Lastige meiden worden extremer
De Ziener tegen het licht gehouden
Componistenreeks voltooid
\iitonin Dvor
de Singel in A
sneert voor
3n blokfluit ii
DE STEM
BOEKEN
InfiSTEM
Bosnië toen en nu
Nieuwe verhalenbundel van Hermine de Graaf
KINDERBOEKEN 11
Mix van fictie en feiten in
kinderboek over Edgar Degas
UZIEKH
Dichter Martinus Nijhoff honderd jaar geleden geboren
'OPPODIAI
defense D'afficher
1 De Ster
pwwen Heze
("i Souburg
VRIJDAG 22 APRIL 1994 Q
Gottmers Componistenreeks: informatie over drie eeuwen
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
gisering. Geromantiseerde
beeldvorming zoals die soms in
de loop van eeuwen is ontstaan
is uit den boze. Evenmin ama-
teurpsychologie van de kouwe
grond, waarin oudere generaties
biografen uitblonken.
4. Relatief veel aandacht voor
het muziekleven en het sociale
klimaat waarin de kunstenaar
functioneerde. Aandacht voor de
vakbroeders, die vroeger nogal
eens werden weggemoffeld. Het
ging immers om de 'held'.
5. Aandacht voor de appreciatie
geschiedenis. Hoe vond men de
muziek destijds? En later?
6. Geen overmatige aandacht
voor niet-essentiële biografica,
zoals bijvoorbeeld de breed uit
gemeten affaire tussen Beetho
ven en zijn neefje Karl, die wel
smeuiïg is maar compleet los
staat van Beethovens kunste
naarschap (hoewel: als je een fan
bent, wil je alles weten).
7. Vanwege de 'algemene' doel
groep is er afgezien van noten
voorbeelden.
De reeks is gewijd aan leven en
werk van (chronologisch) Bach,
Handel, Vivaldi, Haydn, Mozart,
Beethoven, Schubert, Berlioz,
Mendelssohn, Chopin, Schu
mann, Liszt, Verdi, Wagner,
Bruckner, Brahms, Tchaikovski,
Dvorak, Puccini, Mahler, Debus
sy, Bartok, Stravinsky en Shos
takovich. De boeken beslaan de
periode van 1685 (geboortejaar
Bach en Handel) tot 1975 (sterf
jaar Shostakovich).
Iedere beginnende muzieklief
hebber moet het leven en werk
van deze 24 apostelen absoluut
kennen. Dan heb je de aller
eerste basics te pakken, het ge
raamte van de middle-of-the-
road muziekgeschiedenis, de ca
non van het barok-, klassieke,
romantische en klassiek-20e-
eeuwse repertoire. Van daaruit
kun je verder.
Uiteindelijk schreef hoofdredac
teur Jos van Leeuwen vijf delen
zelf, drie werden er geschreven
door Nederlanders (Luc Knöd-
ler, Joop de Waard en Wenneke
Savenije), twee overgenomen
van de Duitse uitgever Rohwolt
en de rest (14) kwam van de
Britse uitgever Midas Books (de
serieHis Life and Times).
Van onze kunstredactie
In de jaren '40 en '50 gaf uitge
ver Gottmer de eerste reeks uit,
'de bekende blauwe bandjes'. In
bibliotheken en antiquariaten
kom je die blauwe banden nog
altijd tegen, zo ook de herdruk
ken als pocket-uitgave uit de
jaren '60.
Gottmers componistenreeks was
geheel door Nederlandse auteurs
geschreven: Norbert Loeser (die
vooral), Marius Monnickendam,
Henri Geraedts, Eduard Reeser,
Hans Brandt Buys.
Het kenmerk van de serie was: a)
wetenschappelijk betrouwbaar,
b) desondanks toegankelijk voor
een breed, zij het belangstellend
en redelijk opgeleid, publiek. Als
reeks (intekening) waren de boe
ken goedkoper dan als losse de
len.
