Dieper dan de zee
is soms het
leed der vissers
In Paul Austers
raadselwereld
is alles mogelijk
WD-mascotte tussen Harm en Hans
an zee in
nderen
hine Baker
n mini-serie
Boek over de
vissers van
Breskens vol
droeve
hoogtepunten
Haya van Someren-Downer: 'Links zolang het maar niks kost'
G 5 JULI 1994 DEEL D
concerten aan zee in West-
omende vakantieweken een
ermaanden.
20 juli. Segovia Guitar Quartet
Groede, met zigeunermuziek
n werken van Piazzolla.
27 juli. Trio Passaggio in
ieuwvliet. Een bezetting van
lokfluiten, orgel, clavecimbel,
arokfagot en dulciaan, met Ita
liaanse en Engelse barokmuziek.
3 augustus. Luna Strijkkwar
tet in Retranchement, met wer
en van Mendelssohn, Puccini en
orodin.
10 augustus. Camerata Trajec-
ina in Groede. In dit program-
a worden liederen op tekst van
Tesselschade gebracht.
17 augustus. Blaaskwintet 8
Beaufort sluit de reeks af in
Cadzand, met muziek van
Andriessen, Farkas, Danzi Ar-
nold en Onslow.
Daarnaast zijn er drie uitvoerin
gen in de Nederlands Hervormde
Kerk in Sint Anna ter Muiden.
Het Duo Symforosa (fluit en gi-
taar) speelt vrijdag 8 juli werken
van Italiaanse componisten.
Vrijdag 22 juli speelt de gitarist
Azul Flamencomuziek.
Het totaal programma wordt af
gesloten met een clavecimbelre-
cital op 24 augustus door de
Middelburgse musicus Leen de
Broekert.
Josephine Baker foto anp
Ze gaat opnieuw naar Frankrijk.
Daar adopteert Baker twaalf
kinderen van verschillende na
tionaliteiten en rassen en noemt
hen haar 'Regenboog Stam'. Jo
sephine Baker wil aantonen dat
mensen van verschillende cultu
ren wel degelijk vreedzaam kun
nen samenleven. Op 68-jarige
leeftijd maakt ze haar comeback
in Parijs met een nieuwe show,
maar sterft in haar slaap na het
tweede optreden.
RTL4, 23.15 uur
20 u. Short cuts.
Zaal 14 - 14.30, 17, 20 en 22,30 u.
Police academy 7.
Zaal 15 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
Intersection.
Zaal 16 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
Mr. wonderful.
Zaal 17 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
The pelican brief.
Zaal 18 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
Naked gun 3.
Zaal 19 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
My father the hero.
Zaal 20 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u.
Anstocats.
Zaal 21 - 14.30, 17 u. Thumbeli-
na.
20 en 22.30 u. In the name of the
father.
Zaal 22 - 14.30 en 17 u. Cool
runnings.
20 en 22.30 u. Dream lover.
GENT
- Decascoop
14.30, 17 en 20 u. My girl 2.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. 4 Wed
dings a funeral.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Police
academy 7.
14.30 en 17 u. The Aristocats.
20 u. Mr. Wonderful.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Dream-
lover.
22.30 u. The hudsucker proxv*
14.30, 17, 20 en 22.30 u. 'Naked
gun 33 1/3.
20 en 22.30 u. Shadowlands.
20 en 22.30 u. Blink.
22.30 u. In the name of the father.
20 u. Schindler's list.
14.30 en 17 u. Free Willy.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Rapa nui
14.30, 17, 20 en 22.30 u. My father
the hero
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Man
trouble
14.30 en 17 u. Thumbelina
KNOKKE
- Beverly sereens
15, 17.30, 20 en 22.30 u. Four
weddings and a funeral.
15 u. Duimeli]ntje.
20 u. Thumbelina.
17.30, 20 en 22.30 u. Silence of the
lambs.
15 en 17.30 u. De Aristokatten.
20 u. Les patriotes.
15, 17.30 en 22.30 u. My girl 2.
22.30 u. Dream lover.
