'Er zit muziek in,
er wordt gedanst,
er wordt gezongen
en er zit soms
een verhaaltje in'
Componist
Philip Glass:
'Je zorgen maken
is zonde van de tijd'
j bezoek
[België
ïtie in
Washington
DE STEM
GIDS
WÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊtti
edicht over
ushdie op gratis
ïsichtkaart
ZATERDAG 12 FEBRUARI 1994
FEBRUARI 1994 D2
r
I
ci begeleidt de restauratoren,
fcr de miljoenenoperatie is één
nsor gevonden, de Rabobank
isterdam (anp) - Iedereen die
ïstaande maandag een biblio-
ek of boekwinkel bezoekt,
jgt een speciaal voor Salman
shdie gemaakt gedicht van
cebert.
t is dan precies vijf jaar gele-
n dat Rushdie door het bewind
n ayatollah Khomeiny ter
od werd veroordeeld. Het ini-
itief is een gebaar van het
rzamelde boekenvak: de uitge-
:rs, boekverkopers, openbare
iliotheken en schrijvers,
fct gedicht is gedrukt op een
I sichtkaart en wordt uitslui-
lid op maandag verstrekt. De
■lage is 330.000.
20 en 22.30 u. Kika.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. The real
VTcCoy.
17, 20 en 22.30 u. Undercover
blues.
20 u. Heaven Earth.
22.30 u. The good son.
17, 20 en 22.30 u. Mr. Jones.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Demoli
tion man.
20 u. Robin Hood: Men in tights.
20 en 22.30 u. A perfect world.
14.30 en 17 u. Aladdin (Ned. ver
sie).
.4.30 u. Jurassic Park.
14.30 u. Beethoven's 2nd.
KNOKKE
Beverly Sereens
15, 17.30, 20 en 22.30 u. Mrs.
Doubtfire.
15, 17.30, 20 en 22.30 u. The three
musketeers.
20 en 22.30 u. The real McCoy.
22.30 u. Bleu.
15, 17.30 en 20 u. Free Willy.
15 en 17.30 u. Aladdin.
ZONDAG
FILMS
GOES
Grand Theater
4 u. Aladdin.
9 u. Robin Hood: men in tights.
1.30 u. Hard target.
HULST
De Koning van Engeland
19 en 21.30 u. Demolition man.
19 en 21.30 u. The Addams Family
values.
21.30 u. A perfect world.
19 en 21.30 u. Heaven on earth.
19 u. Robin Hood: men in tights.
19 en 21.30 u. Aladdin.
ITERNEUZEN
Luxortheater
20 u. Beethoven's 2nd.
VLISSINGEN
Alhambra 1
14, 19 en 21.30 u. Three muske
teers.
Alhambra 2
14 u. Troetelbeertjes 2.
19 en 21.30 u. Demolition man.
Alhambra 3
14 en 19 u. Beethoven's 2nd.
21.30 u. Heaven and earth.
- Alhambra 4
14 en 19 u. Aladdin.
21.30 u. Mr. Wonderfull.
BERGEN OP ZOOM
Cinem'actueel 1-2-3
16.15, 18.45 en 21.30 u. Sleepless
in Seattle.
14, 16.15, 18.45 en 21.30 u. The
three musketeers.
14 u. Aladdin.
13.45, 16.15, 18.45 en 21.30 u.
Demolition man.
Roxyl - 14 u. The Addams Fami
ly values.
Roxy 2 - 14 u. Aladdin.
ROOSENDAAL
ci*yl-2"3 The
14, 16.15, 18.45 en 21.30 u. The
three musketeers.
14 u.Aladdin.
16.15, 18.45 en 21.30 u. Demolition
man.
16 en 21.30 u. Little Buddha.
14 en 18.45 u. Beethoven's 2nd.
I ANTWERPEN
Metropolis
Zie zaterdag.
IGENT
Decascoop
Zie zaterdag.
IKNOKKE
Beverly Screens
15, 17.30, 20 en 22.30 u. Mrs-
Doubtfire.
