IEKE
G?
DE STEM
E KRANT
MPERSHOW
van Deurze
RAUTO'S
R - INRUIL - GARANTIE
kampeerauto's
VE EVENEMENTEN
DIVERSEN
11 mei 'herdenkt' Werkendam de
iderste geboortedag van iemand
wie men niet graag herinnerd wil
Sderi: Anton Adriaan Mussert, het
itje van een Werkendamse
oolmeester, maar beter bekend als
lider van de met de Duitsers
lende NSB. Vandaag is het toeval-
ook zijn sterfdag. 48 jaar geleden,
7 mei 1946, werd het doodvonnis
in de gehate NSB-voorman vol
ken. Burgemeester H. Dorland
Werkendam wordt er niet warm
iud van, niemand trouwens in
Stendam. „Of had u soms ver
acht dat we hem een standbeeld
buden geven," zegt Dorland cynisch,
borjan van Zuilen
'Wie van de huidige
bevolking kan er
nu wat aan doen
dat Mussert
is geboren in
Werkendam?'
Was Mussert geen
NSB-leider
geweest, dan was er
waarschijnlijk een
straat naar zijn
vader vernoemd
'jn treurt om vertrek geallieerden
Een verborgen stad vol met illegalen
De vergeefse hoop van de Nieuwe Partij
I 1994
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van n.
VNU Dagbladengroep.
Advertentiereserveringen'
tel. 073-125225, fax 073-n»,
Postbus 449, 5201 AK r'-
melvaartsdag 12 t/m 14 mei
t nieuwe en gebruikte campers oa
-int. hefdak 1983
orig. 4 pers. opb. 19831?'
a's op Peugeot J5 198845',
c. 4 WD afzetunit 19925,
-up 1 1/2 cabine 1991 Wj
sen-Lomm. Tel: 04703-2888/28%
2-4-6p
lull.
juni
Maasbree
RHOMES
n casco-
Campers.
DEURNE.
Deurne.
11270
en Cara-
AG) heeft
2-6 pers.
caravans,
-endt tel.
CREATE
op 4-5-6
ens ver-
ans. Voor
6414.
me 1991
als nieuw
-144942.
grootste
R Bij
02-41574
CAMPERVERHUÜR^
Mulders-Gendt. Tel o#i
4225 b g g. 085-213^
T.h. 2p 5p kampeeraa
JANSEN kampeerauto
Wychen 08894-167(1?
verkoop nieuw en gebu
verhuur
Budel, 04958-953^
Verhuur 2-5 pers. campi
Verkoop VW camper.O
perverhuur DISCOW
04162-1654/04163/79)
Te huur 5-pers. CAMpj
compl.inger. Gerrit
Verhuur. Tel. 08859-52}
CAMPERVERHUUR 5/f
Peelen - van As Ge
Tel.: 08812-2300
VERKOOP - VERHÜ
kampeerauto's v.a.
p.wk. Km vrij. Méés
Recreatie 076-715065
VERHUUR VERKOOP"
pers. Camperverhuuri»
H.Peemen B.V.,
076-145488.
HUUR!!!!
-zeilen-
eques
rtieve Ar-
3-2887.
n de kelder van het gemeente
huis van Werkendam moeten
nog bouwtekeningen van Mus-
sert liggen, weet Thomas Wes
terhout van de plaatselijke
heemkundekring.
Burgemeester Dorland is verbaasd.
„Is het heus waar?"
Ambtenaar Peter Viveen herinnert
zich vaag dat hij een collega weieens
zoiets heeft horen vertellen. Even
voelen we ons Kuifje in Avonturen-
land als we achter Viveen aan afda
len naar de catacomben van het ge
meentehuis.
De dikke plaatstalen deur van de ar-
REISGENOTEN vindt
de Reisgenotenkrant,
infopakket: 040-128601.1
chiefkelder laat zich met moeite
openen. Dat het gemeentelijk ar
chief in een atoomvrije kelder wordt
bewaard, belooft veel, maar wat we
te zien krijgen, ontnuchtert snel.
Een paar schappen met bestofte
kartonnen archiefdozen, een mooie
oude pendule, afgedankt kantoor
meubilair, enkele aftandse gasmas
kers en een paar door motten aange
vreten uniformjassen, misschien wel
vergeten na een BB-oefening.
e tekeningen van Mussert
moeten in een koffer hebben
gezeten, meent Westerhout
te weten. Een koffer is even
wel nergens te bekennen. Zo gauw
geeft Westerhout het niet op. Hij
kijkt op een kast, blaast wat stof
weg en warempel, hij tovert triom
fantelijk een deftige zwarte teken
map te voorschijn met in vergulde
letters de naam van de eigenaar:
A.A. Mussert. „Zie je wel."
