DE STEM
AANBIEDING
r
edrich in Sauerland.
MALTA
ND
[2jfotêr&wjèGr
WD
REIZEN
EN
REKREATIE
Bel: 073-125225
Fax: 073-137750
rE WOUD
ADVIES
ERLAND
REIZEN
EN
REKREATIE
chtige Sauerlandweek
Thomas Keneally gelijk?
it boek 'Schindlers Lijst', dat aan k
sis stond van het bioscoopsucces
[Steven Spielberg, beschreef hij
Ie Duitser Schindler enkele hon-
m joodse vrouwen uit Auschwitz
te redden. Het zou het enige
irt uit dat verderfelijke oord
[geweest-
er waren méér transporten uit
iwitz. Schreef enkele jaren gele-
|Ioop Citroen in het boek 'Duet
itique' - dat hij samen schreef
vrouw Sophie - al niet:
ramkregen wij het buitenkansje
it Auschwitz weg te komen?"
gebeurde er met de groep joodse
slanders die als laatsten in juni
Muit Vught op transport werd
ld naar Auschwitz? In het Phi-
ibief bevinden zich enkele unie-
umenten die het verhaal vertel-
l'fflhoe de Eindhovense fabrikant
ude 'zijn' joden te redden.
'HESBORNER KUCKUCK'
Wat gebeurde er
met de joden die
in juni '44 op trans
port werden ge
steld?
Hoe Philips zich
inspande om zijn
joodse werknemers
te laten overleven
Riet Monteyne wil nu eerst even rust
De politieke ambities van drie jongeren
DL 1994
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van de
VNU Dagbladengroep.
Advertentiereserveringen
tel. 073-125225, fax 073-1377-1
Postbus 449, 5201 AK Den Boscj,
I winst-
Papi",
sfeer-
fe-16-20
27-30
li 0 dgn
365/
pneo*",
an zee,
lp. Buf-
117 dgs
449,
I 3-6-10
Jjn v.a.
lambrils
lal voor
1 nederl.
r 219 p.
255.
J en een
fis (bij 2
I kamer),
ele van
kheden.
|er 040-
Royal
15,
|G REI-
net tent
burs ook
110513.
camp./
225,-
11142599
weekend
ANDALUSIË: 8-d
vliegrondreis met
Cordoba, Sevilla en
nada v.a. 1299,-. Vei
in mei, juni en najaari "i?
daags RONDJE SPanir
met o.a. Madrid, Barcelom
Toledo Burgos
ƒ1099,-. Veel vertak1
ook nog beperkt) p|aatsn
16 30/5, 13 274
BARCELONA: ö-üaa,
reis incl goed hotel j„
exc. en Ned. reisleino v!
649,-! Vertrek 28/5 18/i
9/7 en in najaar! Gratis rei&
gids? Bel Speciale Reiza
Centrale 050-120100
uur per dag) 020-620212
anvr/sgr
ZATERDAG 23 APRIL 1994
DEEL F
GRATIS GIDS. 10-17 dTj
Hotel Marski aan zee
249, Juni 279. Mei/Ju
Lloret hotel*" 299. Camr
Juli/Aug. ƒ319. Boosts
Busreizen SGR 045-22777
COSTA BLANCA, mooi ge
app. tussen pijnbomer
vlak a. zee, Inl. 01131 -1327
Mooie appartem. v,a.
Ook duiken. SGR7ANW
AEROTRAVEL 043-640441
E Aveiro
p-72242.
iR.tussen
V.30 u
9
NOORD-PORTUGAL er
omg. LISSABON t.h. woot
huizen. Tel.: 04113-1650 i
in 't bergstadje nét over de grens
Jbhotel in Bad Beniheim (net even over de greris
■zijn-heuvelachtige, bosrijke omgeving. Kamers
■tv, minibar en telefoon. Zwembad (30°). sauna,
par en Konditorei.
l angement (3 n.) DM 255,- p.p.
■speciaal arrangement tijdens de meivakantie,
■eerd ontbijtbuffet en culinair diner.
Tke weekend- en meerdaagse arrangementen.