Omdat de vraag naar de delen
van de compönistenreeks groot
bleef, besloot Gottmer in 1980
de serie nieuw leven in te blazen.
Daarvoor trok de uitgever de
musicoloog Jos van Leeuwen
aan, die de leiding kreeg over
een geheel nieuw project.
Van Leeuwen zag al direct dat
een bijschaven en updaten van
de oorspronkelijke serie geen
werk was. De incongruentie bin
nen de oude reeks was te groot:
het ene deel legde een zwaar
accent op de biografie, het ande
re juist op de analyse van het
werk.
Het was duidelijk dat de serie
vanuit één gezichtspunt opgezet
zou moeten worden. Eén formule
kwam ten grondslag te liggen
aan elk deel in de reeks.
Naslagwerken
1. De boeken moeten bruikbaar
zijn als naslagwerken. Een derde
deel van de inhoud van ieder
deel is derhalve van documentair
karakter:
oeuvre-catalogus
chronologisch overzicht bio
grafische feiten plus historische
feiten
bibliografie
encyclopedisch personenregis
ter
2. Het biografische gedeelte is zo
veel mogelijk gestoeld op con
temporaine geschreven bronnen,
waaruit ruim geciteerd wordt:
brieven, dagboeken, recensies,
ooggetuigeverslagen.
3. Gestreefd is naar ontmytholo-
De delen van Gottmers Componis
tenreeks kosten 37,50 perstuk. Bij
aankoop van de hele reeks 32,50.
De roman 'Death of a Schoolboy' van de Amerikaans/Neder
landse auteur Hans Koning (Hans Koningsberger, Amsterdam
1924) is in het Nederlands vertaald onder de titel 'De Dood van
Gavrilo Princip'.
Sarajevo 1914, de revolutionaire daad van de schooljongen
Gavrilo, de Eerste Wereldoorlog: we hebben het allemaal op
school geleerd, maar de gebeurtenissen in de jaren '90 worden
die onwerkelijke geschiedenlessen heel reëel.
In 'De dood van een schooljongen' beschrijft Koning beeldend
en begrijpelijk de ingewikkelde wereld van Serven, Kroaten,
Bosniërs, Oostenrijkers, islamieten en Turken. Een boek dat je
met andere ogen leest, nu je weet wat er er in die regio aan de
hand is.
Hans Koning: 'De dood van Gavrilo Princip' en 'De Petersburg-Can
nes Express'. Beide uitg. Meulenhoff. Prijs 34,90.
Door Johan Diepstraten
In het slothoofdstuk van de
verhalenbundel Vijf broden en
drie vissen zet Hermine de
Graaf haar mannelijke hoofd
personen bij elkaar op een zon
nig caféterras. Ze wil achterha
len of de beschreven geschiede
nissen anders verlopen waren
als de mannen in de verschil
lende verhalen iets meer begrip
hadden getoond voor de vrou
wen.
Het is een aardig literair spel
waarmee Hermine de Graaf
zich inlaat: verzonnen figuren
worden opgevoerd als onafhan
kelijke lezers die een oordeel
hebben over fictieve gebeurte
nissen waar zij zelf onderdeel
van uitmaken. Op deze manier
kan de schrijfster commentaar
geven op haar eigen verhalen
bundel, wat in de verhalen zelf
onmogelijk is.
Veel zin hebben de mannen er
niet in: „Het is toch te zot om
met wat randfiguren uit je ge
schiedenis op een terras te gaan
zitten praten over een stelletje
neurotische wijven omdat wij
toevallig de enige mannen in de
marge van de gebeurtenissen
waren!" luidt één van de ver
wijten. Hoewel ze in de verha
len inderdaad niet echt promi
nent aanwezig zijn, blijken ze
op het caféterras veel inzicht te
hebben in him literaire functio
neren en de rol van de schrijf
ster: „Zij heeft alle touwtjes
stevig in handen. Zij is almach
tig deze middag en zal niet
schromen ons zonder gewetens
wroeging allemaal op te han-
gen.