De map bevat tekeningen met een
alternatief voor het Amsterdam-
Rijnkanaal. Ze dateren uit de tijd
dat Mussert hoofdingenieur was bij
de Provinciale Waterstaat in
Utrecht. Zijn deskundigheid als wa
terstaatkundig ingenieur werd
hooggeprezen. Vooral met zijn alter
natieve ontwerp voor het Amster
dam-Rijnkanaal maakte Mussert
school.
De verslaggever heeft geen verstand
van bouwkundige tekeningen en Pe
ter Viveen heeft nog andere dingen
te doen. De map gaat dicht en terug
°P de stoffige kast. „Als er nog eens
iemand naar vraagt, weet ik nu ten-
weekend
ZATERDAG 7 MEI 1994
DEEL E
De wortels van Mussert
minste waar ze liggen," zegt Viveen
spottend.
Nee, in Werkendam loopt niemand
nog warm voor de bekende dorpsge
noot, die Mussert toch is geweest.
„Nee, dat is geen kwestie van er ons
voor schamen," zegt burgemeester
Dorland lichtelijk geïrriteerd door
de suggestieve vraagstelling. „Wie
van de huidige bevolking kan er nu
wat aan doen dat Mussert hier is ge
boren? Dat is een toevallige samen
loop van omstandigheden, zoals ook
Hitier ooit ergens in een Oostenrijks
dorpje ter wereld is gekomen. Moe
ten de bewoners van dat dorpje zich
daar anno nu nog collectief voor
schamen? Nee toch zeker. Je hebt in
ieder dorp en iedere stad mensen
waar je trots op mag zijn, waar je
straat naar
een
vernoemd,
desnoods een
standbeeld voor
laat maken en je
hebt mensen die
je het liefst zo
snel mogelijk
vergeet en daar
om het beste
maar dood
zwijgt. Mussert
is zo iemand."
Toch heeft Mus
sert zelf tot aan
zijn dood de
overtuiging ge
had dat er ooit
een tijd komt dat
hij wel zal wor
den gewaar
deerd.
In de nacht voor
zijn executie
sprak hij er nog
over met zijn
zusters Leni en
Coby en zijn
zwager Willem
Terpstra. „Mis
schien," zei hij,
„krijg ik ooit
nog wel een
standbeeld. Net
als Johan van
Oldenbarneveldt
en Johan de
Witt."
De bewondering
voor deze helden
van de vader
landse geschie
denis die in hun
tijd eveneens als
landverraders
werden verguisd
en opgehangen,
kreeg Mussert
thuis en op
school met de
paplepel door
zijn vader Jo
han, bovenmees
ter van de Open
bare Lagere
School in Wer
kendam, ingego
ten. Meester
Mussert was een
vurig patriottist,
die graag en
boeiend geschie
denisverhalen
kon vertellen,
Anton Mussert in zijn tijd als
NSB-leider. foto archief de stem
het liefst over de Gouden Eeuw.
Op vrijdagmiddag zette meester
Mussert zijn lessenaarskruk in de
opening van de tussendeur tussen de
lokalen van de twee hoogste klassen.
Tergend langzaam ging hij zitten,
•keek rond en verbrak eindelijk de
spanning met de magische vraag:
„Waar waren we ook weer geble
ven?" Zijn verteltrant was zo mee
slepend dat zijn leerlingen 'de vlam
men van het brandende Moskou an
no 1812 voor zich zagen en de kou
voelden toen Napoleon zijn Grande
Armée over de bevroren Berizina di
rigeerde.'
Als zijn zoon Anton het niet tot lei
der van de Nationaal Socialistische
Beweging had geschopt, was er in
Werkendam waarschijnlijk een
Meester J.L.
Mussertstraat
geweest, meent
Thomas Wester
hout. „Hij zou
het verdiend
hebben. Hij
stond hoog aan
geschreven. Hij
was een goede
schoolmeester en
een fanatieke
oranjeklant.
Vooral dat laat
ste werd in Wer
kendam gewaar
deerd," aldus
Westerhout.
Naar een collega
van meester
Mussert is in
Werkendam wel
een straat ver
noemd, de H.M.
van Randwijk
laan. Maar Van
Randwijk, die
van. 1928 tot 1937 verbonden was
aan dezelfde school als meester
Mussert, is dan ook de geschiedenis
in gegaan als een groot verzetsman.
Hij was onder meer oprichter van
het verzetsblad Vrij Nederland.
