L
Weekend
SSMEN
:I\IS
pE STEM
»er 1994 in
ïtwerpers een
:e show zoeken
vanaf 18 jaar
i vlotte
iet een
st, wel een
er goede
tn en papier en
interesse,
:o, naar:
ISBURO
BREDA
rgieke jongedame
rogisterij „De Kroon"
De hele week ontvangen de
bewoners van een bepaalde wijk
hun post op ongeveer hetzelfde
tijdstip. Behalve zaterdags als een
scholier/hulpbesteller de ronde
doet: hij legt de route omgekeerd
af. Niemand begrijpt het. Totdat
de bewoner van een 'vroeg adres'
bij de merkwaardige hulpkracht
naar het waarom van de
zaterdagse vertraging informeert.
Dan blijkt dat de 'rechts'
gesorteerde stapel post op die dag
door een linkshandige wordt
bezorgd.
Toch is linkshandigheid net zo
gewoon als rechts. Het komt alleen
wat minder voor.
«LEERKRACHT
3S0NDERWIJS M/V
Genetische
component
veroorzaakt bij de
mens afwijking
naar rechts
Rechts verkeer?
Dat hebben we aan
de linkshandige
Napoleon
te danken
1994
ZATERDAG 19 MAART 1994
lagt iri verband met
J enthousiaste
[g Machinale
ij enkele gemotiveerde
s/ITS, MAVO of HAVO
inwerkende machines;
sxibele werktijden;
n cursussen, welke intern
t vereist.
noemde funktie,
brief aan de afdeling
iopteam wil komen versterken.
f Mavo-diploma
17 jaar.
eid tot het volgen van cursussen,
ties met recente pasfoto te
>orstraat 34,
E Dinteloord.
Door Andreas Schelfhout
é^rnót ^)tichtirufr
holiek Onderwijs
de Hubertus Ernst Stichting
n gecombineerde functie van
jur per week, waarvan 11.35
sschool voor LOM (directeur
Hooijdonk, tel. 076-653545)
e Openluchtschool voor lang-
ecteur de heer N. Kools, tel.
iide scholen zijn naast elkaar
lijnauwenstraat te Breda.
'an deze medewerker:
roegdheid M.O.-P.;
oleiding L.O.S.O.;
rvaring in het speciaal onder-
n kunnen een profielschets en
ragen bij de Openluchtschool.
gen kunnen worden verstrekt
de directeuren.
reacties kunt u vóór 10 apn'
benoemingsadviescommissie
Stichting, p.a. Rijnauwenstraat
eda.
Als het erop aankomt, gebruiken we de handigste hand
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
Met links is niks mis
Natuurlijk zitten de pret
tigste apostelen rechts
aan het Laatste Avond
maal, worden brood en
wijn met de rechter
hand gezegend, hangt
de goede moordenaar rechts op de
Calvarieberg en wordt Jezus aan
het kruis in de rechterborst door
stoken. Er is bijna geen schilderij
te vinden waarop dat anders is.
Uiteraard meldt de - christelijke -
geloofsbelijdenis dat Hij 'gezeten is
aan de rechterhand Gods vanwaar
Hij komen zal om te oordelen de
levenden en de doden'.
Is toen en daarmee alle onzin en
ellende rond linkshandigen begon
nen? Dr. Paul Eling, verbonden aan
de vakgroep Vergelijkende Fysiolo
gische Psychologie van de Katho
lieke Universiteit Nijmegen:
„Neem nou zoiets eenvoudigs als
schrijven. Je hoort nooit linkshan
digen klagen dat dat met de linker
hand zo lastig gaat. Nee, het zijn de
rechtshandigen die er problemen
mee hebben. Voor hen ziet links
schrijven er verschrikkelijk onhan
dig uit. Daarom moest tot voor kort
iedereen rechts schrijven. Dat werd
er desnoods met een latje ingesla
gen. Maar Leonardo Da Vinei bij
voorbeeld, schreef links."
Alexander de Grote, Julius Caesar,
Beethoven, Napoleon, Picasso, Bob
Dylan, Pele en Jimmy Connors zijn
beroemde linkshandigen en het rij
tje is moeiteloos aan te vullen. Da
Vinci is waarschijnlijk de be
roemdste linkshandige uit de ge
schiedenis omdat hij het spiegel-
schriftschrijven niet kon laten.
