Week nd
ed is
IöeStem
E3
'Vliegpassagiers
joed te eten geve
is een peperdure
onderneming
Nederlandse
wetenschappers
installeren
weerstation op de
Zuidpool
Twee Nederlandse wetenschappers zijn donderdag vertrokken voor een expeditie
dwars over Antarctica; een tocht van 5000 kilometer over eindeloze sneeuw- en
ijsvlakten, bij temperaturen van tientallen graden onder nul. Er wordt onder meer
een automatisch weerstation geplaatst, waardoor voor het eerst in dat deel van
Antarctica ook in de winter meteorologische metingen zullen worden verricht.
Monsters uit de ijskap moeten informatie verschaffen over de ontwikkeling ervan.
Dat is van groot belang voor het niveau van de zeespiegel op de gehele wereld.
Expeditie moet
gegevens over de
stijging van de
zeespiegel
opleveren
[O 15 JANUARI 1994 O
ZATERDAG 15 JANUARI 1994
ft kost twee keer zo
veel j
en drinken aan boord
ben als voor de PmJ
[op tafel moet worden nl
procent komt voor rekel
'de logistiek'.
FOTO ARCHIEF DE si
'eem eens de afwas ln
jaar 2005 moet KLM
ring élke dag 1600 v
tuigtrolleys, 2800 vop
Itainers, 87.000 stuks por,!
Ivies, 165.000 stuks kunJ
|vies, 98.000 glazen, 250
ks bestek en 65.000 plat
pigen...
fkké: „Kijk, het eten aan bi
nooit zo worden ais in
Itaurant. De omstandighe
er niet naar. Een lauwwa
lade kan nu eenmaal niet in
jegtuig. Binnenkort presente
wél knapperige stokbrcxx
Be. Daarmee durf ik zó een b
i proeverij aan. Hoe hard w
Ik aan trekken, veel passaf
lillen aan boord vaak snel eti
linken. En het liefst op een
|>n uitgekozen tijdstip. Op nai
luchten willen ze bijvoorb
lel onder zeil. De ambiance wt
ln nooit zoals in een restant
J in zo'n piepklein keukentje k
In we natuurlijk ook niet uit
leten. De vraag is of dat erg is.
passagiers vergeten dat
naakgevoel op tien kilomi
logte heel anders is. Voor o\
Jacht van geur is een bepi
Ichtvochtigheidsgraad nodig.
Wt aan boord ontzettend laag, i
Iht a tien procent. Je kunt bi
■reken van woestijnomstandig
In. De geur van het eten bere
1 neus niet. Bij voorbeeld Spaa
Australische wijnen doen het
lucht door him uitgesprok
■ur relatief beter dan delic,
lanse. Een biefstuk smaakt
ln kilometer heel anders dan
grond."
ilaaltijden serveren in de luchl
In uitdaging, waarbij we zo hc
logelijk proberen te scoren vt
In aanvaardbare prijs. Het mo
[gelopen zijn met 'tournedos n
lampignons'. Belangrijk ui
Jngspunt is dat we steeds sim;
Ir willen koken. Ook wat dat1
left neemt KLM het voortouw,
■menwerking met externe aa.
lurs en chefs gaan we probei
It eten aan boord op een ni
pger peil te brengen, zoals o
Jize Amerikaanse partner Nort
(est dat doet. Daarvan zal zek
e toeristenklasse profiteren."
Jen Boeing 747-400 krijgt v
■LM Catering Services, behalve
laaltijden, onder meer het volge
e mee:
CO zakjes amandelen,
38 liter vruchtensap,
j liter mineraalwater,
B5 blikjes softdrinks,
b flessen champagne,
p8 kleine flesjes wijn en fil ff»
essen,
3 blikjes bier,
kilo koffie,
flessen whisky,
15 kilo kranten,
e volledige bevoorrading van ee
oeing 747 weegt 6500 kilo.
Medewerkers van KLM Cot
ing Services maken voorgereü
',n aan de lopende band.
merken ruim 1100 mannen
rouwen. 240 van hen, verdei
ver 40 nationaliteiten, staan
ekeuken.
FOTO Al
ig recente speelfilms en een
uitste
tg iCC-CilLC öpCCtlIUllO Kg
ende verzorging van de inwen
nens.
