Theresiënstadt-opera in Breda elegenheid EEK DE STEM Brabant als het centrum van de wereld UIT GIDS Der Kaiser von Atlantis' van joodse componist Viktor Ullmann Miljard mensen bekijken uitzending tenoren-finale particulieren 50% KORTING lurice en Loes Elly iique Ter Gelegenheid RCENS. Boek over achtergronden van historische rijnmkroniekem A8 1994 52 ens, bedankje, jubileum, tie, huwelijk, verloving, ning, prestatie, examen, Abraham, enz. per kolom 1.09 incl. BTW, te regel verplicht. Foto of ing, formaat 35 x 40 mm I. BTW. Overige tarieven op aag. Foto's worden niet geretourneerd. -236882 of geef uw tekst óór plaatsing af bij één van toren. Schriftelijke opgaven sluitend geaccepteerd indien dres bekend zijn, ook indien betaling bijgevoegd is. en ons het recht voor teksten aaf van redenen te weigeren, uitgever klachten bereiken pgegeven tekst behoudt de h het recht voor om de naam rachtgever bekend te maken. |Nog 3 nachtjes slapen. ezorger Gefeliciteerd bers-Smith in Raamsdonksveer, Sylvia [Dongen, Robert de Boer in Breda. Hiep hiep hoera, geloof het of niet, maar „Het enige wat ik wel aardig vind is Nova. Verder vind ik vrijwel alles slecht" Hans Dulfer, vader van Candy wordt vandaag 50 jaar. Proficiat Jos, Eric en Sandra, Arjan en Silvia, diskus Jfe hopen o |?n je klaar, j die mooie pu toch dit baar. Ba Ruskus "w- -mm aardag van Idriaansen. i'MMm/ll. Ge hoef nie lang te zoeke Want Cees v. d. Broeke zit nu bekaant mee zun kont op ut Zaand vrolijk Abraham te weze Gefeliciteerd bij deze I Je collega's Ooit filmster van 't jaar. Nu Abraham zonder haar. H.G. de famil»! - door regen, wind, knor- hog maar niet te denken aan staan. Dan moet je toch uit het goede een held? Laten we ons r bezorgers is de krant r week moeten missen! 1 Door Marjan Mes Ook het nieuwe Chassé-theater in Breda zal in mei volgend jaar culturele programma's rond de vijftigste verjaardag van de beëindiging van de Tweede Wereld oorlog presenteren. Een van de belangrijkste projecten wordt de uitvoering van de opera Der Kaiser von Atlantis oder der Tod dankt ab van de joodse componist Viktor Ullmann. Ullmann schreef dit werk in het concentratiekamp Theresiënstadt waar veel begaafde joodse kunstenaars zaten. siënstadt, gevestigd in een voor malig 18e eeuws garniezoensfort van keizer Jozef II zestig kilome ter ten noorden van Praag, werd door de nazi's als een model kamp voorgesteld. In werkelijk heid was het een tussenstation opweg naar de gaskamers van Auschwitz. In november 1941 kwamen de eerste joodse gevan genen naar het kamp. Tijdens het tweede transport, veelal van de joden uit het Praage getto, werden muziekin strumenten mee naarbinnen ge smokkeld. In het geheim gaven de joodse kunstenaars concerten in de kelders en barakken. De nazi's heten deze culturele acti viteiten al snel oogluikend töe, in de wetenschap dat zij op die manier de gevangenen beter on der controle konden houden. De SS-eommandant van het kamp initieerde persoonlijk een Frez- zeit-Gestaltung die hij door de joodse gevangenen zelf liet run nen. Zeer begaafde joodse kun stenaars konden zodoende, on der strenge nazi-censuur, hun werk uitvoeren. In de zomer van 1944 wisten de nazi's de internationale gemeen schap met deze tactiek zodanig te misleiden dat Theresiënstadt als een ideaal kamp beschouwd werd. Er werd een film over gemaakt, De Führer geeft de joden een stad die het Tsjechi sche concentratiekamp voorstel de als een soort kunstenaarspa radijs. De betrokken joodse kun stenaars werkten er gedwongen aan mee. Nog