
IJzendijke en Waterland
kerkje kan nog lang op
zich laten wachten. De
aankoop van de benodigde
gronden verloopt uiterst
moeizaam en bovendien
heeft de provincie Zeeland
geen geld beschikbaar
voor de wegrenovatie.
De verbetering van de weg staat
wel op de planning van de Di
rectie Milieu en Waterstaat van
de provincie, aldus ir. A. Lie-
vense, medewerker van de afde
ling Droge Infrastructuur.
„Op het ogenblik is die weg een
beetje een lappendeken. Een
smalle betonrijbaan, smalle
berm en een veel te smal fiets
pad. Het is de bedoeling dat er
een zes meter brede asfaltrijbaan
komt te liggen en ook een fat
soenlijk brede berm en een fiets
pad dat breed genoeg is."
Voor die verbredingen is echter
grond nodig en de aankoop
daarvan stuit op problemen. De
provincie is wel bezig met de
grondverwerving, maar op de af
deling Droge Infrastructuur van
de Directie Milieu en Waterstaat
in Middelburg sluit men niet uit
dat er onteigeningsprocedures
nodig zullen zijn om de grond te
pakken te krijgen. „En voordat
'die procedures zijn gevoerd, ben
je ook al gauw weer een paar
jaar verder", aldus Lievense.
Bijkomende belemmering zijn de
nieuwe bezuinigingen die op de
provincie Zeeland af dreigen te
komen. Voor dit soort wegverbe-
teringsoperaties is nauwelijks
nog geld te verwachten.
De provincie heeft wel een bod
uitgebracht op twee woninkjes
in de bocht van de weg IJzendij-
ke/Waterlandkerkje ter hoogte
van het buurtschap Turkeye. De
provincie wil die kopen en tegen
de grond gooien. Want de huizen
belemmeren het uitzicht en zor
gen voor een sterke verhoogde
ongevalskans.
De aanpak van het vervolgtra
ject van de weg, het gedeelte van
Waterlandkerkje naar Oostburg,
ziet er iets rooskleuriger uit. „Op
twee na alle eigenaren en pach
ters zijn akkoord met grondver-
koop", zegt Lievense. „Het zou
kunnen dat we binnenkort alle
benodigde grond in ons bezit
hebben. Dan beraden we ons op
de financiële aspecten van de
bermverbreding.
Van onze verslaggeefster
Bergen op Zoom - Lambert
ijnenhof in Bergen op Zoom
houdt begin september een en
quête onder omwonenden, het
personeel en de ouders van de
verstandelijk gehandicapte be
woners.
„De gewenningsperiode is zowat
voorbij nu," legt directeur A.
van Buchem uit. „Kenden we de
bewoners aanvankelijk alleen
maar als papieren dossiers, nu
weten we veel meer wie ze zijn
en hoe ze inmiddels gesetteld
zijn. Graag willen ook van hun
ouders weten wat ze van Lam
bertijnenhof vinden. Maar ook
onze medewerkers en de buurt
bewoners kunnen hun mening
geven over de instelling. Mis
schien zijn er zaken die we kun
nen verbeteren."
De eerste bewoners arriveerden
op 18 april in de woningen van
Lambertijnenhof. Officieel is het
wooncomplex nog niet geopend,
dat gebeurt op 22, 23 en 24
september. De directie is nog op
zoek naar een bekende Neder
lander om de opening extra luis
ter bij te zetten.
Ook werkt een projectgroep, be
staande uit ambtenaren, de di
rectie en de ouderverenigng, aan
een nieuwe woonvoorziening in
Hoogerheide. De gemeente heeft
zes locaties aangeboden en in
middels heeft de projectgroep
een advies voor het bestuur van
Stichting Sterrebos opgesteld.
Die stichting beheert naast het
Roosendaalse wooncomplex ook
het Bergse Lambertijnenhof.
Over de strekking van het advies
wil Van Buchem alleen kwijt dat
'er enkele geschikte locaties
zijn'. Met de bouw van het nieu
we wooncomplex zou eind 1995
of begin 1996 gestart moeten
worden.