Deze beschuldiging, die Hermi
ne de Graaf in de mond van één
van de mannen legt als kritiek
op haarzelf, komt verdorie nog
uit ook. Op de laatste pagina
blijkt dat de mannen geen en
kel benul hebben van waar het
in de verhalen om draait. Voor
'een dieper begrip van de ge
beurtenissen' hoef je bij hen
niet aan te komen, luidt de
ongeloofwaardige slotconclusie
van Vijf broden en drie vissen.
Epilepticus
Haar vorige roman, Alleen de
heldere uren, was een niet hele
maal
geslaagde roman met 'de toon
van een venijnige parodie op de
mannenmaatschappij'. Is Her
mine de Graaf inmiddels wat
extremer geworden? De gast
vrouw, haar alter ego op het
caféterras, in ieder geval wel.
„De woorden van de apostel
Paulus, die een halfgare epilep
ticus was, werken in onze cul
tuur nog steeds door. De aan
wezigheid van vrouwen wordt
nog steeds gedoogd mits ze hun
mond houden, het gelaat be
dekken en geen aanstootgeven
de houding aannemen. En dat
alles doen de vrouwen in de
verhalen die jullie gelezen en
gehoord hebben allemaal an
ders en dat is zeker hun zon
de."
De lezer vraagt zich verbaasd
af of Hermine de Graaf inmid
dels is toegetreden tot de meest
starre variant van de feministi
sche geloofsbeweging. Het is
onmogelijk om in dit citaat ook
maar een greintje ironie te be
speuren. Het getuigt ook niet
echt van nuance om de verha-
Hermine de Graaf: radicalisering fnuikend voor literair gehalte
len op de achterflap te karakte
riseren als een zoektocht naar
de waarheid in een hebzuchtige
wereld, waarin de symboliek
van het bijbelverhaal over de
wonderbaarlijke voedselverme-
nigvuldiging is vergeten. Het is
allemaal iets te extreem, denkt
de lezer, precies zoals de vrou
wen in het leven staan.
Nieuw in de opzet van de bun
del die uit tien verhalen be
staat, is dat de eerste vijf in het
tweede gedeelte een vervolg of
een spiegelbeeld krijgen. In
eerdere bundels verwezen ver
halen soms naar elkaar, maar
nu is het verband dwingender.
De perspectiefwisseling geeft
een extra dimensie aan de op
het eerste oog losse verhalen.
Het beste werkt dat in de com
binatie van verhaal twee en
negen: Herbert en Eva wachten
in een vakantieoord in Portugal
op de komst van dochter Mir
jam in wie ze hevig teleurge
steld zijn. „Ze is niet wat we
hoopten dat ze worden zou. Het
is toch niet vreemd dat je van je
eigen dochter meer verwacht
dan ze waarmaakt," klinkt het
aan het begin. In het spiegelen
de verhaal vanuit het gezichts
punt van Mirjam wordt duide
lijk waarom ze zo lang heeft
geaarzeld om met haar doch
tertje af te reizen naar haar
ouders. Door te kiezen voor
twee vertelinstanties krijgt
Hermine de Graaf de conflictu
euze moeder - dochter relatie
zeer helder.
Dit thema is al te vinden in
haar debuut Een kaart, niet het
gebied (1984J, maar evenzogoed
in De zeevlam (1985) en Aan
klacht tegen onbekend (1987).
Telkens weer kiest Hermine de
Graaf partij voor de lastige
meiden op weg naar hun vol
wassenheid. Dat gebeurt nu
ook in Vijf broden en drie
vissen. In plaats van de mannen
had zij wellicht beter alle moe
ders aan het einde ter verant
woording kunnen roepen, want
uit de verhalen blijkt dat zij het
minste begrip hebben voor de
dochters die niet langer meer
kind willen blijven. Begrip en
onbegrip, vrije wil en keuze
vrijheid zijn vier wezenlijke be
standdelen die op vrijwel al
haar verhalenbundels van toe
passing zijn. In de literaire we
reld van Hermine de Graaf
wordt er constant aangeklaagd,
gevochten en gestreden om een
eigen plek en altijd weer zorgt
zij voor eigenzinnige oplossin
gen.