fataler was de stunt die de nazipropaganda uithaalde toen het Internationale Rode Kruis het kamp zou bezoeken. Het hele kamp werd van fris opgeschil derde valse fafades van winkels, café's en banken voorzien terwijl tijdens de inspectie openlucht concerten de indruk wekten dat er een aangenaam cultureel kli maat heerste. De rapporteurs trokken daaruit de conclusie dat het wel mee viel in Theresiën stadt. Een gruwelijke vergissing Vlak voor de première in 1944 werden Viktor Ulmann, zijn vrouw en de musici die het wer ken zouden uitvoeren naar Aus chwitz afgevoerd en vergast. Pas in 1975 beleefde Der Kaiser zijn eerste uitvoering, bij De Neder landse Opera. De produktie werd later opnieuw uitgevoerd in Israël en in het Italiaanse Spoleto. De bewaard gebleven partituur 1 op 4 mei in Amsterdam weer voor het eerst worden uitgevoerd door het Nieuw Ensemble onder leiding van Ed Spanjaard. De dirigent vindt Der Kaiser niet alleen historisch interessant maar ook muzikaal bijzonder de moeite waard. De muziek is ver gelijkbaar met die van Arnold Schönberg (bij wie Ullmann stu deerde), Richard Strauss en Kurt Weill. Volgens Spanjaard is Ullmanns opera provocerend en dubbelzin nig. Hij gaat over de dood die het vertikt om zijn werk te doen. De toestand is onhoudbaar om- dat de mensen doodziek zijn. De d kan alleen aan het werk indien de Keizer van Atlantis het eerste slachtoffer wordt. Met de ze keizer verwees Ullmann om zichtig naar Hitier. Na de pre mière in Amsterdam zal het werk in een aantal grotere ste den waaronder Breda worden uitgevoerd. Onderdeel van het project, een initiatief van het Nieuw Ensem- ble en producent Michael van Westering, vormt een tentoon stelling met kindertekeneningen uit Theresiënstadt en het voor malige Joegoslavië. Mogelijk wordt ook de kinderopera Brun- iibar gespeeld die eveneens tij dens de oorlog in Theresiënstadt werd gecomponeerd. Voorafgaand aan de uitvoerin gen zijn op televisie twee docu mentaires te zien over There siënstadt en de kunstenaars en over de kindertekeningen uit het kamp, die al eerder door dee BBC werden uitgezonden. Het concentratiekamp There- In hetconcentratiekamp Theresiënstadt componeerde Viktor Ullmann enkele van zijn mooiste werken, waaronder een opera die volgend jaar in Breda te horen zal zijn. foto de stem die uiteindelijk de dood van ruim 100.000 mensen tot gevolg had. Van de 140.000 mensen, meest joden, die in Theresiënstadt wer den opgesloten, stierven er 33.000 aan ondervoeding, ziekte, uitputting en marteling. Bijna 87.000 gevangenen werden naar Auschwitz en andere concentra tiekampen afgevoerd. Van hen overleefde slechts vijf procent. Viktor Ullmann was daar niet bij. Samen met zijn vrouw Eliza beth overleed hij in oktober 1944 in Auschwitz. Net als zijn Praag se collega Gideon Klein, die het zelfde lot beschoren was, liet hij indrukwekkende composities na die in Theresiënstadt waren ge- compneerd. Vlak voordat Viktor Ullmann op transport werd ge steld, gaf hij zijn composities, waaronder het prachtig weemoe dige Derde Strijkkwartet en de opera Der Kaiser von Atlantis, in bewaring aan een vriend. Als of hij zijn lot voorvoeld had. De Stichting Kamermuziek The resiënstadt houdt zich al jaren lang bezig met de promotie van het werk van Viktor Ullmann, Gideon Klein en andere Tsje- chisch-joodse musici en compo nisten. Hun werk klinkt op cee- dees die ondermeer ook in het voormalige joodse getto in Praag, een drukbezochte toeris tische trekpleister, met vele an dere souvenirs worden aangebo