DINSDAG 5 JULI 1994
Door Paul de Schipper
De nacht van 15 januari 1971
hangt er een smorende damp
boven de monding van de
Westerschelde. Op de haven
van Breskens staan tientallen
mensen. Toch is het door
dringend stil. Precies rond
middernacht doemen er
boordlichten op: de redding
boot. Even later draaien de
BR 36 en de BR 43 de haven
mond binnen. De vissers me
ren aan, de menigte op de
kade zwijgt.
„Niks gevonden, enkel drijfhout
en wat manden," mompelt ten
slotte een visser die op de wal
springt. Om half drie die nacht
loopt de laatste kotter de haven
binnen Geen nieuws. Verslagen
keert het volk van Breskens
huiswaarts.
Niet is meer tekenend voor de
plotselinge tragiek die een vis
sersdorp kan treffen dan de on
dergang van de BR 16 van Jaap
Vermeulen in de tweede week
van januari 1971.
Vissers weten het. Hun beroep
kan riskant zijn. Hun vrouwen
weten het ook, sommigen wen
nen er nooit aan. Te veel vrou
wen zijn weduwen van de zee
geworden. Te veel visserij-mo
numenten staan er langs de Ne
derlandse kust.
De ondergang van de BR 16 is
een van de meest dramatische
episoden uit de jongste geschie
denis van het Zeeuwse vissers
dorp aan de Westerschelde. Het
verhaal is ook een van de droeve
hoogtepunten uit het nieuwe
boek 'Bressiaanse vissers' van
Henk de Winde en Jack Vader.
Vissersdorpen zijn vaak op zich
zelf staande gemeenschappen: de
ogen naar zee, de rug naar het
land. Meer dan landbouwers of
ambachtsvolk zijn vissers afhan
kelijk van de elementen. De
voortdurende confrontatie met
die afhankelijkheid en met de
eigen nietigheid vormt karak
ters, bijgekleurd vaak door een
diep religieus besef, al is dat in
Breskens minder het geval. Zelf
bewuste mensen zijn het, konin
gen op de vierkante meters van
het eigen schip. Het zijn mensen
die beseffen dat ze op elkaar zijn
aangewezen, schippers en
knechten, maar ook de schippers
onderling en hun families.
Direct in de mond zijn ze ook,
die Bressiaanders. Heel Neder
land heeft daar kennis mee mo
gen maken in de persoon van
voetballer en coach Willem van
Hanegem, Breskens' meest be
kende zoon.
'Apart volk, die Bressiaanders'
heet het dan vaak. Hetzelfde
zegt de goegemeente van Arne-
muidenaars, Volendammers of
Urkers. Tegen de buitenwacht
één front, onderling wei eens
gekift, maar bij tegenspoed één
groot gezin. Nog steeds.
Spontaan
De oude Jan de Winde uit Bres
kens drukte dat kort na de ramp
met de BR 16 als volgt uit: "Je
verliest vier goede vrienden,
maar de emotionele stemming
slaat om in proberen te doen wat
gedaan moet worden. Dat gaat
spontaan. Bij ons heeft iedereen
wel eens met iedereen gevaren,
dus is het net of er iets in je
familie gebeurt."
In het begin van die tweede
week van januari 1971 vaart de
BR 16 uit ter visvangst. Aan
boord zijn behalve de schipper
diens zoon Jos, ook Adrie Fenijn
en Walter de Looze. Ze stomen
zeven uur, richting Engelse kust
om daar hun geluk te beproeven
op schol en kabeljauw. In de
loop van maandag geeft Jos Ver
meulen de positie van de BR 16
door aan andere vissers. Dins
dagmorgen is er nog een keer
contact. De twintig meter lange
kotter doet dan een sleep op
zeven mijl van het lichtschip
Sandetti, een druk bevaren
scheepsroute.
Pas woensdag begint het colle
ga's in de buurt op te vallen dat
'de spoetnik', de radio van de BR
16, zwijgt. Op zichzelf niks bij
zonders, omdat vissers op een
goeie stek wel meer radiostilte in
acht nemen onder het motto
'Zwijgen is beter dan liegen'.
