Weekend
Explosieve
goklust
DE STEM
In het eens bloeiende bisdom Den Bosch keren steeds meer
gelovige katholieken zich tegen de leiding van de kerk.
Vorige week bond de Vereniging van Pastoraal Werkenden de
kat de bel aan, met een oproep tot een onderzoek naar het
functioneren van bisschop mgr. J. ter Schure. Het conflict
tussen de basis van de kerk en de officiële gezagsdragers. Of,
hoe een bisschop die in hiërarchische structuren denkt, steeds
verder van zijn achterban verwijderd raakt.
'Ter Schure zou
een goede
dorpspastoor zijn
geweest in
de jaren vijftig'
Vrije
meningsuiting
heeft in Den Boa
plaatsgemaakt
voor
veelbetekenen(
stilzwijgen
DE STEM
Hij is achtendertig en
humanitaire zaak te di
zonder Grenzen, straks
Gesprek met de uit Bre
Milliano. Een gedreven
bewust opzoekt.
ZATERDAG 19 MAART 1994 J'
De kwalijke gevolgen van gok
verslaving worden in het
Amerikaanse weekblad 'U.S.
News World Report' geïllus
treerd met de droevige ervarin
gen van een keurige zakenman
uit de omgeving van Memphis in
de staat Tennessee, die na een
weekeinde in Las Vegas de vol
gende schaderekening kon opma
ken: hij had zijn huis, ter waarde
van 250.000 dollar verspeeld, een
nagenoeg splinternieuwe Merce
des, een Cadillac en spaarpennin
gen tot een bedrag van 60.000
dollar.
Verder zijn er de alledaagse ver
halen van eenvoudiger lieden, die
zich aan de goktafels laten uit
schudden en pas berouwvol naar
huis kunnen terugkeren als ze
hun colbert en trouwring naar de
lommerd hebben gebracht om de
tank van hun auto te kunnen laten
vullen. De loterijen en gokpalei
zen doen het goed in Amerika. Er
is in feite sprake van een explo
sieve groei: in 1992 gaven de
Amerikanen het ontzagwekkende
bedrag van 300 miljard dollar uit
aan casino's, loterijen en bingo.
Het is goed te bedenken dat er
eigenlijk maar één manier is om
met gokken rijk te worden: begin
een casino. Voor het overige is
het armoe met verdriet overtrok
ken. De Britten houden ook wel
van een gokje, maar zij doen dat
zuiniger en fantasierijker.
In Londen kun je weddenschap
pen afsluiten op de kans dat Prins
Charles de kroon laat schieten ten
behoeve van zijn zoon William,
op de kans dat Arsenal kampioen
wordt of op de mogelijkheid dat
Bill Clinton uit het Witte Huis
wordt gegooid. In Amerika is het
gokken eenvoudiger maar inten
siever.
In nog maar twee van de vijftig
staten, Utah en Hawai, staat het
gokken buiten de wet, mogelijk
onder de in die staten overheer
sende invloed van de Mormonen,
of preciezer, de volgelingen van
de Heiligen der Laatste Dagen.
Deze koesteren een straf moreel
besef, dat andere kerkgenoot
schappen, afhankelijk geworden
van bingo-inkomsten, ten aanzien
van het gokken hebben laten vie
ren.
Een kwart eeuw geleden werd
gokken vrijwel in geheel Amerika
immoreel gevonden en viel deze
bijna onuitputtelijke bron van in
komsten in handen van de ge
organiseerde misdaad, zoals dat
tijdens de Drooglegging was ge
beurd met sterke drank. Maar nu
gokken niet meer zondig of afkeu
renswaardig is en het voor een
voornaam deel buiten de crimine
le sfeer is geraakt, is Las Vegas,
het Mekka der Amerikaanse gok
kers, zijn louche trekken kwijtge
raakt en een speeltuin voor het
hele gezin geworden.
