Jan Cartens:
chroniqueur
van de kleine
geschiedenis
BOEKENLEGGER j[pOPPODIA
KINDERBOEKEN 1
Twee verhalen uit Chin
Rob de Niji
Prodigal Si
|Razorblad<
SPEELFILl
Het huis VI
Vlissingen haalde de
Russische literatuur
Gevoelens en vragen
van Frangoise Sagan
Xröckener
trekker op
Ben Molenaar
spint verder
'Ulysses'
opnieuw
vertaald
^olijke zedei
Ongenoegen over de zaak-Bar in 4De roze bisschop'
DE STEM
BOEKEN
VRIJDAG 20 ME11994 d BESTEM
De 83-jarige Bredanaar Ben Mo
lenaar heeft opnieuw een detec
tiveroman geschreven die zich
afspeelt in de textielwereld. In
De dood van een textielfabrikant
(uitg. Van de Berg, prijs 29,95)
houdt hoofdinspecteur Christian
Cornel zich bezig met de zaak
van een industrieel die na een
jachtpartij dood wordt gevon
den. Pas jaren later wordt duide
lijk dat het een moord was die
plaats vond in een spannende
tijd van fusies en faillissementen
in de Twentse textiel.
Het is een politie-verhaal in
oude stijl, taal en stijl zijn zeer
bezadigd. Molenaar was dertig
jaar hoofdvertegenwoordiger
van een textielfabriek in Twente
en weet dus waarover hij
schrijft. Dit is zijn vierde 'tex-
tiel-detective'.
De Bezige Bij probeert de cultus
rond Ulysses en de Iêrse schrij
ver James Joyce nieuw leven in
te blazen. „Zoals een Rembrandt
af en toe een nieuwe vernissage
moet krijgen, zo verdient een
meesterwerk als James Joyce's
Ulysses af en toe een nieuwe
vertaling", stelt de uitgeverij.
In 1969 kwam de vet
van John Vandenbergit]
jaar later, zorgen Paul c
Mon Nys voor een nie
derlandse versie van
plexe meesterwerk van ]J
waarin één dag in
het begin van de eeuw"
weergegeven. De gli
Ulysses wordt in het r
veel bombarie gespresenteei
De Rode Hoed in Ai
Het boek gaat 1191
voorintekening en daai
de prijs 150. De Vrije Um'
teit in Amsterdam heeft a
kondigd een symposium tel
den over het vertalen
ses.
James Joyce
FOTO ARCHIEFDEI
Door Muriel Boll
Indrukwekkende Chinese films
en boeken als De rode lantaarn
en 1Vilde zwanen hebben waar
schijnlijk de weg gebaand voor
de volgende twee kinderboeken
die over China gaan.
Jean Fritz beschreef in Aan de
verkeerde kant van de aarde
haar jeugd in China. Ze woonde
er met haar ouders, haar vader
was directeur van de jeugdher
berg aan de rivier de Yattgtse in
de stad Hankou. Jean vindt het
de verkeerde kant, ze moet haar
vaders weredlbol een halve slag
draaien om Amerika te kunnen
zien. Daar hoort ze thuis, haar
ouders komen uit Washington,
PA, en daar woont haar oma
nog.
Het is 1925, de tijd waarin de
Chinese nationalisten onder ge
neraal Chiang Kai-shek opko
men. De buitenlanders voelen
zich steeds meer in het nauw
gedreven, de oorlog begint. Jean
en haar ouders gaan terug naar
Amerika.
Op de boot krijgt Jean een 'tus-
sin-gevoel', dat pas bij de inter
nationale datumgrens wegebt.
Dat moet een achteraf-constate-
ring zijn, een valkuil waar je
makkelijk in loopt, als je pas 60
jaar later je herinneringen op
schrijft. Het hele verhaal is wel
iswaar duidelijk dat van een vol
wassene, maar Fritz schrijft zo
authentiek dat ook kinderen ge
boeid zullen worden.
