Dievengilde kraakt auto-alarm
Buitenlandse ambassadeur
moet hier veel leren
7045
6865
'Apen kunnen schilderen,
maar kunst wordt het nooit'
Inbrekers krijgen beveiligde wagens met simpele druk op knop open
A6
BUITENLAND
A7
'ot ziens
i onze
howroom!
1 «fe
'INSDAG 28 JUNI 1994
27,70
52,30
1760,00
Hod
64,50
Ko
47,50
1.90
19,90
120
20
51,70
30
57,60
■20
■20
46,20
■.00
50,30
1.50
65,50
■00
36,50
mi 0
39,20
lo.oo
1' 40
31,50
1.00
59.00
■b.oo
39,20
19.20
67.50
1,20
81,80
1.70
1.50
33,40
■4,20
1.00
1.00
1.20
49,20
■0,00
lo.oo
B3.80
82,80
■>2,80
61,80
po,00
1200,00
p7,50d
35,70
119.70
19,50
[31,20
31,10
5,00
(31,60
31,30
0,85
52,00
51,10
33,00
31,60
'32,60
31,60
76,50 a
8,50 a
'19,00
>29,00
630,00 d
125,00
21,90
21,50
59,40
59,80
5,60
5,60
46,20
46,10
290.00
42,80
42,20
400,00
35,80
34,00 d
000,00
63,00
825,00
798,00
27,00
26,00
55,80
55,00
9,00
8,50
17,30
16,80
42,90
42,70
12,20
12,00
16,20
16,00
98,20
97,50
Wall Street
allied signal
amer.brands
amer.tel.tel
amoco corp
asarco ine.
bethl steel
boeing co
can.pacific
chevron
chiquita
chrysler
digit.equipm.
dupont nemours
eastman kodak
exxon corp
ford motor
gen electric
gen motors
goodyear
hewlett-pack.
int bus.mach.
int. tel tel.
kim airlines
mcdonnell
merckco
mobil oil
omega financ.
philips
royal dutch
sears roebuck
sfe-south pa c.
texaco inc.
travelers
united techn.
westinghouse
whitman corp
woolworth
Goud
J5STEM
DINSDAG 28 JUNI 1994
m a/,,
3» 35»
31* 3|)i
53V. 54»
58* 6))(
28» 2)
m IJK
A6* 45U
14»
<2*
'3 1»,
46* 47V,
38* 39K
26* '2W
19 13
58'A 53H
47* «n
57'/. 5ja
57* 5»
46'/. 4»
56» 52*
36* 33
76 28
59 61»
81 8!»
34 26'/,
U8H IIR
30* 30»
82* 8211
24* 24»
27* 28'/,
106 106'/,
46* 46»
20* 2»,
61» 61
32» 32»
63 63
12 11»
15* 15»
16 15»
Goud onbewerkt 21,960-22,560 per kg
bewerkt 24,160 per kg
Zilver
Zilver onbewerkt 265-335 per kg
bewerkt 380 per kg
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
a laten
b bieden
c ex claim
e gedaan/bieden
d ex dividend
1 gedaan/laten
g - bieden en ex dividend
h laten en dividend
k gedaan en laten ex dividend
I gedaan en bieden ex dividend
iui
60,00
265
0,50
0,50
okt
57,50
1407
3,10
2,70
ian
45,00
1108
14,20 a
12,80
juf
70,00
1294
11,60
12,70
jan
45,00
515
0,50 a
0,40
ian
55,00
1400
2,20
2,60
jul
45,00
452
1,30
0,90
okt
45,00
352
2,80
2,20
jul
42,50
462
0,30 a
0,50
okt
45,00
644
2,30
3,00 b
sep
185,00
410
1,80
1,30
dec
185,00
250
3,30
2,30
jul
180,00
294
2,20
3,60
jul
375,00
408
11,50 a
8,50 b
jul
380,00
818
8,20
6,20
jul
385,00
580
5,40
3,80 b
jul
390,00
851
3,40
2,20
aug
395,00
291
6,50
4,40
aug
400,00
261
5,00
4,00
sep
385,00
265
11,50 a
9,50
jul
360,00
920
1,70
