Weekend
Wegwijzer naar Canada
E3
Het katholieke geloof biedt veiligheid en is een anker in
bange tijden. Maar de roomse blijheid is een dun, makkelijk
afbladderend laagje. Zonde, twijfel en schuldbesef liggen op
de loer. Dat is de indruk die achterblijft na lezing van het
boek 'Kinderen van hun tijd'. Negenentwintig schrijvers
geven daarin een indringend en onverbloemd beeld van zestig
jaar katholiek leven.
Schrijvers als
spiegel van
zestig jaar
katholiek leven
Kennelijk hééft Frans Buysse (38)
wat met Nederlanders die het
vaderland verlaten om zich elders
te vestigen. Tijdens zijn studie
antropologie verdiepte de
boerenzoon uit Aardenburg zich in
de Hollandse boeren die in Brazilië
waren neergestreken. Vervolgens
werkte hij bij diverse
emigratie-centrales in de
voorlichting. Zijn voorlaatste
station was de Canadese
ambassade in Den Haag, waar hij
als eind-beoordelaar beschikte
over de vestigingsaanvragen. Sinds
enkele maanden is hij zelfstandig
opererend consulent en helpt hij
emigranten-in-spe door de
papiermassa heen.
Frans Buysse
werkt als
zelfstandig
'Immigration
consultancy'
MAART 1994
ZATERDAG 12 MAART 1994
legioenen Amerikanen melden
ïicti bij psychiaters, met schok
kende verhalen over aartsgemene
Lnnetjes en vrouwtjes uit verre
.gionen van het heelal, die met
[jimteschepen op hun erf zijn
[eland om de zielige zonen en
luchters van Uncle Sam te on-
[erwerpen aan grove seksuele en
tnaecologische vernederingen.
i ook heel wat klachten over
t KGB, de CIA en boze geesten
i zich ophouden achter het be-
j of in de kruipruimten onder
jvloer, maar de bemanningsle
den van UFO's lijken er uitslui
tend op uit te zijn om de myste-
Üesvan de menselijke voortplan-
j te achterhalen. De slachtof-
i vertellen gruwelijke ervarin-
in operatiekamers aan boord
nglanzende ruimtevaartuigen,
en ander wordt onthuld in
kort geleden verschenen
iek over mensen die verklaren
r seksuele experimenten door
[ersonages uit onbekende gebie
den van het heelal te zijn gegij-
eld.
owordt er melding gemaakt van
here Richard Shaves, die sedert
1)43 is geplaagd door vreemde
|emmen, die hem bevel gaven
ingen te doen die hij niet wilde.
stemmen waren afkomstig
in onbekende bewoners van het
innenste van de aarde, die hun
achtoffers aan het aardopper-
lik manipuleerden met geheime
Kalen.
iman, die te Detroit als hoog-
erker zijn brood verdiende,
erd opgeroepen om in de on-
siwereld te verschijnen, waar
chrijven is mooier. Ik t -i sirene, Nydia genaamd, hem
lobeerde te verleiden tot vor-
len van wangedrag die de man
olledig uit het lood sloegen,
ihet binnenste van de aarde en
iverre uithoeken van de ruimte
lier dus intelligente wezens die
ïrazend benieuwd naar zijn hoe
j het doen en daar, door ver-
uftig doktertje ter spelen, probe-
n achter te komen,
lisschien gelooft u in UFO's en
lysterieuze bezoekers uit de
oor herkenning, wil zo
k in beeld komen. Als int
moet je op de achtergro
een schim zijn. Je moet
:specteren, dat is het gehe
jn verhalen. De geintervie
at praten, niet de interv
hrijft het liefst over spo
hij sport ziet als „een mot
infantiele wereld. Het
al kinderen uit de kleutL,
>e wereld boeit me ook di dl® on,s lets Proberen te
ertellen. Maakt u zich geen over-
latige zorgen daarover, want dat
niet goed voor het hart en een
gelse Lord die manifestaties
muit de ruimte door zijn keu-
mvenster had waargenomen en
ervan welsprekend getuigde,
noot in het Britse Hogerhuis
isieten die er om heen lopi
o's, de managers. Sport hl
lies in zich. Glorie, het vi
ernaar, het succes, het
;en om daarmee om te g:
n weer eindigt in het zwaï
ïooie van sport is dat je
aat kijken voor later, zoc bijzondere mate van respect.
