Speuren naar paneel van
de Rechtvaardige Rechters
stuur
allen
ZEELAND
MIEUWS
Gents duo belooft
nieuwe
onthullingen
rond verdwenen
pronkstuk
Vlaamse schilder
Jan van Eyck.
VRIJDAG 4 MAART 1994
IAART 1994
k te mooi is om in
aarmee hij zo leek
!asy Rider', kwam
Terneuzen binnen
ren iemand te bellen
ivies te vragen, was
gebeurd", zei E. Het
op het politiebureau
chter grotendeels in
irlands, een taal die
kaan niet machtig is.
rmee akkoord dat zijn
r de politierechter in
;els werd behandeld,
het ontbreken van de
i vereiste tolk. Officier
titie Van der Lende-
Smit eiste een boete
gulden, twee weken
rdelijke gevangenis
een rij-ontzegging van
iden, waarvan drie
rdelijk.
chter Kool nam dit
rar legde de rij-ont-
geheel voorwaardelijk
.MARKT - Buurt-
loekse Rakkers houdt
19 maart de jaarlijk-
elmarkt van 9.00 tot
ïr. Mensen die nog
aan het buruthuis
en voor deze rommel-
unnen contact opne-
het buurthuis of met
GBEURS - Peuter-
De Rakkertjes houdt
19 maart een kle-
s in het buurthuis
Molenplein van 9.00
uur. De helft van de
it is voor de peuter
en de andere helft
inbrenger. Maandag
van 19.30 tot 20.30
de kleding gebracht
n het buurthuis. Het
n beurs van zomer-
ot en met maat 176.
RTSEN
nkenszand en Noord-Be-
Dierenarts H.v. Dijk, Si-
2, Heinkenszand, tel.
0.
k en Hulst - Dierenarts
b, Axelsestr. 108, Zaam-
01153-1366. Zaterdags
in de Bastionstr. 3, Axel
erder vlgs. afspr.
)ierenartsen Aerts-Bosch,
43, tel. 01140-14015.
za. 10-11.30 u. en vol-
aak.
Aardenburg, Sluis - Die-
de Bruijckere en E.v.
i-Kapsenberg. Za. en zo.
gezelschapsdieren in
(Dorpsstr. 8) van
0 u en in Oostburg
jstr. 8) van 13.00-13.30 u.
'gs. tel. afspr. tel.
of 01177-2398.
rneuzen, Zaamslag en
t - Vanaf zat. 12.00 u.
J. Kop/M. Schaub, Bas-
Axel, tel. 01155-61488.
:kuur: 11-12 u. en vlgs.
lent - Dierenarts E. Da-
lam 54, tel. 01158-3800,
>7-1319. Spreekuur za.
na afspraak,
e.o. - Peter de Vos, Poli-
>or kleine huisdieren 'De
he', v. Steenbergenlaan 7,
tel. 01150-96425.
zat. 12-13 u. Verder na
ie afspraak.
en A. Burm, Kliniek van
sdieren en bijzondere die-
ïemenstr. 83, Terneuzen,
-19628. Spreekuur zat.
en na telefonisch over-
Dierenarts J.v.d. Vijver,
el. 01170-52103. Spreek-
zond. na tel. afspr. Bgg.
liek IJzendijke,
en e.o. - Dierenarts A. de
mpelier 34, St. Jansteen,
'12701, bgg. 01140-10546.
za en zo. 11-12 u. en
raak, huisbezoek ook na
[Jzendijke - Dierenarts
ijver, tel. 01176-1388.
zat. om 13 uur en zond.
r in de dierenkliniek te
en volgens afspraak.
TSEN
iws-Vlaanderen - Tand-
lk, Nassaustr, 5, IJzendij-
176-1760. Spreekuur zat.
>-12.30 uur.
ws-Vlaanderen - Tand-
ïggemans, Stationstr. 14,
1. 01140-12205. privé
Spreekuur zat.
18-18.30 u. zond.
Noord-Beveland - Tand-
Toy van Hees, Prunusstr.
venpolder. In het week-
nr. 06-52771398. Spreek-
zond. 10-11 uur.