In de buurt van Lambertijnenhof
worden ook nog twee zogeheten
socio-woningen gebouwd. In de
Sweelinckstraat is de bouw in
middels begonnen, in het Andor-
rapad nog niet.
Verwoest Breskens gezien vanaf het havengebied. Op de voorgrond gecamoufleerde bunkers.
NADAT DOOR de val van Ant
werpen op 4 september 1944
het Duitse Vijftiende Leger in
het noordwesten van Frankrijk
en het westen van België inge
sloten zat, was er maar één
mogelijkheid meer om te ont
snappen: via de Westerschelde
en door Zeeland. In die dagen
zag men dan ook tienduizenden
Duitsers over onze wegen trek
ken in de richting van Breskens
en Terneuzen.
Vooral Breskens was de haven
van waaruit de groepen met
boten werden overgezet naar
Vlissingen. Tijdens het overzet
ten werden de schepen voort
durend bestookt door geallieer
de vliegtuigen. Van geallieerde
zijde waren via de Engelse ra
dio waarschuwingen uitgegaan
dat de burgers zoveel mogelijk
plaatsen waar Duitse troepen
concentraties waren moesten
mijden en dat de kust zou wor
den gebombardeerd.
Maar hoevelen hadden die
waarschuwing gehoord? Radio
toestellen waren er nagenoeg
niet. Die had men moeten inle
veren. Slechts enkele toestellen
waren achtergehouden en die
werden clandestien beluisterd.
In ieder geval waren in die
dagen nog slechts weinigen uit
Breskens vertrokken. Boven
dien laat men zijn bezit, waar
men soms zo hard voor heeft
moetep werken, niet graag in
de steek om het aan roof en
plundering prijs te geven.
iGeen enkele plaats'was die elf-
jde september zo vol met Duitse
'soldaten als Breskens. Eigenlijk
tegen de bevelen in was die
namiddag toevallig in het ha
vengebied en de toevoerwegen
een te grote concentratie troe
pen en voertuigen aanwezig om
ingescheept te worden. En toen
gebeurde het!
In de namiddag kwamen zes
formaties, in totaal 72 tweemo-
torige bommenwerpers, waar
onder het Nederlandse squa
dron, uit het westen over zee
aangevlogen langs Breskens
heen, zwenkten om en kwamen
uit de richting Hoofdplaat te
rug. Rond half vier lieten ze
hun bommenlast, ongeveer 200
stuks, vallen. De bommen kwa
men neer in het havengebied en
het aangrenzende deel van het
dorp. Terzelfdertijd voeren de
schepen die de troepen zouden
opladen juist de haven binnen.
De gevolgen waren verschrik
kelijk.
Nico de Milliano was toen ze
ventien jaar en bevond zich op
de plaats waar de bommen vie
len, ontsnapte aan de dood en
deed later zijn verhaal. Met zijn
ouders en zijn drie broers ex
ploiteerde hij het hotel-café-
restaurant De Vuyst, het wel
bekende veerhuis van de pro
vinciale stoombootdienst en
wachtlokaal voor boot, tram en
aan de kade in Breskens.
De dag voor het bombarde
ment, zondag 10 september,
was er al een felle aanval van
jachtbommenwerpers geweest,
voornamelijk gericht op het
luchtdoelgeschut. Verscheidene
Duitsers waren achter hun ka
nonnen gedood en na een korte
plechtigheid op de algemene
begraafplaats begraven. Hotel
De Vuyst was grotendeels door
de Duitsers gevorderd, doch de
Luchtfoto van het bombardement.
familie De Milliano mocht er in
blijven. Het cafégedeelte lag
vol stro. Daar sliepen de Duit
sers die het luchtdoelgeschut
bedienden.
Op die bewuste maandag, 11
september, zat de zaak yol met
Duitsers, wel zeventig en ston
den de kade en de aangrenzen
de straten vol militairen met
hun materiaal die overgezet
moesten worden. Vader De Mil
liano en de jongste zoon Willy
waren buiten het dorp, zoon
Frits was naar de bakker om
brood, zodat alleen Nico, zijn
moeder en broer Max thuis wa
ren toen het gebeurde. Ze
vluchtten de kelder in. Een
bom viel op de voorkant van
het hotel, waarbij verscheidene
Dutisers werden gedood en an
deren zwaar gewond. In de kel
der was het echter niet uit te
houden door het puinstof en de
gebroken gas- en waterleiding,
zodat ze onder de trap gingen
zitten.