De Chinese tradities komen ter
loops ter sprake. Jeans kinderjuf
Lin Nainai heeft haar man ver
laten toen die een tweede vrouw
nam. Daarom is zij door haar
familie verstoten. Ze is modern,
maar haar voeten zijn nog ge
bonden geweest en zien eruit als
hoefjes met geknakte tenen.
De omwenteling wordt Jean dui
delijk aan de hand van de pin
knagels van de kok Yang Shifu.
Die waren zeker vijf centimeter
lang om aan te tonen dat zij geen
vuil en zwaar werk hoeMe te
doen. Op een dag zijn ze geknipt.
Yang Shifu is communist gewor
den en communisten houden niet
van lange nagels, iedereen meet
immers arbeider zijn.
In het verhaal zijn dit niet meer
dan constateringen, maar de
sfeer en het tijdsbeeld Waarin
een meisje toen in een koloniale
Omgeving opgroeide, wordt er
des te sterker door.
Eenmaal in Amerika dringt het
tot Jean door dat ze niet alleen
afscheid heeft genomen van Chi
na, maar ook van haar kinderja
ren. 'Kun je rolschaatsen met
zijden kousen?' Van die orde zijn
de problemen voortaan. Daarbij
hoort ook de eerste verbet
op een jongen die een
op de held van toen, de
Charles Lindbergh. Fritz scl
in haar voorwoord dat ze
opgeschreven wat in
kwam, het werd een mooi
(dat in Amerika al in ljj
verschenen).
De straf van Hua van
speelt 40 jaar later, tij
culturele revolutie. Het
opgedragen aan de slachtof
daarvan. Feng Jicai (1942)
zelf onder de revolutie geit
en vindt het zijn taak
onderdrukking e
te schrijven. Hij was
der, maar heeft inrr
boeken gepubliceerd.
Het verhaal gaat over de
schilder Hua. Na zijn vi
vende studie wordt hij niet
gelaten tot de kunstacadi
maar krijgt een werkplaats
gewezen in een porseleinfat
in de provincie. Hij is er
tijd gelukkig, schildert
kommen en vazen. Intussen 1
grijpt hij niets van de
houding van zijn collega's,
hij is verliefd op de mooie
jun en dat vergoedt veel.
ling wordt hij in mi
beschuldigd van
misme. Junjun verlaat hen)
kan maar niet achterhalen
de beschuldigingen vandaarl
men. Pas aan het eind van'
verhaal wordt dat duidelijk.
Naast dit verhaal loopt
tweede, ontroerend
waarin een zwarte zwei
een rol speelt. Deze Zwarte
Hua's inspiratiebron, het jr
tegenover de onden'
daarvan door de Rode Gt
Feng Jicai goot het ve:
een kadervorm en begint en
digt met een korte episode
in de schrijver en Hua elke
de trein ontmoeten.
zit Hua's levensverhaal, een
tonnen doos met een
nige inhoud is de
daarvoor.
Je moet even wennen a»J
plechtige taal van Feng
maar hij roept er
beelden mee op. Het is
nend en indrukwekkend vi
ondanks de wat dor aai
vertaling. Om kinderen e
houvast te bieden geeft
taaister Elly Hagenaarw«'
tergrondinformatie.
stukje blijkt dat zij niet
is voor kinderen te
Dat is jammer.
Jean Fritz: 'Aan de
kant van de aarde'. Oitg-
de Jonge, prijs 24,75
Feng Jicai: 'De straf»*'
Uitg. Leopold, prijs 24»
af 12 jaar.
TRÖCKENER KECKS is de grol
te publiekstrekker en tevens af|
sluiter van het Klingrock pop
festival, volgende week zaterdaj
in de festivaltent op het terreif
van de FC Spaanskwartier te Dl
Klinge, net over de grens i|
België.
