tijd
Ruim
Reis in
de
Icarus op dikke banden
Malta ontleent identiteit
aan overheersers
Eerste 4 Arts Se;
Angelique Stei
CONSUMENT
Amerikaans plaatsje Moab dankt faam aan mountainbike-festival
DE8TEM
DONDERDAG 10 FEBRUARI 1994
„Het onderwerp milieu is t
belangstelling. De eerste i
weggezakt"
Th. Brouwer, voorzitter
Leveranciers Milieu
poor onze correspondent
Bob van Huët
Het Amerikaanse stadje
Moab wordt langzaam
beroemd. Dikke banden,
gladde zandsteenrotsen
en waaghalzen zijn
daarvan de oorzaak. Na
tionaal is de Fat Tire
Bikeweek al bekend,
maar ook de internatio
nale deelname groeit ge
staag. Voorafgaand aan
Halloween maken fiets-
demonen de dienst uit in
mormonenland Utah.
Door Angelo Damen
Moab is een vlek van een stad in
de Amerikaanse staat Utah. Het
ligt ingeklemd tussen Canyon-
lands en Arches; twee nationale
parken van internationale
schoonheid. Een haast beklem
mende natuurpracht. In Arches
zijn als gevolg van wind, regen
en vorst talloze rotsen en zand
steenformaties van binnenuit
uitgehold.
Over een tijdsspanne van 150
miljoen jaar heeft dat een ver
zameling van ongeveer 1500
'bogen' opgeleverd. Het is 's
werelds grootste verzameling
natuurlijke bogen. Ze staan
daar nu fragiel te pronken. Wie
de moeite neemt om 's morgens
bij zonsopgang het schaduwspel
te ondergaan dat zich over de
bogen voltrekt, verpandt zijn
hart voorgoed aan dit natuur
monument.
Utah herbergt vijf nationale
parken. Desolate canyons,
schilderachtige plateaus; het
ruige landschap als een ideaal
decor voor diverse activiteiten.
Dat weten ze in Hollywood al
langer. Voor de opnames van de
beroemde western Rio Grande
reed John Wayne hier in 1950
rond als cavallerie-comman-
dant in zijn strijd met de Apa
chen. Enkele jaren geleden
maakten Geena Davis en Susan
Sarandon in 'Thelma and Loui
se' hier een einde aan hun des
perate vlucht en stortten zich in
de Colorado River.
Moab heeft een geschiedenis als
filmstad. Zelfs de Hall of Fame
voor stuntmensen uit de film
wereld is hier gevestigd. Toch
presenteert het stadje zich te
genwoordig graag als dè fiets-
stad in de fietsstaat van Ameri
ka en gooit het haar achterland
open om zo talloze nieuwe rou
tes te creëren.
'Mountainbikers welcome!' In
Moab laat de middenstand er
geen twijfel over bestaan. Of
het nu om de moteleigenaar,
restaurant-uitbater, t-shirtver-
koper of fietshandelaar gaat,
iedereen slaagt erin om wat
extra geld te verdienen tijdens
de jaarlijkse invasie van het
stadje door mountainbikers.
De Fat Tire Bikeweek is het
laatste grote evenement in Mo
ab voordat het stadje aan haar
winterslaap begint. Een inva
sieleger van bijna duizend fiets-
gekken uit vooral Californië en
Colorado - en de laatste jaren
ook de nodige Europeanen -
neemt eind oktober bezit van
het stadje. Voorafgaande aan
Halloween maken fietsdemonen
de dienst uit in Mormonenland.
Uit anonimiteit
Het Fat Tire Bike-festival is een
evenement dat Moab uit de ano
nimiteit heeft gehaald. Sinds
het midden van de jaren tachtig
is het stadje van vierduizend
inwoners dankzij de vermaarde
slickrock-route met stip geste
gen op de lijst van fietsparadij
zen. Het festival in Crested But
te (Colorado) is nog steeds het
domein voor mountainbikers
die het wedstrijd-element be
langrijk vinden. Maar de echte
toppers laten zich ook graag in
Moab zien, omdat de ritten veel
technische vaardigheid verei
sen.
Moab heeft daarom ook het
meest veelzijdige festival. Iede
re dag is er keuze uit een tiental
ritten. Je kunt altijd overal aan
sluiten. De sfeer is gemoedelijk.
