Familie cultuur speelt schoenindustrie parten
Ruzie
mest!
bijgel
Gemeentel
Het CDA zit in de hoek waar de klappen vallen
Brinta
-DE STEM-
DE STEM
Laat
DE STEM
BINNENLAND BUITENLAND
Dagorde
DE STEM
'Partijstandpunten
over de aow
schelen niet veel'
ZATERDAG 5 MAART 1994 A2
w
erklozen, vut-ge-
rechtigden en ge
pensioneerden
beklagen zich er vaak over
dat ze hun besef van tijd kwijt
zijn. De ochtend lijkt op de
middag en de middag op de
avond. Ze moeten op de ka
lender kijken om te zien wel
ke maand, ja zelfs welke dag
het is. Het jaar werd voor hen
een kleurloos kralensnoer van
alsmaar eendere dagen.
Niet enkel de afwezigheid van
dagelijks werk dat een ordelij
ke levenswijze noodzakelijk
maakt, ook de omstandigheid
dat bepaalde dagen van het
jaar en van de week hun ei
genheid en overgeleverde ge
bruiken verloren hebben, is
oorzaak van dat gewraakte
gevoel van tijdloosheid.
Nog niet zo lang geleden was
de zondag de Dag des Heren,
waarop de kerk alle gelovigen
die de leeftijd van zeven jaar
bereikt hadden, in het tweede
van de door haar uitgevaar
digde Vijf Geboden, ver
plichtte de heilige mis bij te
wonen en geen verboden
werk te doen. Een aanmerke
lijk deel van de mis verzuimen
was evenzeer doodzonde als
gehele afwezigheid. Van die
misverplichting waren ernstig
zieken ontslagen, zoals ook
ouden van dagen bij zeer guur
weer, zwangere vrouwen die
de wierookgeur in de kerk
niet goed verdroegen en zij
die geen gepaste kleding had
den. In dat laatste geval kon
echter een beroep worden ge
daan op de Sint-Vincentius-
vereniging.
Verboden, ook wel slafelijke
arbeid genoemd, bestond uit
al die bezigheden die meer
lichamelijke dan geestelijke
activiteit met zich meebrach
ten. Geoorloofd was het be
reiden van de maaltijden, bor
duren, kunstbreien, het ma
ken, niet het ontwikkelen van
foto's en verder schilderen en
tekenen. Naaisters mochten
op zondag rouwkleren ver
vaardigen, en zelfs bruidskle
ren als ze anders aanmerkelij
ke schade zouden lijden.
De viering van de Dag des
Heren bracht het dragen van
zondagse kleren met zich
mee, waarin we niet op straat
mochten spelen, die na enige
tijd devalueerden tot
schoolkleren en daarna, am
per nog passend, als doorde
weekse speelkleren mochten
worden gedragen.
In de schaduw van de zondag
lag de maandag. Op die dag
werd de wekelijkse was ge
daan, wat tot gevolg had, dat
er fan weinig aandacht aan
het eten kon worden besteed.
Onder de vaak nog druipen
de, boven onze hoofden aan
waslijnen opgehangen hem
den en onderbroeken nuttig
den we dan in de woonkeu
ken met lange tanden de
overgebleven soep, waarin de
vermicelli gezwollen en pap
perig ronddreef, waarna er
meestal gewelde pruimen of
geweekte abrikozen bij de
aardappelen op ons bord wer
den geschept, naast een paar
'plakjes van een droog gewor
den lendelapje. Bouwvakar
beiders dronken op deze dag
nog we eens meer dan hun
evenwichtsorganen konen
verwerken, en wat op een
blauwe maandag vervaardigd
was, vertoonde al vlug man
kementen.
Kreeg de woensdag het hele
jaar door al een zekere poëti
sche wijding door het avond
lijke Marialof, de vrijdag
bracht als onthoudingsdag vis
op ons etensbord, meestal een
gebakken schol, die soms
werd afgewisseld door een
zachtgekookt ei, waaraan
even weinig smaak was als
aan de worteltjes die er in de
botersaus naast dreven. In ons
oog was niet alleen vrijdag, de
dertiende, een ongeluksdag.