Jaap Vermeulen doet dat ook
wel. Hij staat bekend als een
kundig visser, maar ook als een
man die bereid is om zijn vangst
van het puntje van de naald te
halen.
Als op donderdag 16 januari de
kotters gewoontegetrouw bin
nenlopen in Breskens, blijft de
ligplaats van de BR 16 leeg. De
andere vissers worden onrustig,
maar wachten, om paniek te
voorkomen, met zoeken tot de
volgende dag.
De kotter is nog niet binnen.
Realiteit
Er volgen telefoontjes naar
Franse en Belgische havens. Mis
schien is Vermeulen daar bin
nengelopen. De reactie is nega
tief. Langzaam begint de reali
teit op 'de kaaje' door te drin
gen. Radio Scheveningen zendt
nog die ochtend een noodoproep
uit. De hele zuidelijke vissers
vloot wordt gealarmeerd en
twintig Breskense kotters gaan
Stille verslagenheid op de kade van Breskens. Niemand wil praten over 'de 16'. Deze foto werd op 22 januari 1971, kort na de
scheepsramp, gemaakt. f0t0 archief de stem
nog voor de middag naar zee,
gevolgd door een groot deel van
de vloot van Vlissingen en Arne-
muiden en de reddingboot Java-
zee.
Door een dikke mist varen de
kotters op een onderlinge af
stand van een mijl de Noordzee
op richting visgronden. Daar ar
riveren de schepen rond 3 uur 's
middags. Een half uur later vist
de BR 35 een mand op van de
verdwenen BR 16. De vissers
beseffen dat hun vrees waarheid
is geworden. Andere kotters vis
sen even later nog een paar rie
ten manden van Vermeulens'
schip. „Vermeulen is overvaren",
een andere conclusie kunnen de
zoekende vissers niet trekken.
De schippers Fenijn en Aalbreg-
ste herinneren zich plotseling
hoe ze in de nacht van 11 op 12
januari een slecht verlichte tan
ker door de groep vissende sche
pen hebben zien varen.
De Breskense gemeenschap is
geslagen. Men weet: de BR 16 zal
nooit meer thuiskomen.
Die zaterdag schenkt de weduwe
van de niet teruggekeerde Adrie
Fenijn het leven aan een gezonde
baby. Op 11 maart 1971 spoelt
het lichaam van schipper Ver
meulen aan op Terschelling. Een
maand later weet de Nederland
se mijnenjager Drunen de positie
van de gezonken BR 16 te lokali
seren. Het schip ligt veertig me
ter diep. Aan stuurboorszijde zit
een gat met scherpe uitsteeksels.
'Hoogstwaarschijnlijk overva
ren' concludeert de Raad voor de
Scheepvaart.
Rampen
Het vissersdorp Breskens is in
haar bijna vijfhonderdjarig be
staan door vele rampen bezocht.
Neem de Tweede Wereldoorlog.
Tot tweemaal toe werd nagenoeg
de hele vissersvloot tot zinken
gebracht. De eerste keer in mei
1940 door terugtrekkende Fran
se troepen en in 1944 door de
Duitsers. Bovendien voerden de
Geallieerden op 11 september
1944 een allesvernietigend bom
bardement op Breskens uit.
Daarbij kwamen 200 inwoners
om en werden 537 huizen weg
gevaagd.
De visserij in Breskens dateert al
uit de late middeleeuwen. Aan
genomen wordt dat de eerste
bewoners vooral van de zee leef
den. Breskens is rond 1500 ont
staan na 'projectontwikkeling'
door Maximiliaan van Oosten
rijk. Hij gaf zijn leenman Philips
van Kleef toestemming een be
dijking op het Breskenszand te
beginnen, een zandplaat in de
monding van de Westerschelde.
Die eerste vissers vingen vooral
platvis en garnalen. Alleen 's
zomers, want hun vaartuigjes
waren niet bestand tegen de
'wilde en openbare zee' van de
wintermaanden. De vis droogden
ze. Bekend is dat Zeeuwse vis
sers al in de vroege zestiende
eeuw gedroogde schol naar de
markt in Antwerpen brachten.