15, 17.30, 20 en 22.30 u. The thr
musketeers.
20 en 22.30 u. The real McCoy.
22.30 u. Bleu.
15, 17.30 en 20 u. Free Willy-
15 en 17.30 u. Aladdin.
Het grootste deel van zijn publiek won Philip Glass
met de soundtrack van de hypnotiserende film Koya-
nisqatsi, een selectere groep kent zijn opera's (al
zitten weinigen de volle vijf uur van een voorstelling
uit) en vrienden weten dat hij begon als taxichauf
feur. Inmiddels is Philip Glass de bestbetaalde com
ponist ter wereld. Verwacht geen erudiete classicus;
Glass zou qua levensstijl of uiterlijk niet opvallen
tussen de Rolling Stones. Maar zijn produktie doet
eerder aan een lopende band denken. Een gesprek
met een bezetene.
Door Max Steenberghe
De opera zit mudvol. En
staart naar een helblauw
heelal. Op een enorme
boomtak zit een voluptu
euze opera-diva, met wit
bont nog verder opgebold
tot een dikke prop die een
uil moet zijn. Tegenover
haar wankelt de tenor, op
vijf meter hoge stelten, als
Abraham Lincoln in Un
cle Sam-pak. Ze galmen
een duet. Dan, heel lang
zaam, zakt Lincoln schuin
weg. Hij valt! Maar nee.
Terwijl doodsangst uit
zijn ogen straalt, gaan zijn
lange benen magisch om
hoog en zweeft hij lang
zaam horizontaal de cou
lissen in.
Het publiek is doodstil. Wat is
dit? Is dit mooi? Is dit kunst? Is
dit opera? Vertwijfeld kijkt men
elkaar aan, besluit dan toch
maar tot een applaus. De recen
sent van het grote dagblad was
al na een kwartier in slaap
gedommeld en schrikt wakker,
kijkt beteuterd en betrapt rond.
Zal de volgende dag reppen
over een Heel Belangrijk Werk.
En zich verstoppen achter lege
termen.
Philip Glass, de componist van
het werk CIVIL warS, act V:
Rome, schiet in de lach. „Aan
de recensies kan ik zien hoe het
volume in de zaal was. Als de
heren kunnen slapen, vinden ze
het goed. Maar als het te hard
gaat en ze wakker moeten'blij
ven, word ik de volgende dag
gekraakt."
En op de vraag wèt het nu was
wat we zagen begint hij op
nieuw te grijnzen. „Tja, zij noe
men het opera. Dat kan. Er zit
muziek in, er wordt gedanst, er
wordt gezongen en er zit soms
een verhaaltje in. Zelf zou ik'
het muziektheater noemen.
Maar de enige plaatsen met ge
noeg ruimte om het in uit te
voeren zijn opera-gebouwen. De
enige werken die echt wat cen
ten mogen kosten, zijn opera's.
Nou, dan schrijf ik toch ope
ra's? Als het beestje maar een
naam heeft. Als het maar wordt
uitvoerd."
„Ik zag het gebeuren bij Ein
stein on the beach, mijn eerste
grote werk. Dat werd meteen
een opera genoemd. Zelf noem
de ik het dus muziektheater. Er
zat namelijk géén verhaal in;
geen vastomlijnd verhaal in ie
der geval. Het is een soort ima
ginair portret van Einstein als
fictief figuur. Het verhaal wordt
niet verteld, maar zit implicitiet
verweven in delen van het li
bretto en de actie op het toneel.
ui alle vrijheid aan het
Publiek om het verhaal zelf in
:e vullen. Maar... is dat opera
Tina Turner
De Amerikaan Philip Glass (56)
y een heerlijke man. Een ket-
«ngrokend warhoofd wiens
nmpels van opperste concentra-
e z°uden kunnen zijn, of juist
de moeite verraden om een ka-
terig hoofd recht te houden.
Zijn stoffig voorkomen verraadt
niets en houdt alle mogelijkhe
den open.
Deze koude koffie slurpende fi
guur is een van de weinige sue-
cesvolle 'moderne' componisten.