Trof de vrijdagavond ons met
ons schone ondergoed in het
badhuis aan, na een ochtend
van schoolgaan of werken was
er de zaterdagmiddag waarop
bij de biecht de innerlijke rei
niging plaatsvond. De zater
dagavonden begonnen met
Mozarts 'Ave Verum' dat op
de radio de zondag inluidde,
waarna zich in de huiskamer
een vredige gezelligheid ver
spreidde met 'Negen heit de
klok', het Jeugdcentralekoor
uit Vught van broeder Lae-
tantius dat onze roomse blijd
schap uitzong, de gewone
man die er zijn volle neef het
zijne van zei. En vooral met
de geglaceerde, met room ge
vulde beschuitbol, die moedei
's middags bij een bankbet-
bakker had gehaald in een
winkel die model had gestaan
voor de tekeningen van An
ton Pieck.
Een salmonella anno 1994 kan Brinta niet breken. Veertig jaar
geleden was het al voor menig scholier het snelle en vullende
alternatief voor een gezond ontbijt. Je vond het óf afschuwelijk óf
heerlijk. En dat blijft zo. Ook de omstandigheden. Een verdwaalde
winkelmuis is er dol op en vreet zich een opening door de
kartonnen verpakking. Soms glijden zilvervisjes tussen de tarwe-
vlokken, als het pak iets te lang op het rek is blijven staan. En nadat
de warme melk de vlokken tot eetbare cement heeft gebonden, hoeft
niemand zich er over te verbazen dat bacteriën halleluja roepen.
Daar werden kinderen toch groot van? (DC)
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Bezorgklachten en abonnementenadministratie:
Afdeling Lezerscontact 06-0226116 (gratis) ma. t/m vrij. 8.00-17.00
uur, zat. 8.00-12.00 uur.
Kantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a,
01640-36850, fax 01640-40731.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Etten-Leur, Markt 28, S 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1, S 01100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751, fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 4381 RP,
01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 5051, 4380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen per 1 januari 1994
(bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 87.20, per half jaar 173.45 óf per jaar 337.30.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 29.05,
per kwartaal 84.70, per halfjaar 168.45 óf per jaar 327.30.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882 en bij Teuben, Gin-
nekenweg 7, Breda.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881.
Geboorte- en overlijdensadvertenties maandag t/m vrijdag tot 16.00
uur 076-236881zondag van 18.30 tot 20.30 uur 076-
236242/236911. 2
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Renata, Jochie, Anita, Jacobs/Pimpernel, Helioform.
Ontslagen en faillissementen volgen elkaar de laatste
jaren in snel tempo op in de schoenindustrie. De
malaise in deze bedrijfstak is echter niet van vandaag
of gisteren. Behoudens een paar oplevingen is het
deze eeuw eigenlijk alleen maar bergafwaarts gegaan
met de werkgelegenheid. De introductie van machi
naal gemaakt schoeisel begin deze eeuw betekent het
keerpunt in de bedrijfstak die ooit aan tienduizenden
werk bood.
Door Kees Bechtold
Wie heeft het ooit gehoord,
wie heeft het ooit gezien,
schoenen stikken,
op een naaimachien!'
We schrijven 1859. Schoenma
ken is nog een edel handwerk,
een echt vak. Schoenmakers
knechten reageren voor de poor
ten van een nieuwlichter in de
bedrijfstak schamper op de in
troductie van de nieuwigheid in
de branche, de stikmachine. Een
reactie tegen beter weten in; na
tuurlijk werkt een stikmachine
veel sneller dan handen. De stik
machine is gauw gemeengoed in
de bedrijfstak. Het is de eerste
vorm van mechanisatie van de
schoenproduktie, maar het zal
tot 1903 duren alvorens de firma
Van Schijndel in Waalwijk als
eerste de produktie van schoe
nen volledig mechaniseert.