Het clichématige 'Have a nice
day' is hier vervangen door
'Happy pedaling'. Iedereen
praat met iedereen en helpt el
kaar bij pech onderweg.
Toch moet je altijd zelf omhoog.
En de weg naar de beloning - de
afdaling - is meestal lang.
'Waarom ben ik hier aan begon
nen' is een gedachte die vaak
door het hoofd dwaalt. In de
lichtste versnelling omhoog
kruipen en af en toe verplicht
moeten afstappen als de hoogte
verschillen voor een doorsnee
mountainbiker te veel oplopen.
Dan blijft het altijd uitkijken
voor de meer ervaren daredevils
die de berg ook öp kunnen
knallen.
Tijd om van de onberoerde
schoonheid te genieten is er pas
op de top als de groep pauzeert
en wacht tot iedereen veilig bo
ven is. Zo zijn ze dan ook wel
weer. Probeer ze alleen niet bij
te houden als ze zich naar bene
den laten vallen. 'De dood of de
gladiolen' is een uitdrukking
die hier zijn oorsprong moet
hebben. Dat wordt duidelijk als
je denkt de remblokken al bijna
onverantwoord te sparen en
vervolgens toch aan alle kanten
voorbij wordt gereden.
Uiteindelijk komt alles en ie
dereen aan het einde van de dag
samen bij Rim Cyclery; verza-
melpost en dè plaats om te
kijken en bekeken te worden.
De nieuwste lichtgewicht fra
mes worden geshowd, de aller
laatste vindingen uitgepro
beerd. Wie een dag geen zin
heeft om te fietsen, kan gaan
kijken bij de wereldkampioen
schappen fiets-polo of op een
vlot de uitdaging van de Colo
rado en Green River trotseren.
Rafting gaat er nergens ruiger
aan toe als hier.
Maar de echte fietsfanaat
spaart zijn energie voor de Po
ker Run op de allerlaatste dag.
Deze rit op de slickrocktrail
trekt de meeste deelnemers. Wie
de tocht volbrengt en onderweg
alle controleposten heeft be
zocht, mag aan de finish een
potje poker spelen. De te ver
dienen prijzen variëren van
bidons tot een ATB-fiets. Dit is
Amerika. Nauwelijks bekomen
van de zware inspanning op de
fiets staan de deelnemers voor
de pokertafel. Enkele noncha
lant ogende delers, geven vijf
kaarten en vervolgens mag ie
dereen één keer zijn kaarten
inwisselen. De meerderheid
blijkt meer verstand van fietsen
dan van pokeren te hebben en
vraagt de deler dan ook advies.
Veel hoge combinaties levert
dat in de beginuren niet op.
„Get out of here", is een kreet
die menig zwaar transpirerende
fietser krijgt toegevoegd als er
weer eens een combinatie op
tafel komt die kansloos is voor
een prijs. Ach, daar is het ook
niet om te doen. De echte winst
ligt in het bedwingen van de
slickrocktrail.
Gladde rots
Over een lengte van ongeveer
twintig loden kilometers wurmt
deze route zich door een gol
vend landschap, bestaande uit
ogen te schilderen op de hoge
boeg van vissersbootjes om het
'boze oog' op afstand te houden.
Van de Arabieren de bouwstijl,
van de Maltezer ridders het ka
tholicisme en Brits is het eiland
tot in de tenen. Op de vraag
welke taal de eilandbewoners
thuis bezigen, Engels of Maltees
(een romaans/arabisch/engelse
mix) geeft Alexandra een typisch
Brits antwoord: „De upper class
spreekt thuis Engels, de middle
class en working class Maltees."
Alle eilandbewoners spreken
overigens goed tot uitstekend
Engels. Het onderwijs is vanaf
de lagere school volledig tweeta
lig. Opschriften, verkeersaanwij-
zingen en menukaarten zijn
standaard Engelstalig.
Malta zou Malta niet zijn zonder
de Maltezer ridders, de elite
kloosterorde van adellijke houw
degens. De verdedigers van Jeru
zalem arriveerden in 1530 vanaf
Rhodos op Malta en bleven daar
totdat Napoleon Bonaparte hen
in 1800 sommeerde te vertrek
ken. De ridders gaven Malta
aanzien, brachten rijkdom en
kunstschatten naar het eiland.