Schrijven in spiegelschrift kan een
van de neveneffecten zijn van
linkshandigheid. De Italiaanse
grootmeester cultiveerde die tech
niek. Zijn nagelaten manuscripten
bevatten vele honderden pagina's
die met omgekeerde letters en van
rechts naar links volgeschreven
zijn.
Dit zijn geintjes waar rechtlijnige
onderwijzers echter weinig van
moeten hebben. Daarom moest het
tot vorig jaar duren tot er eindelijk
één methode was ontwikkeld waar
mee links- én rechtshandigen kun
nen leren schrijven. De methode,
bedacht door drs. A. van Engen,
wordt inmiddels op ruim tweedui
zend scholen gebruikt en is een
Nederlandse primeur. Niet meer
het vreemde eendje in de bijt zijn,
moet vooral voor nog jonge links
handigen een hele vooruitgang be
tekenen.
Want ongeveer negentig procent
van alle mensen is overwegend
rechts. Een hoogst opmerkelijk
verschijnsel dat, afgezien van som
mige mensapen, nergens anders in
de dierenwereld voorkomt. Als er
al een voorkeur bestaat voor het
gebruik van de linker- of rechter
poot, dan is die voorkeur binnen de
soort gelijkelijk over beide zijden
verdeeld. Probeer het maar bij de
hond: de helft is maar moeilijk tot
het 'mooie' pootje te bewegen. De
vraag is nu niet alleen waarom dit
verschijnsel juist bij mensen voor
komt, maar ook sinds wanneer dat
zo is.
Al in de grijze oudheid waren de
meeste mensen rechts het handigst.
Onze verre voorouders die twee
miljoen jaar geleden in de buurt
van het Turkanameer in het noor
den van Kenia woonden, waren,
net als wij, overwegend rechts. Een
Amerikaanse archeoloog, Nicholas
Toth, heeft dat bewezen aan de
hand van gevonden, scherpe steen
schilfers.
Als iedere archeoloog wist Toth dat
vuistbijlen worden gemaakt door
met een steen schilfers van een
andere steen af te slaan. Nu maakt
het verschil, ontdekte Toth, of je
het slaan met de linker- of rechter
hand doet. Sla je links, dan beweeg
je je hand in een boog met de
wijzers van de klok mee. Doe je het
rechts, dan beweeg je tegen de
wijzers van de klok in. Dit komt tot
uiting in de vorm van de schilfers
die van de steen afvliegen. Rechts
handigen produceren dan (iets
meer) schilfers die aan de rechter
kant een halfrond stukje geribd
oppervlak hebben.
Voor zijn onderzoek maakte de
rechtshandige Toth zelf 125 vuist
bijlen. En inderdaad had 56 pro
cent van zijn schilfers het geribde,
halfronde oppervlak aan de rech
terkant. Van de schilfers die hij op
zeven plaatsen rond het Turkana
meer verzamelde, bleek 57 procent
rechts de karakteristieke afslag
ronding te vertonen.
Om van alles zeker te zijn,
herhaalde Toth zijn tellin
gen op een vindplaats in
Spanje, waar voorwerpen
zijn gevonden die mensen 250.000
jaar geleden hebben vervaardigd
en kwam daar tot 61 procent recht
se schilfers.
Terug naar het fenomeen dat alleen
mensen overwegend rechtshandig
zijn en om die reden de samenle
ving daarop hebben ingericht. Voor
de linkshandige minderheid is dat
in het leven van alledag vervelend.
De Canadese psycholoog Stanley
Coren vond uit dat linkshandige
golfspelers een half jaar korter le
ven dan hun rechtshandige clubge
noten. Tot het 33e levensjaar is er
niets aan de hand, maar daarna
lopen de levenskansen van links
handigen drastisch terug.
De verklaring zou kunnen zijn dat
linkshandigen vaker ongelukken
krijgen omdat ze moeten leven in
een wereld die voor rechtshandigen
is ontworpen. En inderdaad. Bij
een onderzoek waar 1.900 studen
ten aan meededen, bleek dat links
handigen 85 procent meer kans
hebben op een auto-ongeluk, 45
procent meer op ongelukken met
apparaten en twintig procent op
sportblessures.
