Weekend De Bimdesversammliing kiest DE STEM $STEM 'Het is mijnplici,! om over de politieke partijen na te denken Op tweede Pinksterdag wordt in de Bondsrepubliek een nieuwe president gekozen; de opvolger, of opvolgster, van Richard Freiherr Von Weizsacker. Die treedt na tien jaar ambtsuitoefening terug. Daarmee verliest Duitsland zijn tot nu toe meest politieke president. Een begaafd redenaar die zijn grondwettelijke beperkingen ruimschoots compenseerde door een bijna niet meer te overtreffen wijze van 'Orientierung geben'; politici en burgers onomwonden wijzen op hun plichten en verantwoordelijkheden. Von Weizsacker - vader van vier kinderen - gaat met zijn vrouw Marianne in Berlijn wonen; de stad die hij enkele jaren als burgemeester bestuurde. Bondsrepubliek kiest maandag opvolger voor Richard von Weizsacker De nieuwe Duitse president wordt niet door de Bondsdag gekozen en evenmin rechtstreeks door het volk, maar door een combinatie van beide, de zogenaamde Bundesversammlung. Dit is een bont gezelschap van parlementariërs en politici, studenten en huisvrouwen, sportsterren en kunstenaars. Deze Bondsvergadering, die eens in de vijf jaar bijeenkomt uitsluitend om de president te kiezen, telt dit jaar 1324 leden. Je was vóór of je was tég< de legertop keerde zich tt verscheurden het volk. N leger op de been gebracht sneuvelden ruim 5000 mi 1940. Het aantal doden a; 100.000 en 200.000. Een die aan de eerste militair^ CDU-kandidaat opperrechter Herzog heeft beste kansen ZATERDAG 21 ME11994 Een politieke president Door Frans Wijnands Het hoort bij mijn ambt om vragen te stellen en de antwoorden daarop aan te moedi gen." Pasklare recep ten heeft Richard vort Weizsacker nooit willen geven. Liever daagde hij met zijn positief- provocerende stellingnamen en op merkingen politici en burgers uit om zélf de oplossingen voor de toenemende problemen te zoeken. De gevestigde politieke partijen noemde hij 'van macht bezeten' als het om kiezersstemmen gaat, maar zodra de stemmen geteld zijn, ver geten diezelfde partijen hun poli- tiek-inhoudelij ke, leidinggevende opdrachten. „Als daardoor een geestelijk-politiek machtsvacuüm ontstaat, waarom zwijgt de intelli gentsia van ons land dan?" De partij-centrales noemde hij machtsorganen die niet als zodanig in de Grondwet zijn voorzien. Politiek Bonn reageerde alsof het door een hele horde wespen tege lijk werd gestoken; precies wat Von Weizsacker beoogde. Bondskanse lier Helmut Kohl - een partijge noot, maar zeker geen vriend van Von Weizsacker - wees de beschul digingen af. Zijn voorganger, de socialist Helmut Schmidt, daaren tegen waarschuwde ervoor de be hartigenswaardige opmerkingen van de president niet onbesproken terzijde te schuiven. De zelfgenoegzame partijen zijn volgens de president niet alleen schuldig aan de situatie waarin intellectuelen zich verre houden van een dialoog met de politiek, waarin begaafde mensen liever in het bedrijfsleven dan bij de over heid gaan werken en een situatie waarin de burger zich gedegra deerd voelt tot een onmondig we zen, dat eens in de zoveel jaar net goed genoeg is zijn stem af te geven. Niet te verheffen. Zijn pleidooi voor méér medezeg genschap van de burgers - te be ginnen bij een rechtstreekse ver kiezing van de Duitse president - vond veel weerklank. Andermaal had Von Weizsdcker de juiste toon getroffen om een hartsstochtelijke publieke discussie uit te lokken en tegelijk tot brede bezinning aan te zetten. „Als we alleen maar over politieke schandalen praten schieten we te kort. De oorzaken voor de verwij dering tussen de politiek en de kiezers zitten veel dieper. Het is mijn plicht als president om over de politieke partijen na te denken," verklaarde hij onlangs strijdvaar dig. „Wij, Duitsers, hebben altijd moei lijkheden gehad met een verstandi ge combinatie van geest en macht. Die behoren elkaar