In de loop der jaren kwam er ook
een veerdienst naar Vlissingen.
Alles moest op de zeiltjes en dat
betekende dat de veerboot, weg-
gedwud door stroom en tegen
wind, niet altijd terechtkwam op
de plaats waar hij hoorde. Zowel
oostelijk als westelijk van de
haven waarom er daarom nood-
steigers.
De haven breidde uit en in het
begin van deze eeuw telde Bres
kens zo'n dertig vissersschuiten.
De tijd van de grote verdiensten
was echter nog niet aangebro
ken.
„Piet viste op een klein scheepje
van zijn vader, maar hij verdien
de geen knoop", vertelde vissers
vrouw Suus Goossens in Bressi
aanse Vissers. „We barstten van
de armoe. Daarom ging Piet
maar spiritus smokkelen van
Engeland naar Belgie, maar hij
geraakte met zijn schip vast,
vlak voor het strand met spiritus
en al, bloot op het droge. Hij
ging voor zes maanden en drie
weken de bak in."
Het verhaal van Suus is het
verhaal van alles wat mis kan
gaan in een vissersleven: vissen
voor een paar kruimels, koeien
smokkelen en weer gepakt wor
den, een eigen scheepje kopen en
tenslotte zowat failliet gaan
door gesukkel met de motor.
Aardig is ook haar relaas over de
communicatie met haar man en
haar zonen op zee: „Zoon Jan
hield duiven en nam die mee aan
boord. Op zee bonden ze een
briefje aan de poot en zo wist ik
als de duif thuis gevlogen kwam
hoe het daar gesteld was."
Haringtijd
Een glorietijd voor het vissers
dorp Breskens volgde na de
Tweede Wereldoorlog, toen zo
ongeveer de hele Nederlandse
haringvloot zich in Breskens
verzamelde omdat de zuidelijk
Noordzee in die jaren krioelde
van de haring.
De haringtijd duurt tot m de
jaren '60. Daarna lagen de Bres
siaanders met hun eigen kleine
vloot weer alleen in de haven.
Echt groot is de Breskense vis
sersvloot nooit geworden. Tij
dens de schaalvergroting van de
jaren '60 is een aantal vissers
overgeschakeld op 'de grote kot
ters'. Nu liggen er in Breskens
elk weekeinde een handvol van
die vissende 'zeekastelen' voor
de wal.
Economisch blijken deze trotse
Zeeuwsvlaamse vissers sterk ge
noeg om tot nu toe een eigen
vismijn boven water te houden.
Met hun verleden zijn ze wat
slordig om gesprongen, want
toen de auteurs van het boek
'Bressiaanse vissers' op zoek gin
gen naar de notulen van de vis
sersvereniging Ons Belang ble
ken die verdwenen. Iemand had
ze meegenomen en niet terugge
bracht. Wie die oude schoenen
doos met jaarverslagen van 1918
tot 1960 een keer tegenkomt op
zolder, mag zich melden bij de
auteurs.
I 'Bressiaanse vissers' door H. de
Winde en J. Vader en A. Kal, 250
pagina's met foto's en illustra
ties. Via intekening verkrijgbaar:
Postbus 42 te Breskens
Door Esther de Boe
'Toeval bepaalt ons leven,
niet een wilsbesluit', zei de
Amerikaanse schrijver Paul
Auster ooit in een inter
view. Daarom krijgen zijn
hoofdpersonen een tele
foontje dat 'verkeerd ver
bonden' is, maar wel hun
hele leven verandert. Of ze
komen iemand tegen die ze
leert vliegen, wat Walt
overkomt in Austers
nieuwste boek Mr. Vertigo,
dat nog in het Nederlands
vertaald moet worden.
De toevalligheden vinden
plaats tegen een achtergrond
van feitelijkheden in de Ame
rikaanse geschiedenis. Als
Walt Rawley door Meester Ye-
hudi van de straat wordt ge
plukt, is hij negen jaar. In
1927, het jaar dat Charles
Lindbergh als eerste met zijn
vliegtuigje de Atlantische
Oceaan oversteekt, loopt Walt
voor het eerst over het water.