De opening en de afsluiting van
FOTO RONALD HOEBEN
Vijf broden en drie vissen beho
ren wat dat betreft tot de sterk
ste. Heel aandoenlijk is het be
gin waarin een naamloos meisje
na een motorongeluk in een
ziekenhuis belandt en sterft. De
internist verscheurt in één ruk
het donorcodicil uit het medail
lon om haar hals 'omdat ze te
jong is, omdat hij haar verder
heel wil houden.' In het slotak
koord blijkt dat de broer van
het overleden meisje op een
nier van zijn zusje zit te wach
ten. „Als ik achttien jaar ben,
mag hij er één van mij hebben.
Door de nier die ik overheb,
ben ik voorlopig onaantast
baar. Ze moeten wel van me
houden." Het was Monica's
manier om haar vrijheid te be
vechten totdat er wreed werd
ingegrepen.
Het werk van Hermine de
Graaf is, met uitzondering van
de roman Alleen de heldere
uren waarin zij koos voor een
man als hoofdpersoon, vrij con
stant en van hoog niveau. Je
mag hopen dat ze niet nog meer
radicaliseert, want dat is, zo
leert de geschiedenis, fnuikend
voor het literaire gehalte.
Hermine de Graaf: 'Vijf broden
en drie vissen'. Uitgeverij
Meulen -
hoff. Prijs: 34,50.
Door Muriël Boll
'Niets in de kunst mag moedwil
lig' en 'Niets in de kunst mag
toeval zijn', twee uitspraken van
Edgar Degas, de schilder die
ontelbare danseressen heeft ge
schilderd. En ruiters te paard.
De overeenkomst tussen die
twee? De beweging, de gratie en
de spierkracht: die wilde Degas
zo goed mogelijk uitdrukken.
„En", schrijft Anne-Marie in Ik
hou van het ballet van Degas,
„hij zou er het liefst tot in het
oneindige aan doorwerken".
Daarom kon hij moeilijk afstand
doen van zijn werk. Als Degas
iets had verkocht, probeerde hij
het weer in handen te krijgen.
Zogenaamd om het te verbete
ren, maar vaak zag de eigenaar
het werk niet meer terug.
Het boek heeft dezelfde opzet als
Ik hou van de tuinen van Monet,
een combinatie van fictie en fei
ten. Tom van Beek heeft ervoor
gekozen om het verhaal over
leven en werk van de schilder uit
de doeken te doen via het dag
boek van Anne-Marie. Die kap
stok was eigenlijk niet nodig
geweest, hoewel je door haar
enthousiasme soms beter gaat
kijken naar de afbeeldingen.
Anne-Marie houdt meer van le
zen dan van sport. In de biblio
theek ontdekt ze een boek over
Degas en ze raakt helemaal in de
ban van diens impressionistische
schilderijen. Dat wordt nog eens
versterkt doordat haar vriendin
Sandra op ballet zit. Wat Anne-
Marie op de schilderijen ziet,
vindt ze terug in de balletlessen
van Sandra. Toch komt de lezer
niet zo veel te weten over dansen
en ballet. Je komt vooral iets te
weten over de manier van wer
ken van Degas. Soms maakt hij
eerst een foto, die hij natekende.
Soms maakte hij gelijk potlood
schetsen, die hij heel precies op
doek vergrootte om ze vervol
gens in pastelkrijt uit te werken.
Dergelijke wetenswaardigheden
worden afgewisseld met de be
schrijving van een balletvoor
stelling, een spreekbeurt en ge
kibbel tussen Anne-Marie en
haar broertje David die Degas
een danseresjesgluurder noemt.
Dan is er nog een tekenleraar die
boeiend kan vertellen, en een
balletjuf die de twee vriendinnen
meeneemt naar een grote Degas-
tentoonstelling in Parijs.