Amerika zou best eens een natie
van gokkers kunnen worden,
want er blijkt kort geleden een
octrooi te zijn aangevraagd op
een systeem dat het televisiekij
kers mogelijk maakt vanuit de
huiskamer te wedden in spelpro-
gramma's en op bijvoorbeeld de
uitslag van de Miss Universe-ver-
kiezingen. De verleidingen om te
gokken worden met de dag gro
ter.
In enkele casino's wordt een aan
gename geurstof, Odorant 1 ge
naamd, in de lucht gespoten,
waardoor goklustigen langer aan
de gokmachines blijven kleven.
Voor de casino's is het van le
vensbelang dat bezoekers zo lang
mogelijk bezig worden gehouden.
Een beroemd wiskundige, Jess
Marcum die betrokken is geweest
bij de ontwikkeling van radar en
later de controversiële neutronen
bom', heeft uitgerekend dat een
gokker, naar mate hij langer
speelt, steeds kanslozer wordt.
Om die reden hebben de delers
bij blackjack geleerd om zes pak
ken speelkaarten binnen tachtig
seconden te schuffelen.
Casinopsychologen hebben ook
veel kunnen leren van de witte
laboratoriumratten van B.F. Skin
ner, die zich als casinobezoekers
gedroegen. De ratten van Skinner
hingen aan gokmachines voor be
loningen van 50 milligram honde
brok, de Amerikanen gokken voor
weinig meer dan een illusie.
Vroeger was Amerika een Natie
van Vreemdelingen, straks heb
ben we van doen met een Natie
van Verliezers.
Door Hans Rube
Bisdom
zonder
bisschop
Het is zojuist 1985 ge
worden als de pas
aangetreden pauselijk
nuntius mgr. E. Cassi-
dy bij mgr. J. Bluyssen
aanklopt. Hij heeft
nieuws uit Rome over de opvolging
van de teruggetreden bisschop van
Den Bosch. De als behoudend te
boek staande mgr. J. ter Schure, in
december 1984 in Roermond bis
schop gewijd, komt naar het groot
ste bisdom van Nederland.
De mededeling komt hard aan.
Bluyssen verschiet. De nuntius be
merkt diens schrik. „Sorry. Ik kan
er ook niets aan doen. Het is buiten
mij om geregeld," zou hij gezegd
hebben. En: „Maak je nu maar niet
te druk. Ter Schure is al 62, over
dertien jaar heb je al weer een
ander."
Bovenstaand relaas is een van de
vele verhalen die rondwaren in het
bisdom Den Bosch. Verhalen die
door pastores, priesters en voorma
lige hoogwaardigheidsbekleders
verteld worden. Achter gesloten
deuren, in volstrekte anonimiteit.
In dit bisdom regeert de angst.
Vrije meningsuiting - een groot
goed in een democratische samen
leving - heeft plaatsgemaakt voor
een veelbetekenend stilzwijgen.
De Vereniging van Pastoraal Wer
kenden-Den Bosch probeert sinds
vorige week het zwijgen te door
breken. Woordvoerder W. Dobbe
van de VPW meent dat er een
onderzoek moet komen naar het
functioneren van bisschop Ter
Schure. Zijn oproep heeft hij in
middels moeten bekopen. Hij kan
niet meer als pastoraal werker aan
blijven in zijn parochie te Vlijmen,
omdat de bisschop zijn aanstelling
niet goedkeurt. Ter Schure heeft
laten weten geen nieuwe pastoor in
de parochie te zullen benoemen als
Dobbe blijft.
Dit soort zaken'kom je tegen, na
een rondgang in het bisdom. Het
leidt tot de onthutsende conclusie
dat gelovige katholieken hun eigen
bisschop vrezen in plaats van lief
hebben.
Toch rekenen velen het Ter Schure
niet eens persoonlijk aan dat het
bisdom Den Bosch niet functio
neert. De eerste fout is gemaakt in
Rome, door paus Johannes Paulus
II. Hij zei begin 1985 rond de
benoeming 'gebeden te hebben'. Na
dat gebed was hij tot het inzicht
gekomen dat Ter Schure de beste
keuze was voor Den Bosch.