23-88177 (NL) of 00-495922828 (D.), fax 00-4959224349
nabij
Ie woning
let roken,
pied. Tel.:
iMosel bij
55357392
henstr.33
Comfort,
nb. 60m2
I fietsverh.
|s. do/wc,
i menu's)
L/O v.a.
hg folder.
ÈRRASSE,
|oiste deel
dir. a.d.
fchef kookt
/I, HP v.a.
141/1521.
prtementen
Stadtkyll
165972296
EURO-FERIEN: wij hebb
bung's, app. en pensions!
o.a.Het Zwarte Woud, Hap
Thüringerwald, Erzgebirgj
en de Oostzee Opening
aanbod: bij boeking va
min. 8 dgn., 2 nachten grd
tis. Bel nu: 045-232218.
Klein hotel 'WALQ
SCHLÖSSEN' 54518 Ple
ligt midden in het bo
tussen EIFEL en MOSElj
Smuldagen, wandeling^
onder leiding,terras, kinds'
speelplaats. HP v.a. 4
60,- per dag. Tel.: 00- 49
6571/8706 (Wij spreke
Nederlands)
Komf. VAKANTIEWONIN
GEN in Bad FaulenbacH
Füssen. Tel/Fax: 00-49
8362.6407. Familie Thaller}
Informatie over adverteren!
Bel REIZEN EN REKREATIE
|N Duits-
Nlatuurpark
fers. Vanaf
l pers. Info
D1,
MÜRLENBACH VulkaneiM
Zeer compl. vak.woning(erf
2x4 pers.elk 70 m2 DM 60,j
p.d. DM 40,- schoonm.kos
ten. Tel.: 00-49.6594528.
jrg halfpension DM 349,- p.p. (4 gangs
bijtbuffet, mooie kamers met toilet,
3ar, restaurants, terras, speeltuin. In hel
indse hotel Meurs, Am Waltenberg 67j
g (D) bel voor boekingen en/of onzf
ïer met prijslijst tel.: 00-492981735
tot 9 mei en van 27 mei tot 27 juni)
EINSCHAB
rberg. Kmr
imb. .sauna
tb.buffet/3-
ade+koud-
tot vrijdag
9.2984499
van de VNU Dagbladen
FEESTEN
rijs in Eder-
auerland.
f.balkon,TV,
1 45. Hotel-
Wald, D-
nberg-Laisa
8676
REIZEN EN REKR^J-
van de VNU Dagbladen
Inlichtingen over
adverteren?
3. Comfort.
DM 60,-,
fam. bedrijf,
urne, 77839
tel. 00-
over adverteren
in de ubrjek
Reizen en Rek^oc
Bel 073-125225
poleil, Frans-
i MORGINS
-8p.) en dat
;2-4p.), voor
'.Tel. 08858-
9.
van de VNU Dagbladen
Ook Philips had een lijst
Het verhaal begon ergens
in het najaar van 1941.
De bedoelingen van de
Duitse bezetter met het
joodse deel van Neder
land waren in de loop
van de maanden, voorafgaande aan
die herfst, steeds duidelijker gewor
den. Voor de caféramen waren de
bordjes 'Voor Joden verboden' ver
schenen, de joden mochten niet meer
naar het zwembad en vanuit Am
sterdam waren de eerste groepen jo
den gedeporteerd. Binnenskamers
had Seyss-Inquart al te kennen ge
geven dat alle Volljuden uit Neder
land zouden moeten verdwijnen.
In die herfst boog ook de toenmalige
directie van Philips in Eindhoven
zich over de toenemende anti-joodse
maatregelen van de bezetter. Welis
waar telde het bedrijf in totaal nog
geen honderd geregistreerde Vollju
den, een fractie van de ongeveer
20.000 werknemers die de gloeilam
penmagnaat op dat moment in
dienst had. Toch maakte men zich
zorgen over juist die kleine groep,
onder wie zich enkele coryfeeën hé-
vonden zoals de heer Goudeket, de
toentertijdse top-accountant van de
firma.
jfel met lift (13 km van Winterberg).!
nt, dansbar, kamers met do/wc, teLI
ium, ontbijtbuffet, biedt: 5 dgs arr.Hrj
ijdag (na ontbijt) v.a. DM 350,-.
nestr. 2, 59969 Hallenberg.