2,00
jul
365,00
270
2,20
2,60
jul
370,00
1533
3,40
3,90 a
jul
375,00
870
4,40
5,30
jul
380,00
1057
6,30
7,10
jul
385,00
656
8,40
10,00
jul
390,00
597
11,50 b
13,00
jul
405,00
339
22,50 b
26,00
aug
365,00
323
5,00
6,00
aug
370,00
894
6,20
7,50
okt
390,00
355
18,00
19,80 a
nov
290.00
272
0,80
1,00
jul
70,00
542
2,80 a
1,50
okt
65,00
286
3,30 -
4,00
okt
85,00
760
10,70 b
11,50
okt
75,00
505
2,90
2,70
okt
85,00
500
1,50 a
1,00
okt
190.00
521
9,30
8,00
jul
190,00
317
2,70
3,90
okt
185,00
578
4,70
6,00
okt
200,00
273
12,50 b
14,50
jul
50,00
581
1,40
1.10
jul
55,00
235
0,30
0,10
o98
35,00
256
19,80
19,40
iui
50,00
365
1,20
1,50
1,40
okt
45,00
1379
1,20
jul
700,00
299
8,30
8,50
jul
710,00
356
9,30
12,50
jul
180,00
241
2,90
3,60 a
okt
150,00
311
0,70 a
0,80
,,Max Steenberghe
,jhoven - Een lichte pa-
heeft zich meester ge
ilet van eigenaren van
jirdere auto's. Hun wa-
zijn veelal beschermd
ingenieuze alarm-in
flaties. Maar ook het
jvengilde telt knappe
,pen en binnen die
ijgen circuleren appara-
waarmee beveiligde
ito's met een simpele
i op de knop gastvrij
(nschieten.
j geleden pakte de Eindho-
politie haar eerste 'elek-
uisehe autokraker' op, die
dergelijk ding werkte. Het
(®aat, een grabber, kan drie
gt van de bestaande a -
larmsystemen-met-afstandsbe-
diening kraken. Maar de indus
trie zit evenmin stil en past nu
'cryptografische' codes toe. En
die laten de autodief weer (even)
met de mond vol tanden staan.
Een alarm met afstandbediening
werkt met radiografische golven.
De afstandbediening zendt een
code uit, die wordt opgepakt
door een ontvanger in de auto.
Als deze de code herkent scha
kelt hij zich uit en laat meestal
via de centrale deurvergrende
ling ook de sloten openschieten.
Maar de gezonden code kan ook
door anderen worden ontvangen.
De elektronische autokraker
heeft een ontvangertje met een
geheugen op zak. Als hij in de
buurt van auto staat wanneer
die wordt opengemaakt, pakt
zijn ontvangertje eveneens de
code en slaat die op in een
geheugen. Zodra de kust veilig
is, kan de grabber (niet groter
dan een dikke creditcard) die
zelfde code uitzenden.
Hij wordt dan door de auto
'herkend' als eigenaar en meteen
schieten de sloten gehoorzaam
als een kwispelend hondje open.
Geavanceerde grabbers kunnen
meerdere codes opslaan zodat
een dief eerst een uurtje codes
kan verzamelen om vervolgens
het halve parkeerterrein leeg te
halen. Een andere truc is een
dergelijke auto huren, de code
copiëren en de wagen op een
later datum 'ophalen'.
Jeroen Franken, medewerker
van het gerennomeerde inbouw-
centrum Snel BV uit Eindhoven
en'Den Bosch, kent het verhaal.