den. Viktor Ullmann, in 1898 geboren in Teschen in Tsjechoslowakije, studeerde vanaf 1918 bij Arnold Schönberg die hem later een post bezorgde als dirigent yan het Neues Deutsche Theater in Praag. In de jaren twintig stelde die functie Ullmann financieel in staat om te componeren. In 1929 en 1930 dirigeerde William Steinberg diens Concert voor Orkest en Eerste Symfonie met groot succes in hetzelfde theater. Ullmanns toekomst als belang rijk levend componist werd ech ter door de Duitse bezetting van Praag in 1939 vernietigd. Vanuit het getto van Praag belandde hij op 8 september 1942 met zijn vrouw in het kamp Theresiën stadt. Ondanks de angst en de manipulatie componeerde hij in dat gruwelijke fort enkele van zijn mooiste werken. Daarbij werd hij in hoge mate geïnspi reerd door de aanwezigheid van een grote groep talentvolle musi ci in het kamp, waaronder hoog begaafde violisten en cellisten, die zijn werk speelden. Tevens moest Viktor Ullmann kritieken schrijven over de uit voeringen van collega's. Zijn ge schriften die hij vlak voor zijn deportatie samen met zijn parti- tureren in veiligheid stelde bij zijn vriend, geven een interes sant beeld van de hoogstaande culturele activiteiten in het con centratiekamp. Door Paul de Schipper Wie zijn land verliest, neigt naar heimwee. Vaak kramp achtig is het zoeken naar een houvast in het verleden. Nostalgie, verwant aan na tionalisme, vormen de basis van veel vroege geschied schrijving. Antwerpenaar Jan van Boenda- le kennen we als auteur van de Brabantse Yeesten. In 1432 ver scheen anoniem in Brussel een vervolg op dit klassieke werk stuk: De Voortzetting van de Brabantse Yeesten. „In feite is dat de eerste Nederlandstalige geschiedschrijving," aldus dr. Robert Stein die de Brabantse rijnmkronieken bestudeerde en op het onderwerp promoveerde. De Voortzetting is een direct verslag van een turbulente tijd, bij elkaar gerijmd in opdracht van de Brusselse magistraat en ontstaan uit een vroeg ontwa kende gevoel van heimwee naar het teloor gegane stoere Bra bant. Ooit was Brabant een gerespec teerde. zelfstandige natie. Tot in 1430 slappe Brabantse her togen hun onafhankelijkheid verkwanselden en hun door corruptie vermolmde rijk verlo ten aan de Bourgondiërs. In Brussel, toen al een soort Noor- deuropese hoofdstad, gonsde het van manipulerende vorsten die zich Brabant wilden toeei genen. Ook toen al wensten die machthebbers en politici hun daden bij het nageslacht legiti meren. Zo ontstonden de Brabantse kronieken als troost en zelfbe vestiging. Onderzoek De Leidse historicus Stein on derzocht tegen welk politiek en sociaal decor die nog prille Brabantse geschiedschrijving ontstond. Ook wist hij de au- teurs van de Voortzetting te achterhalen. Het resultaat van zijn speur werk is een degelijke docto raalscriptie; een spannende zoektocht in saaie archieven. Spanning in details, al is het niet meer dan aardig om te weten dat de dichter op 3 de cember om 1432 om 10 uur 's avonds het zesde en laatste deel van de Voortzetting voltooide. Voor over-chauvinistische Bra banders is de Voortzetting een belangrijke middeleeuwse rijm kroniek, omdat deze geschied schrijving Brabant in het cen trum van het toenmalige, nogal beperkte wereldgebeuren plaatst. De Voortzetting telt 30.000 ver zen en werd vermoedelijk ge schreven in opdracht van Brus selse magistraten die hun posi tie en die van het Bourgondi sche rijk duurzaam wilden legi timeren. De politieke ontwikkelingen in de eerste decennia van de vijf tiende eeuw vormen de