Week nd
De wortels van Mussert
DE STEM
Berlijn beleeft een historische
lente en zomer; de zoveelste
overigens in de lange
geschiedenis van de Duitse
hoofdstad. Het ene na het andere
geallieerde legeronderdeel
verlaat de stad. De vroegere
bezettingsmachten gaan naar
huis. Duizenden militairen
pakken hun plunjezakken.
Treinen vol materieel rijden
richting westen, én oosten. In
het westelijke stadsdeel rijgen
de afscheidsparty's en
volksfeesten zich aaneen tot een
feestelijk snoer. In het oostelijke
stadsdeel daarentegen bereiden
de 'helden van het Rode Leger'
hun vertrek achter hoge
kazerne-muren voor. En geen
mens die de Russen uitzwaait...
'Ami, don't go
home' is in de
Bondsrepubliek
een populaire kreet
geworden
Door het vertrek
komen in
september
6000 burgers op
straat te staan
legalen? Na twee borrels
>bben we er een mening o\
jak al eerder, gevoed door
ilitici, niet gehinderd dooi
lances. Maar wat zijn
.galen? Hoeveel zijn er in
iderland, hoe leven ze, wa
men ze? Daarmee zou je li
rhaal al kunnen eindigen,
int er is niemand die preci
itwoord kan geven op die
igen. Toch een poging tot
>er inzicht; een zoektocht
verborgen stad, een stad
iwoners die officieel niet
staan.
ZATERDAG 7 ME11994
Berlijn wuift geallieerden uit
Door Frans Wijnands
Hoeveel vrienden de 'Ami's' hebben gemaakt, blijkt tijdens de officiële afscheidsplechtigheden.
In de vroegere villawijk
Karlshorst namen de Russen
kort na de oorlog hele stra
ten in beslag. De bewoners
van de huizen werden op
straat gezet. Ze moesten
plaats maken voor Russische offi
cieren en hun gezinnen. De inmid
dels, deels goed onderhouden, deels
uitgewoonde huizen worden nu
door de vroegere eigenaren terug-
geëist.' De 'Iwans' hebben geen
Duitse vrienden gemaakt. Dat kon
ook moeilijk, want de gewone sol
daten kwamen nauwelijks de ka
zernes uit. Anders dan voor oefe
ningen.
Hoewel ook de Fransen, Britten en
Amerikanen in West-Berlijn hun
eigen nederzettingen hadden, ont
stonden daar -met name in ge
meenschappelijke verenigingen -
volop contacten en vriendschappen
met de Berlijnse burgerij. Vandaar
de tranen bij het afscheid. Vooral
bij ouderen, die de Amerikanen
hebben zien komen. En ze als be
vrijders, helpers en beschermers
hebben leren kennen en waarderen.
'Steglitz sagt Danke!' De Zuidber-
lijnse wijk is al meer dan veertig
jaar vergroeid met Amerikaanse
militaire eenheden. In het bijzon
der het 5e bataljon van het 502
Infanterieregiment. Bij de invasie
in Normandië vormde het regiment
een deel van de roemruchte 101
Airborne Division. De soldaat eer
ste klasse Joe Mann die bij Best het
leven van een aantal kameraden
redde door zich op een ontploffen
de granaat te gooien, behoorde tot
het 502 regiment. De huidige com
mandant van het 5e bataljon, luite
nant-kolonel Joseph O.Rodriguez
jr., heeft de Berlijners trots de
historie van zijn onderdeel nog
eens verteld, alvorens te vertrek
ken. „Niet als eenheid, maar als
individuele vrienden," voegde hij
er aan toe. Geen woord te veel
gezegd. Hoeveel vrienden de
'Ami's' hebben gemaakt, blijkt dit
voorjaar wel bij de talloze volks
feesten die het afscheid begeleiden.
Op een zonnige zaterdag in april
dromden meer dan 200.000 Berlij
ners in Steglitz samen. Op de pla
tanen omzoomde Schloss-strasse
zagen ze de feestelijke afscheidspa-
rade, die dankzij vier confetti-ka-
nonnen bedrieglijk veel op een
'ticker-tape-parade' leek. Stoere
militairen met een brok in de keel;
hun familieleden met tranen in de
ogen.
