De imam bereikt vaak meer dan justitie of dokter'
t
«De zwarte Afrikaan is ongeneeslijk religieus."
Protestanten huiverig voor
Europese kerkfederatie
DE STEM
GEESTELIJK LEVEN
Jslamitische geestelijke verzorging is een maatschappelijk belang
Dansende kerk
van Afrika
voelt zich
gekoloniseerd
door Rome
Protestantse stem in Europa
zwak door ontbreken
van Europees gezicht
APRIL 1994 D®
■rei op een vraag over
foto ncrv
Olivier vraagt zich af
leerauto zit. Charlotte
Itjes landt. En Ricky k
ïtiepaarden. Jojanneke
net nieuwe familieprol
bord. De NCRV begint
[king van het populaire
Wever woont' stellen
Gelder neemt de rol
blfilm uit 1965. Regie:
Christopher Plummer
1938: In het klooster
/laria het moeilijk zich
kloostertucht. De abdis
lis gouvernante in het
Ire taak, maar al snel
I. Maar ook de baron -
|e charmes van Maria.
uit 1979. Regie: Francis
Indo, Robert Duvall en
lime bijeenkomst krijgt
1de Tangrivier naar het
j reizen. Zijn doel is het
|z, een hoge officier die
|en waar schrikbewind
djaanse jungle.
1990. Regie: Bradford
hd McRaney en Patti
len voor het leven. Ze
Jinderen van dezelfde
lar kunnen opschieten.
l?r hij ontdekt dat zijn
r zakenreizen buiten de
Iwen, wanneer er steeds
lit 1990. Regie: Roger
[Tim Robbins en Pame-
[aatjes en een losbandi
gs kwijt te raken. Zijn
jon zijn beschermer van
In hij en de rest van de
poerd door een doorge-
naressen, waardoor hij
pit 1984. Regie: Richard
Beverly D'Angelo en
Sirola en zijn vriendin
Iweg naar een nieuwe
It zich een lijkkist met
de safe van haar vader
Sar veilig verstopt te
poeten.
ZATERDAG 2 APRIL 1994
foto dijkstra
euws. 11.05 Van harte. 12.05 Bra-
ints nieuws. 12.07 Extra
ng in het kader van de Dag va
et landschap. 13.05 Braba™s
euws 13.07 Dag van het la™'
vervolg 14.04 Langs de np
padi'o 1). 16.25 Omroep Branam
port. 16 30 Radio 1. 17.07-18.UU
rabant Sport
OMROEP ZEELAND
NP-nieuws: zie Radio
2.00-18 00 Pasen bij Omroep
ind
Symposia hebben bijna
altijd een signaalfunctie.
Zo ook het symposium
'Islam en geestelijke ver
zorging' op maandag 11
april in de Nieuwe Kerk
in Amsterdam. Of mos
lims in ziekenhuizen,
verpleeghuizen, bejaar
denoorden en gevange
nissen geestelijke verzor
ging kunnen krijgen, be
rust nu nog op toeval.
Dat mag het niet blijven.
Voor de moslims niet,
maar ook voor de samen
leving als geheel niet. Is
lamitische geestelijke
verzorging is ook een
maatschappelijk belang.
'De imam bereikt vaak
meer dan justitie of psy-
chater', is de boodschap
vanCoskun Cörüz.
Door Jan Bouwmans
Amsterdam - Coskun Cörüz
grijpt rechts op zijn bureau naar
het papier. Het artikel is hem net
gisteren toegestuurd. Het gaat
over samenwerking van de
Utrechtse politie in het district
Marco Polo met de imams ter
plaatse. Het komt uit onverdach
te koker: een beleidsmedewerker
van de politie.
Hij leest voor: „'Verwachtingen
van inschakelen imams bij pre
ventie van criminaliteit onder
allochtonen lijken veel te hoog
gestemd'. Zo heette het nog in
oktober 1991 boven een artikel
over criminaliteit onder allocht
one jóngeren. Nu, ruim twee jaar
later, kan deze kop volgens de
Utrechtse politie de prullebak
in. Want in het district Marco
Polo worden imams bij tal van
zaken betreffende allochtonen
betrokken. En met succes!"
Hij legt het papier opzij en leunt
weer wat achterover. 'Wat moet
ik daar nog aan toevoegen?',
staat op zijn gezicht te lezen.
Coskun Cörüz was tot voor kort
de voorzitter van de Islamitische
Raad Nederland. Hij is nog
steeds voorzitter van de Stich
ting Bijzondere Leerstoel Islam.