aanlei ding tot het ontstaan van de Voortzetting. Op het moment dat de kroniek geschreven werd, was Brussel het toneel van een politiek en sociaal spanningsveld. De basis voor de tegenstellingen dateerde al van driekwart eeuw eerder, toen de dood van hertog Jan III van Brabant een langdurige op volgingscrisis inluidde. Pas toen Filips de Goede in 1430 de Brabantse hertogstitel verwierf, trad Brabant defini tief toe tot het Bourgondische kamp en kwam er enige klaar heid in de politieke situatie. Juridisch stond de nieuwe dy nastie niet zo sterk. Brabant was immers een 'leen' van de Duitse keizers. Die voelden er weinig voor om hun bezit uit te Philips van Bourgondië (De Goede) maakter in 1430 een eind aan het Hertogdom Brabant als onafhankelijke staat foto de stem besteden aan concurrerende 'Franse' vorsten. De strijd over de zeggenschap om het ver zwakte Brabant speelde zich vooral af aan het Brusselse hof. Vernietiging Brabanders met politiek besef hadden heel goed door dat de toetreding van Brabant tot het Bourgondische rijk de vernieti ging van de politieke zelfstan digheid betekende. Een van de zwaartepunten van De Voortzetting is het legitime ren van de Bourgondsche vor sten. Tegelijkertijd beschouwt de kroniek deze Bourgondise- ring van een regionaal Bra bants perspectief. De Voortzetting is een rijmkro niek. Waarom op rijm? Gewoon omdat het in die tijd zo hoorde. Volgens Stein hebben de inspi ratoren van de Voortzetting be wust gekozen voor rijm om de kroniek aan te laten sluiten en op hetzelfde niveau te brengen van eerdere, ook op rijm gezet te Brabantse standaard-ge schiedenis. Toch was die stijl op het moment dat de anonie me dichter 's avonds laat voor het laatste de pen hanteerde, eigenlijk al achterhaald. De vertelvorm, in ook voor die tijd al ouderwets rijm, is geba seerd op de traditie uit de der tiende en veertiende eeuw toen de Brabantse hertogen op het toppunt van hun macht ston den. Bovendien benadrukt de Voortzetting de afkomst van de Brabantse gezagsdragers: re gelrechte nakomelingen van Karei de Grote. Een landstreek met vorsten van een Karolingi sche stamboom verheft zich verre boven de verschillende buurlanden. Leugenachtig Al rond 1200 genoten de popu laire rijmkronieken de reputa tie weinig betrouwbaar en leu genachtig te zijn. De rijmvorm deed de feitelijke juistheid van verantwoorde geschiedschrij ving immers geweld aan, zo redeneerden de critici. Geen wonder dat er een stroming ontstond die rijmgeschiedenis begon te ontrijmen tot een meer betrouwbaar geacht proza. Voor simpele lezers, en die wa ren er toen nog heel wat, was een rijmtekst makkelijker te le zen dan gewone tekst. In een tijd dat leestekens nauwelijks gebruikt werde, vormden het rijm een ruggesteuntje voor de lezer of voorlezer. Historicus Stein identificeerde de Brusselse ambtenaar Petrus de Thimo als inspirator van de kroniek. De Thimo verzamelde de gegevens en gebruikte de expertise van Emond de Dyn- ter, schrijver en persoonlijk se cretaris van Filips de Goede. De eigenlijke auteur van de Voortzetting is onbekend. In de ogen van de eerder genoemde initiatiefnemers doet die man er ook niet zoveel toe. Hij is eerder een ambachtelijk rijmer dan een litarator. Zijn inhoude lijke invloed op de tekst moet volgens Stein zeer beperkt zijn geweest. Instrument Middeleeuwse vorsten gebruik ten kronieken als instrumenten om hun historisch gelijk aan te tonen bij territoriale claims, voogdijschappen en dergelijke. Een fraai voorbeeld daarvan is de rampzalige trouwpartij