Ver van huis hebben de meeste
Amerikanen zich in Berlijn
thuis gevoeld. Buck en Cindy
Stover zijn er zelfs ge
trouwd, in 1983. Beiden zaten toen
in het leger. Cindy heeft na haar
huwelijk het uniform verruild voor
een charmant 'burgerkloffie', maar
ze kwam gretig met haar man mee
toen die in 1991 opnieuw in Berlijn
werd gestationneerd.
Het gros van de vertrekkende mili
tairen gaat terug naar de States.
Een klein deel krijgt een andere
Duitse standplaats toebedeeld, zo
als luitenant-kolonel Rodriguez die
met zijn gezin voor nog twee jaar
naar Stuttgart mag verhuizen.
Met hun collega's John en Sherry;
Jeremiah and Vicky, met de domi
nee en tal van anderen waren ze te
gast op de officiële afscheidsrecep
tie in de Villa Siemens. In de
bijbehorende muziekzaal nam de
Berliner Philharmoniker regelma
tig platen op; vanwege de uitste
kende akoustiek. Deze avond speelt
er een minder fameus orkestje on
vervalste Dixieland.
Muziek verbroedert nog meer dan
woorden. Op het volksfeest in Ste
glitz klonken de evergreens van
Glen Miller; werd er gedanst op
boogie-woogie en pure rock. De
doordringende geur van verse pop
corn en spare-ribs, geroosterd op
grootmodel barbecue's, hing in de
straten. De Berlijners boden hun
drie 'B's' aan: Berliner currywurst,
het Berliner Kindl bier en Berliner
bollen. De winkel-etalages waren
uitbundig in stijl versierd; bijna
iedereen liep er met een papieren
Amerikaans vlaggetje.
De vertrekkende militairen koch
ten gretig de speciale bierpullen
die de plaatselijke brouwerij voor
deze gelegenheid had laten maken,
compleet met een toepasselijk af-
scheidsembleem. Duitsers tieners
kochten onvervalst-Amerikaanse
baseball-petten en probeerden mee
te dansen met de 'square-dancers'.
Een lach en een traan bij het
zoveelste definitieve afscheid. Hoe
overwinnaars vrienden werden.
'Soldaten gaan, maar vriendschap
pen blijven,' varieerde burgemees
ter Diepgen op een bekend kinder
rijmpje.
'Ami, don't go home' is de laatste
tijd in alle Amerikaanse leger
plaatsen in de Bondsrepubliek een
populaire kreet geworden. Verge
ten zijn de klachten over milieu
vervuiling, lawaai-overlast en
laagvliegoefeningen. Veel Duitsers
willen die problemen zonder mor
ren op de koop toenemen, als de
Amerikanen zouden besluiten nog
een poosje te blijven. Vanwege hun
bestedingen, vanwege de werkgele
genheid.
Ook voor Berlijn heeft het
vertrek van de Amerikanen
z'n negatieve kanten. De
middenstand had aan de
Amerikanen een goede klandizie.
Als troost blijft een nieuwe 'inva
sie', over enkele jaren. Als regering
en parlement van Bonn naar Ber
lijn verhuizen en duizenden ambte
naren zich in de hoofdstad zullen
moeten vestigen. „Dat zijn voor ons
waarschijnlijk nóg betere klanten
dan de Ami's," meent Peter Tau-
bert, chef in de fijne-comestibles
VERVOLG VAN VOORPAGINA
WEEKEND
Vader Mussert wordt in de
herfst van 1912 op 56-jarige
leeftijd om gezondheidsrede
nen afgekeurd. Hij lijdt aan
de ziekte van Weil die hij heeft
opgelopen tijdens zijn dagelijkse
zwempartijen (ook in de winter) in
de Kerkewiel. Redenen om in Wer
kendam te blijven wonen, zijn er
niet. Het schoolhuis is een ambts
woning, daar moeten ze toch uit en
de kinderen zijn op Coby na al het
huis en de streek uit.
Om de huur van een kamer voor
Anton uit te sparen, besluiten de
Musserts naar Delft te verhuizen.
Op 25 oktober 1912 rijdt de ver
huiswagen voor. In het Nieuwsblad
voor Werkendam van die dag ver
schijnt een af scheidsartikel waarin
de verdiensten van meester Mus
sert voor Werkendam uitbundig
worden geprezen.