Deze stichting organiseert, sa
men met de Amsterdamse Raad
van Kerken en het hoofdstedelij
ke centrum voor buitenlanders
waar Cörüz consulent is, voor
maandag 11 april in de Nieuwe
Kerk in de hoofdstad het sympo
sium 'Islam en geestelijke ver
zorging'.
Invloed
Moslims, vertelt hij, hechten
grote waarde aan geestelijke
verzorging. Ook de jongeren. „U
moet de invloed van de imam
niet onderschatten. De preek van
de imam doet een jongere meer
dan de preek van een vader. De
imam bereikt heel vaak meer
dan justitie."
Beschikbaarheid van islamiti
sche geestelijke verzorging in ge
vangenissen is met andere woor
den evident van algemeen be
lang. Maar niet alleen in gevan
genissen. Cörüz: „Het aantal
moslims met psychische klach
ten neemt de laatste tijd schrik
barend toe. De imam zou zeker
in hun behandeling betrokken
moeten worden. Hij vermag
vaak ook meer dan de psychia
ter. Daardoor wordt de duur van
de behandeling bekort."
Gebedsruimte
De beschikbaarheid van geeste-
De moskee is het centrum van de moslimgemeenschap
lijke verzorging voor moslims in
ziekenhuizen, verpleeghuizen,
bejaardenoorden, de krijgsmacht
draagt er niet weinig toe bij dat
zij zich in onze samenleving
thuis voelen. Dat er in het zie
kenhuis een islamitische gebeds
ruimte is, betekent voor de mos
limpatiënt dat er aan hem ge
dacht is, dat zijn omgeving hem
serieus neemt. Dat geeft het
geoel van erbij te horen. Dat
bevordert de integratie in de
samenleving natuurlijk enorm.
Maar de praktijk ziet er even
FOTO GERARD VAN OFFEREN
anders uit. Of er ergens geeste
lijke verzorging beschikbaar is
voor moslims, berust bijna over
al op toevallige contacten tussen
een zorginstelling en de plaatse
lijke moslimgemeenschap. Er is
dan ook meestal sprake van inci
dentele hulpverlening. Dat ligt
aan de moslimgemeenschap zelf.
Die heeft er geen werk van ge
maakt. Maar ook de zorginstel
lingen zijn zich nog te weinig
bewust van het belang, dat zij
zelf hebben bij een goede voor
ziening op dit gebied. De tijd is
echter rijp voor verandering,
meent Cörüz. Ook dat is een
signaal, dat met het symposium
wordt afgegeven.
De tijd is rijp, maar vooral de
moslimgemeenschap is er rijp
voor geworden om zelf de hand
aan de ploeg te slaan. De mos
lims zullen het meeste immers
zelf tot stand moeten brengen.
Daar laat de heer Cörüz geen
enkel misverstand over bestaan.
De scheiding van kerk en staat,
waarover minister Hirsch Ballin
op het symposium zal spreken, is
ook voor de moslims in Neder
land een gegeven, waaraan niet
getornd wordt. Cörüz spreekt
zelf van een verworvenheid. Hij
is opgegroeid in Nederland en
heeft een universitaire opleiding
achter de rug.
De moskee is het centrum van
elke plaatselijke moslimgemeen
schap. Geestelijke verzorging op
poten zetten kan dan ook niet
buiten de plaatselijke moskee
om. In de besturen van de mos-
keeverenigingen begint de eerste
generatie plaats te maken voor
jongeren die hier hun toekomst
zien. Dat brengt het hele inte
gratieproces in een stroomver
snelling. De jongere generaties
ontwikkelen naast een economi
sche ook een sociale, maatschap
pelijke, cultureel-religieuze
identiteit. En zij willen daarin
investeren. Zij richten islamiti
sche basisscholen op. Dat is het
grote verschil met hun ouders.
In de stroomversnelling veran
dert ook de rol van de imam
sterk. Coskun Cörüz vergelijkt
de situatie met tien jaar terug.
Toen beperkte bijna elke imam
zich in zijn werk tot het voor
gaan in gebed en koranonder
wijs. Daarnaast zegende hij hu
welijken in en werd te hulp
geroepen bij huwelijksproble
men. Dat kon ook, omdat veel
moslims toen nog steeds van
plan waren naar hun land terug
te keren. Toen viel in de moskee
het woord 'integratie' bijna
nooit.
Nu gaat er bijna geen vrijdag
preek voorbij, of de imam wijst
op het grote belang van integra
tie en geeft aan dat het onder
wijs daarvoor het fundament is.