Een politieke keuze in plaats van
een kwalitatieve, zeggen de de
mensen in het bisdom. Mgr. J. ter
Schure, 'Jongen van Don Bosco'
wordt op 9 maart 1985 als bisschop
geïnstalleerd. Een vreemdeling in
het diocees, die voor hij aan zijn
'zending' begint al wordt gecon
fronteerd met een hem vijandig
gestemd klimaat. Een open en
spontaan geleid bisdom als Den
Bosch zit op dat moment niet te
wachten op een bisschop, voor wie
de kerk gelijk staat aan absolute
gehoorzaamheid en onderdanig
heid.
Vicaris-generaal J. van Laarhoven,
trouw compaan en tijdelijk waar
nemer van mgr. Bluyssen, laat al in
een vroeg stadium weten niet onder
Ter Schure, of welke andere bis
schop dan ook, verder te willen.
Met hem geven twee van de drie
territoriaal-vicarissen de pijp aan
Maarten: mgr. Ooms en mgr. Hen
driks. Beiden gaan terug naar een
parochie in het bisdom. Alleen vi
caris dr. Th. van Montfoort blijft.
Om de beginnende bisschop niet
helemaal in de kou te laten staan
werkt de complete staf nog wel
zolang door, tot het einde van 1985,
om Ter Schure gelegenheid te ge
ven opvolgers te zoeken.
Het vervangen van zijn staf zal
belangrijk blijken voor het verloop
van de geschiedenis, en is tevens
een essentieel verschil met de si
tuatie in het bisdom Haarlem. Na
de ook omstreden benoeming van
mgr. Bomers blijven de meeste pos
ten in dat bisdom in handen van
dezelfde mensen. Bomers kan op
die manier zijn orthodoxe kerkvisie
niet breed uitdragen. Ter Schure
krijgt de gelegenheid om op vitale
posten gelijkdenkenden te benoe
men.
De kritiek in het bisdom wordt in
die beginperiode nog onverbloemd
gegeven, ook richting nuntius en
Rome. De Noord-Brabantse Chris
telijke Boerenbond (NCB), de de
kens, kerkjuristen, de Theologische
Faculteit in Tilburg en natuurlijk
alle als progressief te boek staande
kerkelijke organisaties verwerpen
de benoeming van Ter Schure. Als
boze woorden niet blijken te hel
pen, haken velen af. Het grote
weglopen komt op gang.
Voor de nieuwe bisschop be
gint een ontluisterende tocht
door zijn bisdom, op zoek
naar geschikte kandidaten
voor de belangrijkste posten. Hij
gaat op huisbezoek, in de hoop dat
hij in een persoonlijk gesprek zijn
scheidende vicarissen op andere
gedachten kan brengen. Nieuwe
priesters worden benaderd. Heel
lang blijft Ter Schure verstoken
van steun. Overal hoort hij 'nee'.
De vraag die hij tijdens zijn zoek
tocht bij voortduring stelt, is of de
mensen hem om zijn persoon afwij
zen, zo blijkt bij de reconstructie
van het bisschoppelijk beleid in de
afgelopen tien jaar. De bisschop
zelf is al in die periode niet in staat
kritiek op zijn kerkvisie los te zien
van de persoon Ter Schure. Het
verwerpen van de behoudende
koers die hij wil varen, staat gelijk
aan het afwijzen van de bisschop
en dat betekent in zijn ogen dat
men de leer van de kerk van Rome
verwerpt.
Dat religieuzen zich niet aan zijn
persoon willen binden, louter om-
Bisschop J. ter Schure: „Waar het nu op aankomt is, dat wie oprecht christelijk en katholiek wil leven
zich afvraagt wat haar of hem te doen staat.foto jan verhoeff
dat zij vrezen dat het nieuwe werk
klimaat hen niet zal bevallen, is
voor Ter Schure onbegrijpelijk. Hij
houdt zich immers slechts aan de
bepalingen van het Tweede Vati
caans Concilie, zoals die door de
paus en bisschoppencollege zijn
uitgewerkt en vastgesteld.