Om op te kunnen stijgen moet
Walt een lange lijdensweg van
33 stappen volgen, waarin hij
onder meer levend begraven
wordt en zijn eigen vinger
kootje af moet hakken.
Van korte duur
Toch werpt zijn harde leer
school vruchten af en als Walt
eenmaal op kan stijgen en be
wegen in de lucht, beginnen
hij en de Meester een succes
volle toernee. Maar de roem
van 'Walt the Wonderboy' is
slechts van korte duur: een
maal in de puberteit wordt
Walt na elk optreden gekweld
door zulke vreselijke hoofdpij
nen, dat vliegen onmogelijk
wordt en hij verandert in 'Mr.
Vertigo', 'Meneer Hoogte
vrees'.
De goede ideeën van de Mees
ter zijn onuitputtelijk en ze
trekken richting Hollywood,
waar Walt een carrière als
slapstick-acteur begint. Het
idee dat men steeds een nieu
we start kan maken, is zeker
geen onbekend gegeven in de
Amerikaanse literatuur. Dat
geldt ook voor de gedachte om
het geluk juist in het westen te
gaan beproeven. Het Ameri
kaanse westen is lang be
schouwd als een onontgonnen
gebied, the last frontier, met
ongekende mogelijkheden tot
het opbouwen van een nieuw
bestaan.
Maar zover komt het niet. On
derweg worden ze overvallen
en loopt het slecht af met de
Meester, waarna Walt terecht
komt in de onderwereld van
Chicago, tijdens de droogleg
ging het centrum van de boot
leggers en de illegale bourbon-
handel. Wat er verder met
hem gebeurt, is het droeve
relaas van een aan lager wal
geraakt Amerikaans kindster
retje, waarin de kritiek op de
Amerikaanse samenleving -
dat je pas bestaat als je wat
betekent - besloten ligt.
Dieper
Met Mr.Vertigo bewijst Auster
eens te meer meester te zijn in
het verzinnen van fantastische
verhalen, maar natuurlijk zit
er meer achter en Auster zou
Auster niet zijn als hij van een
boek niet tenminste de sugges
tie tot een diepere betekenis
zou doen uitgaan.
Auster wringt zich in allerlei
bochten om duidelijk maken
dat het wezen van de mens
niet te vatten is en dat mensen
voortdurend aan verandering
onderhevig zijn. Dit had eer
der onder andere de romancy
clus The New York Trilogy tot
gevolg, een drietal 'anti-detec
tives' waarin een overvloed
aan aanwijzingen en symbolen
eerder verwarring sticht dan
opheldering brengt en waarin
identiteiten zulke dunne om
hulsels van mensen zijn, dat ze
net zo makkelijk losgekoppeld
als omgewisseld worden.
Vanaf The Music of Chance uit
1990 heeft Auster geleidelijk
afstand gedaan van cryptische
omschrijvingen en literaire
trucjes. In Mr.Vertigo is de
verhaalstructuur veel makke
lijker te volgen en heeft de
lezer niet meer het idee steeds
met dubbele bodems te maken
te hebben. Maar tegen het ein
de van het boek moet de ogen
schijnlijke duidelijkheid
plaats maken voor hetzelfde
gevoel van onbegrip dat je
bekruipt na het lezen van elk
van Austers boeken.
Paul Auster
In het duister
Een ontknoping onthult na
melijk nooit werkelijk essen
tiële waarheden bij Auster.
Personen uit zijn boeken kun
nen plotseling verdwijnen en
duiken tussendoor even op om
mee te delen wat ze in tussen
tijd gedaan hebben, maar over
de echte motieven van hun
acties blijven we in het duister
tasten. Volledige toegang tot
de ander krijgen we nooit,
want ieders geest is een afge
sloten kamer.