Gedwongen winkelnering
De knechten komen er al gauw
achter dat de introductie van
nieuwe technieken samen met
een toegenomen concurrentie ui
terst vervelende consequenties
voor hen zal hebben. Werkgevers
die wars zijn van dure machines
zien hun omzetten slinken. Om
hun inkomsten toch op peil te
houden, dwingen ze werknemers
hun dagelijkse inkopen te doen
in de winkel die hun broodheer
er naast zijn bedrijf nog op na
houdt, de zogenaamde gedwon
gen winkelnering.
Winkels, waar de werknemer
vaak 20 procent tot 30 procent
duurder uit is. Weigeren zij, dan
volgt ontslag of minder werk en
dus ook minder inkomsten. Om
de dagelijkse inkopen te kunnen
doen, steken werknemers zich in
de schuld bij hun werkgever. De
opgebouwde schuld wordt weke
lijks op het loon ingehouden,
waardoor de werknemer naar
verloop van tijd geen loon meer
ontvangt en met handen en voe
ten gebonden is aan zijn baas.
Vooral als Nederland kort na
1875 in een diepe economische
crisis verzeilt en tussen de vele
schoenmakerijen een prijzenoor
log woedt, wordt het wapen van
de gedwongen winkelnering
steeds machtiger. De concurren
tie is moordend; Waalwijk,
Baardwijk en Besoyen - de beide
laatste dorpen behoren nu tot
Waalwijk- telden 243 schoen
makerijen, waarvan er drie ma
chinaal werkten.
Daarbij komt nog de concurren
tie uit Duitsland en België. Klei
ne schoenmakers die nog niet
machinaal werkten, trachtten
him prijzen te verlagen. Toen
hielp dat al niet, en tegenwoor
dig evenmin. Tot 1909 houden
sommige bazen hun knechten in
een ijzeren greep. Dan maakt
een wet een einde aan de prak
tijk van de winkeldwang.
Daddy Stibbe
foto felix janssens
De invoering van machines
blijkt hét keerpunt te zijn in de
industrie. Daarna is het eigenlijk
alleen maar bergafwaarts ge
gaan met de werkgelegenheid in
de bedrijfstak, met alleen nog
oplevingen tijdens de Eerste We
reldoorlog, in de jaren dertig en
na afloop van de Tweede We
reldoorlog. Tussen 1914 en 1918
viel de import uit Duitsland en
België stil en konden de Neder
landse fabrikanten hun voorraad
tegen uitstekende prijzen kwijt.
De overheid verstoorde met haar
prijsbesluit in 1928 de euforie.
De gevolgen werden nog drama
tischer door de invoering van
een acht-urige werkdag en een
45-urige werkweek tegen een ge
lijkblijvend salaris. De kosten
bleven gelijk, de produktiviteit
steeg niet. Daar viel niet tegen
op te boksen. Eind december
1922 was in de leer- en schoen
industrie in Waalwijk 65 procent
van de beroepsbevolking werk
loos, in Dongen 70 procent. De
produktie was met 75 procent
gedaald.
Een internationale tentoonstel
ling in 1925 voor de schoen- en
leerindustrie zorgde even voor
een opleving. Maar vervolgens
deed de beurskrach van 1929
zich voelen. Lage prijzen voor
buitenlandse schoenen veroor
zaakten een prijsval. De over
heid greep in met het zogenaam
de 'crisiswetje'. Invoerrechten op
schoenen werden verhoogd en de
detailhandel kreeg de verplich
ting opgelegd dat 60 procent tot
65 procent van de verkochte
schoenen van Nederlands fabri
kaat moest zijn.
Bloch en Stibbe
Het was de tijd dat de firma
Bloch en Stibbe haar intrede
deed in Brabant. „Mijn beide
grootouders hadden in Amster
dam een agentuur voor de im
port van schoenen. Maar toen de
wet werd uitgevaardigd, viel een
groot deel van hun handel ineens
weg. Ze kochten de failliete
schoenfabriek Hollandia op en
gingen zelf produceren," zegt
Daddy Stibbe. Hij was de laatste
Anno 1969; een modelleur aan het werk bij Bloch en Stibbe in Waalwijk.
foto archief de stem
directeur van de fabriek die in
1972 het loodje legde.