De illustraties zijn, net als de
tekst, een combinatie: reproduc
ties en foto's, verbonden door
vriendelijke tekeningen van
Thea Peters. Die tekeningen voe
gen weinig toe aan het geheel en
zouden, net als de dagboekvorm,
uitstekend gemist kunnen wor
den. Er is kennelijk voor geko
zen met het idee informatie
luchtig te kunnen presente-
ren.Zonder die lapmiddelen was
het verhaal wellicht sterker ge
weest. Niettemin is het een aar
dig boek.
Marita
In De dikke danseres van Anton
van der Kolk wordt het dansen
er ook met de haren bijgesleept.
Marita is een half jaar geleden
met haar moeder uit Costa Rica
naar Nederland gekomen. Nu
wonen ze bij Erik. Marita heeft
het Nederlands vlot opgepikt en
ze kan naar school. Ze papt op
een vrolijke, onbevangen manier
aan met jan en alleman
Jamila is haar Marokkanse
Iet
dan»
vriendinnetje. Als
met rood geverfde
school komt (dat hoort bij
Marokkaans feest) vindt nu
dat zo mooi, dat ze haar hu
met nagellak verft. Ze is ook
beetje jaloers op de mooieho
doek van Rachida. Die t
ook, maar ze ontdekt dat
niet handig is als je
wilt worden. Al die uitingen
verschillende culturen ko
terloops en heel natuurlijk
sprake. Het aardige is dat j
ziet door Marita's ogen:
sprake van iemand met
haar, van een schooljuf di
de haverklap 'gezellig' zegt
Marita trouwens direct o
neemt.
Marita vindt het leuk in
straat waar moeders met
ren buiten zitten te breien, n
dat krijgt niet meer nadruk
het klasse-uitstapje naar d<
derboerderij. Geen sprake
van positieve discriminatie,
Het wilde dansen van M
moet kennelijk als rode d
dienen. Dat wil maar niet
ken, er staat altijd wel iets in
weg in Nederland. Camila
kowski maakte vrolijke,
compliceerde illustraties b
verhaal.
Springlevend
Van der Kolk schrijft soepel
helder, zonder veel omhaal
woorden maakt hij van
een springlevend kind mi
eigen kijk op de wereld. 1
laatste kwam nog meer toll
drukking in het eerste boek|
Van der Kolk over Mar
schreef, Een pelikaan op stnj
waarin Marita nog maar o
Nederland is. Dus zijn de ij
tuurverschillen voor een r
uit Zuid-Amerika nog c
der: water uit de kraan, sap
een pak en een slot op d
Voor dat boek krijgt Van
Kolk volgende week de
Smelik-IBBY-prijs,
voor een boek dat bijc
meer begrip tussen de divej
culturen in Nederland.
Tom van Beek en Thea P
hou van het ballet van Deg
Ploegsma. Prijs 24,95.
jaar,
Anton van der Kolk: 'De dikke"
seres. III. Camilla Fialkowski. I
Van Goor. Prijs 24,90. Van:
jaar.
SERIE Dvorakconcerten in
ïTSingel in Antwerpen belichtte
t nu toe vooral de kamermu-
Tot slot volgen concerten
net symfonische werken. Het
«lharmonisch Orkest van
Baanderen o.l.v. Arpad Joo
zaterdag 23 april in de
blauwe zaal de Ouverture Othel-
een dramatische ballade, de
ende symfonie en tien Bijbel-
iederen gezongen door bariton
(aron Windmüller. Dvorak ver-
ijndt in dit werk traditionele
erkharmonieën met elementen
it negro spirituals en Indiaanse
iiiziek.
dezelfde avond is er in de Elisa-
iethzaal in Antwerpen een
roots concerten met oude en
Jeuwe succesnummers van de
roep Clouseau.
