Week nd
Het getemde monster in Eperlecques
Zes graven
langs het
voortrazend
verkeer
DE STEM
Deze zomer wordt in De Stem
uitgebreid aandacht besteed aan de
gebeurtenissen van vijftig jaar
geleden die uiteindelijk leidden tot
het einde van de Tweede
Wereldoorlog. We volgden daarbij
de marsroute van de Canadese en
Poolse troepen. Het waren die legers
die op 17 september '44 bij Overslag
in Zeeuws-Vlaanderen
Zuid-West-Nederland als bevrijders
binnentrokken. Vandaag kijken we
rond in Noord-Frankrijk waar de
bunker van Eperlecques het verhaal
van de VI en V2 vertelt.
Niemand wist wat
de Duitsers
in het bos
aan het
doen waren
Wie het waagde
een kijkje te
nemen, werd
zonder pardon
neergeschoten
Voorbj is het met het
spreelwoordelijke
'Haage bakkie' van ve
bluf, naar weinig
inhoud. Het kopje van
hof- <n regeringsstad
raakl boordevol. Het er
na h«t andere
opzimbarende
mammoet-gebouw wor
de grond uit gestampt,
groeit een nieuw centrii
in Den Haag. De stad
krijgt zowaar een
skyline.
ZATERDAG 30 JULI 1994
Door Rein van der Helm
en Romain van Damme
mlrnl
De indrukwekkende betonnen kolos. 'Het monster van Eperlecques'.
Onwillekeurig houden
we in. Voor ons ligt
eenenveertigduizend
kubieke meter beton.
De bunker van Eper
lecques.
Het ligt daar als een aangeschoten
stuk wild. Vol met scheuren en
gaten. Onschadelijk gemaakt door
talrijke bommen. Bewusteloos in
het water. Het is warm met kippe-
vel. Onzin natuurlijk, maar toch.
Die dreiging is er blijven hangen...
Alsof ieder moment de tweeëneen-
halve meter dikke deuren van be
ton kunnen opengaan. Ruim baan
makend voor weer een veertien
meter lange V2. Toen hèt ultramo
derne wapen van de Duitsers die
uiteindelijk tijd tekort kwamen om
de techniek te vervolmaken.
Het monster van Eperlecques
spuwde nimmer vuur. Van 27 au
gustus 1943 tot 25 augustus 1944
werd de bunker gebombardeerd
door 1287 bommenwerpers die
7054 bommen met een gewicht van
3682 ton op de betonnen klomp
gooiden. Het was niet genoeg om
de bunker met de grond gelijk te
maken.
Ruim eén halve eeuw later is de
bunker dè toeristische attractie van
de streek. Sinds 1985 een door de
Franse regering erkend historisch
monument. Goed verstopt in het
bos bij Eperlecques, een vlek in het
mistroostige Noordfranse land tus
sen de wat grotere plaatsen St.
Omer en Watten in het land van
Picardië.
Blockhaus heet het in het Frans.
Het staat geschreven op driehoeki
ge verwij sbordj es die wat slordig
op verschillende hoeken en krui
singen zijn weggezet. Blockhaus
300 meter wordt even later gevolgd
door Blockhaus 700 meter. Een
bochtig landweggetje voert ons uit
eindelijk tot bij de ingang.
Niets doet hier vermoeden dat we
er straks oog in oog staan met
tienduizenden kubieke meters be
ton. De entree is sober. Het onver
mijdelijke souvenirwinkeltje en een
televisiescherm waarop continu de
geschiedenis van de VI en V2 te
zien is.
Hubert Megille is er de hulpvaardi
ge directeur. Binnen een mum van
tijd zijn we in het bezit van talloze
gidsen en folders. Musea genoeg in
de omgeving. Op gedetailleerde
kaarten tekent de directeur een
route uit. „Als je die volgt, kom je
langs de belangrijkste musea. Dan
weet je alles over de VI en V2.
Geloof maar dat je hier op een
historische plek staat."
In Eperlecques ligt het verleden in
de tegenwoordige tijd. Op 22 de
cember 1942 geeft Hitier het bevel
om twee bunkers voor het lanceren
van de V2's te bouwen. Gelijktijdig
moest daar een fabriek voor de
aanmaak van vloeibare zuurstof
aan vastgebouwd worden. Deze
brandstof voor de raketten was te
gevaarlijk om te vervoeren. Pro-
duktie bij de afvuurplaats lag dan
het meest voor de hand. Een van
die bunkers moet in het Pas-de-Ca-
lais verrijzen. Een week later komt
een team van Duitse specialisten
naar Noord-Frankrijk en wijst
Eperlecques aan als meest geschik
te plek voor de bouw van de lan-
ceerinstallatie.