Austers karakters zijn eerder
wandelende verzamelingen
van menselijke eigenschappen
dan 'uit het leven gegrepen'
personen. Ook Walt is in zeke
re zin een karikatuur. Hij is
het typische arme straatjonge
tje in de stijl van Tom Sawyer
en Huckleberry Finn: in wezen
een goed mens, maar als wees
verpest door een slechte en
vooral liefdeloze opvoeding.
foto bert nienhuis
Zijn verandering van een a-
sociale wildebras in een aan
doenlijk jongetje dat bereid is
alles te doen om de genegen
heid van de Meester voor zich
te winnen, is niet zonder iro
nie.
Eveneens spottend is Austers
vaste gegeven belangrijke ge
beurtenissen in het Teven van
personages samen te laten val
len met betekenisvolle mo
menten in de geschiedenis van
Amerika, die het land zo'n
heroïsch karakter hebben ge
geven en de Amerikaanse
droom in het leven hebben
geroepen. De opvatting dat de
vooruitgang, waarvan Ameri
ka altijd het symbool was, de
mens tot alles in staat zou
maken, trekt Auster in het
groteske door Walt echt te
laten vliegen. Auster ontdoet
de Amerikaanse droom voor
zichtig van het uiterst dunne
chroomlaagje en toont ons de
roestige plekken.
Door Pieter-Jan Dekkers
Het is 1965. De Nederlandse
politiek staat bol van de
tegenstellingen. Vooral so
ciaal-democraten en libera
len gunnen elkaar het licht
in de ogen niet. Met als
gevolg dat de christen-de
mocraten - dan nog secta-
risch verdeeld in katholie
ken (KVP), hervormden
(CHU) en gereformeerden
(ARP) - onbedreigd het cen
trum van de macht bevol
ken.
Het is dan ook een verademing
als WD-kamerlid Haya van
Someren-Downer, niet de eer
ste de beste liberaal, uitspreekt
dat er een eind moet komen aan
de voortdurende verkettering
van liberalen door sociaal-de
mocraten en omgekeerd.
Haya, die dan al naam heeft
gemaakt als de 'lastige tante'
van de WD, een 'kenau', 'een
vrouw met haar op de tanden',
voorziet binnen twintig jaar li
beralen en sociaal-democraten
in één regering. Zonder de
christen-democraten.
Het heeft iets langer geduurd
aleer er in Nederland serieus
wordt gesproken over een der
gelijke, in de politieke volks
mond 'paars' gedoopte coalitie.
Welgeteld tien jaar, maar op
zich doet dat weinig af aan
Haya's voorspelling.
Dat betekent niet dat Haya zélf
tijdens haar politieke leven al
les heeft gedaan om 'paars' mo
gelijk* te maken. Integendeel,
blijkt uit de onlangs versche
nen biografie van Jan van Za-
nen.
Haya was een vat vol tegen
strijdigheden. Op hetzelfde mo
ment dat ze de sociaal-demo
craten opriep een eind te ma
ken aan de ten top gedreven
polarisatie, hakte ze er zelf lus
tig op los. Je kunt zelfs zonder
overdrijving stellen dat Haya
het vuurtje met een intens ge
noegen opstookte.
Wat de conclusie rechtvaardigt
dat de rol die zij in de jaren '60
en '70 heeft gespeeld geen on
belangrijke is geweest. Niet zo
zeer vanwege haar ideologische
invloed op de koers van de
WD, want die is vrij beperkt
geweest. Nee, het is vooral haar
optreden naar buiten, die de
WD heeft opgestuwd in de
vaart der volkeren.
Populistisch
Ronduit. Recht voor z'n raap.
Soms emotioneel. Vaak rauw.
Haya van Someren-Downer op de populaire toer in de stoel van Mies Bouwman in 1968.
FOTO ANP
Hard. En duidelijk. Onder haar
leiding - ze was de eerste vrou
welijke partijvoorzitter - ont
wikkelde de WD zich van een
gesloten, elitair genootschap
van veelal bedaagde heren naar
een brede, populistische volks
partij.
De cijfers zijn het bewijs. On
der haar voorzitterschap groeit
de WD van 35.000 naar bijna
100.000 leden, stijgt het aantal
kamerzetels van 13 naar 36 en
het aantal WD-afdelingen van
423 naar 565.