van hertog Jan IV van Brabant met Jacoba van Beieren. In een po ging om in 1425 het al stukge lopen huwelijk door de paus te laten bekrachtigen, gebruikten Brabantse ambassadeurs in Ro me jurisprudentie van een soortgelijk geval dat ze vonden in een kroniek uit de negende eeuw. De troostfunctie van geschied schrijving noemt Stein actueel: „In de Voortzetting hoor je een ondertoon van verdriet om dat geen wat verloren ging: het zelfstandige Brabant. Dat the ma zie je door de eeuwen heen in de gescheidschrijving terug komen. Nu staat de eenwording van Europa voor de deur met verlies van de politieke identi teit van Nederland. Om je dan als natie toch in dat grote ge heel te onderscheiden kun je teruggrijpen op de geschiede nis. Een gebeurtenis als bij voorbeeld de Tachtigjarige Oorlog biedt daartoe alle gele genheid.". Robert Stein - Het ontstaansmi- lieu van de Brabantse kronieken, uitgeverij Peeters, Leuven. MAANDAG 18 JULI 1994 De drie wereldberoemde tenoren Placido Domingo, José Carreras en Luciano Pavarotti feliciteren elkaar na een geslaagd optreden in het football-stadion van Los Angeles. FOTO AP Los Angeles (anp) - Meer dan een miljard mensen over de hele wereld hebben naar schatting op tv het concert gezien van José Carreras (46), Placido Domingo (53) en Luciano Pavarotti (58). Het optreden vond plaats aan de vooravond van de finale van het wereldkampioenschap voetbal in het Dodger Stadium in Los Angeles. Gisteren zond de NOS het op treden van de drie tenoren in twee delen semi-live uit op televisie. Af en toe was er storing, maar daar kon vol gens de NOS niets aan worden gedaan. De storing was ont staan tijdens het doorzenden van de beelden via de satel lietverbinding. Hoeveel Nederlanders ernaar keken, kon de dienst Kijk- en Luisteronderzoek van de NOS gisteravond nog niet zeggen. Duitsland 2 liet het concert gisterochtend om vijf uur rechtstreeks zien. BRT 1 en BBC 1 zonden het 's avonds uit. Meest verkocht Vier jaar geleden, toen de drie aan de vooravond van de WK- finale in Rome voor het eerst samen op de planken stonden, bekeken meer dan vijf miljoen Nederlanders het concert. De cd die van dat optreden werd gemaakt, is het meest ver kochte klassieke album aller- tijden. Eind augustus ligt de cd van deze WK-show in de winkels. Afgelopen juni stonden Car reras, Domingo en Pavarotti ook samen op de planken, toen in Monte Carlo. Dat optreden, bijgewoond door prins Rainier en prinses Caroline, was be doeld als try-out voor Ameri ka. Eind volgende week verschijnt van dit concert een single-cd met Het drinklied uit Verdi's La Traviata, en La donna mobile uit de Rigoletto van Verdi. In het honkbalstadion in Los Angeles werden de tenoren begeleid door het Los Angeles Philharmonic Orchestra en de Los Angeles Music Centre Opera Chorus onder leiding van Zubin Mehta. Ze zongen bekende stukken uit het ope ra-repertoire en populaire Amerikaanse (musical) liedjes. In het stadion woonden 56.000 toeschouwers het optreden bij. De duurste plaatsen kostten duizend dollar. Hommage Onder de toeschouwers waren ex-president Bush van de Ver enigde Staten en de voormali ge Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kissinger. Gene Kelly en Frank Sinatra zaten op de eerste rijen in het stadion. José Carreras trad als eerste op. Daarna volgden Domingo en Pavarotti. Gezamenlijk zongen ze onder meer 'een hommage aan Hollywood', met bekende Amerikaanse liedjes, als Singin' in the rain en My way. Iedere 'medley' begon met een klein stukje van Bernstein's (I like to be in) America. Dat laatste gold zeker voor de drie tenoren die volgens Ameri kaanse bronnen ieder zo'n drie miljoen gulden overhouden aan hun gezamenlijk optre den. I ■■■■LlJIUUMU^»™JUUIIIJL14BBUULM«iJLBw FILMS GOES -Grand Theater 20 u. Naked gun 33 1/3. HULST - De Koning van Engeland 14 u. De Aristokatten. 