Stuur je kinderen met andere
woorden naar school, want het
vergaren van kennis is volgens
de islam de hoogste waarde in
dit leven.
Preken
Die boodschap komt volgens
Cörüz gigantisch over. In de
moskeeën worden nu ook steeds
meer voorlichtingsbijeenkom
sten gehouden over schoolkeuze
na het basisonderwijs. De pre
ken in de moskee krijgen ook een
sociale en maatschappelijke in
houd. En het werk van de imam
verbreedt zich tot dat terrein.
Imams van eigen bodem worden
daarom steeds noodzakelijker,
stipt Cörüz aan.
Islamitische geestelijke verzor
ging moet nog helemaal opge
bouwd worden. Maar de moslims
hoeven het wiel niet opnieuw uit
te vinden. Ze kunnen leren van
christenen, joden en humanisten.
Ook dat wil het symposium los
maken.
*T-shirts verkondigen de blij
de boodschap
FOTO'S PAUL DE SCHIPPER
Boor Paul de Schipper
i Vanaf 11 april komen in Ro*
me ruim 160 Afrikaanse bis
schoppen bij elkaar. Dan be-
Shit, op Europese bodem, de
Afrika-synode. Het is een ui
tat belangrijk moment voor
he toekomst van de bloeiende
'Zwarte kerk, die het geloof
'5,et uitzingt en uitdanst.
.De bisschoppen worden ver
gezeld door bijna zestig
.waarnemers en deskundigen
j uit het zwarte continent.
^aar n°g voor de kerkvergade-
®ig opent, staat er al teleurstel-
mg op de gezichten van de als
^geneeslijk religieus bekend
taande Afrikanen. Immers, wat
ewi hoopvolle 'onvervalste Afri-
aanse gebeurtenis' had moeten
1 orden, is nu al bijna ontaard
j?steriel Vaticaans model.
e ^taanen wilden de toestand
an hun kerk bespreken op eigen
;®ikaanse bodem. Ze wilden
°fen thuiswedstrijd. De ge-
■™edems leert echter, dat het
Kaan niet op vreemde grond
j te spelen. Dus verhuisde
;j sy?°je naar Rome. Daar, in
Sinter W van dominante
ter, weet de Afrikaan
m }s weer' dat hij voor de
hui» van ^et Vaticaan dient te
°uigen.
logste tijd
kÜl' ls hoogste tijd dat de
van Rome de Afrikanen
te dromen en zich in te
j. i ,I?' opdat het christelijk heil
L 'dagelijks leven kan wor-
aUitgedanst en uitgezongen."
"aa'is van moraaltheoloog
rond ïn Af"?8' Hij tr0k lang
bont a' In een nieuw
tart, koe Afrikaanse
Plen' Priesters en kerk-
Lr^happen worstelen met
AfL bbele trouw oom hun
Romp n"a erfg°ed en aan Jezus,
thansent die worsteling, al-
0 voelen veel Afrikaanse
religieuzen dat. Bewijzen van
hun teleurstelling over de hou
ding van het Vaticaan vinden ze
in het 120 pagina's tellende
werkdocument voor de synode.
Van de 171 citaten zijn er slechts
vijf afkomstig uit Afrika en dat
is nog maar een kleine aanslag
op de historisch toch al zo zwaar
belaste identiteit van de Afrika
nen.
Negeren
In plaats van een aanzet tot een
volwassen discussie is het een
lijst van saaie problemen gewor
den. Het volk, de verwachtingen,
de dromen, de strijd en de ang
sten van het Afrikaanse volk
worden in een hardvochtig zwij
gen ontkend.
Daarmee negeert Rome de vol
wassenheid van de Afrikaanse
kerk. Dat terwijl paus Paulus VI
Afrika nog hoopvol betitelde als
„het nieuwe geboorteland van
Christus."
Missioloog Jan Heijke, tot voor
kort werkzaam aan de Nijmeeg
se universiteit: „De schrijvers
van het werkdocument lijken als
de dood voor meer invloed van
de Afrikaanse kerk. Het respect
en ontzag dat de meeste Afrika
nen voor de Paus hebben, wordt
door de Romeinse instelling ge
bruikt om Afrikanisering tegen
te gaan. De universele kerk is de
meetlat. Dat Afrika een bijdrage
kan leveren aan die kerk, daar
wordt niet bij stil gestaan."
Het synodestuk ontkent op bijna
beledigende wijze de Afrikaanse
cultuur. Alleen cosmetische za
ken komen aan de orde: liturgie,
liederen, vertalingen, het ge
bruik van tamtams en gewaden.