„Het wrange is dat juist de
meest geavanceerd lijkende in
stallaties het meest kwetsbaar
zijn. De consument heeft graag
een sterke zender, zodat hij der
tig meter van zijn auto het alarm
nog kan bedienen. Maar dat be
tekent dat ook de dief dertig
meter verderop de code kan ont
vangen. Is er sprake van een
zwakke zender met een bereik
van vier meter, dan is het voor
de dief veel moeilijker om onop
vallend zijn grabber te bedie-
Uiteraard heeft Snel een oplos
sing in het magazijn liggen. Het
merk Gemini brengt als eerste
een systeem met cryptografische
codes op de markt. Dat werkt
met een computertje. Computer
en afstandsbedieing hebben een
geheugen met een lijst van 10'4
(1.000.000.000.000.000) codes in
een bepaalde volgorde. Alleen
die hoofdset en alleen die hand
set kennen de volgorde. En elke
keer als een code is gebruikt,
wordt hij afgedankt en kiezen
zender en ontvangen de volgen
de op hun lijst. Volgens Gemini
kan de computer daar, bij acht
keer openen en sluiten per dag,
22 jaar mee vooruit.
Hoe het systeem echt exact
werkt wil Gemini uiteraard niet
uit de doeken doen. Ze garande
ren wel dat het systeem niet met
een grabber te kraken is, en
wijzen op het feit dat de verze
keringsmaatschappijen het cryp-
to-systeem hebben aangewezen
als nieuwe standaard en binnen
kort de inbouw ervan kunnen
eisen bij duurdere auto's. De
simpelste versie van het crypto-
systeem kost 1500 gulden, ande
re merken zijn bezig een eigen
systeem te ontwikkelen.
Er zijn ook alternatieven op de
markt: alarmen met codes die
deels verminkt (gescrambled)
zijn of met variërende (rollende)
codes. Effectief is ook geen
alarm, maar een startonderbre
ker. Dat is een kastje dat zowel
de startmotor als de benzinetoe
voer blokkeert door de electroni-
ca te onderbreken. De eigenaar
kan zich identificeren met een
pincode die hij intikt op een
toetsenbordje op het dashboard,
of met een afstandsbediening.
Maar die afstandsbediening kan
weer opgepikt worden door de
grabber. Een aantal verzekeraars
betaalt tot de helft van de kosten
als een onderbreker wordt ge
monteerd.
DE Chinese ambassa
deur Wang Qinqyu deed
onlangs van zich spre
ken door zich uit te
drukken in een mengel
moes van Nederlands en
Duits. De voormalige
ambassadeur van Duits
land, Otto von der Ga-
blenz, dwong allerwe
gen respect af met zijn
vrijwel accentloze Ne
derlands. Hoe zit het
met de Nederlandse
taalvaardigheid in bui
tenlandse kringen? Over
ambassadeurs die Ne
derlands trachten te
spreken of 'doen alsof'
en over de tips hoe zich
te gedragen in Neder
land.
Door Joke Krioop
ERS
tstof front afgewerkt met vertikale metalen
jjxe hoekopstelling met korven en extra
j hangkasten. Inklusief koelkast, kookplaat
loven, schouw, vaatwasser, werkblad en
ilbak. vl no oi
deme kunststof keuken met 4-zijdig
leschuind front. Inklusief extra hoge
pgkasten, korvenkast, 220 lit. koelkast,
pkplaat, oven, afzuigkap, werkblad en
elbak. vLsevos
DIPLOMATEN op cursus leren
geef een stevige hand.
toeteer op taart met uw ver
en wees zuinig met
complimenten want Nederlan-
fc kunnen daar niet mee om-
Het lijstje van tips voor
buitenlandse diplomaten in Ne
derland is langer. Hedy Verko
len van het Talencentrum Den
vist de wijze raadgevin-
t een stapeltje papieren.
!es lijstje van Nederlandse ei-
Stnaardigheden: de hele dag is
erkoffie, na vijf minuten willen
«t tot zaken komen, we tutoye
ren snel, we stellen binnen de
hitste keren impertinente vra-
P over bijvoorbeeld de ge-
snssamenstelling, we meten al
kt andere af aan onze eigen
raarden en normen, we klagen
en we hebben een merk
aardige verjaardagseultuur.