in evenwicht te houden, elkaar te bevruchten. Mo raal en prachtische belangen horen bij elkaar. Worden ze te nadrukke lijk gescheiden, dan levert dat - zoals in de geschiedenis vaker is gebleken - weinig goeds op." Von Weizsacker heeft zijn landge- noten tien jaar lang opgeroepen en aangespoord, om burgerzin en bur germoed te tonen. Niet weg te lopen voor moeilijkheden, niet voor het verleden. Maar realistisch en creatief om te gaan met de eigen identiteit, hoe anderen daar ook over denken of over menen te moe ten oordelen. Een geliefd citaat in dat verband is een uitspraak van de dichter Heinrich Heine: „Duits land, dat zijn wij zelf." In binnen- en buitenland heeft Von Weizsacker steeds geprobeerd ver trouwen voor zijn land te winnen. Hij deed dat met indringende, ver zoenende woorden: in Israël, in Polen, in de toenmalige DDR. Juist op die plaatsen, waar de Bondsre publiek met wantrouwen werd en wordt bekeken. Niet voor niets zegt hij zelf, voeren zijn laatste twee officiële bezoeken hem naar Parijs en Warschau. Richard von Weizsacker heeft zich de afgelopen tien jaar zonder twij fel de meest politieke van de tot nu toe zes Duitse Bondspresidenten getoond. Waar de Grondwet hem nauwelijks politieke macht ver leent en hij zelf niets voelde voor een decoratief-representatieve ambtsuitoefening, buitte hij zijn natuurlijke redenaarstalent volle dig uit met de bedoeling om zijn (politieke) onmacht door de macht van het woord te overwinnen. Niet met clichés, plattitudes of petites- ses. Ook niet met humor, of bril jante woordsspelingen. Maar met indringende gedachten. Helder ge formuleerd; treffend en moralis tisch van (onder)toon. Alles maakte hij bespreekbaar, of het de kanslier, zijn CDU, de oppo sitie of wie en wat dan ook aan stond of niet: de oost-west-verhou ding, de Ostpolitik, de deling en later de eenwording van Duitsland, het ontwikkelingswerk, de kerne nergie, de RAF en het neo-nazisme, de Duitse internationale politiek, de buitenlanderhaat en het natio nale verleden. Duitslands verleden; zijn eigen verleden. Bij de 40e verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog sprak president Von Weizsacker in de Bondsdag. Hij hield er een magis trale rede, waarin hij de 8e mei geen dag noemde die gevierd kon worden. Wél een dag om te blijven terugdenken aan het lijden van de mensheid. Een dag die niet van de 30e januari 1933 losgemaakt kan worden. Uiteindelijk, zei hij, is de 8e mei voor alle Duitsers een be vrijdingsdag. De bevrijding van het nationaal-socialisme. Hij toonde zich bij die gelegenheid opnieuw een tegenstander van 'Zand erover, nergens meer over praten en vergeten'. Zonder herin nering is immers geen verzoening mogelijk. Nadrukkelijk citeerde hij het oude Joodse spreekwoord dat zegt: „Het willen vergeten verlengt de ballingschap. Het geheim van de verlossing heet herinnering." Hij wees er op dat de joden, de gebom bardeerde burgers van Londen en Richard von Weizsacker was uitdagend, soms erg belerend en moralistisch. Boven de partijen. Soms zelfs ietsje boven het volk, ondanks zijn betrokkenheid met de samenleving. foto upi Rotterdam juist konden vergeven omdat ze zich blijven herinneren. Hoe vergevensgezind de Rotter dammers zijn bleek onder meer in 1991 toen Von Weizsacker een ere doctoraat van de Erasmus-univer siteit kreeg. Richard von Weizsacker heeft zelf het Wehrmacht-uniform gedragen en vrijwel de hele oorlog aan het oostfront doorgebracht. Hij was als dienstplichtige ingedeeld bij een adellijk regiment, het meest Pruisi sche van alle Pruisische regimen ten; later vooral bekend geworden, omdat vanuit die rijen de mislukte opstand tegen Hitier werd voorbe reid. Daarvan heeft ook Von Wei zsacker geweten, zonder plaats, dag en uur te kennen. Op de tweede dag van de oorlog, bij de inval in Polen, stierf zijn broer die in hetzelfde regiment