zeggen: 'Ik heb het gezie
s heimwee naar later. Het
zin een mooie wereld c
i stand niet meetellen, ei
■schillen net zo min. Simp
kunnen boven zichzelf u
Daar waar Berlusco
De Benedetti een heel it
nodig hebben om indruk
kan een simpele jongen
- si-
rij afroepen. Dat is to
,g?"
lieden kunnen zich van all
oven, ze blijven helde
Rik van Steenbergen, alti
le verkeerde dingen doe
naar de verkeerde vriende
iet blijft Van Steenberge
eldkampioen. Als Jan Mu
jt is het niet de schrijver d
laar de spits met het nun
Die gaat dwars door h
n van alle meiden. Dat k.
mijn arme knoken niet me
Helaas."
zélf ooit gedroomd van et
irrière?
zeker. In mijn dromen
heb ze allemaal bewonderi
een begenadigd voetballe
wilde roken, ik wilde wi
wilde drank, de werel
zijn kin op zijn handel
:ven wezenloos voor zich W
zegt hij dan. „De doo
te Markt ga en ik vraag
Maier was, dan weet nie
iet. Als de vedette dood is,
dwenen. Dat leert veel ove
'eet nooit. Al het leed dat
zien in Chili, in Nicaragua
nam.ach eigenlijk ben U
lemaal niet geschikt voor he
ouders
Ik draag alleen mijn
laar al die oorlogen herinn
wel aan de dood."
bent U bang voor?
de pijn wel. Ik hoop
mij zo graag ziet dat als
.en toekomst meer heb, d
na een schitterend orgasm
de wereld uithelpt. Als
ar niet weet."
ben nochtans van mening dat
slachtoffers van seksuele ex-
'imenten door buitenaardse en
innenaardse ontvoerders in de
ar zijn geraakt door het feit dat
ks tegelijkertijd universeel en
tors is, tegelijk een schone
'room en een spookbeeld en nog
leeds, hoe begerenswaardig
vergeven is van angst. Je
dam, C^iÏÏf" God 'öpTest#.™daar gek van worden.
- "iijkens een artikel in de Interna-
rnal Herald Tribune bestaat er
Amerika een enorme behoefte
is dure cursussen, waarin jon-
is en meisjes wordt geleerd
oeze aangenaam en blijmoedig
1st elkaar kunnen omgaan? Ze
'orden in hun gedrag belem-
ierd door de vrees voor aids, die
een knellende geestelijke kuis-
eidsgordel werkt, door omzichti-
pogingen om zich niet op het
Isdde ijs van de ongewenste
'timiteiten te begeven en, in het
'Semeen, verlegen onhandig
st bij het aanknopen van een
Kprek.
j u categorie verlegenen wordt
,WUkVRirvanTooTj',Joitnbevolen een lief hondje te
aelk en Eddy Merckx teg< p®n,ofte huren, dat, aaibaar en
- '-■"Welbaar, de storende gaten in
't gesprek moet opvullen. Als u
tode dat Amerikaanse studen-
opgroeiden in een romantisch
"radijs, dan vergist u zich. Zelfs
"et hart van Ohio, op een
"iversiteit die Antioch heet, zijn
is ook een hardvochtig 'strenge regels uitgevaardigd
,Jar aan romantisch gedrag van
xike^Maier, dat" achtervolg toelijke studenten dient te vol-
dagen, maar als ik nu naa
- —"""tenten op het vrijerspad die-
zich te houden aan negen
Iagina's instructies, die op de
J®t moeten worden gevolgd en
Dat leert veel over spon voor iedere romantische ma-
jauvre een duidelijke toestem
ming vereisen. Van die instruc-
!s- inbreng van feministen,
"dt men dodelijk nerveus en
bet ingehuurde jonge hondje
qt het leed van de wereld of'"nog lastig en onzindelijk blijkt
■p'in, is Leiden in last.
et romantische paradijs ligt nog
et so vol bereklemmen en val-
Jllen als vroeger. Sommige
""sen worden daar gek van en
ton dan in handen van vunzige
"kters uit de ruimte.