Maar dat is verleden tijd. De
orde huist tegenwoordig in Rome
en keert nimmer terug.
Malta meet 27 bij 14,5 kilometer,
Gozo 14 bij 7 kilometer. Op die
beperkte oppervlakte vinden
340.000 mensen een plaatsje on
der de zon. Dat maakt de ei-
landstaat tussen Sicilië en Libië
na Nederland het meest dichtbe
volkte land van Europa. Het af
gelopen seizoen ontving Malta
Engels aandoende bouw
een ruig stukje kust op Mak
ruim 1 miljoen gasten die
1,2 miljard gulden spendeer^
Daarmee is toerisme de belani
rijkste bron van inkomsten,
zijn slechts enkele zandstra®
jes, de rest van de kust is ra
Van december tot maart is
'koud' met circa 10 graden C(
cius, de rest van het jaar wat
tot zeer warm.
Gozo
Een bejaarde Zweedse
vaart over de zeestraat van a
kilometer van Malta naar Go»
Tegemoet komt een schuit dj
ooit dienst deed op de Zeeuws
Westerschelde. Hier gaan ve
boten die elders werden a
dankt nog jaren heen en weer.
Op Gozo staat een colonne vu®
rode busjes al te wachten
verse lading toeristen. Een
peltje bleek-frêle Britse vrouw
tjes neemt kirrend bezit van d
voorste bus. De dames rijden
even later op kop van een kleit
file naar de resten van de u
heimzinnige tempel Gganti
3800 voor Christus gel
door een onbekend volk. Kelten
wellicht.
De file rukt vervolgens op
de lokatie waar ooit ap
Paulus met 266 lotgenoten
spoelde na een schipbreuk (Hat
delingen vers 27 en 28) én
plaats waar, volgens een wa
losse interpretatie van de
van Homerus, een Sirene
beerde Odysseus te verleiden
Een uitkijkpost en een souvenir
keet markeren dit punt.
Gozo is minder dichtbevolkt, dn
rustiger dan Malta. Daar moei
maar eens verandering in 1
men, vindt de Belg Amand
Veranneman, al 15 jaar uitbate
van een restaurant op
(Chez Amand). Zijn droom: een
swingend eiland. „We tennissen
hier het hele jaar buiten,
kan je fietsen, duiken, zwem
men. Ideaal voor sportieve men
sen," zegt hij wervend, „Drink
wat van mij. Een kleintje
misschien? Santé!"
Informatie: Malta International!
Verkeersbureau, Singel 540, 1011
AZ Amsterdam, telefoon:
020-6207223.
niets anders dan lichtgekleurde
zandsteenformaties zonder eni
ge vorm van vegetatie. Letter
lijk betekent slickrock dan ook
gladde rots. Een misleidende
naam, want de zandsteen ga
randeert een uitstekende grip
voor de wielen.
De route is door middel van een
witte markering duidelijk aan
gegeven. Wie zo maar een tocht
je over dit 'maanlandschap'
maakt, zou weieens kunnen ver
dwalen in het dorre achterland.
Alleen op pad gaan is niet ver
standig. Te weinig water bij je
dragen ook niet. Ondankse de
betrekkelijk korte lengte van
het parcours duurt een rond
gang toch al snel vijf uur.
Doorzettingsvermogen is nood
zakelijk om de tocht te volbren
gen. Het stijgingspercentage
van de slickrock bedraagt soms
dertig procent. Dat lijkt het
bedwingen van de heuvels
- stampend op de pedalen - op
voorhand onmogelijk te maken.
Toch is dat de enige manier om
deze bulten te overwinnen. Om
hoog lopen lukt niet, fietsen
wel.
In de allerlichtste versnelling en
ver voorover hangend lukt het
ogenschijnlijk 'onmogelijke'. Op
de fiets blijven zitten en trap
pen. Trappen. Trappen. Wie op
houdt met pedaleren en een
voet aan de grond zet, weet dat
hij of zij verdoemd is. Weer op
gang komen is onmogelijk. Met
fiets en al naar beneden glijden
en een nieuwe poging wagen is
de enige oplossing.