diende. Richard von Weizsacker heeft die nacht de dodenwacht bij zijn broer gehouden. Zelf overleef de hij de jaren aan het Oostfront. Via geallieerde gevangenschap kwam hij tenslotte vrij, maar hij onderbrak kort daarna zijn rech tenstudie om zijn vader te helpen verdedigen. Die moest in Neuerenberg met en kele tientallen andere hoge ambe- tenaren terecht staan in de zogehe ten 'Wilhelmstrasse-processen'. De diplomaat Ernst von Weiszacker was begin jaren dertig Hitler-ge- zant in Noorwegen, waar zich in die tijd ene Willy Brandt voor de nazi's verborgen hield... Des te meer heeft Willy Brandt het ge waardeerd dat tientallen jaren la ter, president Von Weizsacker, ter gelegenheid van de 75e verjaardag van oud-kanselier Brandt, een grandioze internationale ontvangst in zijn residentie, de Villa Ham- merschmidt organiseerde met on der anderen Shimon Peres en Mi chael Gorbatsjov. Von Weizsacker dankte de ontroerde jarige uitbun dig voor zijn verdiensten voor de Bondsrepubliek. Von Weizsacker sr. was van 1938 tot 1943 staatssecreatris op Buiten landse Zaken en vervolgens ambas sadeur bij het Vaticaan. Toen hij uit in 1947 uit Rome naar Duits land terugkeerde, werd hij gearres teerd wegens vermeende nazi-acti viteiten, iets wat Churchill 'een dodelijke vergissing' noemde. Ernst von Weizsacker werd in 1949 tot zeven jaar cel veroordeeld maar een jaar later vrijgelaten op bevel van de Amerikaanse Hoge Com- misssrais, John McCloy. Richard von Weizsacker is later nog enkele keren aangevallen vanwege de rol die zijn familie in de Hitler-tijd heeft gespeeld, onder andere door Franz-Josef Strauss in een dronken bui. De jurist Von Weizsacker werkte na zijn rechtenstudie in Göttingen als bedrijfsjurist bij diverse onder nemingen. In 1954 werd hij lid van de CDU, maar speelde daarin aan vankelijk een bescheiden rol. Des te prominenter was hij aanwezig in de Evangelische Kerkendag. Vanaf 1971 kreeg hij binnen de CDU bekenheid als 'partij-ideoloog'. Hij werd in de Bondsdag gekozen en was er een van de vice-presidenten. Van 1981 tot 1984 was hij burge meester van Berlijn, tot hij zich in 1984 voor de tweede maal kandi daat stelde voor het president schap. Tegen de zin van Kohl. Vanaf die tijd stamt de uiterst gespannen, soms openlijk onvrien delijke verhouding tussen beiden. Het is met citaten moeilijk hatH maken, maar het is in Boni algemeen bekend feit, dat Weizsacker Kohl intellectual baas is, en dat de kanselier stiel jaloers is op het natuurlijke rs naarstalent van de president daarmee overigens meer ziel dan zijn ambt profileerde. In het heetst van de Koude 0t, toonde hij zich een voorstander' de ontspanningspolitiek richt oosten. Anders dan zijn 1® partijgenoten stemde hij in metj zogenaamde 'Oost-verdragen' Berlijn bleef hij ijveren voor, ogenschijnlijk onhaalbaar doel' eenwording van Duitsland, on zoals hij vaak zei „de Duitse ki tie een open zaak blijft zolanj Brandenburger Poort gesloten Sinds die eenwording heeft hi het mogelijke gedaan om de tussen Oost- en West-Duitslanï overbruggen. Hij wees zijn lanc noten er op, dat niets meer li oude kon blijven. Daarvoor is veel veranderd, 'en het Duitsla van 1994 is nu eenmaal niet. zelfde als de oude Bondsrepubl plus de DDR.' Hij ijverde vanuit zijn functie voor het verenigd Europa en schuwde voor een 'postnatioi provincialisme'. De band met westen noemt hij onomkeerta Tegelijk zal de Duitse oost-[ beter dan tot nu toe, in die west se oriëntatie moeten worden ii voegd. In dat verband citeert graag zijn Tsjechische clav Havel: „Duitsland hoort midden-Europa, maar midden-E ropa is niet Duits." Als president is Von Weizsacker woord en daad een voorbeeld weest als het over tolerantie teji over buitenlanders ging. Hij deel aan Turkse barbucues ii Berlijnse Tiergarten, maar ook de begrafenis van de brandaans in Solingen. Hij leidde een den stratie