DE STEM De waarheid van Vitas Luckus Vitas Luckus 1943-1987 geinig geloof afrekening mt Litouwse fotograaf toont vitaliteit van harde werkelijkheid The Hard Way Azerbaidzjan Grot Gids VRIJDAG 21 JANUARI 1994 DEEit MOSÈ IN EGITTO De Koninklijke Lie dertafel Souvenir des Montagnards brengt op 21 jan in De Maagd in Ber gen op Zoom en op dinsdag 25 januari in Concordia Breda de scenische opera Mosè in Egitto van de Italiaanse com ponist Rossini. ENSOR Een lofzang op de Vlaamse schilder Ja mes Ensor is het nieuwe stuk 'De stille grijzen van een winterse dag in Oostende', dat hij zelf bij het Noord Nederlands Toneel heeft geregisseerd. Op 27 januari te zien in Concordia Breda. h KAANDORP Brigitte Kaandorp maakt haar debuut als toneelactrice in 'De Vrouw van de Zanger', een muzi kale komedie van Paul Haenen en Clous van Mechelen over een echtpaar dat langs elkaar heen leeft. Zater dag in De Bussel in Oosterhout. LIBERG Hans Liberg stoeit weer met Bach, Beethoven en Brahms en met ver bale associaties in zijn nieuwe solo show 'Nu ook voor vrouwen'. Op 26 en 27 januari is de kla viervirtuoos in De Kring in Roosen daal. Vitas Luckus in het veld (1978) Bashkirië Door onze redacteur Hans Rooseboom De Beyerd in Breda brengt een eerbetoon aan leven en werk van de Litouwse fo tograaf Vitas Luckus, die werd geboren in 1943 en onder tragische omstan digheden overleed in 1987. Het is de eerste maal dat het werk van Luckus, die geldt als de belangrijkste fotograaf van Litouwen, in het westen is te zien. Na Breda zal de expositie The Hard Way in een aantal andere Europese landen te zien zijn en vervolgens in de Verenigde Sta ten. Tegelijkertijd is een boek verschenen onder dezelfde titel met 125 foto's van Luckus. Vitas Luckus heeft zijn leven lang gefotografeerd. „Hij werd met een camera geboren", zegt zijn weduwe, in Breda aanwezig ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling. Reportages, documentaires, por tretten, surrealistische foto's, montages en reclamefoto's: Vitas Luckus maakte alles. Op de ten toonstelling is gekozen voor re portages en portretten. Luckus maakte met zijn onafscheidelijke camera tal van reizen naar uit hoeken van de Sovjetunie. De foto's tonen doorgaans een ont luisterende werkelijkheid, die niet strookte met de officiële 'waarheid' van het toenmalige regime. Controle Vitas Luckus was een fotograaf die zich niets aantrok van de verplichte manier van interpre teren van de werkelijkheid. En dat in een land waar de fotogra fie, zoals alle kunsten, leed on der zware ideologische controle. Fotografie moest voldoen aan de traditionele schoonheidsnormen, nog veel meer dan muziek of beeldende kunst. Luckus' foto's laten zien dat hij de traditie van het verplichte 'romantisch realisme' heeft doorbroken. Zijn wijze van foto graferen bracht hem constant in botsing met de autoriteiten. De foto's tonen los daarvan een meester van de compositie. Bij Luckus gaat het, zo schijft de voorzitter van de Litouwse Foto- grafenbond Laima Skeiviene in het boek, om de vitaliteit van de wereld, ondanks dictatuur, ar moede en vervuiling, om de on beschrijflijke vrijheid van le vens- en natuurvormen in deze wereld (dat wil zeggen niet te beschrijven behalve door foto's), een vrijheid die door sommigen als chaos of wanorde gezien kan worden. Betekenis Elke foto betekent iets, en bij Luckus valt direct op dat hij geen rangorde in die betekenis aanbrengt, geen hiërarchie. Het ene onderwerp of voorwerp