n de Elisabethzaal deze week
logdrie opvoeringen. Zondag 24
iprii om 11-00 uur verzorgen de
eerlingen van stedelijke acade
mes voor muziek, woord en
ans een aperitiefconcert. Maan-
ag 25 april speelt de Nationale
jpera van Kichinew o.l.v. Andre
[eve de opera La Boheme van
Puccini en een dag later
irengt hetzelfde gezelschap Ri-
iletto van Verdi.
lent
kamerorkest I Fiamminghi
„eelt zaterdag 24 april in het
X in Gent werken van Elgar,
jaikovski e.a. France Springuel
lelliste) neemt de soli voor haar
ekening. Deze celliste speelt
ondag 25 april om 11.00 uur in
et museum d'HondtóDhaenens
Sint Martens-Latem met het
rtis-Kwartet werken van Von
febern en Schubert.
;an
het conservatorium verzorgt
gemengd koor Cantabile
l.v. Jos van den Borre een
imantisch concert met werken
Schubert, Mendelssohn,
chumann en Brahms. Martin
aay (gitaar) en Eeva Koskinnen
riool) spelen eigentijdse werken
an Michans, Meijering, Kruis-
rink en Takemitsu in het Logos
'etraeder op donderdag 28 april
o diezelfde avond verzorgen Jo
an Huys (orgel) en P. van Heyg-
en om 20.15 een recital met
7de eeuwse muziek in het Bijlo-
:emuseum.
Door onze redacteur
Camiel Hamans
Twee regels, twee titels, zeven
psalmen en twee volledige ver
zen, is dat genoeg voor de recht
vaardiging van een bestaan? Bij
Martinus Nijhoff leek er meer te
zijn: twee vuistslagen in het
gezicht van Du Perron, een
glanzende carrière als reserve
officier, vrouwengeschiedenis
op vrouwengeschiedenis en des
ondanks een. formeel huwelijk
tot vrijwel aan de dood, twee
redacteurschappen van 'De
Gids', een verwonding op de
Grebbeberg, landelijk erkende
gelegenheidsgedichten voor als
weer een vorstin of prinses iets
had te vieren en zo voorbeeldige
vertalingen dat de Martinus
Nijhoffprijs nog de hoogste be
kroning is voor een herschep
per.
Toch is er van Martinus Nijhoff
nauwelijks wat over. Een verlo
pen postzegel en een straatje in
een Amsterdamse slaapbuurt; in
Den Haag en Utrecht, zijn beide
andere grote woonplaatsen,
niets. Nijhoff is deze week hon
derd jaar geleden geboren, hij is
ruim veertig jaren dood.
Hij leeft voort als de schrijver
van het onbegrepen 'lees maar,
er staat niet wat er staat' en de
van zijn auteursnaam losge-
zong'Lees maar, er staat niet
wat er staat', de uitdrukking
'een geur van hoger honing', is
nog bekend vanwege 'Het stee-
nen kindje' en 'Het kind en ik'
en wordt nog geciteerd met 'De
wolken' en vooral met zijn 'De
moeder de vrouw' vanwege het
onvergetelijke begin 'Ik ging
naar Bommel om de brug te
zien'. Verder is Nijhoff een mo
nument van Verzameld Werk.
In de literatuurgeschiedenissen
wordt hij geroemd vanwege zijn.
gedurfde combinatie van klas
sieke versbouw en modernisti
sche motieven. De pagina's lan
ge, in bijna spreektaal gestelde
en met uiterst simpele rijmklan
ken werkende gedichten Awater
en Het uur U gelden als een stap
op weg naar het experiment.
Wie de verzen nu leest krijgt het
gevoel een 20e eeuwse versie
van de 'Jaromir-cyclus' van
Staring in de hand te houden.
Aardig voortkabbelende vertel
lingen, waarin ongetwijfeld een
diepere waarheid verscholen
ligt, anders zouden ze indertijd
niet zo veel stof hebben doen
opwaaien, maar een diepzinnig
heid die nu niet meer werkt.
Zoon
Het aardigste aan Het uur U is
de opdracht: 'Voor St. Storm'.