Er is een begin van polarisatie: de
letter van de wet, tegenover de
geest. Volgens de nieuwe bisschop
kan een stuk als Vaticanum II
slechts op één manier worden uit
gelegd, zij die jaren onder Bluyssen
hebben gewerkt staan echter een
andere interpretatie voor. Zij voe-:
len zich daardoor niet ineens ver
verwijderd van Jezus Christus, zo
als Ter Schure hen wil doen gelo
ven. Instemmen met de visie van
Ter Schure, zou inhouden dat zij
alles veroordelen waar zij al die
jaren voor hebben gestaan.
Tegen het einde van 1985 heeft Ter
Schure uiteindelijk toch een nieu
we staf gevormd: vicaris-generaal
W. Jacobs, de aanblijvende territo
riaal vicaris dr. Th. van Montfoort
en territoriaal vicaris L. Vosters.
In de loop der jaren wijzigt de staf,
onder meer door overlijdens. Ter
Schure benoemt in 1989 twee man
nen tot vicaris-generaal: drs. A.
Hurkmans en drs. J. Schroder. Zij
worden bijgestaan door twee terri
toriaal-vicarissen: Van Montfoort
en sinds 1990 mgr. E. Verhoeven,
voormalig pastoor uit Veghel. Zij
zetten de toon in het bisdom. Sa
men met Ter Schure geven zij
trouw gehoor aan de bevelen uit
Rome. Meedenken en meepraten
over het beleid van de kerk gebeurt
nog slechts in de directe omgeving
van de bisschop en nooit meer
buiten de hiërarchie.
Een ander probleem dat in de be
ginfase de aandacht van Ter Schu
re vraagt, is het in zijn ogen te
liberale Bisdomblad. Ten tijde van
mgr. Bluyssen vervulde de hoofdre
dacteur van het huisorgaan van het
bisdom twee functies. Hij was
perschef van het bisdom en onaf
hankelijk hoofdredacteur. De eind
verantwoordelijkheid voor de in
houd lag bij de redactie, Bluyssen
mengde zich daar niet in.
Het Bisdomblad, 'officieel nieuws-
en informatieblad van het bisdom
's-Hertogenbosch', moet de spreek
buis van Ter Schure worden. Een
blad dat onder zijn eigen dak
wordt geproduceerd, mag geen tek
sten bevatten die getuigen van eni
ge kritiek op zijn beleid. De redac
tie wordt vervangen, alle kopij
moet sedertdien bisschoppelijk zijn
goedgekeurd. Ongewild legt Ter
Schure op dat moment de basis
voor een nieuw, liberaal, kerkelijk
orgaan: De Roerom. Een tegenge
luid in het bisdom.
De bisschop speelt sinds zijn
machtsgreep hoofdredacteur, eind
redacteur en chef-opinie bij het
Bisdomblad. In zijn column 'Woord
van de bisschop' verdedigt hij de
rechtlijnige boodschap van de kerk
van Rome en hekelt hij elk vrijzin
nig gedachtengoed in de Neder
landse samenleving. Op die mo
menten toont hij zijn ware aard.
Ter Schure kan vrijuit spreken
over 'bedrieglijke theorieën en hei
dense praktijken die het geloofsle
ven van velen hebben aangetast.'
Ageren tegen abortus, euthanasie
en de onzedige schrijvende pers,
radio en tv. De Rooms-Katholieke
Kerk als enige Waarheid en door
haar leer en sacramenten ons enige
instrument tot heil.
Er openbaart zich een bij vlagen
onverdraagzaam man, verheven
boven en niet bereid tot compro
missen met de gewone gelovige in
de straat. „Want moet ik de Waar
heid geweld aan doen, omwille van
de lieve vrede zowel binnen de
Kerk, als met andersdenkenden
daarbuiten?.... Waar het nu op aan
komt is, dat wie oprecht christelijk
en katholiek wil leven zich af-
vraagt wat haar of hem te doen
staat. Rust en vrede is daarbij niet
het hoogste ideaal waaraan alles
geofferd mag worden....", schrijft
Ter Schure in het blad van 11
maart 1994, als hij in conflict ligt
met de Vereniging van Pastoraal
Werkenden-Den Bosch.