Als Haya komt, is Harm van
Riel er al lang, de oude, wat
sjagrijnig ogende, maar o zo
slimme senator, die met zijn
gewaagde uitspraken half Ne
derland in de gordijnen wist te
jagen en voor Haya ongetwij
feld een groot voorbeeld is ge
weest.
Ze wordt door veel historici
ook wel de 'wegbereidster' van
die andere 'H' genoemd, Hans
Wiegel. Wat Haya - aarzelend -
in gang heeft gezet, wordt door
Wiegel voortvarend tot een
goed einde gebracht: een ster
ke, naar rechts leunende libera
le volkspartij, waar ook arbei
ders zonder zich te schamen op
kunnen stemmen.
De kreten zijn bekend: Den Uyl
heeft van Nederland een soort
socialistische heilstaat gemaakt
waar de vrije krachten van de
markteconomie aan knellende
overheidshanden zijn gebon
den, waar' de bureaucratische
rompslomp elk persoonlijk ini
tiatief in de kiem smoort en
waar op grote schaal misbruik
wordt gemaakt van sociale
voorzieningen.
De sociaal bewogen anti-revo
lutionaire leider Wim Aantjes
maakt zich die dagen onsterfe
lijk met zijn parodie op de drie
'H's' van de WD. Hans, Haya
en Harm als synoniem voor
Hebben, Halen en Houden.
Niettemin legt het de WD geen
windeieren.
Maar is dat electorale succes
blijvend? Nee dus. De liberale
hooggeleerde Scholten waar
schuwt al in een vroeg stadium
dat het onverstandig is op lan
gere termijn te wedden op de
popularitiet van de Leider. Hij
kwalificeert de WD zelfs als
een 'verkiezingsmachine' en
weet 'echte' liberalen als Geert-
sema en Vonhoff aan zijn zijde.
Als Wiegel het Haagse Binnen
hof inruilt voor het Provincie
huis in Leeuwarden en ook Van
Someren van het politieke to
neel verdwijnt, lijkt de WD als
een kaartenhuis ineen te stor
ten. Als het electoraal tegenzit
en de leidende WD'ers te wei
nig gezag uitstralen, worden de
spanningen zichtbaar die bin
nen de groot gegroeide WD
zijn ontstaan.
De eensgezindheid waar Haya
zo op hamerde, verdwijnt als
sneeuw voor de zon. Als dan
bovendien de 'marxistische'
ideologen binnen de PvdA het
moeten afleggen tegen de ge
matigde sociaal-democraten,
blijft er weinig meer over om je
tegen af te zetten.
Kortom, na de periode Wiegel-
Van Someren blijkt de WD een
ordinaire, naar rechts neigende
partij te zijn, die zich in weinig
onderscheidt van bijvoorbeeld
de christen-democraten. Pas
met Bolkestein keert de WD
iets op haar schreden terug en
vecht de partij met D66 om het
liberale erfgoed.
De biografie van Haya staat vol
met aardige politieke anekdo
tes en krasse uitspraken, die de
politiek minder saai maakten
dan die vandaag wellicht is.
Maar als je de balans opmaakt,
zoals Jan van Zanen probeert,
blijft er weinig hangen.
Het pleit niet voor de 'mascotte
van de WD' dat haar biografie
het moet hebben van populaire
uitspraken en ordinaire ruzies,
waarbij zelfs niet geschuwd
wordt politieke tegenstanders
in het Sovjet-kamp te praten.
Tekenend is haar oproep aan
politieke tegenstanders tot za
kelijke discussies en tegelijk
hen van smeerlapperij betich
ten.
Als het om immateriële zaken
gaat, wordt Haya al gauw inge
deeld als een moderne, linkse
liberaal, al worden in de bio
grafie weinig bewijzen voor die
stelling aangevoerd.
Gaat het om materiële zaken
dan bestaat geen enkele twijfel
over haar plaats: traditioneel,
rechts. 'Ze is', constateert Van
Zanen oneerbiedig, 'links zo
lang het maar niets kost'.
Jari van Zanen: 'Haya van bo-
meren-Downer, Vrouw voor
Vrijheid en Democratie'. Uitg.
Balans.
A*r,