Het crisiswetje gaf de schoenin
dustrie een stimulans; er vond
een schaalvergroting plaats
waardoor het de grote bedrijven
redelijk voor de wind ging. De
produktiecapaciteit werd flink
uitgebreid en nieuwe bedrijven
vestigden zich in de regio.
Na de Tweede-Wereldoorlog be
leefde de schoenindustrie een re
vival. Een groot deel van Europa
hield zich bezig met de wederop
bouw. Last van goedkope impor
ten had Nederland niet.
Aan het eind van de jaren vijftig
kwam er weer de klad in doordat
de grootschalige import op gang
kwam. Bloch en Stibbe richtte
zich echter zoals ook voor de
oorlog op de export en die flo
reerde, aldus Stibbe. „Nederland
was een lage-lonenland. We zet
ten veel af in Groot-Brittannië."
In 1958 exporteerde Bloch en
Stibbe 11 miljoen paar schoenen
naar 35 landen.
Stibbe heeft de neergang van de
schoenindustrie van dichtbij
meegemaakt. In vier jaar tijd
bouwde hij Bloch en Stibbe met
fabrieken in Den Bosch, Waal
wijk, Drunen, Gilze en vier fa
brieken in het buitenland 'be
wust' af. In 1968 waren er nog
ongeveer 1.500 mensen in dienst,
in 1972 was het afgelopen. En
dat terwijl Bloch en Stibbe hal
verwege de jaren zestig nog goed
was voor een produktie van
20.000 paar schoenen per dag,
waarvan 80 procent werd geëx
porteerd.
„De eerste signalen zag ik in
1962 al toen ik in de VS was. Ik
had daar een grote order gekre
gen met een smalle marge.
Kwam ik terug, was hier ineens
de gulden gerevalueerd. Was
mijn winst omgeslagen in ver
lies. We werden gewoon te duur.
Daar kwam de introductie van
de vrije zaterdag nog eens bij en
een loonexplosie. Halverwege de
jaren zestig ging het definitief
mis. Dat beeld werd nog eens
bevestigd toen ik op zakenreis
was in Hongkong. Daar zag ik in
een produktiebedrijf een mon
ster van ons staan, opgestuurd
door Engelsen naar wie we veel
exporteerden."
„De schoenen werden gewoon
nagemaakt, alleen voor een veel
lagere prijs. Daar viel voor ons
niet tegen te produceren. Onze
export viel grotendeels weg en
we waren een veel te groot be
drijf om alleen voor de Neder
landse markt te produceren. Bo
vendien hadden we daar te wei
nig greep op. Bedrijven als Van
Bommel en Van Lier waren vol
komen op de Nederlandse markt
gericht, die hadden er zich een
vaste plaats veroverd."
Neergang
Hollandia was niet de enige die
de handdoek in de ring gooide.
Het aantal bedrijven werd sinds
1972 meer dan gehalveerd en
ging van 189 naar 85 in 1992.
Met de sanering kelderde na
tuurlijk ook het aantal schoenen
dat werd geproduceerd. Werden
er in 1960 nog 31,6 miljoen paar
schoenen geproduceerd, in 1992
bedroeg dit nog 5,6 miljoen paar.
Even dramatisch de daling van
het aantal werknemers; dat ging
van zo'n 16.000 in 1960 naar
1.162 in 1992.
De import maakte een tegenge
stelde ontwikkeling door, van
6,3 miljoen paar in 1960 tot 98
miljoen paar in 1992. Deze zijn
•uiteraard niet allemaal bestemd
voor de Nederlandse markt; van
die 98 miljoen vonden er 42
miljoen weer hun weg naar bui
tenlandse consumenten.