30-49.2984.8012, fax 2238.
ld van de Kerkhof
schreef, is niet geheel en al duide
lijk. Wél waren er allerlei geruchten
uit Den Haag dat er begin '42 nieu
we anti-joodse maatregelen van
kracht zouden worden. Onder druk
van deze geruchten, geruchten die
later maar al te waar bleken, besloot
men in Eindhoven haast te maken
met de inrichting van de werkplaats.
Op 24 december 1941, 's middags om
2 uur, werd het gebouwtje met enig
vlagvertoon geopend.
De officiële naam was Sobu, de af
korting van Speciale Opdrachten
Bureau, door de Duitsers al vlug
Sonderbüro genoemd en bij de jood
se werknemers bekend onder het
met enig sarcasme geladen Semi
tisch Oranje Bolsjewistisch Uit
schot, oftewel een samengebalde op
somming van alles waar de nazi's
een hekel aan hadden. De 'speciale
opdrachten' bestonden voorname
lijk uit het monteren van 'aanjagers'
voor TL-lampen.
10TEL (18 km. van Winterberg) Het best I
el in de omg. Comf.inger. ANWB AA-ew-j
er: 53 k., lift, gr. verw. zwemb., sauna.l
Uniek gel. a.d. voet v.d. Bollerberg (7oo) j
gen en bossen van HOCHSAUERLANJ.J
j uit een plez. ontsp. vak. bij ons doon
r.a.DM 420,- HP incl. keuzemenu, onW;«
ge kind. kort. Oelfestraat 22, D*5®?-,,
om.T:00-492984475 Ned.gespnfaxbM.
Tijdens een van die vergaderingen
moet iemand een krant hebben bin
nengebracht. Daarin stond het
nieuws dat de bezetter de Neder
landse ondernemers vrij liet om
joodse werknemers te ontslaan. De
ze boodschap werd begrepen als een
elegant verpakte doch dringende
suggestie van Duitse zijde om de jo
den per omgaande op straat te zet
ten. Aan de directietafel waren wel
iswaar voorstanders van ontslag,
maar de tegenstanders wonnen het
pleidooi. Ontslag zou immers bete
kenen dat 'Philips dan niets meer
zou kunnen doen,' zoals de kroniek
schrijver van die vergadering no
teerde.
Al vlug gingen de gedachten uit naar
een aparte werkplaats voor het
joodse personeel. Op dat moment
betekende dat nog een vrijwillige
isolatie, 'er zou gediscrimineerd
moeten worden zonder directe
dwang,' zoals de chroniqeur later
noteerde. „We wilden ze zoveel mo
gelijk uit het zicht van de Duitsers
houden," zo zóu Frits Philips het la
ter omschrijven. „Dus was het zaak
om ze werk te laten doen dat buiten
de normale, door de Verwalter ge
controleerde planning viel. De jood
se werknemers zouden 'speciale op
drachten' krijgen. Duitsers zo min
mogelijk reden geven 'onze' joden
weg te voeren."
Of ook toen al de gedachte volledig
gerijpt was tot 'een grootscheepse
Poging om alle Joodsche Philips'
employees, ongeacht kosten, moeite,
risico's, zoveel mogelijk te redden,'
zoals een ander document om-
Toen de Sobu ha de kerstdagen
definitief van start ging, be
stond het aantal werknemers
uit drieëntachtig: 66 mannen
en 17 vrouwen. In het voorjaar van
1942 kwam daar nog een handvol jo
den bij van de NSF in Hilversum,
een fabriek die eigendom van Phi
lips was. Hun aantal was gering -
slechts zeven joodse werknemers
zouden met hun gezinnen naar het
toen nog veilige Eindhoven verhui
zen -, maar hun verhaal zegt iets
over de vastbeslotenheid van Phi
lips.
Vooruitlopend op de deportatie
'naar het Oosten' en de Endlösung,
hadden de Duitse autoriteiten beslo
ten de joden uit de westelijke pro
vincies te concentreren in Amster
dam. De eerste tekenen dat ook de
joodse ingezetenen van Hilversum
naar Amsterdam zouden worden
verjaagd, deden zich voor in april
van dat jaar, toen de woningen van
de joden in die plaats werden geïn
ventariseerd. (Een van de eersten die
gedwongen werd naar Amsterdam
te verhuizen was dr. Eisner, een van
de toppers binnen de Philips-intelli
gentsia. Eisner kreeg de oproep op
17 april en vertrok daadwerkelijk op
20 april naar Amsterdam.)