Toen het over was, kwam een
buurmeisje huilend roepen:
„Komt toch, mijn moeder ligt
onder het puin." Nico ging mee,
maar er was niets meer aan te
doen. Ook het broertje was
dood. Maar nu kwam de tweede
golf. Onder het gieren van de
bommen vluchtte hij met het
meisje het veld in, doch kwam
niet ver, want de prikkeldraad
versperring en de tankgracht
rond Breskens versperden hen
de weg. Ze lieten zich vallen in
een greppel nabij het prikkel
draad toen een tiental meters
daarvandaan een bom viel. Het
meisje was op slag dood, hijzelf
werd door een drietal scherven
getroffen. Verscheidene Duit
sers in de omgeving vonden
eveneens de dood.
Pikzwart van het stof vluchtte
hij weg en kwam ten slotte bij
zijn grootmoeder in IJzendijke
terecht. Daar werden in een
school, waar toen een noodzie
kenhuis was ingericht, door
dokter Rozemeyer de scherven
uit zijn lichaam gehaald. Wat
er met de andere leden van het
gezin was gebeurd wist hij niet.
Nadien heeft zijn oom Arthur
Lievens de sjees ingespannen
en zijn ze naar Breskens gere-
ddn. Gelukkig troffen ze alle
gezinsleden levend aan. De
zaak was geheel verwoest. In
sommige zetels zaten nog Duit
sers. Ze waren dood. Anderen
waren geheel verbrand en in
eengeschrompeld.
In de buurt zat een familie
ingesloten in de kelder van een
verwoest huis dat in brand
stond. Men kon er niet bijko
men om hen te bevrijden....
Door het inslaan van de bom
men waren grote kraters in het
veerplein en het wegdek gesla
gen. Maar het overzetten moest
doorgaan. Daarom werden de
bomkraters zo snel mogelijk
gevuld met puin, waartussen
nog resten van gesneuvelden
zaten en kadavers van paarden.
Deze gebeurtenis heeft jaren
lang een bepaalde druk op de
inwoners van Breskens gelegd.
Men wilde er niet over praten.
Er was "te veel leed veroorzaakt.
Bijna in iedere familie waren
een of meer slachtoffers te be
treuren. Ruim zes procent van
de bevolking was omgekomen,
soms hele gezinnen, man,
vrouw met twee, drie of vier
kinderen.
Bijna honderd kinderen verlo
ren hun vader of moeder of
beide ouders. Tientallen wedu
wen bleven achter en vele man
nen verloren hun vrouw. Ande
ren waren voor het leven gete
kend doordat ze een arm of
been moesten missen. De over-
lijdens staan in het overlijdens-
register der gemeente Breskens
genoteerd om vier uur 's na
middags. Het bombardement,
dat naar schatting twaalf mi
nuten duurde, vond plaats tus
sen half vier en vier uur. Nog
jaarlijks trekt de bevolking op
de avond van de dodenherden
king naar het gedenkteken voor
de slachtoffers op de algemene
begraafplaats.
Het totale aantal dodelijke
slachtoffers werd opgegeven als
199, maar op het gedenkteken
staat, dat op 11 september en
volgende dagen 225 ingezete
nen door oorlogshandelingen
om het leven kwamen. 537 Hui
zen werden volkomen verwoest,
151 andere zwaar beschadigd.
Naar verhouding is Breskens de
door een bombardement
zwaarst getroffen plaats in Ne
derland geweest. De bombarde
menten op Rotterdam, Nijme
gen en het Bezuidenhout in
Den Haag eisten meer slachtof
fers, maar hier betrof het grote
steden. Breskens had maar
3360 inwoners....
Bij dit bombardement gingen
een veerboot en twee andere
schepen verloren, werden twee
laadbruggen vernield en wer
den tien stukken afweergeschut
buiten werking gesteld. Over
het aantal gesneuvelde Duitsers
zijn geen exacte gegevens be
kend. We schatten hun aantal
op minstens 250.