Verzuurde
roomse
blijheid
Door Mieske van Eek
Als een witte droom be
schrijft A.M. de Jong de
verwachting die Merijn-
tje Gij zen koestert van
zijn eerste heilige com
munie. In zijn roman 'De
draaikolk' beschrijft de van oor
sprong katholieke, maar later
atheïstische en socialistische
schrijver haast teder deze belang
rijke dag in het katholieke kinder
leven. Maar die dag is voor de
hoofdpersoon uit de Merijntje Gijs-
sen-cyclus niet louter vreugde. Het
feest wordt allengs overschaduwd
door schuldgevoel én door de angst
gewild of ongewild te zondigen.
Het eerste verhaal in het boek
'Kinderen van hun tijd' (samenge
steld door Herman Pijfers - op
richter en oud-directeur van uitge
verij Anbo) zet meteen de toon. In
het boek geven 29 schrijvers een
indringend beeld van zestig jaar
katholiek leven.
Vreugde en angst strijden in het
verhaal van De Jong om voorrang,
maar het is de angst die wint.
En eindelijk het angstige ogenblik
van de communie zelf, het vurig
verbeide moment van het heilig
sacrament... De vreugde, de over
stelpende, ademrovende angst, het
beklemmende, overdonderende we
ten dat God zelf nu op je tong lag,
dat God zelf in al zijn heiligheid,
almacht en verschrikkelijke groot
heid in je mond school, verborgen
in die blanke reine hostie, het
schijnbaar simpele stukje ouwel,
dat het brood der engelen, het
brood des levens was, Christus'
waarachtig vlees en bloed, de enig
zalig makende genade... De verstik
kende angst, dat je het met je
tanden zou aanraken, zou stuk bij
ten, bij ongeluk, uit zenuwachtig
heid... en dat dan je mond vol bloed
zou lopen, zoals eenmaal gebeurd
was met een heiligschenner, die op
de hostie gekauwd had en gestor
ven was van schrik.
Het feestelijke van de communie
dag wordt voor het onschuldige
roomse jongetje steeds meer een
kwelling.
...en even schoot de gedachte in
hem op, waarom God toch eigenlijk
altijd dingen met je liet gebeuren,
die je niet prettig vond. Maar haas
tig drong hij die gedachte terug en
keek naar het glimlachende gezicht
van de kleine kapelaan. Als die er
zo blijmoedig onder was, moest hij
toch zeker zonder morren berusten.
Uiteindelijk kan Merijntje, niet ge
wend aan zo veel feestelijks rond
zijn persoon, zijn zenuwen niet
meer de baas. Als zijn zusjes een
van zijn cadeau gekregen commu
nieplaatjes kapot trekken, klinkt
haast bevrijdend de vloek.
Bleft er dan ok mee je poten af,
verdomme!
Hij moest dus wel slecht zijn en
De roomse rituelen waren een anker, zekerheden in levens die anders wellicht te makkelijk op drift
o zouden raken.
FOTO ARCHIEF DE STEM
onwaardig... En zwak, dat hij zich
zo makkelijk door de duivel tot
zonde liet verleiden... Op de dag
zelfs van zijn eerste heilige commu
nie.
De Jong treft meteen het katho
lieke geloof in de kern: de vreugde
is aldoor vermengd met schuldbe
sef. In bijna alle verhalen speelt dit
thema een rol. Nergens is sprake
van katholieke nostalgie, die naar
wierook geurt of van vrome, onech
te opsmuk. Het is de waarheid die
in deze verhalen raakt. De harde
werkelijkheid van mensen die hard
moeten ploeteren voor hun dage
lijks brood. Mensen die steun zoe
ken, maar lang niet altijd vinden,
in het geloof.