Klingrock '94 is de opvolger va:
jet Open Air Festival dat d
afgelopen drie jaar plaatsvon
bij de FC Spaanskwartier. „He|
werd tijd eens iets groters t|
proberen", aldus de organisatcl
ren, „want de vraag naar betetl
en bekendere acts klonk bij dl
trouwe bezoekers steeds luidt I
door." I
firehorse en Stalker bijten h(l
spits af van Klingrock. Firehorsl
komt uit Oostende en speelt tn
ditionele stevige rock. StalktJ
jtomt uit Moorslede en speelt
de stijl van Big Star en de Teeij
Club, de grote voorbeeldej
van dé groep. Als derde in
programmering staan The Fad
genoteerd. Met hun eerste c
■Sick for a week', een aanzienlij
ke hoeveelheid nieuwe nummei
een nieuwe bassist hebbe
I The Fags, een groep met muz|
Tröckener Kecks
I SUNSET BOULEVARD
[Breskens heeft na The Gold
I Rob de Nijs
Tekening Op de achterkant van 'Aan de verkeerde
aarde'
MET DE Masters of Realitjt
voorbeelden rocken The I
popiand. Dat leverde de baf
Grote Prijs van Nederland
'Wine of Life' is een meng
country- en southern rock
buitenland en verzorgde v<>
Jam en Normaal. Volgende
dagen ervoor al in De Piek
nog eens op tijdens het Schq
Zaterdag 21 mei; aanvang I
|0P PINKSTERZONDAG
J treedt Razorblade uit Sas 11
het podium van de Gra
I Westdorpe. Deze band is
Iff™ 1991 ontstaan als geleg^
I tr h voor een eenmalig c
I r! r11' samenwerking tus
I e diverse muzikanten sloeg e^
I f 20 goed aan, dat ze beslo
als band verder te gaan. 1
I j e,e ifar en enkele wisselinl
I w! bezetting later, bestaat
Ifffld uit vier leden. Sonny B
I. (gitaar en zang), basl
1 Re, ®e.r Alexander 'Zappa'
I rge, gitarist Maarten van
Jel®FD®' SPIRITUALITEIT,
|am en binden en versche
lEevnfj -anse familie die van;
KeliiS, m de film 'The Hous'
Dp arrjige bestseller van c
I de v3e *s van Deense fil
IW^eraar; maakte. Deho
i7 Close en Meryl 9
I erdag 21 mei en donderdaj
fesE regisseur Stephc
|lairi' t?s a^s 'My beautiful]
Liaisniva5?P vertr°k hij nl
fi°ddv n'n^ grifters'en '4
Wd°^le VThe SnaPP1
De film gaaj ove[
dochter raakt
maakt er een|
en vooral de onderla
volgende week te zien-
27 en zaterdag 28 me
Door Johan Diepstraten
„De affaire met bisschop Bar
vorig jaar maart werkte op mij
als een soort katalysator. Een
bisschop die met de achterbak
se roddel te maken krijgt dat
hij homoseksuele relaties zou
hebben, die zich niet kan of wil
verdedigen, zich terugtrekt in
een klooster en verder niet op
de zaken ingaat. Dat zijn de
feiten van Bar en mijn onge
noegen over die zaak was de
aanzet om De roze bisschop te
schrijven", zegt Jan Cartens,
pas 65, over zijn nieuwe boek.
„Mijn bisschop Wolff, met een
knipoog naar Bar, trekt zich
ook terug in een klooster en
gaat op zoek naar de diepste
motieven van zijn eigenlijke
natuur. Hij beschrijft zijn le
vensloop en komt er geleidelijk
aan achter wie hij werkelijk is.
Hij wordt weer mens. Hij ont
doet zich van de aan hem opge
legde interpretatie van wat
liefde is. Het motto Et homo
factus est kun je letterlijk ver
talen met: zij hebben een homo
van me gemaakt. Kijk, of die
man homofiel is of niet, doet er
niet toe. Waarom zou zo ie
mand geen bisschop kunnen
zijn?"
Het is tegen alle regels.
„Nee hoor. Homofiel kan wel,
homoseksueel kan niet volgens
de kerkelijke leer. Ik heb me
uiteraard goed gedocumen
teerd."
Is deze nieuwe roman een afre
kening':
„Een afrekening betekent: wat
is winst en wat is verlies. Daar
gaat het niet om in literatuur.