:en
>theek Axel, Oranjestr. 6,
62888. Geop. zat. 10-11
uur. Verder uitsluitend
gevallen en recepten,
esche apotheek, Klokstr.
1100-27104. Geop. zat.
zond. 10-11.30 en
>otheek Hulst. Geop. zat.
en 15.30-17.30 uur, zond-
en 16.30-17.30 u. Voor
llen buiten openingstij-
dienstdoende apotheker-
thuis bereikbaar tel.
35.
- Apotheek Klaassen,
-12090. Geop. zat. van
u., zond. 11.30-12.30 u.
UIZEN ZEEUWS-
:ren
e hulp bij ongelukken:
stdoende huisarts raad-
litenpolikliniek De Hon-
10-12651.
St. Antoniusziekenhuis,
59000.
Streekziekenhuis De
)1150-88000.
4CE EN BRANDWEER
aanderen - Tel.
14.
Door Rein van der Helm
HET BEGINT allemaal op
die gedenkwaardige och
tend van maandag 11 april
1934. Een koster van de
Sint Baafskathedraal in
Gent ontdekt dat het dub
bele paneel van de Recht
vaardige Rechters ont
breekt. Op de achterkant
hiervan bevindt zich een
zogenaamde grisière, een
in steenkleur uitgevoerd
schilderij met een afbeel
ding van Joannes de Do-
per.
Op 1 mei ontvangt de bisschop
van Gent, Coppieters, een brief
ondertekend met D. U. A. Tegen
betaling van een miljoen frank,
een enorm bedrag in de jaren
dertig, kan het bisdom de ver
dwenen schilderijen weer terug
krijgen. Een hoog bedrag, vindt
ook de afperser. Maar niet ono
verkomelijk. „Van Eyck's kun
nen nooit meer geschilderd wor
den".
Onderhandelingen leiden ertoe
dat de grisière wordt terugbe
zorgd, maar de Rechtvaardige
Rechters blijft spoorloos. Ook al
omdat het bisdom weigert in te
gaan op verdere onderhandelin
gen.
Op zondag 25 november 1934
overlijdt in Dendermonde, in het
buis van zijn zwager, wissela
gent Arseen Goedertier uit Wet-
teren. Op zijn sterfbed vertelt hij
familie-raadsman mr. De Vos te
weten waar het verdwenen pa-
teel is. „In mijn bureel.... kast....
iade", was de laatste aanwijzing
die hij nog wist uit te brengen
voor hij definitief de ogen sloot.
Afpersingsbrieven
h het bureau van Goedertier
worden afschriften gevonden
van de verzonden afpersings
brieven en een handgeschreven
ontwerp voor een brief die nooit
werd verstuurd. Daarin staat te
lezen: „De Rechtvaardige Rech
te ligt op een plaats waar ik,
toch een ander, ze kan wegne
men zonder de publieke belang
stelling te wekken". En dat prik
kelt tot op de dag van vandaag
de fantasie van velen.
«et leidde in de loop der tijd tot
bi van acties om te achterhalen
1 waar het ruim een meter hoge en
i centimeter brede paneel zich
san bevinden. Paragnosten, hel
derzienden en wichelroedelopers
I melden zich bij bosjes. Zelfs pa-
ja-psycholoog professor Ten
naeff houdt zich met het myste-
he bezig. De Sint Baafs werd
'bermisch onderzocht, huizen
soms afgebroken. Zelfs werd in
'584 in Melle het ten tijde van
de roof in aanbouw zijnde oor-
;°gsmonument opengebroken
°mdat iemand dacht dat in de
bolle ruimte van het monument
bet paneel te vinden was.
r-
69 en 68 jaar. In leeftijd
al gevorderd. Maar met
de instelling van jonge
honden op hun speur
tocht naar het zestig jaar
geleden gestolen paneel
van de Rechtvaardige
Rechters, gemaakt door
de beroemde schilder Jan
van Eyck.
'Actief gepensioneerde'
Noël Kerckhaert, zoals
de perskaart van de oud
journalist vermeldt, en
oud-hoofdcommissaris
van de Gentse politie Ka-
rel Mortier zijn nog da
gelijks in de weer een
vinger te krijgen achter
het mysterie rond dit
verdwenen schilderij.