De grote sanering van de laatste
30 jaar heeft niet in de laatste
plaats te maken met het feit dat
bijna de hele tak bestaat uit
kleine en grote familiebedrijven.
Ze groeiden niet makkelijk mee
met ontwikkelingen in bijvoor
beeld mode en marketing. De
bedrijfsvoering in het vaak top
zware kader was over het alge
meen niet in handen van de
beste managers, maar in de han
den van hen die van vader op
zoon bezitter van het kapitaal
waren. Fusie en concentratie
waren moeilijk, omdat een fami
lie daardoor afstand zou moeten
doen van iets wat generaties op
generaties met hard werken
opgebouwd.
Wat dat betreft was de beslissing
om ermee te kappen voor Stibbe
niet zo'n probleem. „Het was
voor ons een stuk gemakkelijker
om uit de schoenenbranche te
stappen. Wij kwamen van origj.
ne uit Amsterdam en zijn in 193!
in de schoenenbranche gestapt
toen Hollandia failliet ging. De
Brabantse schoenindustrie is
voortgekomen uit handarbeiders
die voor zichzelf zijn begonnen
en bedrijven hadden die van ge.
neratie op generatie gingen.
Daar stap je natuurlijk niet zo
gemakkelijk uit."
Stibbe had zich al ingedekt te
gen de teloorgang. „Toen
halverwege de jaren zestig zagen
aankomen dat het mis zou gaan,
zijn we ons al gaan oriënteren og
alternatieven voor gebouwen en
personeel. Personeel kwam toen
nog gemakkelijk elders aan dt
bak. We zijn ons gaan richten op
de chemie en de fabrikage van
tapijten." Lijmfabriek Simsonin
Den Bosch is voortgekomen uil
de activiteiten van Stibbe, ta-
pijtfabriek Esco in Waalwijk be
staat ook nog steeds.
Helioform
Stibbe stapte in 1972 niet hek
maal uit de branche. Het
zondheidsschoeisel onder
naam Helioform lag goed in
Nederlandse markt. „We hebben
een constructie gemaakt waarbij
Helioform er werd uitgelicht. Zo
konden 250 werknemers aan
slag blijven. Uit een soort id
lisme introduceerde ik arbei
derszelfbestuur in het bedrijf
Maar dat is eigenlijk ook de
ondergang voor het bedrijf
worden. De groep was daarvoor
te groot. Er werd wat afverga-
derd. Te veel mensen gingen zich
aan hun verantwoordelijkheid
onttrekken, met als gevolg
de kwaliteit omlaag ging."
Het experiment eindigde in 1981
met een faillissement. Jenne
Harder verscheen op het Bra
bantse schoentoneel; hij kocht ds
failliete boel'en ging afgeslanhl
verder. Iets wat hij afgelopen
februari zou herhalen toen onder
meer Helioform opnieuw op
fles ging.
Na de ondergang van Hollandia
kocht Stibbe de schoenwinkels
Bristol Shoes en Van Woensel
Beide heeft hij inmiddels van de
hand gedaan. Bij Bristol is hij
nog wel commissaris.
Hoewel de afkalving van de
schoenindustrie nog steeds
halt toe is geroepen, is het niet
alleen kommer en kwel. Aan de
bovenkant van de markt, schoe
nen van 200 gulden en meer, is
sprake van een stabiele zo niet
stijgende omzet en een groeiende
export. Zo ziet de Moergestelse
fabrikant Van Bommel (180
werknemers) zijn omzet van 25
miljoen gulden stijgen en expor
teert zo'n 20 procent meer
schoenen naar België. Overigens
is de markt voor de duurdere
kwaliteitsschoen maar 2 procent
en lijkt hij dus niet interessant
voor buitenlandse producenten.
Bronnen: 'Winkelnering in
schoenindustrie', Nieuwsblad
van het Zuiden 11-10-1977; 'De
Brabantse schoenindustrie in
historisch en marketingperspec
tief', L.W.J. Kemps, Tilburg 1990:
Jaarverslagen 1980-1992 van Fe
deratie van Nederlandse
Schoenfabrikanten.