Wat heet succesvol? Hij moet de
bij leven bestbetaalde compo
nist zijn. Dat Mozart momenteel
beter verkoopt dan Tina Turner
is niet iets waar Amadeus des
tijds veel van merkte. Maar
Glass krijgt bijna een miljoen
per opera, had tot voor kort een
Masterworks-contract wat CBS
maar vijf keer heeft afgesloten
omdat het de artiest volledige
en levenslange carte blanche
geeft.
Glass heeft er dankbaar gebruik
van gemaakt, 's Mans productie
is gelijk een overvolle emmer: er
is een dozijn opera's (die niet
zelden vier uur duren), maar
ook balletten, een vioolconcert,
tientallen pianowerken, films
cores, speciaal werk voor zijn
eigen ensemble, kamermuziek,
poëzieplaten, liederen en zelfs
popplaten: samenwerkingen
met Talking Heads en Paul Si
mon. Zijn eerste symfonie is
geïnspireerd door drie nummers
van David Bowie 'uit diens Ber-
lijnse periode'.
En een kwart van de interview-
tijd wordt dan ook opgeslokt
door het antwoord op de argelo
ze vraag wat Glass momenteel
bezig houdt. Hij is van maat
schappij veranderd naar None
such Music en moet even een
catalogus opbouwen voor zijn
nieuwe baas. Deze maand ko
men er een stuk of zes cd's uit:
een 3VS uur durende bewerking
van Einstein on the beach, met
nog meer bewerkingen: Music
in twelve parts, Music in similar
motion en Music in changing
parts. Dat is allemaal oud,
nieuw is Hydrogen Jukebox met
een libretto van Allen Ginsberg
en de filmsoundtrack Animal
Mundi. „Vorig jaar kwamen
mijn eerste syphonie en viool
concert uit; beiden krijgen een
vervolg. Ik ben bezig met een
triologie naar werk van Jean
Cocteau. Het eerste deel is af,
La belle et la bete volgt nog met
als derde deel Les enfants
terrible. Met Robert Wilson
werk ik aan een nieuwe opera,
plus een ballet Monsters of
Grace, en een stuk voor het
Ensemble." Glass dreunt de rij
zonder haperen op en draait
hem vervolgens in chronologi
sche volgorde nogmaals af. „En
daarmee ben ik tot 1996 onder
de pannen"
Slaapliedje
Hoe het allemaal gaat klinken is
bij Glass een overbodige vraag.
Zijn muziek is treffend gevan
gen in een krantekop uit 1975:
Tiedeliedeliedeliedelie. Hijzelf
omschreef zijn werk met die
twee titels: Music in similar
motion en Music in changing
parts. Repeterende stukjes mu
ziek, zacht in elkaar verglij
dend. Tranceverwekkend, hyp
notiserend, voor sommigen het
ultieme slaapliedje.
De meestgehoorde naam, mini
male muziek, vindt hij zelf een
slechte uitdrukking. „Minimaal
is weinig. En dus maak ik be
paald geen minimale muziek.
Impressionistische muziek dekt
beter, maar die term is opeens
verdwenen."
Dat zijn werken op elkaar lij
ken vindt Glass niet vreemder
dan: „Broertjes en zusjes die op
elkaar lijken omdat ze dezelfde
vader hebben. Dat is bij mijn
muziek niet anders. Sommigen
denken dat ik alleen de eerste
en de laatste passage bedenk en
de rest 'gewoon opvul' met her
halingen. Maar dan luisteren ze
niet. Er gebeurt veel."
Dat laatste is discutabel. Wie
twee werken van Glass heeft
gehoord, kan veel van de rest
voorspellen. Avontuurlijker zijn
de uitvoeringen; door het Kro-
nos Kwartet, een Afrikaanse
stam, een batterij synthesizers
of een groot orkest. Het kan
allemaal. En, mits behapbaar
van lengte, het spreekt bijna
iedereen aan.