Een onderdeel van het
veelluik de Aanbidding
van het Lam Gods,
pronkstuk van Vlaamse
schilderkunst, opgesteld
in de Gentse Sint Baafs-
kerk.
Eind dit jaar verschijnt
hun nieuwe boek over de
gezamenlijke zoektocht.
Afspraak met de uitgever
is dat tijdens interviews
geen 'nieuwtjes' uit het
boek verteld worden.
„Maar het paneel wordt
gevonden", is de vaste
overtuiging van beide
speurneuzen.
Het linker deel van het veelluik de Aanbidding van het Lam
Gods, pronkstuk van Vlaamse schilderkunst, opgesteld in de
Gentse Sint Baafskerk. foto's camile schelstraete
Oud-journalist Noël Kerckhaert (links) en oud-hoofdcommissaris Karei Mortier speuren al jaren naar het verdwenen paneel van de
Vlaamse schilder Jan van Eyck.
Werd het onderzoek in België
officieel afgesloten in 1937, tij
dens de Tweede Wereldoorlog
bogen de Duitsers zich over het
probleem. Eerste luitenant Hen
ry Koehn had als 'kunstbescher
mer' opdracht het verdwenen
paneel op te sporen. De Duitsers
zagen het als hun eigendom,
want in 1816 had de toenmalige
koning van Pruisen zes van de in
totaal twaalf panelen van het
veelluik gekocht.
Na de Eerste Wereldoorlog gin
gen de panelen als een soort
Wiedergutmachung over in Bel
gisch bezit. Koehn ging grondig
te werk en nam de uitdrukking
'hij heeft zijn geheim mee het
graf in genomen' letterlijk. Koe
hn bet Goedertier opgraven,
maar de doodskist bleek van
degelijk en onbeschilderd eiken.
Leemten
In de jaren na de Tweede We
reldoorlog sudderde de belang
stelling voor de Rechtvaardige
Rechters nog wat door. Tot in
1959 de toenmalige adjunct-
commissaris Karei Mortier, die
criminologie studeerde aan de
Rijksuniversiteit van Gent, van
zijn prof als afstudeeronderwerp
het 'dossier Goedertier' kreeg.
„Ik moest een soort analyse van
het onderzoek maken. Een halve
meter papier lag er op tafel, niet
zomaar een, twee, drie door te
komen. Ik mocht uiteindelijk een
minder tijdrovend afstudeeron
derwerp kiezen maar zat voor
goed aan de Rechtvaardige
Rechters vast. Want in de korte
tijd die ik hier voor had, waren
mij enorme leemten in het dos
sier opgevallen. En dat prikkelde
mij enorm", zegt Mortier. Hij
heeft nu een afstudeerproject
voor het leven.
Omdat het onderzoek officieel
was afgesloten en er geen nieuwe
aanwijzingen waren dit weer op
te pakken, riep Mortier de hulp
in van zijn vriend Noël Kerck
haert, op dat moment chef stads
redactie Gent van de Gazet van
Antwerpen. Want het tot dan
onvolledige dossier gaf aanlei
ding tot tal van vragen en het
lag voor de hand dat zo snel
mogelijk met nog levende getui
gen gesproken moest worden. In
dit soort gevallen had een jour
nalist dikwijls een betere entree
dan een politie-agent. Aan de
andere kant kon een politieman,
zeker in de positie van Mortier,
nog al eens op 'beschermde'
plaatsen zijn neus binnensteken.
Getuigen
Bij het doorspitten van het dos
sier viel het duo van de ene
verbazing in de andere. Bij de
dood van Goedertier waren drie
mensen aanwezig, een arts, een
raadsman en een pater. „En geen
van drieën was ooit door de
politie als getuige gehoord", zegt
een ook nu nog verbijsterde
Mortier. „Voetstoots werd in
1935 aangenomen dat Goeder
tier de dief was. Op affiches
werd afgekondigd dat hij beken
tenissen had afgelegd, maar ner
gens in het dossier was ook maar
iets van een geschreven verkla
ring te vinden. Wel staat het vast
dat hij bij de chantage betrok
ken was, het was tenslotte zijn
handschrift waarin de concept
brief was geschreven. Van de
biljetten van tienduizend frank,
deel van het betaalde losgeld
voor de grisière, waren geen
nummers genoteerd. Althans of
ficieel niet. Maar gelooft u dat?",
zegt hij, nog steeds het hoofd
schuddend over de manier waar
op de affaire-Goedertier werd
aangepakt.