'Storm' is Faan, zoon uit het
officieel 34 jaar volgehouden
huwelijk met A.H. (Netty)
Wind, een vrouw niet gemaakt
voor mannen en die nog enige
eigen bescheiden bekendheid
geniet vanwege haar roman
Twee meisjes en ik, waarin 'ik'
een vertellende, oudere man is.
Adriaan Roland Holst, altijd in
voor een toepasselijke vondst,
beschreef de relatie tussen de
echtelieden Nijhoff met 'wie
wind zaait, zal storm oogsten'.
Voldoende aanleiding voor de
zoon om de naam St. Storm te
gebruiken als schuilnaam voor
zijn fotografische arbeid.
Faan had zijn vader een droom
verteld. Die werd de aanleiding
en het verhaal voor Het uur V.
Een bekende werkwijze van
Nijhoff. Voor zijn eeuwig ge
bloemleesde gedicht 'De moeder
de vrouw' is hij nooit zelf naar
Zaltbommel geweest. Het is een
herinnering van zijn vriend
Hans Philips, studiegenoot tij
dens Nijhoffs tweede academi
sche opleiding, nu in Utrecht en
in de Neerlandistiek, nadat hij
zich al jaren tevoren in Amster
dam met goed gevolg in de
rechten had bekwaamd. Philips
moeder woonde in Zaltbommel.
Op een dag bezocht hij haar
samen met Victorine Hefting, de
latere echtgenote van de uitge
ver Bert Bakker en directrice
van het Haagse Gemeentemu
seum. Het was een zonnige dag,
zodat er in het gras langs de
rivier thee gedronken kon wor
den. Een schip voer onder de
brug door met aan dek een m
volledig zwart geklede vrouw.
Psalmen zong ze niet. Dat
kwam pas maanden later, toen
hij de slotstrofe vond:
en wat zij zong hoorde ik dat
psalmen waren.
O, dacht ik, o, dat daar mijn
moeder voer.
Prijs God, zong zij, Zijn hand
zal u bewaren.
De associatie met zijn moeder,
hoeveel maanden piekeren en
zwoegen die ook gekost heeft, is
voor de hand liggend. Johanna
Alida Seijn, echtgenote van de
vermogende Haagse uitgever en
boekhandelaar Wouter Nijhoff,
was een door religie gegrepen
vrouw. Eerst als zwarte heilsol
date, naderhand als roomsche
bekeerlinge.
Nijhoff is, zeker in zijn eerste
jaren, de dichter van tuinfees
ten, guirlandes, serres en wa
randes. Vers op vers klinkt er
muziek tussen lampions in ga
lante wandeldreven of hangen
er melodieën over het rieten
ameublement van tuinkamers.
Claudien, jij speelt piano, en ik
zit
In de warande, en luister naar
het zingen
Uit het innig hart der stille
dingen,
En luister naar de stem der
nacht die bidt
is het begin van 'Fuguette', een
sonnet dat bedoeld was opgeno
men te worden in de bundel die
op 16 mei 1916 verscheen ter
gelegenheid van het huwelijk
van Netty en Pom, zoals Nij
hoffs koosnaam in huiselijke en
vriendenkring luidde.
Het gedicht is pas jaren later
gepubliceerd. Wellicht omdat
met Claudien verwezen werd
naar jonkvrouwe Claudine Wit-
sen Elias, een m-
usicienne/voordrachtskur-
stenares met wie Nijhoff een
innige verhouding had. Tegen
deze veronderstelling pleit dat
in de bruilofsbundel nog wel
'Tempo di menuetto' bleef
staan, opgedragen aan dezelfde
Claudine:
De volle weelde van een melo
die
Breekt uit het hart van de piano
open.
Ik zie je bleeke stille handen,
die
Over de witte en zwarte toetsen
loopen.
Ons is een grooter leven niet
bereid:
Een mensch die danst al weet
hij zich gehavend
De weelde van de melodieën
schreit
Uit de piano door den glans der
avond.
Of mocht dit zesstrofige vers
wel, omdat het een afscheids
lied leek voor de nimmer wettig
verkregen beminde?