Voor Ter Schure lijkt het leven een
last, zeker sinds hij bisschop is,
zeggen enkele mensen die hem
goed kennen. Anderen geloven dat
hij zich prima voelt in zijn functie.
Bisschop zijn, is zijn roeping. Dat
mensen het niet met hem eens zijn,
stoort hem nauwelijks. Kritiek
maakt hem wel boos.
Velen vragen zich openlijk af of
deze man de geestelijke bagage
heeft om het bisdom te leiden. In
tegenstelling tot zijn beloften uit
de beginperiode van zijn bewind
laat Ter Schure zich ook nauwe
lijks in de parochies zien. Als hij al
op bezoek gaat, kiest hij die paro
chies uit waar men zijn visie deelt.
Gefluisterd wordt over de invloed
op het beleid van 'rabbiaat rechtse
katholieken', zoals mensen uit de
kringen van het Katholiek Nieuws
blad, de Getuigenis van Gods Lief
de van Derksen en Opus Dei. Men
sen die het seminarie van Ter
Schure, zijn eigen dierbare pries
teropleiding, van geld voorzien.
Volgens ingewijden zijn de vicaris
sen Hurkmans en Schroder de be
leidsbepalende mensen van het bis
dom. „Ze zijn z'n hersens. Ter
Schure kijkt toe, en keurt alles
goed, zolang het maar gebeurt vol
gens het boekje en in de lijn van
Rome. Zelf is hij niet in staat een
meerjarenvisie te formuleren. Som
migen van ons vragen zich af of hij
ooit wel eens een boek leest," is
hun harde oordeel.
Vicaris Hurkmans is er voor de
praktische gang van zaken, zoals
benoemingen. Vicaris Schroder
voor de theoretische beleidsaange-
legenheden. Noch Hurkmans, noch
Schroder, noch territoriaal vicaris
Van Montfoort mag zich in een
grote populariteit verheugen. Vica
ris Verhoeven krijgt van 'het veld'
een kleine voldoende. „Hij wil wel,
maar mag niet," oordelen collega's
over hem.
De vier vicarissen maken deel uit
van de priesteraad van de bisschop.
Ter Schure is in naam voorzitter
van de raad, met twintig leden.
Werkelijke gespreksleider is sinds
jaar en dag de Dominicaner pater
Godding. Ook in deze kring ont
moet Ter Schure in het begin een
hem vijandig gezind gezelschap.
Ter Schure benoemt na zijn aantre
den naast de toenmalige vicarissen,
vijf nieuwe priesters. De andere elf
leden worden op democratische
wijze gekozen. In het begin discus
sieert men in de raad nog over de
gang van zaken in het bisdom. Als
na vijf jaar een verplichte wisseling
van de wacht plaatsvindt, zijn die
discussies voorbij.
Het laatste liberale bolwerk uit de
tijd van Bluyssen is geslecht, bij
tijd en wijle wordt zelfs denigre
rend over de populaire voorganger
van Ter Schure gesproken en over
'het rommeltje' dat hij heeft ach
tergelaten.
In de priesterraad zou over beleid
moeten worden nagedacht. Dat ge
beurt 'helaas' nooit, zegt een inge
wijde. Plannen komen kant en
klaar op tafel, een zwaar perso-
neelsplan voor de parochies als
'Bouwen rond de Hoeksteen', het
enige beleidsstuk van betekenis in
tien jaar Ter Schure, kan niet wor
den becommentarieerd, ondanks
aandrang van de priesters. Het bis
dom organiseert weliswaar bijeen
komsten in het veld - hearings voor
de dekenaten - maar kritiek uit die
hoek wordt slechts aanhoord.