Meester Mussert was ook een so
ciaal voelend mens. Met kerstmis
verzorgde hij in de gymzaal van de
school een feestmaal voor kinderen
uit arme gezinnen. Het geld daar
voor klopte hij bij de beter gesi
tueerde Werkendammers uit de zak.
Het schoolhuis aan de Hoogstraat
waar Mussert werd geboren, bestaat
nog, evenals het schoolgebouw er
naast. De school heeft nog tot 1962
als zodanig dienst gedaan. Daarna
was het lange tijd een soort dorps
huis annex verenigingsgebouw.
Sinds de gereedkoming van een
nieuw cultureel centrum staat het
schoolgebouw leeg.
et schoolhuis wordt momen
teel bewoond door het echt
paar Ligtermoet. Toen ze het
kochten, vertelde de make
laar dat het om een pand van histo
rische waarde ging, „Wat dan wel?,"
wilde mevrouw Ligtermoet weten.
Wel, het was het geboortehuis van
Anton Mussert, antwoordde de ma
kelaar. Mevrouw Ligtermoet wist
niet eens wie Mussert was. „Ik heb
me nooit zo voor geschiedenis geïn
teresseerd. Nu wel. Nu heb ik er nu
De Kerkewiel. Het verhaal gaat
dat in de winter van 1900 de toen
zesjarige Anton door het ijs van
de Kerkewiel zakte. Bakker Arie
Brienen redde hem. Volgens de
overlevering heeft bakker Brienen
later menigmaal verzucht: „Had
ik hem toen maar laten verzui
pen." foto de stem dick de boer
juist lol in ge
kregen om alles
over ons huis te
weten te ko
men. Ik ben al
terug tot de ze
ventiende
eeuw."
Dat ze onder
hetzelfde dak
slaapt als Mus
sert in zijn
jeugd, doet haar
volstrekt niets,
bezweert ze. „U
bedoelt toch
hopelijk niet
dat ik me er
voor moet scha
men. Als ik hem
nu zelf op de
wereld had ge
zet, maar daar
ben ik toch echt
een beetje te
jong voor,
denkt u niet?"
Last van
Highest
nieuwsgierigen
of misschien
wel bewonderaars van Mussert heeft
ze niet. In de vijf jaar dat de Ligter-
moets er wonen, zijn wij de eersten
die belangstelling tonen voor hun
huis als het geboortehuis van de
NSB-leider.
In de jaren dertig tijdens het hoogte
punt van de NSB stond het huis aan
de Hoogstraat echter wel volop in de
belangstelling van Mussert-aanhan-
gers. Voor hen was het een bede-
vaartsplek. De NSB haakte daar ook
gretig op in met een filmpje over de
'geboorteplaats van de leider'. Een
zwart-witte en stomme film die in
vier minuten tijd een voor die tijd
aardig beeld geeft van het leven en
J.L. Mussert, de vader van de la
tere NSB-leider stond in Werken
dam hoog aangeschreven.
foto afkomstig uit
'mussert, een politiek leven'
werken in een nij
ver en gezagsge
trouw dorpje.
De tuin van het
schoolhuis grenst
aan de Kerkewiel.
Weer staan we op
een historisch
plekje. Het ver
haal gaat dat in
de winter van
1900 de toen zes
jarige Anton door
het ijs van de
Kerkewiel zakte.
Bakker Arie Brie
nen, die toevallig
op de dijk liep,
holde naar bene
den en redde hem
van een gewisse
verdrinkings
dood. Volgens de
overlevering
heeft bakker
Brienen later me
nigmaal verzucht:
„Had ik hem toen
maar laten ver
zuipen."
Toen Mussert na de oorlog voor zijn
rechters stond, speelde de psycholo
gie nog nauwelijks een rol in de
rechtspraak. Anders was Mussert
voer voor psychologen geweest en
was het milieu waarin hij opgroeide
zeker als verzachtende omstandig
heid geaccepteerd. „Ach, die jongen
heeft zo'n moeilijke jeugd gehad,"
zou dan gezegd zijn. Zijn ouderlijk
huis, de status van zijn vader, de be
krompen mentaliteit in het dorp
waar hij zijn jeugd doorbracht heb
ben natuurlijk een stempel op hem
gedrukt. Op wie niet?