Op de algemene begraafplaats
in Breskens werden er 83 en in
Schoondijke 87 begraven.
Daarnaast moet er een aantal
zijn geweest op de plaats waar
de bommen vielen, waarvan
niets of slechts niet nader te
identificeren delen zijn terug
gevonden. Van Duitse zijde
werd nadien gesproken van 440
zwaar gewonden.
Van onze verslaggever
IJzendijke - De renovatie van verzorgingshuis Emmaus in
IJzendijke krijgt vrijdag 16 september een officieel tintje
met de feestelijke heropening van het gebouw.
„Het karwei is geklaard en Huize Emmaus is klaar voor de
toekomst", aldus P. Ploegaert, directeur van het IJzendijkse
verzorgingshuis.
Het bijna geheel vernieuwde Emmaus telt 51 eenpersoonsappar
tementen en vijf tweepersoonsonderkomens. Bij het tehuis staan
22 aanleunwoningen. De recreatie- annex eetzaal biedt ruimte
aan honderd mensen en is geschikt voor diverse activiteiten.
Ook een grote, nieuwe keuken is geplaatst tijdens de ingrijpende
verbetering van het tehuis.
Verder zijn in het vernieuwde gebouw een kapsolon, verjaar
dagskamer, zitje met biljartruimte, per verdieping een algemene
huiskamer en een aparte hobby- en activiteitenruimte te vinden.
„Ontegenzeggelijk heeft de nieuwbouw en renovatie voor over
last gezorgd", blikt Ploegaert terug op de bouwperiode van twee
jaar. „Niet enkel voor de bewoners en de medewerkers, maar
zeker ook voor de direct omwonenden. De parkeergelegenheid
was soms minimaal en ook de omstandigheden van het wegdek
lieten vaak te wensen over. De onwonenden hebben hier
uitermate veel begrip voor opgebracht."
De renovatie en nieuwbouw van Emmaus was hard nodig en ook
een lang gekoesterde wens. De plannen om het tehuis te
vernieuwen dateerden al van 1987. Een brand in oktober 1989
veroorzaakte veel materiële schade en maakte de verbouwing
nog dringender.
Ook zorgtechnisch voldeed het uit 1961 daterende gebouw niet
meer. Met name de eenpersoonskamers pasten niet meer in de
moderne tijd. De bewoners verblijven tegenwoordig langer op de
kamer, zodat een wat grotere kamer geen overbodige luxe was.
D.e oude kamers waren in tegenstelling tot de nieuwe bijvoor
beeld niet voorzien van wastafel, douche en toilet.
De ingrijpende renovatie-van Huize Emmaus kostte een slordige
zes miljoen gulden.
Van onze correspondent
Retranchement - In de weekends van 12/13 en 19/20 augustus
kan in de driehoek Retranchement/Zuidzande/Cadzand wea
de verlichte boerderijen/dorpenroute worden gereden.
Het is voor de derde keer alweer
dat deze route op de kalender
staat. Elisabeth de Hullu is de
initiatiefneemster van deze route
zo aan het eind van de vakantie
wanneer rond de klok van half
tien de duisternis intreedt. De
lengte van de route is met zijn
twintig kilometer ongeveer het
zelfde gebleven.
In Zuidzande is die wat korter
geworden omdat men de ooste
lijke lus niet meer meepikt, ter
wijl Cadzand-dorp er is bijgeko
men. Elisabeth de Hullu: „Het
schijnt aan te slaan. Vorig jaar
liepen de schattingen tussen de
drie- en vijfduizend passanten.
Toch een leuk aantal voor deze
regio aan het eind van het toeris
tisch seizoen. We kunnen dit
evenement nu eenmaal niet
vroeger op poten zetten dan de
tweede helft van augustus, want
om een verlichte route tot zijn
recht te laten komen moet het
wel donker zijn. Met Cadzand-
Dorp er bij waar het NH kerkge
bouw ook verlicht zal zijn denk
ik dat we weer een waardevolle
uitbreiding hebben."