van 300.000 Berlijners tej buitenlanderhaat en toespraak af, hoewel een kien groep demonstranten hem, danks een sterke politie-mat met verf en tomaten Zijn relatie tot Israël en de tegelijk berouwvol ei hij met hen de totale verzon kon symboliseren. Krijtwit enz» gend verliet hij onlangs de Duit première van 'Schindler's List'. Von Weizsacker heeft del) ste tijd bewust de grei van zijn presided macht(eloosheid) opgezo Uitdagend, soms erg belerend moralistisch. Boven de parti Soms zelfs ietsje boven het t ondanks zijn betrokkenheid met samenleving. Hij bleef - missfi ook door afkomst en stadie paald - wat afstandelijk. Watna buigend. Ongeduldig soms, tair en ironisch. Een man vóórt volk, maar niet echt van het volk j Door Frans Wijnands Door John van Miltenburg Johannes Rau: populairste kandidaat. foto ANP De Bondspresidentverkie zing vindt dit jaar voor het eerst sinds jaren weer plaats in Berlijn. Dat ge beurde ook na de oorlog al, totdat de Sovjets begin jaren zeventig bezwaar maakten tegen de in hun ogen provocerende presidentver kiezing in het toen nog verdeélde Berlijn. Daarop besloten de gealli eerde bezettingsmachten dat de Duitse president voortaan maar elders, maar niet meer in Berlijn gekozen mocht worden, om ris kante spanningen met de Sovjets te vermijden. In het Rijksdagge bouw, waar de verkiezing plaats vindt, is zelfs een deel van het vaste meubilair uit de plenaire zaal gesloopt om er des te meer klapstoelen in kwijt te kunnen voor het enorme gezelschap kies mannen en -vrouwen. Er zijn dit jaar vier presidentskan didaten, een record in de geschie denis van de Bondsrepubliek. Twee, mogelijk zelfs drie van hen hebben serieuze kansen, al lijkt zuiver rekenkundig gezien, de kandidaat van de CDU/CSU, op perrechter Roman Herzog, de bes te papieren te hebben. De samenstelling van de deligaties uit de deelstaten is een zaak van die deelstaten zelf, al is het een ongeschreven wet dat daarbij zo veel mogelijk rekening wordt ge houden met de zogenaamde 'door snee van de bevolking'. Dat bete kent dus niet alleen gevestigde partijpolitici, maar ook veel bur gers die niet politiek actief zijn: kunstenaars, wetenschappers en sportsterren als skister Katja Zeit- singer reizen zodoende naar Ber lijn om er de nieuwe president mee te kiezen. Veel vrouwen zijn in de delegaties opgenomen en in een enkel geval ook heel bewust Duit sers van buitenlandse komaf. De jongste afgevaardigde is de net 18 jaar geworden Annekatrin Schuls, een scholiere uit Türingen. De oudste is de 93-jarige Beier Josef Felder. Hij wordt al voor de derde keer afgevaardigd en blijft iedere keer weer trots vertellen dat hij in 1933 nog tegen de be noeming van Adolf Hitler tot Rijkskanselier heeft gestemd. Die episode kwam de democrati sche wetgevers in herinnering toen in 1949 moest worden vastgelegd hoe voortaan de president gekozen moest worden. Niet meer recht streeks door het volk, zoals ten tijde van de Weimar-republiek, maar ook niet meer door het par lement alleen. Vandaar het com promis in de vorm van Bun desversammlung. Van de zes Duitse Bondspresiden ten hebben de sociaal-democraten er tot nu toe maar één geleverd: Gustav Heinemann, die in 1969 met een verschil van zes stemmen werd gekozen boven de CDU-kan didaat Gerhard Schroder. Alle an dere presidenten kwamen tot nu toe uit de rijen van de CDU/CSU en de liberale FDP. Die had dit jaar een droomkandidaat, in de persoon van oud-minister van bui tenlandse zaken Hans Dietrich Genscher. Hij zou voor alle par tijen zeer acceptabel zijn geweest, geliefd bij de hele Duitse bevol king, zowel in oost als in west. Als hij zich kandidaat had gesteld zou waarschijnlijk ook de CDU/CSU geen eigen kandidaat genomineerd hebben. Maar Genscher liet al in een vroegtijdig stadium weten ab soluut niet beschikbaar te zijn: voornamelijk om gezondheidsre denen. De strijd om