De Canadese statisticus Max An
derson keek op zijn beurt naar
links- en rechtshandige
baseballwerpers. En jawel, links
handige werpers leven gemiddeld
langer dan rechtshandige.
Dr. Eling: „Onderzoeken als van
Coren zijn derderangs spul. Het
echte werk, dat als een sensatie
over de hele wereld is gegaan, is
afkomstig van Geschwind en Be-
han. Die twee koppelden allerhan
de ziektes, taal- en spraakstoornis
sen aan linkshandigheid. Tal van
onderzoekers namen hun resulta
ten zonder blikken of blozen en
zonder enige verificatie over. Met
links was voortaan van alles en
wetenschappelijk bewezen mis. En
het idiote is dat het hele verhaal
van Geschwind en Behan' op drijf
zand is gebaseerd."
„Wat beweerden de heren? In de
herfst van 1980 was het Geschwind
opgevallen dat bij patiënten en
gezonde proefpersonen die links
handig waren, bepaalde ziektebeel
den, waaronder immuunstoornis-
sen, in verhoogde mate voorkwa
men. Zowel bij henzelf als bij hun
familie. Daarom werd besloten om
met Behan, afkomstig uit Glasgow,
de relatie linkshandigheid en im-
muunstoornissen te onderzoeken.
Geschwind en Behan ontdekten dat
bij zuiver linkshandigen immuun-
stoornissen twee a drie keer zoveel
voorkomen dan bij zuiver rechts
handigen en leerstoornissen zelfs
vijf tien maal zoveel."
Dr. Eling: „Links en rechts. Links
en rechtshandigheid bestaat, we
hebben een linker en een rechter
hersenhelft. We weten dat die twee
hersenhelften voor een groot ge
deelte kruislings werken. We weten
dat de linker en rechter hersenhelf
ten niet "helemaal gelijk zijn en dat
niet alle verschillen tussen links en
rechts aan elkaar gerelateerd zijn.
Kijken we bijvoorbeeld naar hand
voorkeur en taal, dan zien we dat
zeven van de tien linkshandigen
taal in de linker hersenhelft heb
ben zitten en bij rechtshandigen
negen van de tien. Hieruit blijkt
dat de relatie linkshandigheid en
taal bepaald niet sterk is. Ook bij
voetvoorkeur klopt het niet en bij
oogvoorkeur nog minder."
„De Engelse onderzoekster Marian
Annett, die haar hele leven al bezig
is geweest met links- en rechtshan
digheid, heeft een theorie over
handvoorkeur en de basis van die
theorie is dat rechtshandigen af
wijken. Haar idee is dat er oor
spronkelijk sprake was van wille
keur. De helft was links, de andere
helft rechts. Bij dieren is dat nog
zo. Dieren hebben wel een voor
keur, zijn niet even handig met
beide pootjes en is de pootvoorkeur
keurig over links of rechts ver
deeld. Annett stelt dat bij de mens
sprake is van een genetische com
ponent die ervoor zorgt dat de
verdeling tussen links en rechts
naar rechts verschuift. Wie wijken
er dus af? De rechtshandigen. Met
linkshandigen is niets mis. Die ko
men uit de oorspronkelijke basis
populatie."
Toch worden bij linkshandigen
meer afwijkingen ontdekt.
Dr. Eling: „Het lijkt of er alleen
met links iets mis is. Er is een
aantal patiëntenpopulaties, waarin
linkshandigen oververtegenwoor
digd zijn. Dat kan geen toeval zijn.
Het is ook geen toeval. Maar het
heeft niets met linkshandigheid te
maken. Je kunt dat heel eenvoudig
verklaren. Als alles goed gaat, zal
ongeveer negentig procent van de
mensen rechtshandig worden. Tij
dens de ontwikkeling van de
vrucht in de moederschoot gaat er
wat mis. Zuurstoftekort bijvoor
beeld of iets met het bloed. Kort
om, de hersens-in-ontwikkeling ra
ken beschadigd. Die lichte bescha
diging kan tweezijdig zijn. Dan is
er niets aan de hand. Maar stel dat
de beschadiging één kant meer
treft dan de andere. Als dat de
niet-dominante kant is, is er weer
niets aan de hand. Maar als de
dominante kant beschadigd, kan zo
iemand gaan wisselen. Die zegt
'deze kant is niet meer goed, ik ga
verder met de ontwikkeling van de
andere helft'."