Dat is wel anders geweest. In de
zestiger jaren weigerde orkesten
zijn muziek te spelen, liepen
eenlingen woest weg als het
toch moest. Ze klaagden over
geestelijke schade die ze oplie
pen door het spel en fysieke
marteling door het volume
waarop Glass niet zelden bege
leidende synthesizers liet don
deren.
Vervelen
Opvallen deed Glass al van
jongs af aan. Een wonderkind
dat tusen muziek opgroeide:
zijn vader had een platenzaak.
Speelde zijn eerste noten toen
hij zes was, conservatorium op
zijn 8ste, dubbele universiteits
opleiding (wiskunde en filoso
fie) op zijn 18e, compositieleer
aan de befaamde Juilliard
School of Music.
„Ik wist precies wat ze wilden
horen en kon dat perfect ople
pelen. En ik won beurs na
beurs. Maar verveelde me
dood." Dat werd anders toen
een beurs hem naar Parijs voer
de, naar Nadia Boulanger,
vormster der groten. „Die kon
uit een twee uur durende com
positie dertig seconden muziek
aanwijzen: 'Ga daar op verder
en gooi de rest weg. Dit is het
enige zinnige deel van het to
taal'."
Glass verdiende zijn dagelijks
drinkgeld met klusjes voor een
bladmuziek-uitgeverij. Toen hij
de sitar-muziek van Ravi Shan-
kar moest omzetten in een wes
ters notenschrift raakte hij ge
biologeerd door de repeterende
raga's. Hij ging op zoek naar de
bron, reisde door India en
kwam als een nieuw mens te
rug.
Het als bezeten schrijven begon.
Maar in eerste instantie was er
nauwelijks publiek. Het werd
ook nauwelijks uitgevoerd: or
kesten weigerden het te spelen.
Glass loste dat op met een eigen
ensemble. Veroverde erkenning,
al gaat het verhaal dat hij tij
dens de Newyorkse premiere
van zijn baanbrekende opera
Einstein on the beach dienst
had als taxichauffeur en dus
Philip Glass: zijn stoffig voorkomen verraadt niets en houdt alle mogelijkheden open. foto roy TE£
'Componeren is
leren luisteren'
zijn eigen publiek afleverde.
„Nou, de première van het werk
zelf woonde ik wel bij, maar ik
moest tijdens de after-show-
party werken, ja", lacht hij.
Een groter publiek leerde hem
kennen door de film
Koyanisquatsi, een door Serge
Reggio geregisseerd beeld van
de evolutie en de daaropvolgen
de vernietiging door de mens
heid. Glass' grote werken blij
ven voorbehouden aan het klei
ne deel van het operapubliek,
dat modern werk wil zien. Een
flink deel zit in Nederland. Re
gelmatig was hij gast op het
Holland Festival, Nederland
kreeg diverse premières en de
gemeente Rotterdam bestelde in
1980 Satyagraha, een opera
over Gandhi. Ruim drie uur
muziek, de tekst geheel in het
Sanskriet. Met Aknathon uit
'84, over de farao die het mo
notheïsme wilde invoeren in
Egypte, maakte hij de biografi
sche triologie rond.
Rond die tijd ging de taxi defi
nitief de garage in. Glass kon
rondkomen van zijn muziek
door het exclusieve uitvoerings-
recht aan zijn Ensemble te ge
ven. Niemand mag Glass-mu-
ziek spelen als Glass er niet
hoogstpersoonlijk bij is als ar
rangeur, dirigent en/of uitvoe
rende. En Glass richtte zich op
de cd-markt als een slecht jager
op een konijn: met een flink
schot hagel is er altijd wel iets
raak.
Want sinds de cd is Glass niet
meer te stuiten. „Platen waren
te beperkend. Aangezien ik veel
auto rijd, meet ik de lengtes
altijd in benzine. Mijn opera's
duren altijd precies een tankvol,
die van Wagner iets meer. Maar
ik kon de mijne nooit behoorlijk
kwijt op plaat. Als je het goed
wil laten klinken, kon je maar
20 minuten op een plaatkant
kwijt. Die tijdsduur was bepa
lend voor de lengte van een
acte; die moet op één plaatkant
passen. Nu gaat er ruim een uur
op een cd. Daar kan ik tenmin
ste mee werken!"