19 en 21.30 u. The Getaway. 19 en 21.30 u. Intersection. 14, 19 en 21.30 u, Ace ventura: pet detective. 19 en 21.30 u. Beverly Hillbillies. 19 u. Police academy: mission to Moscow. 21.30 u. Blink. OOSTBURG - Ledel theater 14 u. Beverly Hillbillies. MIDDELBURG - Cinema 20 u. Manhattan murder mystery. VLISSINGEN - Alhambra 1 20 u. My father the hero. - Alhambra 2 20 u. Intersection. - Alhambra 3 20 u. Police academy. - Alhambra 4 20 u. Naked gun 33 1/3. ANTWERPEN - Metropolis Zaal 1 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Rapa Nui. Zaal 2 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Philadelphia. Zaal 3 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Beverly Hill billies. Zaal 4 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Getting even with dad. Zaal 5 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Four weddings and a funeral. Zaal 6 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. The Getaway. Zaal 7 - 14.30. 17 en 20 u. Aristo- cats. 22.30 u. In the name of the father. Zaal 8 - 14.30 en 17 u. Thumbeli- na. 20 u. Schindler's list. Zaal 9 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Blink. Zaal 10 - 14.30 en 17. u. Thumbe- lina. 20 en 22.30 u. Shadowlands. Zaal 11 - 14.30 en 17 u. Free Willy. 20 en 22.30 u. Monolith. Zaal 12 - 14.30, 17 en 22.30 u. On deadly ground. 20 u. Hudsucker proxy. Zaal 13 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Geronimo. Zaal 14 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Police academy 7. Zaal 15 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Intersection. Zaal 16 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Wrestling Ernest Hemingway. Zaal 17 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. The pelican brief. Zaal 18 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Naked gun 3. Zaal 19 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Ace ventura: pet detective. Zaal 20 - 14.30 en 17 u. My girl 2. 20 en 22.30 u. Aristocats. Zaal 21 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. My father the hero. Zaal 22 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Dream lover. GENT - Decascoop 14.30, 17, 20 en 22.30 u. The Getaway. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Getting even with dad. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Ace ventura. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Beverly Hillbillies. 17, 20 en 22.30 u. Rapa Nui. 17, 20 en 22.30 u. My father the hero. 14.30 en 17 u. Thumbelina. 14.30 en 17 u. My girl 2. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. 4 wed dings and a funeral. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Police academy 7. 14.30 en 17 u. The Aristocats. 20 en 22.30 u. Dream lover. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Naked gun 33 1/3. 20 u. Shadowlands. 22.30 u. Blink. 20 u. Schindler's List. 14.30 u. Free Willy. KNOKKE - Beverly screens 15, 20 en 22.30 u. The Getaway. 20 en 22.30 u. Four weddings and a funeral. 15 en 20 u. Getting even with dad. 15 u. De Aristokatten. 17.30 u. Duimelijntje. 15 en 22.30 u. Beverly Hillbillies. 20 en 22.30 u. Ace ventura.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 9