Volgens de Duitsers een ideale
plek. Niet al te ver van Engeland,
terwijl het toch niet te dicht bij de
zee ligt. Een goed bereikbare plek
omdat er een spoorweg, een kanaal
en goed ontwikkeld wegenstelsel
zijn. Bovendien is er een groot bos
dat al te nieuwsgierige blikken kan
tegen houden.
Begin '43 bereidden deskundigen
de bouw van de bunker voor. Ze
hadden ervaring opgedaan in het in
1936 gebouwd studie- en testcen
trum Peenemünde aan de Baltische
kust. Zes jaar waren de Duitsers
toen al bezig met het ontwikkelen
van wapens die functioneren op
basis van vloeibare brandstof. Dat
team stond destijds onder leiding
van W. Dornberger die later asssis-
tentie kreeg van W. von Braun.
In tien jaar tijd, van 1930 tot 1940,
werden de wapens ontwikkeld. De
VI en V2 werden uiteindelijk ope
rationeel. De VI was eigenlijk een
vliegende bom van ruim acht meter
lang, 5,39 meter breed en geladen
met 850 kilo springstof. De VI
bereikte een snelheid van 650 kilo
meter en kon een afstand tot 300
kilometer overbruggen.
Een moordend wapen. Vanaf juni
1944 tot maart 1945 werden in
totaal 22.384 Vl's afgeschoten. Van
dat aantal waren er 10.492 ge
adresseerd aan Engeland. Een flink
deel daarvan kwam van in totaal
40 lanceerbases in Noordwest-
Frankrijk. De rest werd in een later
stadium van de oorlog richting
Antwerpen gestuurd, vooral vanuit
Nederland. Ongeveer 59 procent
was raak.
De overige bommen ontploften te
vroeg of kwamen nauwelijks van
de grond. In de hal van het mu
seum moeten de bezoekers er har
telijk om lachen. Vijftig jaar later
is het op een televisiescherm dan
ook een komisch gezicht. Als in een
slapstickfilm. De bom wordt gelan
ceerd en vernietigt even later bijna
de eigen lanceerinstallatie. Het had
een act van Laurel en Hardy kun
nen zijn.
Eperlecques lachte in 1943 niet.
Niemand wist wat die Duitsers
daar in het bos aan het doen wa
ren. De plaatselijke bevolking
dacht dat er een gigantische elec-
triciteitscentrale gebouwd werd.
Het was ten strengste verboden om
maar in de buurt van het bos te
komen. Wie het waagde toch een
kijkje te nemen, werd zonder par
don neergeschoten.
Dag en nacht werd er gewerkt aan
de bouw van de 'Kraftwerk Nord
West', de naam die de bunker van
de Duitsers kreeg. Om in vakter
men te blijven, de oplevering was
gepland voor 31 oktober 1943. On
geveer 3000 arbeiders moesten dat
voor elkaar krijgen. Het waren
vrijwilligers en leden van de 'dienst
verplicht werk' (Service Travail
Obligatoire).
De geallieerden hadden ech
ter snel in de gaten dat de
Duitsers in Eperlecques
'iets bijzonders' aan het
bouwen waren. Op 16 mei 1943
werd door de RAF luchtmacht de
eerste luchtopnamen gemaakt.
Maar al dat beton maakte de geal
lieerden niet veel wijzer. Deson
danks besloot Winston Churchill
op 29 juni 1943 om Eperlecques te
bombarderen.
Bijna twee maanden later, 27 au
gustus, begonnen 185 vliegtuigen
om 18.45 uur aan het eerste bom
bardement. In een uur tijds werden
er 366 bommen van elk 1000 kilo
op het complex gegooid. Die bom
men vielen vooral op het noordelijk
gedeelte. Daarbij werden veel ar
beiders gedood. Tot 7 september
volgden er dat jaar nog vier bom
bardementen.
Op weg naar de bunker kruist ons
pad een bom. '500 kilo zwaar en
niet geëxplodeerd' staat er in de
gids. 'Maar nu wel ontmanteld' is
de volgende geruststellende zin. De
bom ligt langs de 'Vlaggenallee'.
Eén van de paden waar langs de
arbeiders naar de werkplek liepen.
De vlaggen zijn een eresaluut aan
de landen die de arbeiders 'lever
den'.
„Ontsnappen was niet mogelijk",
zegt directeur Hubert Megille. „De
bewaking was enorm. Langs de
paden stond metershoog prikkel
draad. Als je daar overheen raakte,
op zich al een wonder, moest je nog
altijd door het bos. En daar liepen
honden. Die hadden je meteen in
de gaten."