Wallen
Nieuw is ook het optreden van
de muziekgezelschappen Apollo
uit Sluis en Excelsior uit Cad-
zand. Hun optreden vindt plaats
op de muziektent in Retranche
ment. Het ene gezelschap de
vrijdag en het andere de zater
dag. Bovendien is er een uitbrei
ding in Retranchement waar de
fraaie Wallen extra in de schijn
werpers geplaatst zullen worden.
Op de route kan ook een bezoek
worden gebracht aan de fuch
siakwekerij van Michel van de
Plasse aan de Herenweg in Cad-
zand waar gekeken en gekocht
kan worden. Ook het atletier de
Test tussen Zuidzande en Cad-
zand opent tijdens deze dagen de
deuren. Dit alleen maar voor het
kijkerspubliek. Er zijn geen de
monstraties en kan niet gekocht
worden.
Op de minicamping de Hullu aan
de Kokersweg in Zuidzande
kunnen wafels met koffie of fris
worden genuttigd. „Van die op
brengst proberen we onze kas te
spekken. Bovendien hebben we
met de Rabobank een aardige
sponsor. Daardoor hebben we
onder meer nieuwe bewegwijze
ringsbordjes kunnen aanschaf
fen. Die zijn nu van reflecteren
de folie voorzien zodat ze beter
zichtbaar zijn dan vorig jaar,,
aldus Elisabeth de Hullu die
hoopt dat indien de weersom
standigheden het toelaten en in
dien mogelijk qua leeftijd de
fiets in plaats van de auto ge
pakt wordt om de route te rij
den.
Samenspel
„Er gingen stemmen op om de
auto's te verbieden. Ik zie dat
niet zitten. Op de eerste plaats
kun je iemand niet verbieden
met zijn auto op de openbare
weg te rijden en in de tweede
plaats willen ook ouderen en
gehandicapten de route rijden.
Hun goed recht. Het moet een
samenspel zijn. De fietser en
automobilist moeten elkaar ge
woon de ruimte geven dan heeft
geen van beide partijen daar last
van,,.
De organisatie van de Verlichte
Route is in handen van de drie
landbouworganisaties (CBTB,
ZMO en NCB), de vereniging van
kampeerboeren, Dorpsraad
ranchement en enkele particulie
ren uit Cadzand. Wanneer a
hoe laat men de route wil rijdei
wordt in volledige vrijheid aa
het individu overgelaten. Indie
men start bij de molen van Cat
zand loopt de route als
Molen Cadzand, Ringdijk Zuil
Herenweg, Bosweg, Retrancht
mentse weg, Molenstraat, Mark
Dorpsstraat, Killedijk, Terhol
stede, Plattweg, Prinsewegji
Provinciale weg, Kokersweg
Mariastraat, Zuidzande, Dorp:
straat, Molenweg, Knockertwej
Strijdersdijk, Ringdijk Noori
Cadzand, Erasmusweg, Ma
riastraat.
Van onze correspondente
Terneuzen - De jonge fluitist
Petra Schuren treedt vrijdag
augustus op in de Nederland
Hervormde kerk in Grijpskerkt
Aanvang 20.00 uur.
Petra Schuren is geboren in Ter
neuzen en volgde daar piano-
dwarsfluitlessen aan de muziek
school. Momenteel studeert zi
aan het Brabants conservato
rium in Tilburg. Zij treedt tij
dens het Festival van Zeeuws
Vlaanderen op tijdens een F»
geconcert. Als voorbereidinj
verzorgt zij een aantal zomera
vondconcerten. Zij musiceert sa
men met Ad van de Wege, dis
werkzaam is als organist, din-
gent en muziekleraar in Ternea
zen.
Op het programma werken val
barokcomponisten en Debussy.
Ad van de Wege speelt teveni
enkele orgelsoli.
Van onze correspondente
Veere - De Volksdansgroep the
Galloways uit Woodthorpe, Not
tingham verzorgt dinsdag 9 au
gustus een dansdemonstratie val
14.00 tot 16.00 uur in de Grote
kerk in Veere.