Het oordeel dat de kiezer
woensdag heeft uitgesproken
over de regeringspartijen CDA
en PvdA is vernietigend. In
ruim vier jaar tijd verspeelden
zij een ongekend groot deel van
hun aanhang. Zelden was de
kiezer zo ontrouw. De winst- en
verliesrekening laat heel duide
lijk zien hoezeer de kiezer op
drift geraakt is.
Van elke honderd kiezers die bij
dé Kamerverkiezingen van sep
tember 1989 hun stem aan het
CDA gaven, deden 46 dat nu
niet. De PvdA verspeelde 57 van
elke honderd kiezers, D66 wist
56 op de honderd kiezers niet te
binden, de VVD slechts 38.
De kiezers die hun partijkeuze
van 1989 nu niet volgden,
waaierden naar alle kanten uit.
Van de 46 op de honderd on
trouwe kiezers van het CDA
gingen er acht naar de WD, vijf
naar D66, vier naar de kleine
christelijke partijen en drie
naar de PvdA. Bij de PvdA was
dat beeld: acht naar D66, acht
naar Groen Links, drie naar het
CDA en drie naar de WD. Van
de 56 op de honderd D66-kie-
zers verhuisden er zeventien
naar de PvdA, elf naar het CDA
en acht naar de WD. Die partij
zag van haar 38 op de honderd
ontrouwe kiezers er vijftien uit
waaieren naar het CDA, zes
naar D66 en vijf naar de PvdA.
Er is dus druk onderling ver
keer. Maar de winst- en verlies
rekening sluit niet. Dat komt
door de thuisblijvers. Van dege
nen die in 1989 op het CDA
stemden, bleef nu 21 procent
thuis. Bij de PvdA was dat
dertig procent, bij D66 zeven
tien en bij de WD elf procent.
De motieven van de thuisblij
vers liepen zeer uiteen. Van
'niet geïnteresseerd in politiek'
(26 procent) en 'wist niet waar
op te stemmen' (rond 23 pro-
Brinkman heeft alle reden te vrezen dat zijn Tweede-Kamer
fractie straks aanzienlijk kleiner zal zijn. foto anp
cent) tot 'geen tijd' (rond tien
procent).
Het stemmenpotentieel van de
thuisblijvers moet dus in de
komende maanden door de par
tijen worden aangeboord. En de
22 procent van de kiezers, die
woensdag hun stem gaven aan
lokale groeperingen, moeten
door de partijen verlokt worden
om op 3 mei op hen te stemmen.
Van het mogelijke resultaat van
die pogingen is op grond van
onderzoek weinig meer concreet
te zeggen dan dat het gaat om
een aanzienlijk potentieel, dat
niet eenduidig te bewerken valt.
Niet-geïnteresseerden vergen
een andere aanpak dan twijfe
laars tussen de ene en de andere
partij. Onderzoekers zeggen dat
tussen raads- en kamerverkie
zingen rond veertig procent van
het totale kiezerskorps het kies-
gedrag wijzigt. Daaronder be
grepen de proteststemmers. Ook
leren zij dat kiezers die bij
raadsverkiezingen op lokale
groeperingen stemden, bij ka
merverkiezingen hun stemmen
ponds-pondsgewijs verdelen
over de gevestigde partijen,
maar dat D66 iets meer van de
'lokalen' zou profiteren dan de
anderen. Maar niets is zeker en
zelfs dat niet.
De zekerheid van het onzekere
heeft de partijen die zich voor
bereiden op het oordeel van de
kiezer op 3 mei in haar ban.
Natuurlijk stralen ze dat niet
uit. Naar buiten toe houden zë
vooralsnog vast aan de al eerder
uitgezette campagnestrategie.
Maar alleen een kind in de
politiek kan geloven dat de
strategen zich niet het hoofd
breken over de vraag hoe te
reageren op de herindeling van
de politieke kaart, die zich
woensdag aftekende.