De liturgie, bepaalde hymnen
en het seminarie komen ook
positief aan bod. Ik heb dit
boek niet geschreven om me af
te zetten of om mensen te kwet
sen. Maar altijd weer blijk je
dat toch te doen. Onlangs werd
ik door een lezeres van De
Stem opgebeld die zich had
gestoord aan één van mijn za
terdag-columns: 'Waarom bele
digt u de katholieken altijd?' en
prompt daarop: 'U weet wat er
met Rushdie is gebeurd?' Hoorn
op de haak. Misschien moet ik
wel een karatecursus gaan vol
gen.
De seksuele moraal van de kerk
is voor veel mensen verstik
kend. Als de paus het heeft
over liefde, dan gaat het altijd
weer over verhoudingsgewijs
marginale aangelegenheden als
homofilie, lesbische relaties en
geboortebeperking, maar nooit
over liefde als een verbinding
tussen twee mensen die opti
maal is. Als vrouw moet je
volgens de kerk voldoen aan
het Madonna-ideaal, waar dus
geen vrouw aan toekomt. De
duurzame actualiteit van De
roze bisschop is dat ik explicie
ter inga op de seksuele moraal
en op de positie van de vrouw
in de kerk, die, ondanks 8 mei
bewegingen, nog steeds geen
enkele rol mag spelen.
Mijn bisschop Wolff beseft op
een bepaald ogenblik dat hij
beter geen priester had kunnen
worden, maar hij raakt in het
fuik van zijn opvoeding en op
leiding en er is geen weg terug.
Door talent en aanleg komt hij
boven aan de ladder. Om er dan
af te stappen, moet je een flinke
sprong maken. Met een gewone
priester als hoofdpersoon had
dit niet gekund."
Het katholicisme blijft de rode
draad in je romans en verhalen.
„Schrijven is voor mij een vorm
van geschiedschrijving, ik ben
in feite een chroniqueur. Niet
van de grote, maar van de klei
ne geschiedenis. Hoe wordt het
grote wereldgebeuren zichtbaar
in de mensen, in de gewone
burgers? Ik breng als roman-
schrijver een domein in kaart
dat ik uiteraard voed met mijn
eigen ervaringen, visies, afkeer
en genegenheid. Ik schrijf om
dat ik voor mezelf duidelijk wil
maken wie ik ben, waar ik
vandaan kom, waar mijn wor
tels liggen. Dan kom je op het
katholicisme uit.
De essentie van geloven is dat
je je geconfronteerd weet met
de grote mysteries van leven en
dood en dat je voor jezelf aan
vaardt dat alles niet zinloos
kan zijn. Er blijven vragen die
niet te beantwoorden zijn,
maar toch... In de oude liturgie
is die magie, dat mysterie ver
klankt. Ik ben vooral geboeid
door de roomse folklore, de
sfeer die toch te maken heeft
met het onbegrepene van het
geloof. De rode draad in mijn
boeken: de kerk, een door de
kerk beinvloede maatschappij
en romanpersonen die zich pro
beren los te maken van de ker
kelijke bevoogding en daaraan
parallel van de maatschappelij
ke bevoogding.
In mijn jeugd was de scheiding
tussen natuur en bovennatuur
zeer groot. Het ging niet om het
leven op aarde, maar om later.
In De roze bisschop zie je hoe
bisschop Wolff de hemel naar
de aarde haalt en niet anders
om. De Madonna-figuur wordt
belichaamd in die vrouw, An-
net, met wie hij iets heeft. Dat
is voor hem het eindpunt."
Je bent een van de laatste
schrijvers in de katholieke tra
ditie: Kees Fens, Michel van
der Plas, Ton van Reen, Corne
lls Verhoeven. De kring wordt
steeds kleiner en echt populair
is deze richting niet in de Ne
derlandse literatuur.
„Ik schrijf niet in de katholieke
traditie, ik kom er vandaan.