•Het is heel gewoon dat u met
verjaardag, met die van uw
partner, uw moeder en uw kin
deren wordt gefeliciteerd."
Set Talencentrum is hèt Haag-
'f adres voor buitenlandse di
plomaten die Nederlands wil-
leren. Daarnaast is er het
taleninstituut van Regina Coeli
31 Vught, waar buitenlanders
'a een stoomcursus van twee
Nederlands kunnen le
kten een beetje spreken.
Nuttig
Chinese ambassadeur, die
_s menigeen versteld deed
jtaan met zijn mix van Neder-
«ids en Duits, is in geen enkel
«lemnstituut geweest. „He lea-
-od it by himself," legt zijn
''oordvoerder uit om eraan toe
'e 'oegen dat een 'family-
acher' hem de kneepjes heeft
Wracht. Het was voldoende
duidelijk te maken dat Chi
jl9 >iet gediend is van levering
onderzeeërs aan Taiwan.
et leren van de landstaal is
l vereiste om ambassadeur
n'or China te zijn, maar Wang
r vindt het nuttig voor de
"loeten. Behalve Nederlands
Wekt hij Duits, Engels en
®sch. Volgende maand ver-
De Chinese ambassadeur Wang Qinqyu met zijn echtgenote.
was gestationeerd, sprak Ne
derlands. Bremmer was be
roepsdiplomaat, de huidige am
bassadeur T. Dornbush komt
uit de zakenwereld. Dornbush
is nog maar net benoemd en
vastbesloten Nederlands te le
ren. „Het Nederlands beheer
sen zal teveel gevraagd zijn",
vermoedt zijn woordvoerder.
Dornbush krijgt Nederlandse
les. De veronderstelling dat de
ambassadeur minder zal hech
ten aan de landstaal nu de
kruisrakettenkwestie uit de
wereld is, onderschrijft hij niet.
„Er kan nu ook van alles ge
beuren. Bijvoorbeeld een be
langrijk actie in Navo-verband
waarover met Nederland over
legd moet worden". Deson
danks had de vorige VS-am-
bassadeur Wilkens niet meer
dan een idee van Nederlands.
De Duitsers zijn er strikt in.
Hun ambassadeur spreekt Ne
derlands. Binnenkort maakt
Wilhelm Haas zijn opwachting
en hij zal een stoomcursus Ne
derlands volgen, zo weet zijn
perfect Nederlands sprekende
persattaché. De deze week ver
trokken ambassadeur Citron
deinsde er niet voor terug zijn
toespraken in het Nederlands
te houden. Zijn voorganger Ot
to von der Gablenz slaagde erin
bijna accentloos Nederlands te
spreken. Volgens de woord
voerder is het voor Duitsers
niet zo moeilijk Nederlands te
leren. Bovendien komen veel
diplomaten uit de grensstreek.
Is nu het wachten op een Lim
burgs of Twents sprekende am
bassadeur? De persattaché
denkt van niet.
Tweetalig
De Belgische ambassadeurspost
moet in principe om beurten
door een Waal en een Vlaming
worden vervuld. Dat ambassa
deur Jan F. Willems de tweede
achtereenvolgende Vlaming is,
berust op puur toeval, vertelt
de woordvoerster die zelf een
Franstalige achtergrond heeft.
Haar Franse accent klinkt al
leen bij de letter G. Belgische
diplomaten moeten tweetalig
zin.
Zuidafrikaanse diplomaten
dienen eveneens tweetalig te
zijn: Zuidafrikaans en Engels.
Maar voor hen is een perfecte
beheersing van Nederlands
bijna onbereikbaar. De afwij
kende zinsconstructies en ver
voegingen blijven doorklinken
als ambassadeur A. Nothnagel
spreekt.
De Zuidafrikanen vormen de
schrik van de taleninstituten.