Inkele glaasjes top-champ3»
Dom Pengnon) bij het binnen^
len, en vervolgens naar keuze
hablis premier cru l®'!
'ourchaume of een Chateau o
'éjour 1985. m
pe champagne van Laurent-
lier haalt het niet bij "e
[Perignon die JAL standaard
reert, maar a la! De kav'a
veliswaar van Russische
naar kan er best meer d°orL
ls de oesters in roomsaus.
ïuttigen van vijf gangen, m J
;egrilde lamskoteletjes,
aar oude port en gevulde p
coekjes lijkt vliegen jneen
eoscuei-w van^
luurman om te achterhale
rij naar zit te kijken. Tuttu
j.tuk aangenamer. Even
celen naar het videoscherm
i opwindend schouwspel-
Naar het hart van Antartica
Antarctica: zo groot als de
VS en Europa samen,
veertien miljoen vier
kante kilometer sneeuw
en ijsvlakte met bergen,
omgeven door een pa-
kijs-gordel van 200 tot 500 kilome
ter breed die 's winters geheel
aaneen vriest. Een continent met
het koudste, droogste en winderig
ste klimaat ter wereld, dat zes
maanden per jaar geheel in duis
ternis is gehuld.
Het vriest er altijd: in de donkere
wintertijd zijn er uitschieters tot
-90CC. Alleen aan de kust is leven
aanwezig. En de wind: „Nooit heb
ik zo'n wind gehoord. Ik vroeg me
af waarom hij de aarde niet weg
blies", schreef Apsley Cherry-Gar-
rard in 'De ergste reis ter wereld',
zijn beschrijving van een tocht met
een Britse Zuidpooi-expeditie in
1910-1913. De gierende stormen
blazen een groot gedeelte van het
jaar over het continent. Opgejaag
de sneeuw ontneemt al het zicht.
'Een oord der verschrikking' oor
deelde poolvorser Robert Falcon
Scott in 1912, even voordat hij op
Antarctica het leven zou laten.
Drs. Raymond Schorno (28) kan
zich moeilijk een voorstelling ma
ken van wat hem te wachten staat.
„Absolute stilte, grote witte vlak
ten, een diepblauwe stralende he
mel, af en toe een sneeuwstorm,"
dat zijn de gedachten die bij hem
opkomen als hij aan Antarctica
denkt.
Hij is meteoroloog bij de Stichting
Onderzoek der Zee (SOZ) in Den
Haag, onderdeel van de Nederland
se Organisatie voor Wetenschappe
lijk Onderzoek (NWO). Samen met
dr. Louk Conrads, meteoroloog bij
het Instituut voor Marien en Atmo
sferisch Onderzoek Utrecht (Imau),
is hij donderdag naar Antarctica
vertrokken voor een Zweeds-Ne
derlandse expeditie dwars over het
Door Jos Straathof
continent.
De Nederlanders zullen onder meer
een automatisch weerstation plaat
sen, waardoor voor het eerst in dat
deel van Antarctica ook in de win
ter meteorologische metingen wor
den verricht.
Via Nieuw-Zeeland komen Schor
no en Conrads op 20 januari aan op
Antarctica, op het Amerikaanse
station McMurdo. Van daaruit gaat
het per vliegtuig naar de geografi
sche Zuidpool, Amundsen-Scott, zo
genoemd naar de beroemde pool-
vorsers; 'een prachtige reis' over de
Transarctische bergen, verwacht
Schorno.
Bij Amundsen-Scott ontmoeten de
Nederlanders op 25 januari de rest
van de exp editieleden: vijf Zweden
die met rupsvoertuigen vanuit de
basis Neumayer naar Amundsen-
Scott zijn gekomen. Van Amund
sen-Scott reist het totale gezel
schap weer terug naar Neumayer,
met de rupsvoertuigen. Een reis
van in totaal 5000 km, waarvan
- voor de Nederlanders - 2300 km
per rupsvoertuig. Op 15 maart ho
pen Schorno en Conrads weer te
rug in Nederland te zijn.
De omstandigheden tijdens de ex
peditie zijn wellicht minder bar
baars dan boven beschreven. Het is
op Antarctica zomer; dan is het
'slechts' zo'n 20 tot 30 graden on
der nul.