Dat is iets anders. Ik verkeer in
de gelukkige omstandigheid
dat ik een vrij grote lezerskring
heb. Niet eens alleen regionaal,
want ik krijg response uit alle
hoeken en gaten. Dat ik in de
zogenaamde vooraanstaande
bladen niet altijd besproken
ben, deed in het begin wel een
beetje zeer: waarom zij wel en
ik niet. Dat gaat over. Als je
daarop gaat zitten staren en je
kwaadmaken, heb je geen leven
meer.
De schrijver Geert van Beek zei
eens: „Jan, we zullen het nooit
ver brengen, want we wonen in
Brabant en wij zijn nog katho
liek ook." Iets daarvan is wel
waar. Er zitten elementen in
mijn boeken die men buiten dit
gewest wel Brabants noemt. Ik
schrijf geen psychologische ro
mans, want ik heb nu eenmaal
meer belangstelling voor het
sociogram. Altijd heb ik ge
schreven over kleine provincie
stadjes: de samenleving van
Roosendaal, Etten Leur en Bre
da doorzie ik. Het klinkt wat
waanwijs, maar de structuren
en de rangen en standen herken
ik. Wat mij boeit is het klein-
stedelijke: de kleine bibliothe
ken, de oudheidkundige ka
mers, de concerten in de huis
kamer. Daardoor ben ik be
paald, daarover schrijf ik en de
Nederlandse literatuur gaat
daar niet over.
Ik lees Kempowsky, Bielek,
Biener en de vroege Böll omdat
zij in familiegeschiedenissen, in
het persoonlijke relaas van al
die mensen, de grote tijdserva-
ringen hebben gevangen. Ik
kan me vergapen aan een ro
man als De Buddenbrooks van
Thomas Mann of aan het werk
van Couperus. Hij kon een ge
zelschap oproepen en in een
tijdsbestek plaatsen met alle
evoluties die er waren. Noem
mij vandaag de dag één schrij
ver die dat nog kan. Of liever:
die dat nog wil."
Jij hebt het gedaan in de grote
roman 'Maagdenbruiloft'.
„Daarin heb ik de desintegratie
van het maatschappelijke leven
in beeld gebracht. Die zaken
houden mij bezig. In Vlaande
ren komen deze thema's weer
wel aan bod. Wat dat betreft
hoorde ik met mijn romans na
tuurlijk helemaal in die Vlaam
se stal van Manteau thuis. Uit
gever Julien Weverbergh, die
van Manteau overstapte, zei
eens tegen me: 'Als ik De Ver
leiding had uitgebracht, had ik
er honderduizend van ver
kocht.' Hij was er helemaal weg
van. Even afgezien van die aan
tallen: het is wel waar dat ik in
Vlaanderen een breder klank
bord zou hebben gehad. Hier
praat ik toch tegen een ander
soortige literatuur aan. Ik zie in
tegenwoordige romans vooral
structuren en als neerlandicus
kan ik die wel analyseren, maar
het lezen blijft vaak een soort
van cryptogram-ervaring. Zelf
zal ik nooit een roman schrij
ven, waarin ik stukken cursief
opneem."
Je bent nu materiaal aan het
verzamelen voor een grote ro
man die 'De verloren tuin' gaat
heten.
„Eind vorige eeuw woonde er
in Roosendaal een bankier in
een landhuis aan de Mark met
een enorme, omheinde tuin. Na
de beurskrach ging de man
failliet, de besloten tuin werd
door de gemeente opgekocht en
er werd een park van gemaakt.
Nu in de laatste jaren is het
opengebroken, er is een maca-
damweg gekomen en het park
is een plantsoen geworden. De
ontwikkeling van de tuin is in
drie fasen verlopen en daarin
zie je de geschiedenis van de
laatste eeuw. Het bouwprincipe
voor de nieuwe roman diende
zich gewoon aan. De titel De
verloren tuin verwijst naar Pa
radise lost."
Deze ambitieuze roman zal
toch ook weer over jezelf gaan?