Mortier en Kerckhaert stuitten
bij het doorspitten van het dos
sier op nog meer vraagtekens.
Maanden na het overlijden van
Goedertier was zijn weduwe nog
steeds niet gehoord. Geruchten
gingen dat de wisselagent uit
geldnood had gehandeld. „Bij
zijn overlijden bleek hij drie mil
joen waard", zegt Mortier veel
betekenend.
Fouten
Er zijn volgens Kerckhaert on
begrijpelijke fouten bij het toen
gehouden onderzoek gemaakt.
Voor het paneel van Joannes
moest een losgeld betaald wor
den via een pastoor in Antwer
pen. „Niemand van de politie
was daarbij in de buurt, nie-
De Duitse eerste luitenant Henry Koehn had als 'kunstbescher
mer' in de Tweede Wereldoorlog opdracht het verdwenen paneel
op te sporen. foto's archief de stem
mand-observeerde de taxi, waar
mee de geldeiser naar de pasto
rie kwam. Het was duidelijk. Er
zaten enorme leemten in het dos
sier en wij besloten daarom zo
veel mogelijk nog levende getui
gen te gaan horen en zoveel
mogelijk archieven te raadple
gen".
En dat leverde in de loop der
jaren veel informatie op. Zoals
over de onbegrijpelijke houding
van Goedertiers raadsman De
Vos. „In plaats van naar de fa
milie te gaan, met hen te over
leggen of naar de stafhouder
(deken) van advocaten, wendde
hij zich rechtstreeks tot de eerste
voorzitter van het Hof van Be
roep in Gent. Bijna de hoogste
magistraat van het land. En die
riep op zijn beurt de procureur-
generaal en procureur des Ko-
nings bij zich. En wat besloten
die heren: er mocht geen politie
aan te pas komen en ook de
onderzoeksrechter werd buiten
de zaak gehouden."
Luchtje
Dat bleek op den duur niet
houdbaar, want de diefstal raak
te wijd en zijd bekend. „En is
het niet merkwaardig dat een
hoge magistraat als de eerste
voorzitter, iemand die zo'n beet
je direct na de minister komt,
zich bezighoudt met een wissela
gent. Een figuur waarvan er
ogenschijnlijk dertien in een do
zijn gaan? En dat zo'n man be
sluit er zelfs de onderzoeksrech
ter niet bij te halen?". Mortier
zegt het niet rechtstreeks, maar
deze zaak stinkt toch wel een
beetje.
„En het gekke is", valt Kerk-
chaert hem bij, „dat wij hebben
uitgevist, het staat ergens zwart
op wit, dat al een jaar vóór de
eigenlijke diefstal de bisschop
van Gent was gewaarschuwd
door een advocaat uit Antwer
pen dat de diefstal zou plaats
vinden. Daar is geen enkele actie
op ondernomen".
De speurtocht van Kerkchaert
en Mortier bestaat op zichzelf
weer uit vele (kleinere) speur
tochten. Zo wilde zij het dossier
zien te vinden dat Koehn tijdens
de oorlog had aangelegd. Dat
dossier was eerst opgeslagen in
Koblenz, daarna door de Ameri
kanen mee naar de States geno
men en vervolgens weer terugbe
zorgd, tussen duizenden kubieke
meters ander papier, in Duits
land.
Geluk
De Gentenaars besloten Koehn
op te sporen. Nu is dat net zo'n
veel voorkomende naam als
Schmitt. Een gelukje: de man
heette Henry met zijn voornaam.
En zo bleek hij toch te traceren.
Laatste verblijfplaats Hamburg,
uiteindelijk het eiland Söll.