Doel van de expeditie is een
gedetailleerde reconstruc
tie te maken van de klima
tologische omstandigheden
en de luchtkwaliteit op Antarctica
van de afgelopen 200 jaar. Het
gedrag van de Antarctische ijskap
kan met behulp van deze gegevens
beter beoordeeld worden. Daar
door zijn betere voorspellingen mo
gelijk van de hoogte van de zee
spiegel, ook voor Nederland van
groot belang. Als de kilometers
dikke ijskap die Antarctica bedekt,
zou smelten, zou de zeespiegel op
de gehele wereld minstens 60 meter
stijgen.
Om informatie over de ijskap te
krijgen nemen de wetenschappers
verschillende ijsmonsters, op ver
schillende diepten. Schorno: „Er
valt op de Zuidpool zo'n 10 tot 15
centimeter per jaar sneeuw. Aange
zien het nooit dooit vormt de
sneeuw laagjes, die te vergelijken
zijn met de jaarringen van bomen.
Op zo'n 50 meter is het een korreli
ge ijslaag. In de massa van de
sneeuw en het ijs zit ook lucht
opgesloten. Analyse van monsters
genomen op een bepaalde diepte
geeft dus informatie over de tijd
waarin de neerslag viel. Op 20
meter diepte kun je dus informatie
krijgen over zo'n 200 jaar geleden".
Met een nieuw type boor van het
Imau kunnen in 24 uur tijd ijsmon
sters van bijna 100 meter diep
genomen worden. Diverse landen
organiseren vanuit hun stations
aan de kust in de komende jaren
vergelijkbare tochten om in het
kader van een internationaal pro
gramma informatie over de ijskap
te vergaren.
Met de installatie van het automa
tisch weerstation is het eerste, zij
het onbemande Nederlandse sta
tion op Antarctica een feit. Het
station bestaat uit een paal van
zo'n drie meter hoogte, die veran
kerd wordt in de ijskap. Bovenin
bevindt zich een zender, daaronder
apparatuur om wind, temperatuur
en zonnestraling te meten.
Het station is tijdelijk; na zo'n twee
jaar zijn de batterijen uitgewerkt
en zal het verzenden van de meet
gegevens per satelliet naar Neder
land stoppen. Nog niet eerder wer
den in dat gedeelte van Antarctica
- het station komt te staan op circa
78 graden zuiderbreedte en 0 gra
den westerlengte - ook in de winter
gegevens verzameld.
Die meteorologische metingen zijn
belangrijk om een beeld te kunnen
vormen van de effecten van de
wereldwijde temperatuurstijging.
Antarctica bestaat - in tegenstel
ling tot het Noordpoolgebied, een
door continenten ingesloten zee be
dekt met drijfijs - voornamelijk uit
land met daarop een kilometers
dikke ijslaag. Het klimaat is veel
extremer dan op de Noordpool.
Daardoor zijn de gevolgen
van een temperatuurstij
ging anders: de Noordpool
smelt, maar de Zuidpool
groeit. „Op de Zuidpool wordt het
door de temperatuurstijging voch
tiger. Er zal meer neerslag in de
vorm van sneeuw vallen, maar het
blijft koud genoeg om te vriezen.
De ijslaag zou dus dikker moeten
worden," aldus Schorno.
In het automatische weerstation zit
een metertje dat de afstand van het
apparaatje tot de sneeuwlaag peilt
en zodoende het dikker worden van
de ijslaag kan bijhouden.
Het Nederlandse wetenschappelijk
onderzoek in Antarctica heeft vol
gens Schorno internationaal een
uitstekende naam. Nederland is
sinds 1967 lid van het Arctisch
Verdrag (dat het beheer van het
continent regelt), en werd op grond
van met name de wetenschappelij
ke activiteiten in de jaren tachtig
in 1990 geaccepteerd als stemge
rechtigd lid.
Daarmee is Nederland het eerste
land dat daadwerkelijk kan mee
praten over de toekomst van het
Zuidpoolgebied, zonder dat het een
vaste basis op Antarctica heeft. Tot
1990 was dat een vereiste om stem
recht te krijgen. Om redenen van
milieubescherming verzette Neder
land zich succesvol tegen deze eis.
Het gevolg is dat Nederland door
gebruik te maken van de infra
structuur van andere landen, wei
nig geld kwijt is aan kosten als het
onderhoud van een vaste basis en
relatief veel geld kan uitgeven aan
wetenschappelijk onderzoek.