The Galloways, ambassadeurs
van Schotse dans en muziek
treden op ter gelegenheid va»
het Internationale Volksdansfes-
tival in Borssele, waar ook groe
pen uit Tjechie, Frankrijk
Portugal meedoen. De gr
staat onder leiding van Stuart
McWilliam. Het ensemble is op
gericht in 1972 en bestaat uil
Schotse County en Highland
dansers, pipers, zangers en musi
ci. The Galloways zijn 'graaf
geziene gasten op volksdans fes
tivals in Europa, maar het is d'
eerste maal dat ze in Veere op
treden.
De Schotse County dans is afge
leid van twee hoofdvormen: d'
Scotch Reels, een levendig'
Schotse dans met ingewikkeld'
danspassen op de plaats en
weer bewegingen en de ballrooi»
dansen uit de 17de eeuw.
Er doen vier danskoppels mC
die als specialiteit de langzarn'
Stratspey brengen naast W
groot aantal andere traditionel'
Schotse dansen.
Toegangskaarten voor dit kleuri
ge evenement kosten vijf gulden
Ze zijn te verkrijgen voor aan
vang van het optreden, bij
ingang van de kerk.
„Balans en spi
belangrijker dt
Evert A
Door Paul Kokke
Soms worden ze weer
gehaald, de overleden
stenaars die achteraf
betekend hebben dan
placht te denken toen
in leven waren. Zoals n
lijk Van Gogh, Pieter O
Hendrik Chabot, zelfs
ner. En Willem Kussen
lem Hussem? Inderdaac
Toen hij nog leefde, war
vooral zijn collega-kuns
en de obers van café D<
hoorn aan het Haagse Vc
die hem kenden. Maar m
dat Hussem ten onrechte
schemer van de vergetel
geraakt. Het is zoiets
boek dat jarenlang ongel
de boekenkast gestaan
nu ineens zijn inhoud pr
omdat iemand toegegeve:
aan de onweerstaanbare
om het open te slaan.
Hussems boek wordt nu
slagen in het Dordrech'
seum, waar een prachtige
nologische tentoonstellir
zijn werk te zien is. Het
een tentoonstelling die de
terlijk te lezen is, want i
stenaar schilderde niet
maar dichtte ook. Hij
schitterende woorden.
Zoals:
'het botwand leeg
het aas verspeeld
ik ga wormen dollen op ht
Den Haag
Willem Hussem werd
oud. Pas drie jaar na zijn
den, maakte het Rotte
museum Boymans-van
gen de eerste overzichtsti
stelling van zijn werl
Haags Gemeentemuseui
daarvoor al een drie ke-
dacht besteed aan zijn oe
de vorm van relatief kleit
presentaties.
De kunstenaar werd op
nuari 1900 geboren te
dam. Op zijn zestiende ve
die stad, om er een ja:
weer terug te keren en
studeren aan de Academ
Beeldende Kunsten. Tuss
en 1936 verbleef hij op v
lende plaatsen in Frank
leerde er kunstenaars als
en Mondriaan kennen die
Parijs werkten.
Maar in 1936 keerde hij i
vrouw en zoon terug né
Breda Fotografica 191
kader en wellicht ook
leiding, de tentoonstel
is uiteindelijk een op
staand overzicht 'van
van een invloedrijk
kaans beeldend ku:
Het gaat om John B:
geboren in Californië
die in De Beyerd in Br
presenteert uit de
1980-1994.
Het is voor het eerst
werk in Nederland
wordt. Ooit was oude
ander werk te zien in
delijk Museum in Ar
en in het Van Abbe in
ven. Baldessari was
op de belangrijk!
zichtstentoonstellingei
jaren '80 van de ei
kunst zoals Westkuns
streit en Dokumenta
Duitsland.
Maar dat is allemaal
voorgoed verleden t
werk heeft zich verdei
keld. Baldessari hee
nieuwe wegen gezocht
zien van wat algemeei
wordt als aktueel pre
de kunst: het zoeken 1
we samenhangen in ei_
lijkheid die in ontelb
menten uiteenvalt.
maakt zijn huidige
zichtbaar in een tento<
die speciaal en alleen
Beyerd is samengesteli
Deze tentoonstelling i
rijk. Alles bij elkaar
neert ze als een state
persoonlijke aard: ov<
reld, over de werk
over de waarneming, c
en inhoud, over die
samenhang van alles
die wij kunst noemen,
niet over gaat is of
8