Als een heuvel eenmaal be
dwongen is, wacht een nieuwe
uitdaging: de afdaling. Te lang
in de diepte kijken, zorgt in veel
gevallen voor een aarzeling en
leidt tot het rondcirkelen op de
top. Naar beneden gaan of niet?
Wie weer thuis wil komen, moet
de angst opzij zetten. De vin
gers geklemd om de hendel van
de achterrem.
Naar beneden suizen, zo ver
naar achteren hangend dat het
zitvlak bijna in aanraking komt
met het profiel van het achter
wiel. In de achterrem knijpen
kan geen kwaad; het gebruik
van de voorrem is uit den boze.
Wie zich, overmand door zenu
wen, tot deze handeling laat
verleiden weet zeker dat een
nadere kennismaking met de
weinig meegevende rotsen on
vermijdelijk is. Een stevige
fietshelm is dan ook geen over
bodige luxe. Deze route leent
zich dan ook niet voor al te
bravoure-achtig rijgedrag.
Toch zijn er altijd mensen die
menen dat ze zich als een mo
derne Icarus moeten gedragen.
Ook al heeft- het festival een
ongedwongen karakter en is ie
dereen very loose Moab trekt
ook de nodige thrillseekers aan.
Zonder vleugels van was, maar
met twee wielen op rubber,
denken zij naar beneden te kun
nen vliegen. De ontelbare losse
stenen, verraderlijke bochten en
onverwachte hoogteverschillen
kunnen dan voor een onaange
name buiteling zorgen. Zeker
op de route met de vervaarlijke
naam Poison Spider Mesa is het
uitkijken geblazen.
Verongelukt
Het pad is zo smal, dat iemand
die iets te veel van de rechte lijn
afwijkt, zo in de schuimbekken
de golven van de Colorado Bi-
ver kijkt. In 1989 moest een
waaghals, overigens niet tijdens
het festival, zijn roekeloosheid
bekopen met een val met dode
lijke afloop.
Toch zijn ernstige ongelukken
zeldzaam. Over het algemeen
zijn de paden vrij breed en voor
wie niet te veel risico's neemt, is
een afdaling in de meeste geval
len een belevenis, die de adre
naline in sneltreinvaart door de
aderen jaagt.
Het jaarlijkse mountainbike-festi
val vindt altijd eind oktober plaats-
De organisatie van deze 'Fat Tire
Bikeweek' is in handen van Rim
Cyclery, 94 West 100 North Moafc
Utah 84532, VS. Telefoon.
09-1-801 259-5333. Informatie over
fietsen in Utah via Bicycle Utan,
P.O. Box 738, Park City titan
84060, VS.
De staat Utah heeft een toeris
tische vertegenwoordiging in
Benelux: Vera Novak, Rue Er™*
Dury 220, B-1410 Waterloo, Belgte,
telefoon: 09-3233510075. Via ae
reisbureaus informatie over Ne
derlandse reisorganisaties
fietsreizen naar Amerika verzo -
gen.
Londen - Februari en maart zij
,je beste maanden voor een tus:
Niet zozeer voor de oriophoudel
se het overstelpende culturele
London Arts Season.
get dit nieuwe initiatief van de
menwerkende VW's worden
aan toeristen tal van attracties,
kortingen en buitengewone eve
nementen geboden zoals exclu
sieve 'after-show recepties' met
(ie acteurs en actrices van onder
andere de topmusicals 'Cats',
•Miss Saigon' en 'Starlight Ex
press' of een ontbijt met cow-
)0ys in het kader van de grote
expositie 'The Western' in het
Museum of the Moving Image
(MOMI) langs de Thames.
Opzet vanLondens Kunsten Sei
zoen is met name buitenlandse
bezoekers een betere toegang te
verschaffen tot het onmetelijke
museum- en theaterlabyrint dat
de Britse hoofdstad rijk is.
Nieuw is een algemeen reserve-
rings- en informatienummer ge
opend voor nagenoeg alle activi
teiten (00-44.71.396.4567, 24 uur
per dag). Voor museumbezoek is
de 'London White Card' gelan
ceerd (£10 voor drie dagen en
£25 voor zeven dagen) die toe
gang geeft tot relatief dure ma
nifestaties in bijvoorbeeld de
Natural History and Science
Museums, MOMI, Hayward Gal
lery of Barbican Art Gallery.