Herman Pijfers heeft verhalen ge
kozen die als een spiegel van hun
tijd fungeren. Die laten zien hoe
het leven en het geloof in vroeger
jaren met elkaar verweven waren.
En die tonen hoe de rol van het'
geloof in de loop van de twintigste
eeuw langzaam maar zeker veran
derd is.
Pijfers heeft zich verre gehouden
van roomse kneuterigheid of geza
pigheid. De teksten van bekende en
minder bekende, soms zelfs verge
ten schrijvers geven geen blij beeld
van ongeveer zestig jaar katholiek
leven. De zekerheid van weleer
heeft langzaam aan plaats gemaakt
voor twijfel. Een twijfel die soms
verkeert in bitterheid. Schrijvers
die met tederheid terugblikken op
hun eerste communie of op het
sterven van een geliefd familielid,
maar ook over de priester die is
gaan twijfelen en uittreedt.
Na de reformatie heeft het katho
lieke geloof in Nederland zich ruim
twee eeuwen afgespeeld in de scha
duw. Het mocht niet nauwelijks
buiten treden. In de negentiende
eeuw begon de katholieke emanci
patie. Maar pas sinds de Eerste
Wereldoorlog ontwikkelde zich
echt katholiek proza, dat niet teer
de op oude glorie van de Middel
eeuwen. Roomse schrijvers begon
nen de werkelijkheid van alledag
weer te geven.
Haast vergeten schrijvers als Marie
Koenen, Walter Breedveld, Albert
Kuyle en bekendere als Anton van
Duinkerken, Antoon Coolen, Ber-
tus Aafjes en Godfried Bomans
gaven in hun werken het katholi
cisme weer een eigen gezicht. Maar
zij bieden ook de lezer van nu ook
een beeld van een voorbije tijd.
De roomse rituelen zijn een anker,
zekerheden in levens die anders
wellicht te makkelijk op drift zou
den raken. In het fragment uit de
'Korrel in de voor' van de uit Den
Bosch afkomstige schrijfster Marie
Koenen blijkt dit heel duidelijk.
Als een Limburgse boer - voor de
duidelijkheid aangeduid met de
bijnaam het 'Roed Zwijn' - in ster
vensnood verkeert, wordt eerst de
pastoor gehaald en dan pas de
dokter. De pastoor speelt bij het
sterven de hoofdrol. Hij dient het
Heilig Oliesel toe en redt daar mee
de ziel van de zondaar. Dat moet
zijn dochter tot troost strekken.
'God geve hem de hemel en de
eeuwige rust.' 't Rosalien moest en
kon niet anders, dan overdankbaar
zijn om de verhoring van al haar
bidden voor de redding van z'n ziel.
In het begin van deze eeuw hoort
de kerk nog bij het leven, is ver
bonden met de mensen. Dat wil
echter niet zeggen dat de pastoor
altijd zijn zin krijgt. De Bossche
naar Walter Breedveld (pseudo
niem voor P.M.F. van den Boogae-
rt) beschrijft in 'De heks van Bok
hoven' hoe de pastoor probeert de
invloed van de dorpsheks binnen
de perken te houden. De heks wint
het met haar boerenslimheid.
'Gij denkt da ge ze allemaal onder
je hoedje hebt. Mis eerwaarde, 'k
heb er weer een op bezoek gehad.'
De verhalen zijn in chronologische
volgorde geplaatst. Daardoor ziet
de lezer oude zekerheden geleide-
lijkaan afbrokkelen. In de verhalen
van Michel van der Plas, Ton van
Reen, Cornelis Verhoeven, Hélène
Nolthenius en Frans Kellendonk,
heeft de eerbied plaatsgemaakt
voor twijfel aan en soms bitterheid
over Gods schepping.