„Nathalia Ginsburg zei eens:
'Je kimt de autobiografie wel
langs de deur naar buiten du
wen, maar via het raam komt
ze terug naar binnen.' Op die
manier werkt het, denk ik. Je
vindt een vorm en die laat je tot
bloei komen. Zo'n verloren tuin
zoek ik niet op, dat is een
waarneming die je ineens in
zicht geeft. Wanneer de kiemcel
er is, kun je aan het werk. Ik
kan me niet voorstellen dat ik
niet zou schrijven. Ik schrijf
iedere dag, niet omdat het moet
- want er moet niets maar
ook uit gewoonte. Een activiteit
die je iedere dag beoefent,
roept om herhaling. Ik kan het
niet laten om te proberen erva
ringen op papier te krijgen.
Sommige pagina's gaan makke
lijk, andere moet je uit jezelf
loshakken. Dat is geen werken
meer, maar zwoegen. Als je één
pagina per dag overhoudt, is
het mooi."
Tijdens de Boekenweek vol
gend jaar komt de roman 'Har-
tenvrouw' uit.
„Toevallig sluit dat boek aan
bij het Boekenweekthema '50
jaar bevrijding'. Hartenvrouw
speelt zich af in de periode
'44 '45. Wij zijn in het zuiden
eind 1944 bevrijd en kwamen
terecht in dat merkwaardige
niemandsland waarin je bevrijd
was en ook weer niet. De toe
stand van het dagelijkse leven
werd er nauwelijks beter op.
En dan waren er die angstaan
jagende dagen van het Arden
nenoffensief in december '44.
De roman gaat over een meisje
dat bevriend is met een Duitse
soldaat die op Dolle Dinsdag
wordt neergeknald. Om te ont
komen aan het volksgericht
zoekt zij bescherming bij een
Engelse officier. Daarmee is zij
echt een Hartenvrouw die naar
twee kanten genegenheid toont:
naar de Duitser en naar de
Engelsman. Het thema van de
roman zou je de tolerantie, de
inschikkelijkheid kunnen noe
men. Het is een aspect dat ik in
andere boeken ooit al aan bod
heb laten komen."
Er komt een moment dat je de
balans van je leven gaat opma
ken en dan zie je een rij boeken.
Wat betekent die voor je?
Maakt dat je leven zinvol?
„Het is de neerslag van een
leven. Ik heb altijd schrijven-
derwijs geleefd. Toen ik
MO-Nederlands deed, schreef
ik over wat ik bestudeerde.
Studeren was voor mij .altijd
schrijven. Leven is: de dingen
vastleggen, dat is voor mij een
vanzelfsprekendheid. Leven en
schrijven zijn verstrengeld.
Die rij boeken is niet het meest
interessante. Tot je laatste snik
kijk je toch vooruit, je bent
nieuwsgierig hoe alles in elkaar
steekt. Het is natuurlijk waar
dat de romanpersonages met
mezelf meegroeien. Dat bewijst
dat ik verkapt en onbedoeld
toch steeds een zelfportret afle
ver. Als je aan een nieuw pro
ject begint, neem je je voor: nu
ga ik proberen alles in een
grotere samenhang te plaatsen.
Je schrijft alleen maar aan dat
ene grote boek waar die eerdere
boeken een onderdeel van zijn.
Ouder worden betekent dat je
aangeleerde nonnen losmaakt
van het dictaat waarmee ze
naar je zijn toegekomen: de
kerk, de school, het gezin. Je
gaat de normen voor jezelf we
gen. Wie ouder wordt, komt
natuurlijk dichter bij de grens
van leven en dood. Niet dat
iemand een oplossing weet op
de levensvragen, maar je gaat
steeds meer nadenken over de
antwoorden van de grote filo
sofen. Als er geen God is en
geen hiernamaals, dan nog
meet je op dezelfde manier
hebben geleefd alsof die er wel
zouden zijn."
Jan Cartens: 'De roze bisschop'.
Uitg. Bzztöh, prijs 24,90.
Op woensdagavond 25 mei is
in café Oncle Jean (Breda) de
officiële presentatie van de
nieuwe roman met medewer
king van Michel van der Plas en
Daan Cartens. Ben Cartens ver
zorgt de muzikale intermezzo's.