Spectaculair
Londens museumagenda voor de
komende maanden is buitenge
woon spectaculair. De Tate Gal
lery toont van 16 februari tot 8
mei de mega-expositie 'Picasso:
beeldhouwer/schilder'. Met bijna
200 beelden, schilderijen, teke
ningen en keramieken wordt een
relatie gelegd tussen Picasso's
schildergenie en zijn drie-di
mensionale prestaties.
De Tate-expositie is onderdeel
van een 'Festival van de Spaanse
Kunst' dat tot deze zomer duurt.
De Royal Academy pakt in dat
kader uit met een andere - uit
het Prado overgebrachte - pu
bliekstrekker 'Goya: waarheid
en fantasie' (17 maart tot 12
juni), terwijl de Hayward Gal
lery vuurwerk belooft met 'Sal
vador Dali: de vroege, jaren' (3
maart tot 30 mei). De moderne
Catalaanse kunstenares Eulalia
Valldosera betrekt het Institute
of Contemporary Arts (van 4
maart tot 17 april).
Goudsmid
Los van Spaanse sferen staan
'De Onbekende Modigliani', 240
tekeningen in de Royal Academy
(tot 4 april), en in de National
Gallery een expositie gewijd aan
de Italiaanse landschappen van
de zeventiende eeuwse Franse
schilder Claude Lorrain (tot 10
april). Veel succes heeft momen
teel de tentoonstelling 'Fabergé:
Keizerlijke Juwelier' in het Vic
toria and Albert Museum (tot 10
april). Onder de 350 voorwerpen
van Ruslands fameuze goudsmid
zijn acht keizerlijke paaseieren
en herdenkingssieraden voor de
kroning van tsaar Nicolaas H.
Musicals
Het musicalfront wordt met vier
producties als vanouds gedomi
neerd door Andrew Lloyd Web
ber. Diens laatste show 'Sunset
Boulevard' (Adelphi Theater)
klinkt wat uitgekauwd maar is
niettemin de moeite waard van
wege het computergestuurde
spel met adembenemende de
cors.
Naast non-Webber klassiekers
sis 'Grease' (Dominion Theatre),
Des Miserables' (Palace Theatre)
Dabaret' (Domar Warehouse) en
'Fiddler on the Roof' (London
Paladium, vanaf 17 juni) zijn er
ook wat avontuurlijker musicals
als de luidruchtige en sentimen
tele 'Blood Brother' (Phoenix) en
de vrolijke kolderparade 'Hot
Stuff' 1~:J— •-->
(Cambridge Theatre).
Toneel
Voor een Cockney-reïncarnatie
van de Franse mus Edith zorgt
Het begon met een telefoontje1
Stasse. „Ik zoek een niet te
Angelique Stein (28). Het resultaat
se Amsterdamse nu iedere werkdag
Ue ochtenduitzendingen op R
uaarmee de opvolgster van
Telkens kort een zoekactie n<
eerd, een uur later volgen de
Iedere werkdag. Radio 2,10.
K
bra\
Radio 2
Lex
naar eer
results
uur
1.15 i
Het eiland Malta heeft de
grootste natuurlijke ha
ven van het Middellandse
Zee-gebied. Zegen en
vloek. Zegen: de haven
trok door de eeuwen
heen zeevarende volke
ren die allemaal een bij
drage leverden aan de lo
kale cultuur. Vloek: velen
wilden de haven verove
ren. De identiteit van
Malta? Een deeltje Ara
bisch, een snuifje Grieks,
een theelepel Phoeni-
cisch, katholiek gekruid
en overgoten met een
Britse saus. Een mengel
moes op de grens van
Europa en Afrika met de
geur van vroeger.
Door Arnold Mandemaker
Winter. Een vochtige hitte ligt
over Malta gedrapeerd. Vanuit
het zuiden voert de wind een
onbestemde geur mee. Is het de
woestijn, Afrika? Of is het de
taaie Charob, een van de weinige
boomsoorten die het hier vol
houdt?