„Dat verschijnsel treft beide popu
laties, links zowel als rechts. Als
we als rekenvoorbeeld uitgaan van
tien procent, dan is tien procent
van negentig negen. Die waren oor
spronkelijk rechts en worden links.
Tien procent van tien is één. Één
linkshandige wordt rechts. Zo lijkt
het alsof we veel zieke linkshandi
gen hebben, maar in werkelijkheid
zijn het zieke rechtshandigen en is
linkshandigheid nooit de oorzaak
van een afwijking."
Tientallen miljoenen jaren geleden,
ergens in de lange geschiedenis van
de evolutie van de mens, is een
voorkeur voor het gebruik van de
rechterhand opgekomen. Een groep
Amerikaanse onderzoekers heeft
vastgesteld dat ook sommige pri
maten een favoriete hand hebben,
afhankelijk van een bepaalde taak.
Sommige apen kiezen de linker
hand om voedsel te pakken en
gebruiken de rechterhand om te
manipuleren. Halfapen, waaronder
lemuren, zijn geneigd voedsel met
hun linkerhand te pakken terwijl
zij zich met de rechterhand aan een
tak vastklampen. Hogere primaten,
waaronder mensapen, geven bij in
gewikkelde taken meestal de voor
keur aan de rechterhand. Het on
derzoek, recent beschreven in het
tijdschrift Natuur en Techniek,
leidt tot de volgende conclusies.
Waarschijnlijk was de handvoor
keur van de huidige halfapen al bij
de eerste primaten aanwezig. De
latere apen werden in toenemende
mate verzamelaars die de bomen
verlieten om voedsel te zoeken. De
rechterhand werd daarbij ontsla
gen van strikte houdingstaken, zo
als het voortdurend vasthouden
aan boomtakken. Daardoor bezat
die rechterhand en -arm wél meer
kracht, was beter te controleren en
werd daardoor de voornaamste ge-
bruikshand.
Tegen de tijd dat de eerste mens-
.achtigen verschenen, was de rech
terhand dominant geworden voor
bijna alle handelingen. Als hier
voor beschreven is bij mensen de
linker hersenhelft, die de rechter
hand bestuurt, ook gespecialiseerd
in taalvaardigheden. Volgens de
Amerikaanse onderzoekers is het
goed mogelijk dat eerdere hersen-
specialisatie bij primaten een rol
speelde. Zij wijzen daarbij op het
belang van lichaamstaal en -hou
ding voor communicatie. Al bij de
vroege halfapen kwamen hand
voorkeur en asymmetrie in de her
senen tot ontwikkeling.
De linker hersenhelft, toch al ge
specialiseerd in sturing van de li
chaamshouding, ging zich ook
richten op communicatievaardig
heden. Dat patroon bleef bij de
hogere primaten bestaan en werd
vervolgens stemgebruik -en later
taal - een zaak van de linker her
senhelft.
Sindsdien beschikken we over een
'mooie' hand, vegen wemet de
linker de billen af, laten we 'voor
namere' mensen aan onze rechter
hand zitten en leerden welpen en
padvinders links even handig te
zijn als rechts. Want als ooit één
hersenhelft uitviel, kon je altijd de
andere nog gebruiken.
En ons rechtse verkeer? Dat
hebben we aan de linkshan
dige Napoleon te danken.
Ter herinnering aan een suc
cesvolle, tactische vondst die hem
glorierijke overwinningen oplever
de, verordonneerde de Franse kei
zer dat iedereen op de weg rechts
moest houden.
Zo geschiedde. Behalve in die delen
van de wereld waar de Britten de
baas bleven of werden. In het voor
malige Nederlandsch-Indië bij
voorbeeld, waar tijdens de Franse
overheersing de Britten de kolonia
le uitbaterij van ons overnamen,
reed men links. Dat is zo gebleven
tot de dag van vandaag.