is niet belangrijker dan het andere. De ene mens is niet belangrijker dan de andere. Alles draagt be tekenis op Luckus' foto's, on kruid, een perron, een lepel op een restauranttafel, een scheur kalender in de keuken, een bonte rij portretten van mensen van Tanya Luckiene in De Beyerd in Breda, waar het werk van haar overleden man wordt tentoongesteld. Links Herman Hoeneveld, de man die de foto's van Vitas Luckus naar Nederland heeft gehaald. foto de stem/johan van gurp alle leeftijden, dieren, land schappen. De waarheid ligt niet ergens achter een horizon, is niet iets verhevens, geen idee dat is geab straheerd uit de verschillende onderdelen van de werkelijk heid. De waarheid valt samen met de werkelijkheid, is de wer kelijkheid, en doet zich voor in één ogenblik van visie, van diep te. Luckus rukt het gordijn van woorden, ideologieën, oordelen en definities open. Wat je ziet is de waarheid, de samenvalt met de werkelijkheid. De weduwe Tanya Luckiene is na de dood van haar man uit Litouwen vertrokken. Zij woont tegenwoordig in Washington, waar zij is hertrouwd. „Bij deze foto's herleeft mijn vroegere leven", zegt Tanya Luckiene, lopend over de exposi tie. „Ik ben niet altijd samen met hem op reis geweest, maar déze reis hebben we samen gemaakt". Verminkt Ze staat stil bij een wand met foto's, tekenen van leven uit een armelijke, kale, harde wereld. „In 1981 hebben we samen drie weken met een tent door Bashki rië getrokken", legt ze uit. „We zijn onder andere met een kano de rivier afgezakt. Bashkirië is een gebied in de Oeral met che mische industrie. Je ziet daar veel kinderen die verminkt gebo ren zijn. De bevolking is er vol komen uitgedoofd door de alco hol. Toch is er ook veel natuur schoon. Net als zijn hele leven was Vitas ook hier geen dag zonder camera. Hij werd met een camera geboren, het was zijn instrument. Hij had een ongelo felijk oog, zag dingen die nie mand anders zag. Hij wilde met zijn camera andere mensen laten zien wat hij voelde. Hij kon heel goed in contact komen met men sen, hun vertrouwen winnen". Tanya Luckiene vertelt over het gebrek aan erkenning waaronder haar man zijn hele leven heeft geleden. Hij hield zich in leven met reclame-fotografie. Zelf is Luckiene trouwens twintig jaar mode-fotografe geweest in Li touwen. „Pas vlak voor zijn dood had Vitas een kleine expositie in het Pushkin Museum in Moskou, een museum met een grote naam. Die hebben twintig foto's van hem gekocht, de eerste keer dat ze werk van een fotograaf aan schaften. Het geld voor die foto's kwam vlak voor zijn dood. Het was heel weinig. Ik wou het eerst terugsturen, zo kwaad was ik. Maar later begreep ik dat geld minder belangrijk was, want in een museum wordt zijn werk bewaard voor latere generaties". Vitas Luckus had de schijn tegen vanwege zijn nogal wilde levens wijze (alcohol), maar volgens zijn weduwe was hij een harde en gedreven werken. „Hij was geen chaoot, zijn werkkamer was heel goed in orde. Hij had, omdat hij nooit kon exposeren of publiceren, van zijn eigen werk boeken samengesteld. Vier grote zwarte boeken, in één oplage, zelf ingebonden en met mooie letters in de band gestempeld". Stempel Gevraagd naar het tragische en voortijdige einde van Vitas Luc kus, doet de weduwe er het zwij gen toe. De gewelddadige ge beurtenissen van 16 maart 1987 worden overigens wel in het boek verteld. „Het spijt me, ik wil daar verder niets over zeg gen. Ik vind het jammer dat het verhaal wel