Het budget voor Nederlands Ant
arctisch onderzoek is nu 1,3 mil
joen gulden per jaar. De SOZ pleit
in het Nederlands Antarctisch Pro
gramma 1994-2000 om dat bedrag
op te trekken naar 3,5 miljoen
gulden. Volgens Schorno wordt het
spannend of deze financiële steun
er komt. Er gaan volgens de weten
schapper stemmen op om de steun
terug te brengen nu Nederland
toch al stemgerechtigd lid is. Een
verkeerd uitgangspunt, aldus
Schorno: „Als je mee wilt doen,
moet je betalen."
Ook deze tocht bewijst de finan
ciële voordelen voor Nederland.
„De kosten voor ons bedragen zo'n
150.000 gulden, inclusief de
100.000 gulden die het weerstation
kost", zegt Schorno, „De Zweden
zijn twee miljoen kwijt."
De tocht over de Zuidpool wordt
gemaakt met drie rupsvoertuigen,
waarachter sleden met 'woonmo-
dules' (een soort caravans) en aan
hangers waarop apparatuur, voor
raden en brandstof. „Het zijn de
zelfde soort voertuigen als het Ne
derlandse leger in Cambodja ge
bruikt, alleen aangepast aan de
extreme kou," aldus Schorno. Er
wordt 40.000 liter brandstof mee
genomen. „De voertuigen verbrui
ken enkele liters per kilometer. Dat
betekent dat je om de paar uur
moet tanken. Met de hand, dus je
morst wel eens wat. Je blijft stin
ken," verwacht Schorno. Het een
maal per week kort douchen - er
moet bijzonder zuinig met energie
omgesprongen worden - zal er wei
nig verandering in brengen.
Er zal telex-contact zijn tijdens de
tocht over het continent. Binnen de
cirkel van 80 graden zuiderbreedte
zijn andere manieren van commu
nicatie praktisch niet mogelijk. Er
zijn maar weinig satellieten die in
een polaire baan draaien, en die er
over komen zijn meestal voor mili
taire doeleinden.
Schorno acht de risico's van de
hele onderneming niet groot, al is
hij nog steeds bezig met het vinden
van een verzekering. Een dergelijke
tocht valt niet onder de aanvaard
bare risico's van een gangbare reis
verzekering, zo heeft hij ondervon
den. Niet geheel onterecht, moet de
meteoroloog toegeven: „Als er echt
iets mis gaat, zal het een hele toer
worden om een reddingsoperatie
op gang te brengen. We kunnen
eventueel met twee rupsvoertuigen
terug, als een het begeeft".
Twee van de vijf Zweden zijn tech
nici, die een rupsvoertuig eventueel
helemaal uit elkaar kunnen halen.
„Maar pech zal grote gevolgen heb
ben voor het onderzoeksprogram
ma. We moeten zo'n 2300 kilometer
met de voertuigen afleggen en rij
den maar zo'n 10 tot 20 kilometer
per uur. Er zijn een dag of zes
beschikbaar voor wetenschappelijk
onderzoek. Pech met de voertuigen,
reparaties die door sneeuwstormen
uitgesteld moeten worden, het
vormt een groot gevaar voor het
onderzoeksprogramma.
De expeditie is het eerste echte
veldwerk voor Schorno, 'een tocht
je naar de Ardennen' en twee we
ken oefenen voor deze onderne-
ming in Lapland daargelaten. De
wetenschapper zorgt er binnen de
SOZ normaliter voor dat anderen
op pad kunnen door de organisatie
en het geld te verzorgen.
Hij zal ter voorbereiding de reis
verslagen van Amundsen en Scott
nog eens ter hand nemen, hoewel
hun heroïsche avonturen in
1911-1912 natuurlijk niet meer te
vergelijken zijn met een moderne
expeditie met rupsvoertuigen.
Een collega waarschuwde Schorno
dat het avontuur flink tegen kan
vallen. „Eindeloos hobbelen in zo'n
karretje, onafzienbare witte vlak
ten; misschien is het wel heel saai."
Antarctica wordt omgeven door
een pakijs-gordel van 200 tot 500
kilometer breed die 's winters
geheel aaneen vriest.
FOTO KEES VETH