Koehn bleek overleden, maar via
zijn weduwe kreeg het duo zijn
hele dossier. Hieruit bleek dat
raadsman De Vos een verklaring
had afgelegd. Zeer kort, maar
wel ondertekend. Jaren later
ontdekte het Gentse duo, dankzij
een neefje van Goedertier dat
tijdens zijn overlijden in een an
dere kamer van het huis in Den
dermonde verbleef, dat De Vos
zeker twintig minuten met Goe
dertier had gesproken.
Het neefje van toen is nu een
man van ruim in de zeventig,
maar kan zich het overlijden van
zijn oom nog goed herinneren.
„Die ondertekende verklaring
aan Koehn stelde natuurlijk wei
nig voor. Het waren een paar
regels. In die twintig minuten is
méér gezegd. De Vos moet zich
rot geschrokken zijn van wat hij
hoorde, daarom die onverklaar
bare stap naar de eerste voorzit
ter".
Minder succes hadden zij met
zoektochten in Wetteren zelf.
„Daar wordt Goedertier, op
wiens begrafenis zelfs een
staatsminister aanwezig was, nu
beschouwd als een soort zwart
schaap. Hij was naast zijn eigen
lijke werk ook directeur van de
gemeentelijke Tekenschool.
Maar uit de archieven is zijn
naam volledig verdwenen. Alsof
hij er nooit is geweest. Het lijkt
wel '1984' van George Orwell.
Daar werd de geschiedenis ook
steeds aangepast aan nieuwe
ontwikkelingen".
Dossier
Mortier/Kerckhaert wisten wel
beslag te leggen op een dossier
dat de hoofdcommissaris van de
Gentse politie in de jaren dertig
voor zichzelf had aangelegd. Die
bleek zich na zijn pensionering
teruggetrokken te hebben in een
klein gat in Picardië, Frankrijk.
De man was overleden, maar het
dossier bleek nog intact. „Met al
zijn nota's", zegt Mortier.
Het duo deed meer. Goedertier
was een liefhebber van detecti
veromannetjes. Arsène Lupin en
Nick Carter. In de processen-
verbaal werd wel opgetekend
dat exemplaren hiervan aange
troffen zijn bij Goedertier, maar
niet genoteerd was welke dat
waren. „Dus hebben wij alle
boeken die voor het overlijden
van Goedertier waren versche
nen gelezen. Om te kijken of wij
daarin misschien een aanwijzing
konden vinden. Een plot, dat
overeenstemt met de gang van
zaken rond de Rechtvaardige
Rechters. Flutboekjes. Wij weten
nu wat treinrommannetjes zijn",
zegt het speurdersduo.
Kunstschat
Wat drijft hen tot op de dag van
vandaag zo verbeten achter het
paneel aan te gaan. „Je moet
blijven doorduwen, je moet het
in de belangstelling houden, de
aandacht hiervoor mag niet ver-
Op de achterkant van het
paneel de Rechtvaardige Rech
ters bevond zich een zoge
naamde grisière, een in steen-
kleur uitgevoerd schilderij met
een afbeelding van Joannes de
Doper.
slappen. Wij hebben het over een
onderdeel van een internationale
kunstschat. Eigendom van de
hele mensheid. Daarom willen
wij nu dat nieuwe boek uitgeven.
Het is de enige mogelijkheid de
zaak weer onder de aandacht te
brengen."
Het was niet de bedoeling van
beide auteurs het boek op voor
hand aan te kondigen. Dat
kwam eigenlijk min of meer uit
nadat beiden waren benaderd
door het gemeentebestuur van
Gent. Dat wil volgend jaar een
grote tentoonstelling aan het
werk van Jan van Eyck wijden
en vond dat een onderdeel over
het gestolen paneel niet mocht
ontbreken. Daarvoor werden
Mortier en Kerckhaert, die eer
der een boek over dit onderwerp
publiceerden, ingeschakeld. „En
zo kwam het in de publiciteit,
we hadden liever nog even ge
wacht".
Ze denken dat hun boek aanwij
zingen genoeg geeft voor een
nieuwe en succesvolle speur
tocht. „Wij blijven geloven dat
het paneel, misschien niet onge
schonden, is terug te vinden. En
dan kan het duplicaat van Van
der Veken, dat sinds 1959 het
veelluik completeert, weer ver
vangen worden door het origi
neel".