in het boek staat. Als het ooit herdrukt wordt, wil ik dat het wordt verwijderd. Het drukt een veel te groot stempel op hem". Voor een goed begrip van de persoon Vitas Luckus, en de om standigheden waaronder hij moest leven werken, volgt hier het verhaal van Tanja Luckiene, zoals het in het boek te lezen is. „Het tragische voorval op 16 maart 1987 heeft mijn leven voor altijd veranderd. Op die dag kwam een aantal mensen onze flat binnen. Ze zeiden dat ze waren uitgenodigd, maar ik had ze niet gevraagd. Het waren vol komen vreemden. Ze bekeken boeken en foto's van Luckus. Een van de mannen, Krakauskas geheten, bespotte mijn man en zijn werk de hele tijd. Voortdu rend insinueerde hij dingen die mijn man kennelijk alleen kon begrijpen. Ik zag dat Vitas heel zenuwachtig was. Maar hij zei niets, hij keek alleen naar die man met een vreemde, wanhopi ge uitdrukking in zijn ogen. Ik begreep niet wat er aan de hand was. Toen ik in de keuken iets te eten stond klaar te maken hoor de ik gegil in de huiskamer. Ik rende terug en zag Krakauskas op de grond liggen, neergesto ken. De andere mannen waren onmiddellijk verdwenen. Ik wil de een ambulance bellen maar ik kon geen woord uitbrengen. Mijn man belde de ambulance zelf. Toen het ambulanceteam arriveerde zeiden ze dat Kra kauskas dood was. Vitas had hem neergestoken. Ik ging naar de andere kamer en zag dat het raam openstond. Ik liep naar het Bashkirië balkon en zag mijn man benei in de tuin liggen. Geschrokl rende ik naar beneden, iets tegen het ambulanceteai] zeggen. Vitas was nog wai maar hij was dood. Ik gingj hem in de sneeuw liggen. Vei weet ik niets meer". KGB-agent „Een week later werd Vita dood officieel bekend Na nog negen dagen werd ik) de openbare aanklager geroep die zei dat de zaak gesloten i Ik kreeg foto's van de lijken zien, en dat was het. Ik pro# de erachter te komen wat er eigenlijk gebeurd was en Krakauskas was, maar alle woorden werden geweigerd, ter hoorde ik dat Krakausk een KGB-agent was".' Vitas Luckus werd al sinds ril diensttijd door de KGB laslj gevallen. Hij was een keer tela terug van verlof (buiten zij| schuld). In plaats van d kelijke celstraf kreeg hij 'aanbod' om informant van KGB te worden. Hij weigei dat. De rest van zijn leven kis hij constant last ondervindf Niet alleen omdat hij recil trant was. Ook de aard vam werk droeg ertoe bij dat Lucl veel risico liep. Hij werd i straat en in restaurants ine# geslagen, in zijn huis werd if broken. „Volgens vrienden koos hij zelfmoord, omdat hij op die# wuste dag wist wat er zoul men", schrijft Herman Hm veld, de man die de foto's Litouwen naar het westen 1 gehaald, in het boek Vitus I kus. The Hard Way. „Liever! een lange doodsstrijd metoi* vragingen, eenzame opsluitir' martelingen - liever dan le« lange gevangenstraf, die ookt de dood zou eindigen, ve# hij een versneld einde". Vitas Luckus: The Hard Way. to's. Centrum voor Beeld® Kunst De Beyerd, Boschstraj'1 Breda. Openingstijden di/vr M za/zo 13-17. Maandag gesloten.®' boek onder dezelfde titel is uitgil ven door V K Publishing/lnf en kost 74,50. OoorElly Poppe-Stolk luist als het gaat om een contro versieel onderwerp als het Cas- tro-bewind zijn waarheidsge trouw weergegeven persoonlijke ■aringen zeer welkom. Van ie- die uit Cuba is gevlucht, •an natuurlijk niet verwacht 'arden dat hij volkomen objec- !ef over het regime van Fidel stro rapporteert. Maar het an wel eerlijker en evenwichti ger (jan Orestes Lorenzo het in L boek Vleugels van de dage- ■aad heeft gedaan. 