Een wat verontrustende mede
deling van de langschrijver. Hij
lacht. Neenee, niet dat mijn mu
ziek eindeloos wordt. Maar wel
completer. Einstein on the be
ach duurt in theatervorm ruim
vijf uur. Op plaat kon ik maar
twee uur en veertig minuten
kwijt, op vier elpees. Nu staat
er 3V4 uur op drie cd's. En dat is
de ideale lengte voor een mu-
ziek-versie. Het kan niet korter
zonder essentiële delen te ver
liezen, het kan niet langer zon
der aan impact te verliezen."
Hij neemt een slok ijskoude
koffie. „Dan ga je, zoals dat
heet, je rotvervelen."
Rotvervelen is er in de zaal niet
meer bij. Vorig jaar voerde hij
in de Newyorkse Metropolitain
de Columbusopera The Voyage
uit. Er waren zeshonderd mede
werkers bij betrokken, waaron
der een hele technische staf
voor effecten als een monorail
over het podium, een botsing
tussen twee raketten en een ex
ploderend ruimteschip.
Maar dat blijft een eenmalig
spektakel. Want ook Glass
kampt met de recessie. Zijn
werk is te duur om te worden
uitgevoerd. „De regering van
Portugal vroeg om een opera
over Portugese ontdekkingsrei
zigers, maar heeft het project
halverwege afgewimpeld. Mis
schien waren ze bang dat ik
Maghelaan Mars en Saturnus
liet ontdekken in plaats van
Tasmanië. Het project, The whi
te raven is gered, Duitland nam
het over. Fijn, maar nu zit ik
met een opera in het Portugees,
uitgevoerd in Duitsland door
Amerikanen. Want Robert
Wilson is er weer bij betrok
ken."
Het lijkt erg geestdodend om als
creatief werkend persoon de ko
mende drie jaar vast te hebben
liggen. „Maar dat is een tweede
consequentie van het opera-
werk. Dat werkt langzaam. Als
ik een bepaalde zanger in 1996
wil laten zingen, moet ik hem
uiterlijk volgend jaar boeken.
De echt grote mensen zijn al
lang bezet. En datzelfde geldt
voor de zalen, de orkesten, en
de choreografen."
„Mij maakt het niet uit. Mijn
manager maakt een mooi sche
ma voor me, waar ik elke week
op kijk om te zien waar ik nu
aan moet werken: het vioolcon
cert of de symfonie."
•Een vreemde manier van wer
ken. Moet hij zich eigenlijk niet
laten leiden door de muziek die
hij op dat moment in zijn hoofd
hoort, in plaats van door een
agenda? „Nee, al die projecten
zijn door mij aangedragen. Het
zijn geen opdrachten van een
manager, maar mfjn ideeën. Al
leen moet ik na de geboorte van
zo'n idee eerst wat zakelijke
hobbels nemen, interesse zoe
ken, geldschieters vinden, uit
voerders bespreken. Als dat
rond is heb ik weer gegevens die
de uiteindelijke muziek beïn
vloeden."
„Ik begin pas aan de muziek als
de tijd echt daar is. Dan pas
begint het te komen. Soms heb
ik voor die tijd wel een ideetje
-ik had laatst een inval voor de
structuur van de volgende sym
fonie- maak ik schrijf dat niet
op. Ik zou dat papiertje toch
nooit kunnen vinden op het mo
ment dat ik het nodig heb."
„Nee, ik maak me ook geen
zorgen. Er komt vanzelf wel
wat. Als ik me dat ene idee niet
herinner, komt er wel wat an
ders. Ik maak me überhaupt
weinig zorgen. Ik heb geleerd
dat alles uiteindelijk toch goed
komt. Vaak genoeg schreeuwen
regisseurs of dirigenten als kip
pen zonder kop dat iets 'nooit
zal lukken'. Maar als puntje bij
paaltje komt zit de zaal vol en
krijgen ze toch de uitvoering die
hen beloofd is. Altijd! Ik heb
nog nooit iets afgelast of door
gehaald."