De bombardementen weerhielden
de Duitsers er niet van verder te
gaan met de bouw van de giganti
sche bunker. In november waren er
genoeg krijgsgevangnen uit Rus
land, Joegoslavië, Polen en Tsje-
choslowakije overgebracht naar
Noord-Frankrijk om er verder aan
de bouw van de bunker te werken.
Ook enkele Nederlandse en Bel
gische gevangenen moesten mee
helpen.
De Duitsers treurden om het ver
lies van het noordelijk deel van het
complex. De bouw van een vloeiba
re zuurstoffabriek moest het leed
verzachten. Die vloeibare zuurstof
werd gebruikt als ontbrandingsstof
voor de V2. In 1942 werd dat
wapen voor het eerst met succes
gelanceerd.
Een echte sluipmoordenaar,
veel verwoestender dan de
VI. Twaalf ton zwaar, goed
voor een topsnelheid van
5472 kilometer per uur en met een
reikwijdte van 270 tot 350 kilome
ter. Tijdens de oorlog werd op 8
september 1944 de eerste V2 op
Parijs afgeschoten. Het grootste
deel van de in totaal 3170 afge
schoten V2's was echter bestemd
voor Londen (1403) en Antwerpen
(1664).
De cijfers komen uit luidsprekers
die overal in het bos rond de bun
ker staan opgesteld. Drietalige
luidsprekers. Het Nederlands komt
uit de groene knop. Als we de
bocht omgepraat worden, staan we
plotseling voor de indrukwekkende
grijze muur waarachter de vloeiba
re zuurstoffabriek schuil gaat. On
gelooflijk. Wat is hier allemaal ge
beurd?
De luidspreker: het gedeelte van de
muur die u ziet is 75 meter lang, 35
meter breed en 22 meter hoog. In
de grond zit nog eens 11 meter. Dit
is slechts eenderde van de bunker
die de Duitsers wilden bouwen.
Met alle bijgebouwen meegerekend
had de bunker 92 meter lang moe
ten zijn, 75 meter breed en 28
meter (zichtbaar) hoog. Goed voor
honderdtwintigduizend kubieke
meter gewapend beton! Zover is
het nooit gekomen. De bombarde
menten waren effectief genoeg om
het bouwproces zodanig te vertra
gen dat er nooit een V2 gelanceerd
is.
Vijftig jaar later mogen de bezoe
kers naar binnen. 'lüeed u vooral
warm aan' staat er waarschuwend
in het boekje. In de bunker is het
koud en vochtig. Als in een griezel
film. Door de bommenkraters
groeien nu planten en bomen. Ze
doen hun best de betonnen kolos
een wat vriendelijker aanzicht te
geven. Maar het blijft een monster.
Het moet er plotseling on.
aards stil geweest zijn.
Na een bloedige strijd
van zeventig dagen ga.
ven de Duitsers Normandië op
Ze trokken zich terug of lieten
zich gevangen nemen.
Het Canadese leger en de zwaar
getroffen Poolse pantserdivisies
kregen na de slag om Norman-
dië enkele dagen rust. Inmiddels
waren de Amerikanen en Fran-
sen vanuit Zuid-Frankrijk be
gonnen aan een opmars. Via het
Rhónedal trokken ze naar het
noorden.
Eind augustus namen de Cana
dezen bij Elbeuf, een voorstadjt
van Rouen, de posities van de
Amerikanen over. Een belang,
rijke plek, want daar verdedig
den de Duitsers de Seine. Ook
hier werd hevig gevochten en
waren de verliezen aan beide
kanten groot. Duizenden solda
ten vonden in deze streek de
dood.
Langs de weg naar naar Elbeuf
liggen er zes begraven. 'Voor
ons gestorven' staat er op een
eenvoudig monumentje. Zes
graven voor drie Schotten en
drie Canadezen langs een weg
vol voortrazend verkeer.
In Elbeuf zelf herinnert vijftig
jaar later vrijwel niets meer aan
die gruwelijke oorlog. Oude
kerkjes lijken de strijd tegen
moderne flatgebouwen en kan
toorcomplexen langzaam maar
zeker te verliezen. Ongetwijfeld
zal het niet lang meer duren of
Elbeuf en Rouen reiken elkaar
de hand, verbonden door een
industrieterrein, waar
gant Renault domineert.
Rouen, de historische hoofdstad
van het vroegere hertogdom
Normandië, werd op 29 augus
tus 1944 door de Canadezen
heroverd. Via een pontonbrug
over de Seine bereikten ze de
stad. De Duitsers trokken zié
terug naar de Kanaalhavens Le
Havre, Calais, Boulogne en
Duinkerken.