1959, toen Castro de dictator Jgencio Batista het veld deed imen, stond de grote meerder- lëid van de Cubaanse bevolking lier welwillend tegenover. Pas ■nkele jaren later, toen duidelijk -erd dat Castro geen echte de- jocratie zou brengen, maar ^tuurde op een communisti- Iche samenleving, verlieten ve len alsnog het eiland en werden roornamelijk door de VS opge- lomen. Overigens blijft het een jeiangrijke vraag of Castro wel :o radicaal voor het communis- ie zou hebben gekozen als „jerika's vijandige opstelling egenover zijn bewind hem niet tedwongen had zich tot het Oostblok te wenden. Zeker is dat het hem menens was met zijn hervormingsplannen die de levensstandaard van alle Cu banen op een aanvaardbaar ni veau moesten brengen. In de onder zijn leiding tot stand ge brachte Cubaanse maatschappij zijn onderwijs en gezondheids zorg gratis, bestaat er recht op 'werk (naast de plicht tot wer en) en genieten bejaarden, zie len en gehandicapten een uitke- ,ng. Mannen en vrouwen heb- ien gelijke rechten en elke vorm 'an statusverschil op etnische ■onden is verdwenen. Represailles legatieve effecten heeft echter lastro's hardnekkige geloof dat leen zijn communisme op Cuba sen rechtvaardige maatschappij 'arandeert. Wie laat blijken het ier niet mee eens te zijn, krijgt te maken met represailles. Ook ie verlammende bureaucratie en rooral de strenge censuur heb- ïen een nadelige invloed op het relzijn. Daarbij komen de pro llemen waarvan tegenwoordig de media steeds vaker mel ing wordt gemaakt. Deze heb- ien te maken met de schaarste ian het hoogstnoodzakelijke voor het levensonderhoud. Naar- rate de perestrojka in de Sov- Ijet-Unie terrein won, heeft Cuba geleidelijk de solidariteit van het "lostblok verloren. Paradoxaal inoeg is er ook weer sprake van ïaatschappelijke ongelijkheid: jm toch aan de broodnodige de- hezen te komen, spreidt ook lastro's Cuba weer de rode loper lit voor het westerse toerisme; en zo bestaan daar nu sinds 1959 reer plaatsen waar de meeste lubanen het zich financieel niet ïunnen veroorloven te komen. >it alles maakt het begrijpelijk iat er mensen zijn die elders een lieuwe toekomst zouden willen ipbouwen. Jrestes Lorenzo was lucht- ïachtofficier bij het Cubaanse jeger. Gezien zijn functie zou hij 'an de Cubaanse autoriteiten looit naar een westers land, laat staan naar Amerika, mogen emi- rieren. Daarom vluchtte hij er in laart 1991 in een straaljager leen. 4>renzo begint zijn boek met het 'erhaal van zijn succesvolle ont snapping richting Florida in een "liG-23. Daarna vertelt hij zijn ivensverhaal vanaf zijn geboor te in 1956. En hij eindigt met te |yertellen hoe hij er bijna twee "iar na zijn vlucht in slaagde iet een privévliegtuigje zijn rouw en twee zoons uit Cuba jpaar Amerika te vliegen. Spectaculair, dat zeker. Maar 'ervolgens dringt zich de vraag lp waarom juist hij zijn land de ng toekeerde. Vermoedelijk leeft hij daarop vlak na zijn 'ankomst op Amerikaans grond gebied een overtuigender ant- 'oord gegeven dan in zijn boek. iet komt vaker voor dat mensen ichteraf extra rechtvaardigin gen menen te moeten fabriceren 'oor hun handelwijze, en daar- Jni de feiten wat gaan aanpas sen. Toen Lorenzo voor het eerst Amerika landde, sprak hij f en Spaans en Russisch, geen Jigels, Toch is zijn boek twee 1 at later rechtstreeks in het En- :,r: astro. na 35 jaar steeds 1

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 16