De banden met Werkendam wor
den abrupt en radicaal doorgesne
den. Vader Mussert overlijdt al
kort na de verhuizing, van de rest
van het gezin is, voor zover bekend,
in Werkendam nooit meer iets ver
nomen. Anton zelf brengt als NSB-
leider tenminste één officieel be
zoek aan zijn geboortedorp. Dat is
in 1936. Tijdens de spreekbeurt
krijgt hij de les gelezen door zijn
vroegere onderwijzer meester Ver
doorn, een collega van zijn vader.
„Anton, Anton, wat ben je toch
stom dat je je zo laat meeslepen,"
roept meester Verdoorn van ach
teruit de zaal.
De aanhang van de NSB is in
Werkendam ook niet opmerkelijk
groot, althans niet groter dan el
ders. Op het electorale hoogtepunt
van haar bestaan, bij de verkiezin
gen voor Provinciale Staten in
1935, krijgt de NSB in Werkendam
7,0 procent van de stemmen. Dat is
zelfs iets onder het landelijk ge
middelde van 7,9 procent.
Op 7 mei 1946, precies een jaar na
zijn arrestatie, staat Mussert op de
Waalsdorpervlakte, op dezelfde
plek waar zoveel verzetsmensen
door de Duitsers de dood in zijn
gejaagd, oog in oog met de lopen
van de geweren van zijn vuurpelo
ton.
Dat hij de doodstraf zal krijgen
staat bij voorbaat vast. Het proces
dat op 27 november 1945 plaats
vindt, is wat dat betreft niet meer
dan een formaliteit. De publieke
opinie van net na de oorlog eist
bloed. Met minder dan de dood
straf neemt de goe-gemeente geen
genoegen.
Op woensdag 12 december
velt het Bijzondere Ge
rechtshof vonnis. Uiterlijk
onbewogen hoort Mussert
de doodstraf tegen zich uitspraken.
Musserts houding tijdens het pro
ces en zijn persoonlijke verdedi
ging (hij sprak twee-en-een-half
uur) stuit op onbegrip, maar oogst
ook iets van bewondering. Bewon
dering voor 's mans volharding in
zijn overtuiging dat hij het beste
met Nederland en het Nederlandse
volk heeft gewild. Mussert lijkt
zich oprecht van geen kwaad be
wust. „Mijn enige fout is geweest
dat ik niet geloofd heb aan de
verkeerde buitensporigheden van
het Duitse nationaal-socialisme,"
zegt hij tijdens het proces.
Op 20 maart bevestigt de Bijzonde
re Raad in hoger beroep het vonnis
van het Bijzondere Gerechtshof.
Opnieuw blijft Mussert uiterlijk
onbewogen. Hij weigert een gratie
verzoek in te dienen.
Hij is zelfs woedend als zijn zwager
Willem Terpstra, dat achter zijn
rug om wel doet. Maar ook dit
gratieverzoek wordt afgewezen.
Op zondag 5 mei 1946 krijgt Mus
sert van zijn geestelijk raadsman
dominee Sijbrandij te horen dat
over twee dagen het doodvonnis
wordt voltrokken. Die avond be
zoekt hij voor de laatste keer zijn
vrouw Rie, die hem tot het laatst
toe steunt, ondanks dat Mussert
haar al jarenlang bedriegt met een
ander, te weten een dertig jaar
jonger achternichtje.
De volgende dag, maandag 6 mei,
neemt hij afscheid van zijn mede
gevangenen. „Zo is het eigenlijk
ook het beste. Voor een taak als ik
die mij heb gesteld, zijn maar twee
mogelijkheden: je slaagt of je gaat
mee ten onder," zegt hij.
In de nacht voor zijn executie doet
Mussert geen oog dicht. Hij schrijft
een paar brieven en neemt afscheid
van zijn zusters Leni en Coby. Om
zes uur 's morgens komt de gevan
geniscommandant hem halen. „Me
neer Mussert, het is tijd dat we ons
gereed maken." Zijn zwager Wil
lem Terpstra en dominee Sijbrandij
vergezellen hem. Om 6.27 arriveert
de auto op de Waalsdorpervlakte.