Niets echter over bijvoorbeeld
het huwelijk in Afrika. Dat hu
welijk wordt pas als voltrokken
beschouwd, als er een kind- is
geboren. Het toelaten tot de- sa
cramenten van mannen en vrou
wen die voor hun toetreding tot
de katholieke kerk traditioneel
en te goeder trouw polygaam
waren, staat niet op de agenda.
Dat terwijl tachtig procent van
de Afrikaanse huwelijken niet
overeenkomstig de kerkelijke
wet zijn gesloten. Formeel is dus
een enorm aantal Afrikaanse
katholieken uitgesloten van de
sacramenten en dat is een enorm
probleem voor de Afrikaanse
priesters.
Hangijzers
Er zijn meer hete hangijzers: de
Afrikaanse voorouderverering,
de geboortregeling, het zwager
huwelijk, de praktijken van ge-
Kerk kan gouden toekomst in Afrika oök verspelen
bedsgenezing, het agressieve is-
lam-fundamentalisme.
Jan Heijke: „Ik hoop dat er in de
schaduw van de officiële synode
ruimte komt voor Afrikaanse
theologen om hun visie op hun
kerk te ventileren. Niet alleen in
het belang van Afrika, maar in
het belang van de wereldkerk."
Koudwatervrees
De Nigeriaanse professor Obiora
Ike gaf in het najaar 1993 enkele
gastcoleges aan de Theologische
Faculteit in Tilburg. Hij is hoog
leraar politieke economie en so
ciale ethiek èn priester. Hij
noemt de angst van Rome om de
Afrikaanse kerk als volwassen te
zien, koudwatervrees: „De Afri
kaanse kerk wil haar bijdrage
leveren aan de wereldkerk. Zo'n
proces mag je niet frustreren.
Anders beroof je de mondiale
geloofsgemeenschap van een
stuk authentieke feloofsvernieu-
wing."
Vrees
Volgens Edmund Blommaaert,
als pater van de in Bavel geves
tigde Congegratie der Heilige
Harten jarenlang aktief in Afri
ka, kan de synode leiden tot een
proces van bewustwording. An
derzijds vreest hij teleurstelling,
frustratie en ontgoocheling als
de synode niet oplevert wat de
Afrikanen er van verwachten.
Blommaert: „De kerk kan de
gouden toekomst die zij nu heeft
in Afrika, ook verspelen. Of de
jeugd geboeid blijft als de kerk
zich niet beter profileert op het
gebied van huwelijk, het ambt
en geloofsgenezing is de
vraagd."
Blommaert kent veel Afrikaanse
bisschoppen: „Ze zullen zich niet
met een kluitje in het riet laten
sturen. Dat tachtig procent van
de christenen in Afrika niet ter
cummunie gaat, laat hen niet
koud, dus zullen ze uit het vuur
slepen, wat eruit te slepen valt."
Van onze redacteur
geestelijk leven
Genève - Het ontbreekt de
protestantse kerken in het
eenwordende Europa aan
een duidelijke Europese
stem. Dit in tegenstelling
tot de Rooms-Katholieke
Kerk, die beschikt over ka
nalen als de Europese Bis
schoppenconferentie en het
Vaticaan.
Op Europees niveau mag het
protestantse geluid echter niet
afwezig blijven. Maar voorstel
len tot oprichting van een Eu
ropese federatie van protes
tantse kerken zijn nogal huive
rig ontvangen. Zo ook door de
generale synode van de Neder
landse Hervormde Kerk.
De kerken menen niet alleen
zelf, dat ze in het Europese
eenwordingsproces hun partij
behoren mee te blazen. Nie
mand minder dan voorzitter
Jacques Delors van de Europe
se Commissie heeft de kerken'
daartoe meer dan eens opge
roepen. Delors verwacht juist
van de kerken een fundamen
tele bijdrage aan de vorming
van een Europese ziel als bin
dend element.
Onontbeerlijk
Dat geestelijke element is vol
gens Delors immers onontbeer
lijk. Zolang Nederlanders, Vla
mingen, Walen, Duitsers, Fran
sen, Spanjaarden, Italianen,
enz. zich niet ook voluit Euro
peaan voelen, kan een verenigd
Europa op louter economische
basis weer gemakkelijk ten
prooi vallen aan belangente
genstellingen.
De Katholieke Kerk heeft een
grote voorsprong op de protes
tantse kerken in Europa waar
het ingangen in het Europese
eenwordingsproces betreft. Via
zijn diplomatieke dienst heeft
het Vaticaan directe ingangen
in de Europese machtscentra.