Zoals bij Cornelis Verhoeven die in
'Zonder een zucht' in het boek 'De
resten van het vaderschap' schrijft
over de dood van zijn vader:
In de kapel van het bejaardencen
trum wordt de rozenkrans gebeden.
Op de aankondiging daarvan
schrikken wij, maar we besluiten
toch te gaan. Het zijn tien lange
minuten vol eentonig gemummel
dat in mij vreselijke visioenen op
roept van ouderdom, aftakeling en
herhalingsdwang. Ik word door een
psychotische onrust en verveling
overvallen. De meest agressieve ge
dachten komen in mij op....
Kinderen van hun tijd, verhalen uit
een katholiek verleden; samengesteld
door Herman Pijfers. Uitgeverij Arbor,
prijs:/ 37,50.
Door Kees den Exter
Door de eeuwen heen hebben
Hollanders hun heil ge
zocht in alle uithoeken van
de wereld. Elk boerenge
hucht heeft zijn zonen in Canada,
Australië, Nieuw Zeeland, de Vere
nigde Staten.
Direct na de Tweede Wereldoorlog
beschouwde de Nederlandse over
heid emigratie zelfs als een instru
ment om de werkloosheid te be
strijden. Dat werkte zo goed dat in
de jaren vijftig jaarlijks 50.000 Ne
derlanders het ruime sop kozen, op
zoek naar een nieuw bestaan, ver
van huis.
Buysse: „Maar al in de jaren zestig
was die ontwikkeling over zijn
hoogtepunt heen. Wij halen gastar
beiders uit de landen rond de Mid
dellandse Zee naar ons land en
parallel met die ontwikkeling daalt
het aantal emigranten. Wat emi
gratie betreft, wordt in de jaren
tachtig de bodem bereikt."
Momenteel is er weer een groeiende
belangstelling voor de mogelijk
heid om elders een bestaan op te
bouwen. Dat valt bijvoorbeeld af te
leiden uit de enorme belangstelling
voor commercieel getinte informa
tie-bijeenkomsten over de agrari
sche vestigingsmogelijkheden in
landen als Frankrijk, Portugal en
Scandinavië. Er zitten vaak hon
derden mensen in de zaal, al dient
aangetekend dat lang niet alle be
langstellenden ook daadwerkelijk
landverhuizers worden. Ook voor
deze bijeenkomsten geldt het goed-
Hollandse gezegde: 'Kijken, niet
kopen', al geeft het wel aan dat
talloze agrariërs met het idee rond
lopen om elders een nieuwe start te
maken.
Buysse: „In een periode van poli
tieke en economische instabiliteit
zie je altijd groeiende belangstel
ling voor emigratie. Mensen krijgen
het dan hier te warm onder de
voeten en willen weg."
Hij wil maar liefst meteen het
misverstand wegwerken dat emi
gratie een fenoneem is voor uitslui
tend boeren: „Canada laat jaarlijks
2000 Nederlanders toe. Daarvan is
slechts 10 procent van boeren-
komaf. In mijn werk ben ik van
alles en nog wat tegen gekomen.
Een chirurg, een ladderfabrikant,
twee mannen die samen een vei
lingsysteem hebben opgezet, een
knaap die met een sportzaak is
begonnen en een reis-organisatie.
Je kunt het zo gek niet bedenken."
Op de Canadese ambassade beoor
deelde Frans Buysse de immigra
tie-aanvragen. De afdeling werd
overgeheveld naar de Canadese
Frans Buysse: „De Canadese
toelatingswetten en -regels om
vatten een handboek dat een me
ter dik is. Daarin ken ik de weg.
FOTO DO VISSER
ambassade in Londen en Buysse
stond op straat. Niets lag meer
voor de hand dan dat hij de kennis
die hij bij de Canadezen vergaarde
omzette in een nieuwe broodwin
ning: 'Immigration consultancy'
staat er op zijn visitekaartje.
Hij zegt: „De Canadese toelatings
wetten en -regels omvatten een
handboek dat een meter dik is.