FOTO HANS SLEMMER
Tsaar Peter in Zaandam, Van
Gogh en Rembrandt zijn zo on
geveer de enige Nederlandse on
derwerpen die zijn terug te vin
den in de Russische letterkunde.
Van Konstantin Paustovski
(1892-1968) is bekend dat hij
zich bezig hield met Multatuli en
Vincent van Gogh. Deze zelfde
Paustovski blijkt ook een ver
haal geschreven te hebben over
Vlissingen. 'Zwarte netten' is
vertaald door Jan Paul Hinrichs
en uitgebracht in de Slibreeks
(uitg. Stichting Kunstuitleen
Zeeland, Middelburg).
„Herfst lag over het eiland", zo
begint de Rus zijn vertelling.
„Een herfst die de adem inhield,
- de stoom van de enkele sche
pen die in de haven sluimerden,
verdween in enorme zuilen de
hemel in. De lichte vlaggen hin
gen zwaar, als vaandels. Waar
Semjonov in stilte op gehoop
had gebeurde. Wegens een breuk
in het stuurrad had het schip
oponthoud in Vlissingen - de
meest verlaten en rustige Hol
landse havenstad.
Vlissingen was dood. Het water
in de havens was doorzichtig als
het water van een bron. Aan de
horizon was een langerekte
streep zwarte stoom te zien - dat
was de grote zeeroute naar Ant
werpen en Rotterdam."
Het verhaal over het schip Bols-
jeviek, een storm, de krankzinni
ge vissersvrouw Christina en de
moord op de visfabrikant Van
Tijden is in 1929 gepubliceerd.
Konstantin Paustovski schrijft
hier en daar aanschouwelijk
over het dode Vlissingen: „Iedere
ochtend zag Semjonov een groot
aantal oude vrouwtjes uit het
armenhuis die het gras aan de
kade kwamen wieden. Vlissingen
verzette zich tegen het onvermij
delijke, maar het gras tierde we
lig, als op een kerkhof. De oude
vrouwtjes konden er niet tegen
op. Op lage bankjes zaten ze te
wieden, met hangend hoofd, en
geregeld sliepen ze in."
Hij citeert zelfs een Nederlandse
kreet, ook al gebeurt dat niet
helemaal correct: „Nood! Groste
nood!" Toch weet vertaler Jan
Paul Hinrichs zeker dat Pausto
vski nooit in Vlissingen is ge
weest. Pas in 1956 verliet hij
Rusland voor de eerste keer. Hoe
de auteur aan de stof voor
'Zwarte netten' kwam, is niet
duidelijk. „Misschien heeft
Paustovski iets in een zeemans
kroeg aan de Zwarte Zee opge
vangen en naverteld", zegt Hin
richs. „De verhalenschrijver
Paustovski hield immers van
enigszins naïeve intriges en geo
grafische exotiek."
Jan Cartens: „Ik schrijf niet in de katholieke traditie, ik kom er vandaan. Dat is iets anders.
kleefde, enigszins aan het echt
paar Macbeth deed denken.
Ze voerden daar een verbazing
wekkende strijd tegen Ruslands
verleden, tegen zijn verschrikke
lijke economische heden en te
gen de onverschilligheid van het
westen. Dat Gorbatsjov nog in
leven is, dankt hij volgens Sa
gan, waarschijnlijk aan de al
macht van de hedendaagse me
dia, de macht die de televisie
tegenwoordig in de media heeft.
George Sand
Hoewel Sagan de dichter Alfred
de Musset hoger aanslaat dan de
schrijfster George Sand, kiest zij
gevoelsmatig voor de laatste,
omdat Sand in hun liefdesrelatie
degene was die liefhad en hij
degene die zich liet liefhebben.
Hij was de jager en zij de prooi.
Een jongensachtig paar, een
paar van twee gelijken, van een
vrouwelijke man en een manne
lijke vrouw.
Toch moesten ze botsen omdat.