Het felrode personenbusje botst
richting hotel over absurd slech
te wegen. Onder de zitting kra
ken en kreunen de schokbrekers,
in het bagagedeel klapperen de
koffers. „Maar we betalen geen
wegenbelasting, dus we hebben
geen recht van klagen," zegt gids
Alexandra Radulovic later.
De avond valt. Mdina, ooit
hoofdstad en nu een verstild
dorpje, is gebouwd tegen de
hoogste heuvel van het eiland.
De heuvel biedt een schitterend
panorama op de klont van
zachtgele zandsteen die het
noordoosten bedekt. Alleen de
échte Maltees onderscheidt in
deze chaotische agglomeratie de
diverse gemeenten. De leek ziet
Op een boot geschilderde
ogen: een overblijfsel uit de
tijd dat de Phoeniciërs op Mal
ta waren.
FOTO'S ARNOLD MANDEMAKER
ingezet in uitbundige jaren-vijf-
tigvormgeving: wenkbrauwen
boven voor- en achterlichten,
wagenbrede chroomstroken op
de grille.
Malta is in de avonduren uitge
storven, op één plek na:
St. Julian's Bay. In dit partje
noordoost-kust bevinden zich de
disco's. Die zitten, vooral in de
weekeinden, afgeladen vol. Alles
wat jong is, begeeft zich na het
invallen van de duisternis naar
deze vrijplaats van onbekom
merd genieten.
slechts een onafzienbare hoop
platte huizen met daarboven een
woud van fragiele antennes. Een
Europese kasbah.
In het westen en zuiden is het
donker. Daar worden op stenige
landbouwterrassen onder meer
de aardappels verbouwd die in
Nederland zo'n goede naam heb
ben. De oogst gaat trouwens in
tegraal naar de lage landen.
Ford Anglia
Het idee van een tijdreis: hier
rijden voertuigen die elders al
lang uit het straatbeeld zijn ver
dwenen. Ford Anglia (met schui
ne achterruit), Morris Minor,
Opel Kapitan, massa's Mini's.
„Auto's houden het hier lang
vol," licht Alexandra Radulovic
toe, „want er is hier niet een weg
waar je hard kunt rijden. Ja, er
is één stukje snelweg, van het
vliegveld naar Valletta. Sommi
gen gaan daar 's nachts naar toe
om eens even lekker te kunnen
racen." Soms gaat het fout,
vooral als er alcohol in het spel
is. Aan drankcontroles begint de
politie niet.
Voor het openbaar vervoer wor
den oude bussen van Leyland
Een Nederlander die hier al ja
ren van zijn pensioen geniet,
belicht de achterkant van Malta,
zorgvuldig verborgen achter de
fagade van drie- tot vijfsterren
hotels: „Wat denk je, 340.000
mensen op een kluitje en ze
gebruiken geen voorbehoed
smiddelen. Dat levert inteelt op
van jewelste. Een mongooltje,
soms zelfs twee, per gezin is hier
geen uitzondering. En wat ik ook
niet kan velen is dat ze hier
constant vogeltjes doodschieten.
Maar goed, ik heb een huis in
een rustig deel van het eiland,
met een grote muur erom en een
stevige poort. Ik betaal weinig
belasting en het is bijna altijd
mooi weer."
In Valletta kijken we, vanaf Up
per Barakka Gardens, neer op de
grootste natuurlijke haven van
de Middellandse Zee, die dan
ook toepasselijk Grand Harbour
heet. „Ónze zegen en ons nood
lot," verzucht Myriam Rossig-
naud, geboren en getogen Malte
se ondanks haar Franse achter
naam. „Een stoet van overheer
sers is op die haven afgekomen.
Phoeniciërs, Grieken, Romeinen,
Byzanthijnen, Arabieren, Brit
ten. En tijdens de Tweede We
reldoorlog natuurlijk de Duit
sers, maar die hebben het nooit
van ons kunnen winnen."
Boze oog
De lokale bevolking heeft van
alle overheersers wel iets overge
nomen. Van de Phoeniciërs bij
voorbeeld de gewoonte om twee
in
X
Moab, in de Amerikaanse staat
FOTO ANGELO DAMEN
Steeds vaker dwaalt de vraag 'Waarom ben ik hieraan begonnen?' door het hoofd. Fietsen
Utah, is een wonderbaarlijke ervaring.