„Je zorgen maken is weggegooi
de tijd. Als je dat gedeelte van
een proces overslaat heb je zee-
en van tijd over die je kunt
gebruiken om alles keurig af te
hebben. Zorgen zijn geestdo
dend. Ik probeer zo relaxed mo
gelijk tegenover een project te
staan en van alles te genieten.
Daartoe zijn we toch op aarde,
om te genieten? Ik heb nooit iets
gelezen over de verplichting je
zorgen te maken. Ik geniet lie
ver."
„En ik geniet van vrijwel alles
wat ik doe. Ik geniet van mu- I
ziekschrijven, van concerteren. I
Volgens mijn manager geef ik I
tegenwoordig te weinig concer- I
ten. Maar ik doe het omdat ik
het fijn vind om te doen. Ik doe
het als ik de behoefte voel, niet
als het zakelijk noodzakelijk is.
Dan zou het ook niet lukken."
Mysterie
„Gisteravond heb ik nog een
pianorecital gegeven en dat was
heel leuk, heel interessant. Ik
herinnerde me niets van de
stukken. Maar zodra ik ging
zitten om te spelen kwam de
muziek er allemaal in de juiste
volgorde uit, alle noten waren
op hun plaats. Het was een
heerlijk mysterie. Ik analyseer
dat soort gebeurtenissen ook
nooit, ik laat het gebeuren. Tij
dens het spelen zelf zou ik je bij
God niet kunnen vertellen wat I
er de volgende minuut staat te I
gebeuren. Elk moment creëert
zichzelf en dat maakt het heel I
interessant."
„Ik omschrijf het proces als I
'luisteren'. Ik luister met heel
mijn ziel naar de volgende noot.
Ik word ondergeschikt aan een
werk dat ikzelf ooit heb ge
creëerd. The mind, the imagina
tion of listening and the fingers
that execute the note come to
gether in the moment of
playing. And then the note is
there."
„Het proces van uitvoeren is erg
nauw verbonden met het proces
van luisteren. We leren te spe
len door te leren te luisteren.
DAt is het geheim van spelen.
En vrijwel hetzelfde geldt voor
componeren, dat is ook luiste
ren. De verbeelding komt uit
het luisteren, het denken geeft
het vorm. Denken is natuurlijk
belangrijk, maar het ligt niet
aan de hart van het compone
ren. Dan doen een plan of struc
tuur nog niet terzake."
Antwoordapparaat
De als een mitrailleur spreken
de Glass wordt onderbroken
door de koele mededeling dat
hij al weer veel te laat is voor
zijn volgende afspraak. Maar
we willen nog één dingetje we
ten. Kort dan.
De dichter Allen Ginsberg, met
wie hij onlangs Hydrogen juke
box opnam, noemde de bood
schap op Glass' antwoordappa
raat de krachtigste statement
mogelijk met woorden. Glass
grijnst. „Ik weet wat hij be
doelt. Maar het gaat niet meer
op. Een tijd geleden zei ik al
leen: 'Nü' en kwam meteen de
piep. Daar schrok iedereen zo
van dat ik nooit boodschappen
kreeg. Ik heb het veranderd in
'Spreek nu'. Dat helpt niet veel.
Maar het bewijst wel dat ik
geen minimalist ben: zonder
probleem verdubbel ik mijn vo-
cabulair."
ur en regisseur Robert
p de Heizei in Brussel
tleiding van het bezoek
■lgië brengt.
rijgt als Nederlandse titel
worden de belangrijkste
irs treden op voor reusach-
ing gegeven na afloop van
llraagt. Johannes Paulus H
In pater Damiaan zalig te
I elschap door de Verenigde
I ertussen al tienduizenden
lid. In België worden om de
l/ersie opgevoerd.
ben Haag en de National
ganiseren de eerste over-
seuwse schilder Johannes