Die vraag kan alleen afdoende
worden beantwoord wannéér
men zich verdiept in de oorza
ken van het gedrag dat de kie
zer woensdasg vertoonde. En
dat is buitengemeen lastig.
Want bij raadsverkiezingen
spelen lokale en landelijke fac
toren door elkaar heen en op
elkaar in.
Hoewel de beide regeringspar
tijen zwaar hebben verloren Ijkt
de uitgangspositie op weg naar
de kamerverkiezingen van de
PvdA toch iets minder onaange
naam dan die van het CDA. De
PvdA doorloopt al enige jaren
de harde leerschool van het om
gaan met tegenslagen, het CDA
zit nog maar pas in de brugklas.
De PvdA mag zich sinds het
verkiezingscongres van novem
ber heel voorzichtig koesteren
in een zich gestaag herstellende
kiezersaanhang. De krakende,
haperende machine is gerevi
seerd en wordt langzaam maar
zeker opgevoerd naar het hoog
ste toerental. De grote vraag is
of de tijd tussen nu en de ka
merverkiezingen niet te kort is
om alles wat mogelijk is uit de
machine te halen. Het verlies bij
de raadsverkiezingen heeft de
PvdA teleurgesteld maar niet
verbaasd. Er was rekening mee
gehouden. Het resultaat veroor
zaakte geen benedenwaartse
knik in de sinds november op
gaande lijn. Vanuit die weten
schap durfde partijvoorzitter
Rottenberg dan ook op de dag
na de raadsverkiezingen uit te
spreken dat zijn partij bij de
kamerverkiezingen minimaal 25
procent van de stemmen moet
halen om zinvol aan een nieuw
kabinet te kunnen deelnemen.
Dat percentage komt overeen
met 37 38 kamerzetels. Dat
aantal is maar weinig verwij
derd van de 39 zetels waarnaar
het CDA is afgezakt. De neer
gang van het CDA is op een
buitengewoon ongelegen mo
ment begonnen. De raadsver
kiezingen hebben de neergaan
de lijn versterkt. Lopende opi
nie-onderzoeken geven nog niet
het lichtste teken van herstel
aan.
Het CDA zit diep in de puree en
heeft nog meer last van de tijd
dan de PvdA. Waar de sociaal
democraten geschoold zijn in
het omgaan met de dingen die
verkeerd gaan en zich hebben
leren onttrekken aan het fatum,
daar lijken de christen-demo
craten nu pas goed het slachtof
fer te zijn van de wet van Murp
hy: alles wat verkeerd kan gaan,
gaat ook verkeerd. De ouderen
die zich van 'hun' partij afkeren
vanwege de aow-plannen, de
boeren en tuinders die en masse
weglopen, hele groepen kiezers
die het CDA van vaak traditio
nele machtsposities in vele ge
meenteraden beroofden.
Maar ook kleinere dingen. De
schadevergoeding die olympisch
kampioen Koss eist wegens het
ongevraagd gebruiken van zijn
foto voor partijpropaganda;
fruittelers die klagen dat het
CDA in de campagne appels
van een buitenlands ras uit
deelt. Een ouderenpartij in
Eindhoven die zich op kamerze
tels gaat werpen, wat natuurlijk
niets uithaalt, maar wel stem
men bij het CDA wegtrekt. Al
les is van een andere orde, maar
wel allemaal slecht voor de
beeldvorming.
Wat moet het CDA? Voor
Brinkman, die zich op de day
after enigszins hersteld leek te
hebben van het 'balen als een
stekker', geen vraag: de harde
boodschap met nog meer kracht
uitdragen. Natuurlijk, het stom
ste dat een partij nu zou kunnen
doen is de strategie drastisch
omgooien. Het CDA zou elke
geloofwaardigheid verspelen
wanneer het nu zou ingaan op
uit paniek geboren voorstellen
uit eigen kring om de bevriezing
van de aow uit het programma
te schrappen.