Maar bovendien heeft de
Katholieke Kerk in haar Euro
pese Bisschoppenconferentie
ook een Europees gezicht. Dat
gezicht bestaat uit de voorzit
ters van de nationale episcopa
ten van alle Europese landen.
Na de val van de Berlijnse
muur was paus Johannes Pau
lus n er als de kippen bij om
dat Europese gezicht krachtig
te versterken. Daartoe diende
de bijzondere synode over Eu
ropa in Rome.
Nationaal
Het protestantisme in Europa
heeft reden om te vrezen dat
zijn stem op Europees nauwe
lijks gehoord zal worden. Het
ontbreekt het protestantisme
ook aan een Europees gezicht,
het kan niet met één Europese
stem spreken. Protestantse ker
ken zijn nu eenmaal altijd na
tionale kerken geweest. De
overtuiging dat dit niet zo kan
blijven, dat een Europees ge-'
zicht nodig is, wint veld.
De Duitse protestantse kerken
hebben nu him nek uitgesto
ken. Hun 'Evangelische Bond'
heeft alle leden van de zogehe
ten Leuenberger kerkenge-
meenschap opgeroepen om op
hun algemene vergadering ko
mende mei in Wenen de basis
te leggen voor een Europese
federatie van protestantse ker
ken. Zo'n Europees federatief
verband stelt die kerken ten
minste in staat om met één
stem te spreken over religieuze
en politieke kwesties in Euro
pa.
Leuenberg
'Leuenberg' staat in protes
tants Europa voor de overeen
komst die in 1973 werd geslo
ten en inmiddels is onderte
kend door meer dan tachtig
lutherse en calvinistische ker
ken in Europa. In die overeen
komst wordt erkend, dat de
verschillen tussen de luhtera-
nen en calvinisten hun geschei
denheid niet langer kunnen
rechtvaardigen. Sindsdien ko
men de aangesloten kerken om
de zes jaar bij elkaar voor een
algemene vergadering.
De wederzijdse erkenning be
perkt zich echter tot het theo
logische terrein. Organisato
risch is alles bij het oude geble
ven. De Duitsers vinden
Leuenberg echter een goede
uitvalsbasis voor zoiets als een
Europese kerkenfederatie. Al
leen met zo'n soort forum of
structuur, zeggen ze, kan Euro
pees-protestantse samenwer
king echt effectief worden. En
de bestaande 'Konferentie van
Europese Kerken' (KEK) is
voor een Europese bundeling
van protestantse kerken niet
geschikt, omdat daarbij alle
niet-rooms-katholieke kerken
zijn aangesloten.
Weinig bijval
Het Duitse plan heeft nog niet
veel bijval gekregen. Ook de
synode van de Nederlandse
Hervormde Kerk toonde zich
op haar laatste vergadering
huiverig voor het aangaan van
nog nauwere internationale
banden dan ze nu niet Leuen
berg en KEK heeft. Op die
synodevergadering ging het
bijna een dag lang over de
ontwikkelingen in het huidige
Europa en de gevolgen daarvan
voor de kerken. Het was ook
voor het eerst in haar geschie
denis dat de hervormde synode
zich met Europa bezig hield.
De hervormde huiver voor een
'Europese superkerk' zoals het
dan al gauw genoemd wordt,
heeft meerdere oorzaken. Een
actuele oorzaak is ongetwijfeld
te vinden in het recente 'Her
vormd Pleidooi'. Dit is een
dringende oproep van 38 her
vormden om de fusie met de
gereformeerden en lutheranen
af te blazen. De hervormde
kerk moet blijven voortbe
staan, zeggen ze, laat die ande
ren zich maar bij de hervormde
kerk aansluiten.
Identiteit
Volgens 'Hervormd Pleidooi'
kan de hervormde kerk ten
principale geen fusie aangaan
met een andere kerk, omdat de
hervormde kerk direct door
God zelf aan het Nederlandse
volk is geschonken tijdens de
Reformatie. Daardoor is en
blijft de hervormde kerk een
wezenlijk element van de iden
titeit van het Nederlandse volk.
Dit religieuze nationalisme van
God-vaderland-Oranje leeft
nog sterk in de rechtervleugel
van de Hervormde Kerk, zowel
bij de Gereformeerde Bond als
bij de Confessionele Vereeni-
ging. Het zorgt op het ogenblik
voor fikse interne spanningen.
Daar kan de Hervormde Kerk
een meegaan in een Europese
federatie even niet bij hebben.