Het gaf de Canadezen de gele
genheid Dieppe in te nemen.
Een naam, die in Canada mei
verbittering uitgesproken werd.
Immers, op 19 augustus 1942
mislukte een geallieerde lan
ding, die als de zogenaamde
'raid' op Dieppe in de geschie
denisboeken staat. De verliezen
aan Canadese kant waren
enorm.
Eind augustus 1944 konden de
Canadezen tot eigen verbazing
Dieppe zomaar binnenwande
len. De Duitsers wachtten de
aanval niet af en trokken naar
het noorden. Een belangrijke
winst voor de geallieerden, die
er plotseling een onbeschadigde
haven bij hadden.
Op hun tocht door Noord-
Frankrijk kregen de Canadezen
er nog een taak bij. Het oprui
men van de VI en V2-lanceerin-
stallaties. Sinds 13 juni 1941,
een week na D-day bestookten
de Duitsers vanuit deze streek
■het zuidwestelijk deel van En
geland en Londen met Vl's. Die
vliegende bommen werden later
vooral vanuit Nederland ook
richting Antwerpen afgevuurd.
Door Rinze Bmdsma
D
e ambities van D
Hag barsten de du
drtxwerken uit. U:
groien tot kantore
sta, tot 'brainpo:
zeis, tot meest repr!
sentatieve en /eelzijdige nieui
bouwlocatie vn Nederland.
Residentie maat zich op voor
volgende eeuwDe Residentie ga
de concurrentiemet de rest van
wereld aan. Dt soort gezwolh
slogans.
Wat bescheideer is ook te lezr
waarom die mbitieuze aanp<
hard nodig wa. Dat voor de bi:
nenstad een geoelig functieverli
dreigde. In rodere bewoordinge
het was in he centrum van D(
Haag een treuig rommeltje gewo
den. De finanieel armlastige g
meente had hestadshart laten ve
slonzen.
Dat verandertnu, in hoog temp
En voor het gnotste deel met cei
ten van beleggrs en het Rijk. Del
Haag Nieuw lentrum kreeg ve|
het kabinet d status van groo
schalig sleutsproject. De tota
kosten van demetamorfose bedr;
gen 2,7 miljad gulden. Er korl
300.000 m2 aa kantoren bij, 12(|
woningen, 12COOO m! aan winkel
horeca, thealrs en andere pi
blieksfuncties Het kost het Rr
300 miljoen n de gemeente 2C
miljoen. Privte partijen moetij
minstens 2,1 riljard opbrengen.
De afgelopei jaren werden
nieuwbouw vn de Tweede Kam<
voltooid (eenóndingrijke integn
I tie van nieu' met bestaand) e
nieuwe miniseries, het laatst d;
van VROM, nast het Centraal StE
tion (CS). He nieuwe stadhuis/b
bliotheekcomlex is in verregaand
staat van boiv. Eind dit jaar moi
het grote, sjerwitte gebouw aa'
het Spui klar zijn en heeft De-
Haag eindelk weer een stadhui
in de binnentad: op de plek waE
het eigenlijkrond 1918 reeds ha
moeten verrijen.
Maar er koit veel meer. Op hd
beperkte gehad tussen CS/Babylo
en Nieuwe Rrk zal rond de eeuw
wisseling ee: groot aantal opzierf
harende niawbouwprojecten d
lucht in bruen. Den Haag ligt n
al aardig o de schop, maar ht
eentrum zaléén grote verzamelin
van bouwpiten worden. Daar tus
sendoor moten, naast het CS en i
ue Grote Mrktstraat waar de groi
te warenhuien aan liggen, ook no
eens twee fote tram- en verkeer
funnels dio de grond in ploegen.
e Hofsta krijgt eindelijk ee
lodern, oihoogrijzend centrum
Haagse besuurders proeven alvas
hoe het word City op de tong ligt.
De bouw an het nieuwe stadhui
had in allepzichten veel voeten i:
°e aarde. Het leek in de jare:
tachtig neizo te gaan als een halv
eeuw daaioor. Na tientallen jare:
van discusies, plannen maken e:
es'uitelo6heid werd, mede ui
Seldgebre, ver van het centrun
ussen Jaastraat en Schevenings
osjes ee: stadhuis gebouwd. Eeil
®hjk corplex, dat nooit in voll
S rie wed afgebouwd. Er kom
en klaiiek-moderne woonwijl
°or in dplaats, naar ontwerp vai
ntcardo bfill.
e ^ocal politiek werd er in d
eu tactig door verscheurd, wet
ouders struikelden erover ei
'noesten aftreden, de bouw wen
raag en lag een tijdlang stop