„Het is moeizamer een Zuida
frikaan goed Nederlands te le
ren dan een Engelsman die van
niets weet. Het Zuidafrikaans
kent geen grammatica, ze ver
voegen nauwelijks," aldus me
vrouw Vincent van het talenin
stituut Regina Coeli in Vught.
Koningin Paola
Regina Coeli heeft een naam
hoog te houden. Menig diplo
maat wordt in twee weken
klaargestoomd, spreek en leest
wat Nederlands en komt na zes
weken voor een weekje terug
Ani Z'^n Post 'n Den Haag.
assadeurs worden door-
Lans,Voor een periode van vier
„„_r ""noemd. Hoewel vrijwel
'enkele vreemde mogend-
d beheersing van het Ne-
ands eist voor een benoe-
ce It" ^en Haa§.9S ket usan-
ru,, diplomaten zich verdie-
"i de taal. En vrijwel elke
ie assa<k. ook van landen die
L oet zoeken op de wereld-
l,.j' beeft wel een Neder-
s-talige in dienst.
"elang
lanle!!e.!rsing van het Neder-
belana J evenre<Jig aan het
hun5 'anden hechten aan
Haag r* post in Den
sadeur u A.merikaanse ambas-
tijdens rit Bremmer Hl, die
de kruisraketten hier
i VS-ambassadeur T. Dornbush
FOTO'S ANP
om de puntjes op de i te zetten.
Daarna wacht het huiswerk:
een tot twee uur per dag oefe
nen: kranten lezen, journaal
volgen en Nederlands praten.
Het Vughtse taleninstituut her
bergt soms illustere figuren. In
de jaren zestig verordonneerde
de Belgische overheid tweeta
ligheid voor overheidsperso
neel. Ook het vorstenhuis ont
kwam er niet aan: de huidige
koningin Paola leste in Vught.
Terwijl Regina Coeli alleen de
gangbare talen (Engels, Frans,
Duits, Spaans, Italiaans en Ne
derlands) onderwijst, biedt het
Haagse talencentrum twintig
talen tot Chinees, Arabisch en
Thais toe. Daar volgen ook de
Nederlandse diplomaten lessen.
Want ook zij worden geacht in
het buitenland hun woordje te
kunnen doen, als het even kan
in de landstaal. „Een diplomaat
in Mozambique zal Portugees
moeten leren. Maar in Ivoor
kust is dat ondoenlijk met die
zestig stammentalen," zegt Jo
hanna van Vliet van het minis
terie van Buitenlandse Zaken.
Het Westafrikaanse land was
een van haar standplaatsen
waar ze zich met Frans uitste
kend kon redden.
Nederlandse diplomaten krij
gen tijdens hun opleiding drie
talen: Frans, Engels en een taal
naar keuze. Sommige ambassa
deurs gaan verder, zoals de
voormalige ambassadeur in
roemenie, Stork. Hij was dank
zij zijn contacten met dissiden
ten tijdens de omwenteling een
van de belangrijke nieuwsbron
nen.
Doen alsof
Volgens het lijstje met gedrags
regels kunnen Nedrlanders
moeilijk met complimenten
omgaan. Die eigenschap heeft
de Isralische ambassadeur M.
Bavly blijkbaar overgenomen.
Een complimentje over zijn Ne
derlands wuift hij weg. „Ik
maak veel fouten, ik spreek
alleen Nederlands als het niet
anders kan." Bavly prefereert
het woord in het Engels te
voeren. Maar hij leest Neder
landse kranten en volgt de
nieuwsuitzendingen. Het feit
dat zijn vader van Amsterdam
se origine is, heeft hem niet
geholpen. Zijn Nederlandse va
der en zijn Russische moeder
converseerden in het He
breeuws.
Wie verre reizen doet, kent vele
talen. De Israëliër spreekt er nu
zes: Hebreeuws, Engels, Frans,
Duits, Italiaans en 'een beetje
Nederlands'.