De directie van de NSF - die in na
volging van Eindhoven de joodse
werknemers had 'geïsoleerd' in het
SCB, het Speciale Constructiebu
reau - probeerde bij de Zentralstelle
für jüdische Auswanderung in Am
sterdam vrijstelling te verkrijgen,
maar vergeefs. Voor de NSF-joden,
zo bepaalde deze SS-instantie, zou
géén uitzondering worden gemaakt.
Ook zij moesten naar Amsterdam.
Wel zouden ze een reisvergunning
krijgen om op en neer naar Hilver
sum te pendelen, waar ze in 'geslo
ten wagens' en 'onder bewaking van
de Werkschutz' op en neer naar de
fabriek zouden worden vervoerd.
Een doorzichtig zoethoudertje. In
Duet Pathétique schrijft Joop Ci
troen, een van de joodse NSF-werk-
nemers, over de 'evacuatie' naar
Amsterdam: „Dat kon alleen bete
kenen dat zij geconcentreerd wer
den ter voorbereiding van deporta
tie. Dat was een verschrikkelijk
vooruitzicht, maar niemand wist
toen nog hoe afschuwelijk het lot
van de gedeporteerden zou zijn."
Ook in Eindhoven zag men kenne
lijk in dat de Hilversummers een
duister lot wachtte als ze eenmaal in
Amsterdam - waar het gros van de
Nederlandse joden zat - waren ge
huisvest. Wélke 'Wehrmachtswich-
tige' argumenten er precies zijn ge
bruikt, is niet bekend, maar na over
leg met 'de Rüstungsinspektion
kreeg de Philipsdirectie gedaan dat
er voor de NSF-werknemers een uit
zondering werd gemaakt. Zij moch
ten, op basis van vrijwilligheid,
worden overgeplaatst naar Eindho
ven.
De verhuisvergunningen, die een gel
digheid hadden van tien dagen, wer
den door de Zentralstelle afgegeven
op 11 mei '42. Wellicht schouderop
halend - dat handjevol joden zouden
ze in een later stadium tóch wel te'
pakken krijgen...
Sophie Citroen, de echtgenote van
Joop Citroen, schreef later dat ze
'door de invloed van Philips, naar
Eindhoven in plaats van Amsterdam
mochten vertrekken.' Het woord
mochten zegt genoeg over de op
luchting ontsnapt te zijn aan de Am
sterdamse 'rattenval'.
Ook dr. Eisnér kreeg toestemming
om alsnog vanuit Amsterdam naar
Eindhoven te verhuizen.
(Hoe veilig was Eindhoven in de len
te van 1942? Volgens een van de
overlevenden van het latere 'Phi-
lipscommando' moeten er nogal wat
joodse onderduikers in Eindhoven
hebben gezeten; uit de stad zelf,
maar ook uit Amsterdam. Eeft ander
vertelt; „Je kon je toen nog als jonge
onderduiker mét ster nog vrij veilig
door Eindhoven bewegen. Er werd
zonder meer aangenomen dat je bij
Philips werkte.")
Het stoutmoedige plan om de hele
Sobu-afdeling, inclusief de gezinnen
en nog enkele 'gasten', via Spanje
naar Zuid-Amenka te laten emigre
ren, moet genomen zijn in de tweede
helft van 1942. Men wist dat het geld
zou gaan kosten, veel geld, maar dat
had de directie er klaarblijkelijk
voor over.
Wie de aanvankelijke initia
tiefnemers zijn geweest ligt
nog ergens onder het stof
van de archieven verbor
gen - maar Frits Philips zou later
beweren dat hij degene was die in
het vijfkoppige directorium de door
slag gaf. In de documenten duiken
echter al vlug drie namen op. Een
ervan is die van H. Maarschalk. De
ze gedenkwaardige man - 'een forse,
kale vent,' zoals een getuige hem be
schreef - was aangesteld als de 'ari
sche' bedrijfsleider van het Sobu.