Elke tegemoetkoming aan op
standige kiezersgroepen zal als
doorzichtig aan de kaak worden
gesteld. Het CDA zit in de hoek
waar de klappen vallen. Brink
mans tegenstanders zullen in de
campagne niets nalaten om hem
daar te laten zitten.
Den Haag (anp) - De gemeen
ten werken niet hard genoeg
aan de huisvesting van asiel
zoekers.
Dat blijkt uit een brief van
staatssecretaris Heerma van
Volkshuisvesting en minister
D'Ancona van WVC.
Afgesproken was dat voor 1 mei
30.000 asielzoekers gehuisvest
zouden zijn in wat het ministerie
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Het Landbouwsi
Landbouw en VROM proberen 2
ogen weg te nemen voor de invo
houding voor veehouders in 199(
Dit heeft ëeri delegatie van het
landbouwbedrijfsleven gisteren
afgesproken met de ministers
Bukman (Landbouw) en Alders
(Milieubeheer).
Daarmee is de ruzie tussen beide
partijen voorlopig bijgelegd.
VERVOLG VOORPAGINA
Brinkman lijkt hiermee een
beetje op te schuiven in de rich
ting van de opvatting van de
PvdA die ieder jaar wil bekijken
hoeveel de uitkeringen - zoals de
aow - omhoog kunnen.
Toch blijft het uitgangspunt in
het CDA-program dat alle uitke
ringen de komende kabinetsperi
ode niet omhoog gaan. Het CDA
hoopt dat tegelijkertijd de lonen
bij de bedrijven 'op de nullijn'
blijven.
Minister-president Lubbers zei
gisteren na afloop van het kabi
netsberaad al dat het hem 'sterk jg
leek dat het CDA terugkomt op fo
het aow^tandpunt'. Volgens h,st
Lubbers is er niet zoveel verschil n,
tussen de opvattingen van de
grote partijen. Dat het CDA de
aow vier jaar wil bevriezen, ter
wijl de PVdA de hoogte van de-
uitkeringen ieder jaar wil toet- jg
sen is, meent Lubbers, een kwes- st
tie van beeldvorming. p(;
Het CDA besloot vorige maand ]-,,
het verkiezingsprogramma aan
te scherpen door onder andere a]
de uitkeringen vier jaar te be-
vriezen. De besparing die dat jg
oplevert, moet worden aange- 0j
wend om werkgelegenheid te „t
scheppen. p]
9.1
(ADVERTENTIE)
o
n
V
d
k
d
o<
Dl
rr
n
d:
z(
N
WIE NIET werkt, zal niet eten, lijkt
zou zijn, wie wel eet, zal voorlopig
maakt ziek.
Schandaal op schandaal: radioactie
zonder smaak, vlees vol hormonen,
met schoonmaakmiddel enzovoort
Pap met salmonella en biergist met
maakt indruk. Een miljoen Nederl
Brinta.
Niet dat nu een paar miljoen
worden, want voordat een salmon?
neembare klachten moet de gezom
bacteriën binnen gekregen hebbe
zitten er hooguit een paar. Voor z\
zaak anders en daarom is het goed
terug heeft gehaald.
Beden voor grote zorg lijkt er zode
niet terécht. De Brinta-affaire
maken, het feit dat er elke maand
voedsel moet aan het denken zetten
De industriële wijze waarop ons vo
verantwoordelijk voor al deze schar
9mg bij de mulder of bakker, had 1
er last van. Nu voedsel bijna 0
Produktie meer is, zijn de gevolg
wereldwijd. Extreem goede controle
'nspectie en keuring zijn immens
tegenwoordig snel weten dat er
controle blijkt pas gegevens op
la tS6n 3' 'n sc'laPI:ien staan
jj® deskundigen wensen de produc
Hl) heeft alles gedaan wat in zijn ve
zo? Het eerste bericht van besmett
Pmnengekornen. Het heeft tot vrijt
ment geïnformeerd werd. Is dat niet
w
t
C