•De Duitse klanken klinken na
in zijn Nederlands. „Ach me
vrouw, ik doe maar alsof ik
Nederlands spreek". Lachend
neemt hij afscheid met een wel
gemeend 'Goodbye'.
EEN harige hand houdt onhan
dig een penseel vast en gaat fu
rieus schilderen op een vel pa
pier. Het is een orang oetan, het
decor is Artis. Na enige minuten
grijpt een andere aap de tekening
en urineert daarop. De schilder
blikt noch bloost, laat het vocht
weglopen en schildert verder.
Apen zijn creatief. Ze kunnen
zelfs schilderen. Maar het zijn
geen kunstenaars, want ze kun
nen geen keuze maken. Hun
drang iets te scheppen heeft een
biologische oorsprong.
Door Jan Koesen
AL jaren wordt onderzoek gedaan naar de
creativiteit van apen. Hun tekenwerk komt
wonderwel overeen met dat van allerjong
ste kinderen. Iets in die apenhersens drijft
hen hiertoe. Gedrag wordt vaak bepaald
door het principe van belonen of straffen,
maar bij tekenen is hier geen sprake. De
aap tekent omwille van het tekenen, niet
omdat hij anders straf krijgt of een ba
naan.
Al jaren is de Rosmalense huisarts, beel
dend kunstenaar en auteur van onder meer
boeken over het Franse chanson, Ignace
Schretlen, bezig met een onderzoek. 'Kijk
op krabbels' is een van de drie door hem
samengestelde exposities die door allerlei
musea, universiteiten en dierentuinen
trekt. Voor Schretlens werk bestaat be
langstelling uit de gehele wereld: van de
Duitse en Franse tv, van de BBC en van
diverse internationale bladen waaronder
zelfs de bloedserieuze Wall Street Journal
Europe.
Privilege
In zijn huiskamer stalt hij de werken uit,
mooi gevangen in passepartouts en lijsten.
Creaties van de hele jonge mens en van het
dier. Non-figuratief, maar niet abstract,
want kleine kinderen en apen kunnen niet
bewust kiezen voor een abstractie. Dat
vermogen komt bij mensen pas later en bij
apen nooit.
Ignace Schretlen heeft er in de loop der
jaren diverse wetenschappers en kunste
naars bijgehaald, uit allerlei richtingen.
Hun conclusie is dat creativiteit een biolo
gische oorsprong heeft, zoals misschien
-en dat is een controversiële stelling-
criminaliteit zijn oorsprong heeft in genen.
Schretlen is niet op zoek naar een specifiek
gen, dat interesseert hem niet.
„Creativiteit is een veel groter begrip dan
kunst. Je kunt creatief zijn in de weten
schap, in de sport, om maar iets te noemen.
Het gaat me er niet om wat apen tekenen,
maar dat ze tekenen. Het is geen artistici
teit, dat blijft het privilege van de mens."
Stamboom
Apen en mensen hebben een gemeenschap
pelijke stamboom. Ergens, miljoenen jaren
geleden, is die stam gesplitst. De apen
gingen links, de mens voortaan rechts. De
oudste min of meer intelligente apen zijn
gorilla's, gevolgd door oerang oetans. Maar
nog veel knapper zijn de chimpansees, en
vooral een dwergneefje daarvan: de bono
bo, wonend in Zaire.
99 procent van de chimpansee-genen zijn
dezelfde als die van de mens, zegt de
drukbezette huisarts die nog tijd over
houdt voor talloze andere activiteiten. „Als
je een bonobo in het donker ziet lopen,
denk je aan een voorouder van de mens.
Hij loopt ook veel meer rechtop dan een
gewone chimpansee. Ik ben door die dieren
gefascineerd."