Een andere was W.J. van Wersho-
ven, hoofd van het Philips' reisbu
reau.
Men moet zich in het belang van dit
plan niet vergissen. Voor de joodse
werknemers van Philips was het
idee dat ze heelhuids uit Nederland
konden ontsnappen een houvast,
waaraan ze zich tot aan juni van het
jaar daarop met de moed der wan
hoop vastklampten. Er was een
commissie benoemd die zich bezig
hield met de organisatie. De zit
plaatsen in de trein waren al inge
deeld. Wekelijks waren er enkele
kwartiertjes vrijgeroosterd voor de
Spaanse les, gegeven door Sara Gos-
linski. In de Eindhovense woningen
- de joden waren ook hier in daar
voor aangewezen huizen 'geconcen
treerd' - stonden de koffers klaar.
Sophie Citroen; „Intussen was voor
de emigratie alles al zo ver geregeld,
dat wij treinkaartjes, paspoorten en
gereserveerde plaatsen in -de trein
hadden. Er heerste al zo'n ondrage
lijke spanning in de groep, dat er ge
ruzie ontstond over wie met wie in
één coupé wilde zitten. Wij zouden
dus spoedig weggaan en daar leef
den wij naar toe. Dat geloofde bijna
iedereen, behalve ik."
Of de uiteindelijke mislukking van
het plan te wijten was- aan een ge
brek aan buitenlandse deviezen,
staat niet vast. Maar het lijkt er op.
Zo is er een brief van Frans Otten
(die samen met Anton Philips en de
rest van de Philips-top aan het begin
van de oorlog naar Amerika was uit
geweken), geschreven op 1 oktober
1942 in New York. De brief was be
doeld om, via de diplomatieke kana
len in Zwitserland, Frits Philips op
de hoogte te stellen dat zijn verzoek
om deviezen niet gehonoreerd kon
worden. Otten citeert dat verzoek
van de in Nederland achtergebleven
Frits. Letterlijk luidt het:
„Nu heb ik één verzoek n.l. dat Ame
rika ten minste de tegenwaarde van
twee millioen gulden beschikbaar
stelt om Joden van de onderneming
(b.v. Goudeket) door het verkrygen
van een uitreisvisum uit de bezette
gebieden - hetgeen met geld soms
nog mogelyk is - het leven te redden.
Ik neem niet aan, dat er met goeden
wil geen wegen zyn om hiervoor een
oplossing te vinden.
Ottens antwoord is schrijnend.
„Er is hier geen sprake van 'al of niet
goeden wil'. Het behoud resp. de
redding van menschen zooals Gou
deket, ligt ons als mensch en als me
dewerkers even na aan het hart als
Frits en de zynen. Hierover kan geen
enkel verschil van inzicht, gevoel of
opvatting bestaan tusschen hen en
ons, doch wy leven nu eenmaal on
der omstandigheden waar de goede
wil niet meer voldoende is om be
paalde dingen te bereiken. Dat het
onder de gegeven omstandigheden
zelfs om het leven van bepaalde
menschen en medewerkers kan
gaan, beseffen wy diep, doch wy
staan hier machteloos voor een 'non
possumus'."
Vervolgens schrijft hij:
„Het gaat dus zeer zeker niet aller
eerst over de grootte van het bedrag,
dat beschikbaar zou moeten zyn,
doch uiteindelyk in wiens zakken
het terecht komt, althans het over-
groote gedeelte van dat bedrag. Het
is geenszins onduidelyk by wie dat
zal zyn en daarom zal het duidelijk
zyn, dat wy daaraan niet kunnen
noch mogen meewerken.
Otten wilde kennelijk noch de Ame
rikaanse autoriteiten voor het hoofd
stoten, noch de Duitsers een forse
som Philips-contanten overhandi
gen...
Er bestaan vermoedens dat er vanuit
Eindhoven ook nog pogingen zijn
aangewend om bij de Nederlandse
regering in Londen de nodige bui
tenlandse deviezen (waarvoor de
Duitse autoriteiten nog wel eens
wilden zwichten) te pakken te krij
gen. Hoe schrijnend is ook het 'ant
woord' dat op 24 november 1942 via
Radio Oranje naar ons land werd ge
seind en dat inhield dat 'het voor
taan verboden is Nederlandse joden
bij de Duitse autoriteiten los tê ko
pen met buitenlandse deviezen.'