Nijhoffs relaties kenmerkten
zich door een zekere chic, zoals
passend is bij een aanzienlijk en
druk bezet, maar nooit, op Ml
na-oorlogs OK W-adviseur-1
schap na, om den brode gewerstl
hebbend heer. Eind 1923 wero
hij intens verliefd op de te Pa-1
rijs wonende Nederlandse
schrijfster Emmy van Lokhorst-1
In zijn Utrechtse studiejaren,
hij woonde al tijden apart wijl
echtgenote en zoon, kwam
nader tot de patriciate class®
Jootje, bijgenaamd Kees,
Dam van Isselt. Naderhand Ijl
hij een diepe band met8
Frans-Nederlandse chtason*|
re Georgette Hagedoorn^
wie hij vlak voor zijn
een tweede huwelijk
En er waren nog 1
meer.
Profetisch
Desondanks is Nijhoff niet I
dichter van l'amour en luch'.B f
heid. Hij heeft een goc
opdracht, die weliswaar
taald moest worden in gev'
mensentaal, maar even
profetisch. „Elk goed gel
bevat de confrontatie van P I
heelal en inwendigheid, 11 I
hij in november 1935 de cur I
ten'van de Enschedese vo I
universiteit voor. „Proza '6
boren uit het verlangen va I
mens de buitenwereld te r
kennen." Het is een Pr0"uc
uitademing, van verontreWe
lucht. j
„Poëzie geeft antwoord P
vraag: hoe staat het roe l
inwendig." En vandaar d
gedicht rekening houdt rn js
ritme van de inademing- I
een gevecht van zuivere
en verontreinigde articuia
VERVOLG GIDS-D4
IT CONCERT dat de werk-
lep koffieconcerten zondag in
ris laat plaatsvinden wijkt af
a het gebruikelijke genre,
londharpist en mondboog-spe-
r Phons Bakx en blokfluitiste
petra Kwekkeboom 'verzorgen
programma met onder meer
lerikaanse, Schotse en Ierse
lelodieën.
'e mondharp is de specialiteit
"n de in Sluis geboren Bakx.
j schreef een standaardwerk
er dit kleine boventooninstru-
ient en houdt zich sinds 1986
ezig met studies en projecten
'an cultuur-antropologische
rad, waarin de mondharp cen-
'aal staat.
Ik van die projeten bracht hij
de VPRO-radio. In 1987
'ratte hij het Middelburgs
'ondharp Ensemble op en twee
'ar geleden het gelegenheidsen-
emble Gengénggonggan, dat
Inspireert op de traditionele
'®s en muziek uit Indonesië. De
raste jaren gaf Bakx mond-
!TEVIGE NUMMERS van onder
it u6n PowIe, Clapton, maar
"Herman Brood, REM, Black
en Lenny Kravitz staan
?P het
repertoire van coverband
Wense D'afficher.'
staat ^®euws~Vlaamse groep be-
a' nrim tien jaar en de
L;;te handleden deden daar
toe,.. ervaring op in diverse an
ion ^roePen die verschillende
'1™ muziek speelden. De le-
"iUemV05 Culbo (zang/gitaar),
iCn t fnebo° <zanS>' Co van
'Peter a gllaar/toetsen en zang)
Schei fk ?eu (drums) en Coert
itormÜ! (has). De groep speelt
L® ond in café De Ster in
'^terdag 23 april.
ILmburo^ bewaarde geheim van
Ht.Ze t ae Popgroep Rowwen
lie snnrfi? volgende week op in
aantal m. ®ouhurg. Na een
Jrader mvertuigende optredens,
jafsluitiriCTSr 0p PinkPop en als
LS de Amsterdamse
Ne ianr1' jert de groep het ge-
Me do°r en trekt overal
Ze als Souburg hebben
j brothers 6 ®asten The Cactus
ftie uit vt e®n zevenmansforma-
wnrIUle' Het voorPr°-
ordt verzorgd door de
l