„Luisteren doet de leiding van het
bisdom niet."
Belangengroeperingen als de VPW
en de parochiebestuurders kloppen
tevergeefs aan bij vicarissen en
bisschop. Zij willen af van de rigi
de bepaling dat er slechts één pas
toraal werker op drie priesters mag
worden aangesteld, zoals in 'Hoek
steen staat geformuleerd. „Ter
Schure zegt dat zijn deur ope
staat, maar je komt er nooit
nen." Pogingen van priesters
raad om het ongenoegen vat
VPW en de parochiebesturen
spreekbaar te maken, stuiten
veto's van Hurkmans, Schroder f
Ter Schure.
baud
19 ,rb
Ze zitten de rit met Ter Schi
re nu nog maar even uit.
pastores en andere gesprek
partners. Ze zijn het
eens met de VPW, dat het peö
neelsbeleid van het bisdom
op lijkt. Maar over drie jaar is
weg. Dan hebben ze geen lastm®1
'van dat priemende vingert'
Sommigen betreuren dat de VT
de kat de bel heeft aangebodc
„Het kan contra-produktief
pakken."
Berusten is nu eenmaal de volk
aard in dit deel van Nederland
Haarlem zijn het meer vechters,
Limburg werd onder Gijsen ge?'
lariseerd. Daar was je voor of
gen. In het bisdom Den Bo
wacht men liever af, na Ter Scl®®7"1;
komt wel weer een ander. „Ach,
als je je niet laat horen dan
jouw parochie wel voorbij. In
heb je er geen last van, zolang
geen hulp uit Den Bosch 'nod
hebt. Dit is eigenlijk een bisd«
zonder bisschop."
Maar het katholieke geloof in
bisdom is nog springlevend, f'
nooit waren er zoveel vrijwilligs"
zegt men. Nog nooit was de ond®
linge band zo sterk. Ze putten M
uit de recente bisschoppenbew*
mingen. „Ter Schure zou een go
dorpspastoor zijn geweest in
jaren vijftig. Hoewel, hij lijkt i»
daarvoor de werkelijke betrokfe'
heid te missen met wat
mensen bezighoudt."
Nog drie jaar Ter Schure,
juni 1997 wordt Z.H. Exc. 75 f
Zelf zou hij nog wel langer will®1
aanblijven, heeft hij eens laten
ten. Over zijn opvolging wordt wj
ter nu al nagedacht. Zowel
Utrecht als in Rome.
Door Ben Ackermans
I*
g«
Kuito,
jaar.
Belg
kamt
ten.
nood
Toen werd een
bracht met scl
buik. We hebbt
trokken en zijn i
Op dat moment
directèur, laat
doen."
Het was enige ti
de verwoeste sta
Jacques de Mil
hoe het is. He
redden van een
seer je je: dit
allemaal voor dc
Hij mist het. W
Als arts. Menj
omsingelde stee
ten, of op de lo
of natuurgewek
rieus me voor
jaar weer als
geven. Het moe
te passen zijn."
In september
Grenzen Nede
lustrum. Tien
een paar metge:
tje aan de Am
gracht met dej
leidt Jacques
waardeerd no<
71 miljoen aan
en 550.000 do
maandag kreeg
ning van de SI
zet 1940-1945 c
aan het recht
menswaardig bi
Zijn rossige kr
hangbord van
stem gaat bijn;
ether. Hij is et
den, die in Ge
gehoor vindt,
zijn legio. Dus
hij steeds verd
van het veld.
Maar dat is nie
het ook tot ell
Nooit mag he
gaan overheers
in de pot." Noi
ken hoe het vo
in de stront
scalpel of de
hand. En nooit
contact verlie:
'omwiehetgaa
Een ramp om
hakkelt, grossii
zinnen, kiest d
woordingen oi
gen.
Dat verrast. V\
krijgt altijd
wanneer De
terugkeert va:
Het laatste h
Liberia, Angc
grensregio Afg
Maar dit is
worsteling. E