Als er al een antwoord is gekomen
van 'Londen', dan was het een on
barmhartig 'nee'...
En inmiddels sloot de val rond de
Nederlandse joden zich steeds meer.
In juni 1942 had de leider van de
Zentralstelle für Jüdische Auswan
derung, de SS'er Aus der Fïinten,
aan de Joodse Raad in Amsterdam
officieel laten weten dat de Neder
landse joden met hun gezinnen in
'werkkampen' in Duitsland te werk
gesteld zouden worden.
(Volgens Het Koninkrijk der Neder
landen in de Tweede Wereldoorlog
van Dr. L. de Jong had Philips -
TEKENING MAT RIJNDERS
waarschijnlijk in de figuur van Van
Wershoven van het reisbureau -
contacten met een Duitse zakenman
in Amsterdam, ene Harry W. Hama-
cher. Deze Hamacher was er al in
1941 in geslaagd om een groep van
zo'n vierhonderd Nederlandse joden
via- Spanje naar Noord- en Zuid-
Amerika te laten ontsnappen. Vol
gens De Jong zou deze zelfde Hama
cher in 1943 een mislukte poging'
hebben gedaan om nog eens drie
honderd joden naar Spanje te laten
vertrekken 'van wie ruim tweehon
derd bij hem aangemeld waren door
de Philipsfabrieken (die bereid wa
ren, de reis naar Spanje te financie
ren).'
Een andere bron noemt het Amster
dams expeditiebedrijf Brasch-Ro-
thenstein, waarmee Van Wershoven
contact had gelegd.)
Donderdag 1 juli 1943 werd
een zwarte dag voor de 'Phi-
lipsjoden' en hun gezinnen.
„De dag der grafrede," no
teerde een kroniekschrijver. Enkele
weken hadden ze in de veronderstel
ling geleefd dat ze de dans waren
ontsprongen. De Duitsers hadden
bepaald dat alle Brabantse joden
zich vóór 10 april in Vught moesten
melden, en enkele weken lang leek
het er op dat voor de Sob.u-werkne-
mers een uitzondering was gemaakt.
Op woensdag 30 juni echter begon
nen ze het ergste te vrezen. Die dag
had de commandant van het concen
tratiekamp in Vught een bezoek ge
bracht aan het Sobu. Daags daarna
zouden de 'ernstige geruchten dat
het emigratieplan dood is' bewaar
heid worden. Niet Spanje, maar
Vught zou de bestemming worden.
De klap kwam hard aan. Uit het
boek van Citroen is af te leiden dat
de fatale mededeling werd gedaan
door bedrijfsleider Maarschalk. So
phie Citroen: „Philips kon ons nu
geen enkele bescherming meer bie
den. Wij moesten allen proberen zo
snel mogelijk onder te duiken. On
der de Sobu-leden brak paniek uit.
Iedereen rende zo hard hij kon naar
huis, om de rampzalige tijding aan
zijn gezin over te brengen en zo snel
mogelijk te vluchten."
Dat weekeinde zou een van de merk
waardigste worden in de bezettings
geschiedenis van Eindhoven. Op
vrijdag 2 juli meldden van de ruim
negentig werknemers zich nog
slechts 61 man bij de Sobu-barak.
Op zaterdag 3 juli waren het er nog
maar 38, op maandag 5 juli nog
maar 8. Deze laatste acht waren
stuk voor stuk 'gemengd-gehuwd'
en waren omwille vair dat feit uitge
zonderd van deportatie naar Vught.,
In één weekeinde waren bijna twee
honderd joden (de meesten hadden
gezinnen) ondergedoken in Eindho
ven en (verre) omgeving en stond de
complete joodse afdeling van Philips
zo goed als leeg... Het was, zoals So
phie Citroen schreef, 'een geweldige
daad van naastenliefde van de vele
Philips-collega's die dit mogelijk
hadden gemaakt.'
De onderduikperiode zou echter
maar van korte duur zijn.