Musset een verwend kind was
dat je zijn speelgoed niet mocht
afpakken. Sagan raakte geroerd
door een kort ironisch briefje
van George Sand aan haar min
naar waarin ze dat doorziet. Sa-
gans tekst verscheen indertijd
als voorwoord bij de uitgave van
de brieven van George Sand en
Alfred de Musset.
Sagan raakte sterk onder de in
druk van de onlangs overleden
Italiaanse cineast Federico Felli-
ni, toen ze hem aan het werk zag
in de Cinecitta-studio's in Rome.
'Een innemende en goedmoedige
kunstenaar en een gentleman.'
'Dat achter zijn volledig afwij
zen van elk systeem, zijn onaf
hankelijke geest, zijn warmhar
tige aard, zijn ongedwongen ge
baren, zijn levendige manier van
spreken, zijn grote persoonlijk
heid en zijn charme een man
schuilgaat die ten prooi is aan
afschuwelijke onzekerheden en
levensangsten, iemand die aan
zichzelf twijfelt, ik zou niet het
tegendeel beweren.'
'Maar wie kan van een ander, of
overigens ook van zichzelf het
tegendeel beweren? Is het voor
naamste in de samenleving niet
het omhulsel?' vraagt de auteur
zich af. Het is typerend voor
Franpoise Sagan dat ze ook in
deze artikelen meer vragen op
roept dan antwoorden geeft.
Franpoise Sagan: 'Met gevoelens
van sympathie'. Uitg. De Prom,
prijs f 25.00.
FOTO AP
Door Marjan Mes
Wereldschokkend zijn haar ro
mans zelden meer. Het 'char
mante kleine monster', zoals
Frangois Mauriac haar noemde
toen ze als 18-jarige opzien
baarde met het volwassen 'Bon
jour Tristesse', is allang verleden
tijd. Leeftijdloos lijkt Franpoise
Sagan niettemin, omdat ze een
onderzoekende geest heeft en
onafhankelijkheid uitstraalt.
Regelmatig verschijnt er een
prettig leesbaar werkje, zoals nu
weer een bundeltje persoonlijke
beschouwingen, 'Met gevoelens
van sympathie', over mensen en
dingen die haar na aan het hart
liggen. Sagan haalt herinnerin
gen op aan bekende persoonlijk
heden die ze heeft ontmoet.
Mensen die haar sympathie heb
ben en die zij vaak met zichzelf
vergelijkt.
Behalve over Ava Gardner, Ca
therine Deneuve, Fellini, George
Sand en Gorbatsjov schrijft Sa
gan in haar elegante, heldere,
maar ook wat afstandelijke stijl
over ondermeer haar geboorte
streek, de natuur, huurhuizen en
het paard. En niet te vergeten:
De Lach. 'De lach is in mijn
leven van even groot belang ge
weest als de vriendschap, hij
ging meestal met de vriendschap
samen en heeft deze versterkt
Lachen heeft iets van over
gave, iets edelmoedigs, kortom
iets onschuldigs of iets van het
gemis van de onschuld Of hij
ongebreideld of zacht, goedaar
dig of sardonisch is, de lach is
voor alles het overduidelijke en
onweerlegbare bewijs van ons
aangeboren recht op vrijheid.'
In Catherine Deneuve waardeert
Franpoise Sagan 'een kiesheid,
een terughoudendheid en een
kracht waarvan ik uit ervaring
weet dat deze moeilijk zijn op te
brengen'. Ze weet dat Deneuve
niet afstandelijk is, zoals haar
imago het wil. 'Ik denk dat ze
een kwetsbare, dappere en ang
stige vrouw is die banger is voor
zichzelf dan voor wie ook.' Uit
eindelijk kom je meer aan de
weet van Sagan zelf dan van de
vermaarde Franse filmactrice.
Voor Sagan was Gorbatsjov 'de
eerste president van Rusland die
op een-menselijk wezen leek.' Ze
pleit met terugwerkende kracht
voor die'geestige man en zijn
vrouw Raisa. Dat briljante, jon
ge Moskouse paar dat in de
lugubere pronkzalen van het
Kremlin waaraan het bloed nog
Frangoise Sagan