Adje, zoals Anton in zijn jeugd in
Werkendam wordt genoemd, is het
vierde kind en de
derde zoon in het
onderwijzersge
zin dat zich in
1879 in Werken
dam vestigt en
waar vader Joan
nes Leonardus
Mussert op 24-ja-
rige leeftijd hoofd
van de Openbare
Lagere School
wordt. Van va
derskant zijn de
Musserts Braban
ders. Hun oor
spronkelijke ach
ternaam is Mut-
saerts. In de
Franse tijd ver
huist de over
grootvader van
meester Mussert
naar Den Haag en
verhollandst zijn
naam tot Mussert.
Hij blijft wel ka
tholiek. Ook
meester Mussert
is van huis uit ka
tholiek. Zijn
doopnamen heb
ben nog een ka
tholieke uitgang.
Die van Anton
niet meer. Die zou
in de Roomse tra-
ffet geboortehuis van Mussert
aan de Hoogstraat in Werkendam.
Ernaast het schoolgebouw waar
zijn vader les gaf.
foto de stem dick de boer
ditie Antonius Adrianus hebben ge
heten in plaats van Anton Adriaan.
Vader Mussert bekeert zich tot het
protestantse geloof als hij trouwt
met Frederika Witlam, een onder
wijzeres uit Enkhuizen. Het jongste
gastje op de bruiloft is Frederika's
driejarig zusje Rie, die later met
haar achttien jaar jongere tante-
zegger Anton zal trouwen.
Het huwelijk van Johan en Frederi
ka is zeker geen voorbeeldig huwe
lijk.
De echtelieden maken vaak openlijk
ruzie. Mevrouw Musser-t ziet er geen
been in om op het schoolplein tij
dens het speelkwartier haar man de
huid vol te schelden en als ze zo'n
bui heeft, slaat ze hem ook demon
stratief over als ze met koffie rond
gaat.
Het echtpaar krijgt vijf kinderen,
drie zoons, Jo, Max en Anton en
twee dochters, Leni en Coby. Anton
hangt erg aan zijn vader. 'Mijn va
der is mijn enige vriend,' zegt hij la
ter vaak.
Vriendjes in het dorp heeft hij nau
welijks. Op school wordt hij gepest.
Hij is een klein, driftig opdondertje.
Hij kan, mits op veilige afstand, ver
schrikkelijk schelden. Bovendien
heeft hij de pech het zoontje van de
bovenmeester te zijn en die zijn
maar zelden getapt. De enige die wel
eens met hem speelt, is het zoontje
van notaris Kerkhoven, op een
dochtertje van de notaris is Adje
heimelijk verliefd.
ij wordt een eenzame en een
zelvige jongen. Ook later
wanneer hij naar de HBS in
Gorcum gaat, heeft hij nau
welijks contact met klasgenoten.
Het liefst trekt hij er in zijn eentje
op uit, met zijn hengel de Biesbosch
in.
pOp de HBS is Mussert in tegenstel
ling tot later op de Technische Ho
geschool in Delft waar hij cum laude
afstudeert, geen uitblinker. Bij zijn
leraren staat hij als een lastige leer
ling bekend. Hij is, waarschijnlijk
uit een drang om er toch bij te horen,
vaak een van de gangmakers om de
boel in de klas op stelten te zetten en
de leraren het leven zuur te maken.
In de tweede klas van de HBS komt
haast onvermijdelijk het moment dat
vader Mussert moet constateren wat
bijna iedere zoon wel ooit een keer in
zijn leven van zijn vader te horen
krijgt: „Niets komt er van jou te-
recht." Antons rapport telt zeven on
voldoendes. „Nog een zo'n rapport
en je wordt brievenbesteller," dreigt
vader Mussert. Anton beseft dat zijn
vader het meent. Hij gaat beter zijn
best doen en zijn schoolprestaties
stijgen naar een gemiddeld niveau.
Behalve voor Duits. Voor de taal van
het land waar hij later mee samen
spant, haalt Mussert zijn hele HBS-
tijd nooit meer dan een vier. Ook op
de HBS is hij als 'boertje van buiten'
vaak het mikpunt van pesterijen.
In 1912 slaagt Mussert voor het
HBS-diploma. Hij wil marine-offi
cier worden, in het voetspoor treden
van Michiel Adriaansz de Ruyter die
hij mateloos bewondert. Tot zijn
grote teleurstelling wordt hij afge
keurd, omdat hij te klein van pos
tuur is. Op advies van zijn vader be
sluit Anton te gaan studeren aan de
Technische Hogeschool in Delft. An
ton's vertrek uit Werkendam valt
vrijwel samen met het noodgedwon
gen afscheid van zijn ouders van
Werkendam.
VERVOLG OP WEEKEND - E2
016 21-22 275
ZIE WEEKEND 2
ZIE WEEKEND 3
ZIE WEEKEND 4