de opvolging van Richard von Weizsacker is al vroeg begonnen. Alle pogingen evenwel om tot een gezamelijke kandidaat te komen mislukten. Vooral omdat de FDP aan een eigen kandidate vasthield. Bonds kanselier Helmut Kohl lanceerde aanvankelijk de Saksische minis ter van justitie, Steffen Heitmann, maar liet hem kort daarna weer vallen toen bleek dat in brede lagen van partij en bevolking weerstand tegen Heitmann be stond voornamelijk vanwege zijn conservatieve opstelling, zijn on bekendheid en kleurloosheid. Het touwtrekken tussen de par tijen heeft tenslotte geleid tot vier kandidaten. Dat zijn de president van het constitutionele hof, Ro- Roman Herzog: beste papieren. man Herzog (59) namens de CDU/ CSU; de minister-president van Nordrhein-Westfalen, Johannes Rau (63) namens de socialistische SPD; mevrouw Hildegard Hamm- Brücher (72) namens de liberalen, en tenslotte de partijloze strijder voor de burgerrechten de natuur wetenschapper Jens Reich. Hij geldt als kansloos. In de eerste twee stemronden is een absolute meerderheid nodig, dus 663 stemmen. De CDU/CSU beschikt in de Bundesversamm lung over 621 stemmen. Dat bete kent dat Herzog in de eerste, en vermoedelijk ook tweede ronde, nog niet gekozen zal worden om dat de FDP dan nog op de eigen kandidate zal stemmen. Pas in de derde en laatste kiesronde zal me vrouw Hamm-Brücher zich ver moedelijk - en volgens een al afge sproken scenario - terugtrekken. Als de meeste van de 114 liberalen stemmen dan naar Herzog gaan des» wordt die de nieuwe pi de laatste stemronde geldt-m lijk eenvoudig een meerder» van stemmen. Johannes Rau kan rekenen 499 SPD-stemmen en enkele hen- tallen stemmen van het linkse»» van Büntnis 90/Grünen en mi-communistische PDS. dat is niet genoeg.1 Rau evenwel - zij het een bee*" beter weten in - dat veel hun stem aan hém zullen niet aan niet aan Herzog. 01 ook gebeurt, is onduidelijk ffl maakt deze verkiezing tot n» spannend. Niettemin houdt men in kringen al ernstig rekening een nederlaag voor Rau, ook i> hij van de vier kandidaten de populairste onder de bevolking. De Duitse Presl L. worden gekozen voor een aI" termijn van vijf jaar en ka» slechts één keer worden herko De docua eind jar, het uitgeverj stad in foto's 1 er ook geen raad md acties' staat achten foto's; 'oorlog' is op grote handgeschrev^ aanduiding voor anc! nalistieke beeldinf or: De beheerder van raakte naarmate med troepen naar Indië scheept opgewonde; mapje illustraties 01 woord 'wreedheden'* flinterdun. Archief! gistreren in de Soms wordt gesclj herschreven. Een Tsjechische spreekt in een kor beschrijving van measures'. Zelfs in had de pers zich aan wat de toenmalJ se minister Van Kleij ga-ministers in een 1 binetszitting van 1947 op het hart dri] het openbaar nooit 1 re operatie maar actie', was Van Klef ij Het was een term van de acties in A' en 1912 in zwang handige 'pacificatie'! hullend woord voor| oorlog'), waarmee Heutz geschiedenis een spoor 'van roolj De Atjeh-oorlog Atjehers en 12.000 militairen het leven.j Ook nu ging het er te brengen in een - tienduizend kilomei van 'Den Haag', kolonisator al dr: zijn wil had onder standigheden wareij tenties aangepast, tauratie was niet drijfveer, maar houding kenmerktel voogding. Een Nederland, dat was Dat het zelfbewust bevolking van zevei donesiërs in een 01 denrijk tijdens de ting was gegroeid negeerd. Nations) 'communisten en vrijwel onmiddellijlj capitulatie uitgeroi Indonesia was 'een groepje raddraaier; moest weer onder zag komen. De geallieerde hadden Jap gedwongen] bezetter wq latievoorwaarden met de handhaving re orde in de ov maar in de praktj niet veel van terech. latie kwamen nog neerden in de kan ven. De revolution^ en daar van de ova ter de beschikkini wapens; soms maa| meester van. Nederlands-Indië 1 Jitaire commando!

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 36