Daarin ken ik de weg. Zodoende
kan ik mensen ondersteunen die de
procedure willen doorlopen. Maar
ik ben ook in staat om tijdens een
eerste gesprek al te constateren dat
ze toch geen enkele kans maken om
er in te komen."
Want de belangstelling voor een
plekje in de Canadese samenleving
is vele malen groter dan het aantal
nieuwe burgers dat de regering
toelaat. Canada telt 27 miljoen in
woners. Jaarlijks wordt bijna 1
procent nieuwelingen toegelaten,
zo'n 250.000 man. Er zijn echter
vanuit de hele wereld jaarlijks 3
miljoen aanvragen. Strikt reken
kundig ligt de kans op toelating
dus 1 op 12.
Maar de praktijk is een andere.
Buysse: „Met de immigratie stuurt
de Canadese regering ook de leef
tijdsopbouw en de economische
ontwikkeling van het land. En er
zijn gewoon ook immigranten no
dig om het hoge voorzieningenni
veau van het land in stand te
houden. Koks, gekwalificeerde
technici, computerspecialisten, ze
kunnen daar zo aan de slag."
In het dikke boek met toelatingsei
sen is gezinshereniging het eenvou
digste hoofdstuk.
Voor een derde categorie wordt het
al wat moeilijker. Dan gaat het om
mensen die louter vanwege hun
beroep worden toegelaten. Frans
Buysse: „Er is een lijst met 2000
gewenste beroepen. Naast dat be
roep spelen leeftijd, ervaring, spe
cifieke bekwaamheden en de ken
nis van de taal een belangrijke rol.
En er wordt van je verlangd dat je
minstens 15.000 giolden op zak hebt
als je het land binnenkomt."
Vervolgens komen de ondernemen
de immigranten, mensen dus die in
hun nieuwe vaderland iets voor
zichzelf willen beginnen. Van een
mansbedrijfjes wordt in ieder geval
verlangd dat er een concreet plan
ligt voor een onderneming. Dat kan
een boerenbedrijf zijn. Maar ook
een artiest. Wie grotere zakelijke
plannen heeft moet met aanzienlij
ke bedragen op zak het land bin
nenkomen om zo een garantie te
hebben van financiële gegoedheid.
De 200 agrarische Nederlanders
die jaarlijks naar Canada trekken,
vormen samen zo'n vijftig gezin
nen. De vuistregel is dan ook dat
een boerengezin per week de over
steek waagt. Het overgrote deel
had hier en begint daar een melk
veehouderij. Dat lijkt opmerkelijk,
want uitgerekend de melkveehou
derij doet het, als een van de weini
ge agarische takken in Nederland,
nog goed.
Buysse: „De rendementen in die
tak mogen dan goed zijn, de boeren
voelen zich hier veel te veel voor de
voeten gelopen door de overheid.
Ze voelen zich steeds meer boek
houder dan boer. Steeds weer komt
de overheid met eisen voor non-
produktieve investeringen. Grond
en produktierechten zijn bovendien
in Canada veel goedkoper. Grond
kost daar maar het tiende deel van
hier, produktierechten maar een
kwart. Veel Nederlandse boeren
belanden in het zuid-westen van
Ontario. Klimatologisch en bodem-
kundig gezien is dat de beste
streek."
Wie voor zichzelf heeft uitgemaakt
dat hij of zij de stap van emigratie
wil wagen, is daarna in een proce
dure verwikkeld die vele maanden
in beslag neemt. Heeft Buysse,
thuis als hij is in de papierwinkel,
gedurende die maanden óók oog
voor de menselijke aspecten van
landverhuizing?
Buysse: „Vanzelfsprekend. Emigre
ren raakt elk facet van je bestaan.
Je snijdt in feite alle banden met
het vaderland door en daar moet je
vervolgens helemaal opnieuw be-'
ginnen. Daarvoor moet je heel zelf
standig zijn en ontzettend goed
initiatief kunnen nemen. Ik wijs
mensen er ook op als ik denk dat ze
die eigenschappen onvoldoende
hebben."