Ook gefascineerd is Schretlen door het
tekenen door peuters. Als zijn eigen kleu
ter de vingerverf hanteert, volgt de vader
haar verrichtingen met wetenschappelijke
ogen. Waar een ander louter krabbels ziet,
ontwaart hij letters. Kinderen, is uitge
zocht, die heel jong al potlood en penseel
ter hand nemen, leren later ook sneller
lezen. li
„De kunstenaar kiest voor stijl, het heel
jonge kind nog niet. Het kenmerk van een
kunstenaar is het vermogen een keuze te
maken. Dat kan een kind van drie nog niet
aan. Na het achtste jaar komt er wat meer
vrijheid, maar pas na het tiende jaar
ontdekt het kind perspectief en in de
puberteit is sprake van wezenlijke creati
viteit."
Buitenland
In het buitenland wordt het tekenen en
schilderen van kinderen veel serieuzer ge
nomen dan in Nederland. Er zijn kinder
musea in San Francisco, Oslo, het Japanse
Himeji en Wuppertal.,Nu is ook in Neder
land meer belangstelling ontstaan en zijn
er kinderprojecten opgericht in Den Bosch,
Zwolle en Amsterdam.
Jean Jacques Rousseau, de Franse filosoof
uit de achttiende eeuw, hield zich er al mee
bezig, evenals hersendokters als Freud en
diens opstandige leerling Jung. De Duitse
pedagoog Friedrich Fröbel concludeerde
dat kinderen primair tekenen wat ze voe
len, niet wat ze zien. Tekenen is meer dan
motorisch gekrabbel, zoals menig ouder
denkt.
In het Florence van de vijftiende eeuw, de
bakermat van de Renaissance, sloot ie
mand eens een weddenschap met kunste
naars dat ze geen kindergraffiti konden
imiteren. De maestri stapten zwierig naar
voren, tekenden iets kinderlijks, maar het
leek er niet op. Tot een oudere, zwijgzame
heer naar voren stapte die het wel lukte:
Michelangelo.
Zijn opvolgers Kandinsky, Dubuffet en
Klee waren ook in de ban van kindercrea-
tiviteit en lieten zich hierdoor inspireren.
Picasso zei wel heel duidelijk na het zien
van kindertekeningen: „Toen ik zo oud
was als deze kinderen, kon ik schilderen
als Raphael. Het kostte me vele jaren om te
leren schilderen als deze kinderen."
Aandrang
Schretlen: „We kijken hoe een aap of kind
tekent. Hoe pakken ze het krijtje beet, de
stift, het penseel, we meten de tijd die ze
aan hun tekening besteden en hun gecon
centreerdheid. Vergis je niet. Apen zijn
zeer bevlogen bezig. Een geconcentreerde
aap die je stoort bij het tekenen kan heel
onaangenaam uitvallen. Opvallend is ook
dat kinderen en apen zoveel mogelijk bin
nen het vel papier blijven.
„Als je tekent, laat je een spoor achter, en
dat is belangrijk, je kunt naderhand zien
wat je gemaakt hebt, waarmee je bezig
bent geweest. De motivatie is het krabbe
len zelf. En hoe komt dat? Net als bij eten
en paren is hier vermoedelijke sprake van
een biologische aandrang, maar vraag me
niet precies welk chromosoom hiervoor
verantwoordelijk is. Ons onderzoek is een
hele bescheiden bijdrage aan de visie op
krabbelen."
Oersymbolen
Het ontwikkelingsproces van heel jonge
kinderen die gaan krabbelen, is wonderlijk
gelijk. Er zijn basisvormen, zoals cirkels,,
vierkanten, lijnen, het is een visuele ex-
pressiedrang die heel diep gaat en waarbij
verf en papier als middelen worden ge
bruikt. Die eerste krabbels, die voor de
meeste ouders weinig aantrekkelijk zijn,
worden steeds complexer. Onderzoekers
denken nu in navolging van Jung dat aldus
oersymbolen ontstaan, dezelfde symbolen
die zich manifesteren bij primitieve cultu
ren, psychiatrische patiënten en... veel
kunstenaars."
<V 't
1 "üF
x
'V 8.
rf
x -
\V, *1 x
Een orang oetang met jong in Artis.
FOTO ANP