Het laatste stuk naar het duinpan
wordt te voet afgelegd, Mussert
voorop, 'links en rechts kijkend of
Mussert staat terecht voor het
oordeeld.
hij tussen zijn eigen mensen op de
Maliebaan liep.' Terpstra krijgt een
laatste handdruk. „Dag Willem,
dank je wel." „Dag Anton, sterk
te."
Dominee Sijbrandij loopt mee naar
Bijzonder Gerechtshof in
Den Haag. Hij werd er ter dood ver-
toto ANP
de witte paal waaraan Mussert
vastgebonden wordt. „Nu kan ik u
niet eens meer een hand geven,"
zegt Mussert spijtig. De blinddoek,
weigert hij.
Als de commandant zijn hand heft,
legt- het twaalf man sterke vuurpe
loton de geweren aan. Mussert
staat, gekleed in een wit hemd met
zwarte das, donkere broek en
zwarte leren riem, rechtop tegen de
paal. 'De wind speelde met de lok
LeSTEM
en delicatessen-zaak
sinds 1907 een befaamde 1
Steglitz.
Door het vertrek van de j.
den komen in september -
klap 6000 burgers op
staan. Werkeloos. De meestl
ben hun hele of halve arl
bij de 'Ami's', Fransen 1.
gewerkt. Meer dan 60 protf1
hen is ouder dan 40. EenderJ
ouder dan 50 en dus uiterst*
lijk herplaatsbaar. Ook al J
in hun contract een clausulel
overheid zich moet inspan,!
nieuw werk als ze door nj
consequenties ontslagen
worden. Maar dat is nog g
beidsplaats-garantie.
De vreugde om de vrijj
woningen is ook niet
11.000 repatriërende geaj
ontruimen meer dan 6000
gen. De stad Berlijn mi
evenwel niet alleen over!
ken. De Bondsoverheid in]
krijgt de zeggenschap oi>J
grondstukken, kazernes, \J
en andere gebouwen die dei]
kanen, Russen, Fransen en|
ontruimen. De Bond moei]
voor een grondige milieu-s]
maak en voor het opknapJ
de huizen.
De vier grootmachten hel]
honderden van de vrijktl
huizen geclaimd voor
ambassade-personeel. En
heeft al beslag gelegd op e
contingent woningen voJ
straks overhuizende ambl]
Asielzoekers en werknem]
tijdelijk in Berlijn moeten]
om er de vestigingen vank
drijven voor te bereiden,]
voor enkele jaren de vrijt]
huizen betrekken. Die I
verhuur gebeurt ook om c
huisbezettingen door wcr]
kenden te voorkomen.
Voor tal van andere gti|
en objecten moet i
bestemming wordend
voor de zwembatl
sportterreinen, de bioscoper.1
len en recratie-complexen J
geallieerden voor eigen
hebben gebouwd. Steglitil
plannen voor een openluck|
bnbad maar hoopt nu hete
te bad van de Amerikanen I
nen overnemen. Over
ceerde nalatenschap van i
trekkende geallieerden is li
ste woord tussen Berlijn e
nog niet gesproken.
Intussen zijn de eindelozepnj
ruzies, over wie-hoe-waar-fj
wie afscheid moet nemen, j
deels bijgelegd. De
zelf stonden op een I
afscheid, maar Bonn had!
zin in zoveel militair vertui
van een gemeenschappelijkf|
de met de Russen onder d
denburger Poort wilde de kd
hoogstpersoonlijk niets wel
is besloten dat de drie
geallieerden op 18 juni s
parade zullen houden na e
houden afzonderlijke afe
feestelijkheden. Op 12 me:|
voor de Berlijners een
feest georganiseerd met
Aznavour, de rockband Stati|
en de Beach Boys. Eind a
nemen de Russen afscheid]
voor komt Boris Jeltzin r
lijn om er samen met 1
restant van zijn troepen uit']
ven.
eem het gev I
seph Feneh. I
„Ik ben niet i I
van een pasp< I
„Ik heb nimn|
vervalst pasp
zit gehad."
„Ik heb nimmer een pas
gevraagd.
„Ik heb nimmer in mijr]
paspoort gebruikt."