Het opmerkelijke was dat de
Duitsers niet onmiddellijk
overgingen tot een groot
scheepse razzia. In totaal
zouden er slechts zes ondergedoken
Philips-joden worden opgepakt,
twee echtparen en twee mannen.
De Schutzkommandant bij Philips,
Oberleutnant Liese ('beslist geen
Nazi-type,' aldus een van de joden;
volgens een andere bron zou hij aan
het eind van de oorlog zelf gevangen
zijn gezet, wellicht wegens mede
plichtigheid aan de aanslag op Hit-
Ier) had kennelijk besloten de zaak
anders aan te pakken. Op donderdag
8 juli hield hij een appèl, waarin hij
de overgeblevenen nogal kribbig
sommeerde te zorgen voor de terug
komst van de anderen. De twee da
gen daarop herhaalde hij dat bevel,
waarbij het opviel dat hij steeds
vriendelijker van toon werd. Hij had
een 'lokkertje', dat de maand daarop
officieel in een 'protocol' zou wor
den vastgelegd: de emigratieplannen
waren niét van de baan. Weliswaar
zouden ook zij worden 'overge
plaatst' naar Vught, maar dat was
alleen maar 'redelijk' -nu alle joden
in het zuiden in Konzentrationsla-
ger Hertogenbosch waren geconcen
treerd.
Het nieuwtje verspreidde zich als
een lopend vuurtje langs de onder
duikadressen. Het schijnt dat de
heer Goudeket, inmiddels een van
de twee joodse bedrijfleiders van het
Sobu, persoonlijk mensen heeft
overreed tevoorschijn te komen.
Toen deze man - die tevens voorzit
ter was van de Joodse Raad in Eind
hoven - later een van de Sonderfalle
bleek die niet naar Vught hoefden,
richtte zich nogal wat frustratie op
hem.
In de weken die volgden doken van
overal vandaan de onderduikers
weer op. Een staatje vermeldt dat er
op 2 augustus in totaal weer zestig
werknemers in het Sobu-gebouw
aanwezig waren. Acht voormalige
militairen hadden zich alsnog ge
meld als krijgsgevangene (ze zouden
allen de oorlog overleven; dat ze die
kans kregen is, volgens een van de
getuigen, opnieuw een bewijs van
het 'fatsoen' van het Duitse opper
bevel- in Eindhoven). Vier werkne
mers waren 'bona fide' ziek, twee
zaten er gevangen en een was er 'ge-
ariseerd'. Op dat moment waren er
nog maar zeven PKilipsjoden onge
oorloofd afwezig...
Op 18 augustus verscheen om half
twaalf 's morgens een jongeman in
het Sobu-gebouw, 'in burger, met
Schillerhemd, 't was dien dag zéér
warm,' gevolgd door de heer Maar
schalk. Deze jongeman kwam van de
Sicherheitsdienst in Den Bosch en
bleek Hauptsturmführer Samel te
heten. De eerste zinsnede in het pro
tocol van die gebeurtenis luidde;
„Der Emigration geht unverandert
durch, wiewohl das Datum der Emi
gration noch nicht festgestellt ist.
Een cynische leugen, waaraan de
Philips-werknemers zich echter op
nieuw en gretig zouden vastklam
pen.
Aan het eind van de maand au
gustus 1943 stond het Sobu-
gebouw in Eindhoven groten
deels leeg. Slechts 18 Son
derfalle en 'gemengd-gehuwden'
hadden toestemming gekregen in
Eindhoven achter te blijven. Verder
waren er een aantal joodse wërkne-
mers en gezinsleden niet uit de on
derduik gekomen.
In het concentratiekamp Vught -
'een reservoir, van waaruit de Pool
se gaskamers werden gevoed,' aldus
Presser in Ondergang - bestond de
Sobu-groep uit 32 mannen, 41 vrou
wen, 17 kinderen en 2 Schutzhdft-
linge. Of dit het juiste aantal is, is
niet bekend. Er zijn meer tellingen,
met elk iets afwijkende cijfers.
De Philips-leiding besloot een on
gehoorde poging te wagen hen terug
naar Eindhoven te krijgen.
LEES VERDER OP PAGINA WEEKEND 3
ZIE WEEKEND 2
ZIE WEEKEND 4
K