„Ik kan mijn identitei
enkele manier bewijzen.
or Paul de Schipper
op zijn voorhoofd. Boven k
heldere hemel. Achter haj
Hollandse Blonde Duin,1
Willem Terpstra tien jaar lal]
mei 1956 in een speciale aa:
sert. gewijde uitgave van 1
ciaal Weekblad, Orgaan '1
nationale oppositie.
Als de commandant ten
maal de hand heft, haalt het]
peloton de trekker
lichaam van Mussert s..„(
hoofd knakt, dan glijdt hij
geklapt langs de witte paal',
met zijn hoofd op het zanc
dood. „Gestorven als een]
zegt dominee Sijbrandij als]
serts lijk wordt gekist. Hi]f
op een geheim gehouden p'C
op de algemene begraafp!'|
Den Haag begraven.
Op 18 juni 1956 haalt Mui
een keer de voorpagina's']
kranten. Zijn gebeente is
Oude strijdmakkers zijne'"
lijk in geslaagd het graf «'I
sert te lokaliseren. Ze heWj
's nachts opgegraven en bij1'
hen in de tuin opnieuw W
Waar precies weet niemand11
Persoonlijke gegevens ovj
Mussert en zijn familie in0"
zijn ontleend aan twee bioJ'L
over Mussert, beide voois'l
een uitvoerige bronvermJ" f
zijn:
- Mussert, een politiek Ie'1"
Jan Meyers. Uitgegeven
Arbeiderspers in 1984 en
gedeeltelijk eerder vers#"
het maandblad Maatstaf.11"
90-295-3113-4
- Verrader voor het
Ronald Havenaar. Ui'.»—
Kruseman's uitgeversmaa'!
BV te Den Haag in 1978.
90-233-0388-1.
itgese"l
„Om naar Nederland
maakte ik gebruik van ee
weet niet of de kapit
hoogte was van mijn
heid."
De rapporteur van
Vreemdelingenzaken va|
nisterie van Justitie til
trouw uit op 15 augustl
Rijsbergen.
„Mijn vader was Jacob
is op 53-jarige leeftijd
in Monrovia. Mijn mo.
Alice Toneh. Ze was 3|
1992 in Monrovia omgi
weet dat mijn vader
omgekomen zijn, omdat
een vluchtelingenkamp!
verbleef,.me dat verteldi
„Ik ben uit Liberia
Leone gegaan, omdat ei
oorlog was. Ik was ban]
een dag slachtoffer zou
om het leven zou kome:
Leone kwam ik een vlu.
kamp terecht dat Watei
Ik werkte als kruier ii
Freetown."
„Ik verliet Sierra Leon.
1993. Op het schip bleef
een hut. Ik heb mij op
bij de politie in Rijsber;
Mam, wat is flu
„Kijk maar
denboek!"
„Dat snap ik
staat: een gasvormig ch
ment uit de groep der ha
Een gewoon woordenbi
als een gewone krant
kleine kinderen gesc.
scholiertje van negen d:
wat'een anus, een bac
nisch is, wordt van e
woordenboek weinig wi
Maar nu is er een nieuw'
Junior. Voor kinderen
jaar. En in dèt woorde
bondig en begrijpelijk
scholiertjes willen wetei
Anus? Je anus is je poep
Bacterie? Bacteriën zijl
beestjes. Je kunt ze alle
een microscoop. Doo_
bacteriën kun je ziek wc
Cynisch? Je noemt iema
als hij uit somberheid al
jes maakt.
En fluor? Fluor is een
tanden sterker maakt,
vaak in tandpasta.
Volwassen vaklui zullei
hoofd schudden over
gaande vereenvoudig!
voor kinderen is het
snappen. En dat was d
van de makers. Van
moest een woordenbo
voor kinderen van acht.
jaar. Met woorden uit
En met uitleg die zij zoi
pen.
Marja Verburg, 40 jaar
de twee hoofdredacteu
jongste Van Dale. Zij
dagen zitten dubben ol
niet nog eenvoudiger u
zou zijn.
„We hebben er vaak h
moeten denken. Kan h
ter? Kan het nog sche
nou het woord flippi
hadden we eerst zó
'Een flipperkast is een
