Soeharto: president en rechter
Handel in zeldzame en exotische dieren floreert in Venezuela
Bosnische doodgraver kan nauwelijks zijn werk doen
\nti-democratisch leger Indonesië enige hoop op democratisering'
Onzekerheid in Azië leidt tot grootschalige wapenaankopen
f. K. Terneuzen
BUITENLAND
A7
Een beetje
Belg
1 Chma heeft n°g
NUARI 1994 l\
-donnell I06H lj(,,
-cl co 36Ü 3ft;
oil 79H ty
32'/. 32H
fflt
imenca 38
il dutch 10754 iuj
ars roebuck 53'/. Sftj
south pac. 22V, 23»
cute 6544 65'/,
61 6!«
13 13v,
«P 16 is'<
34 2ft
oud
nbewerkt 24,210-24,810 per kg.
ewerkt 26,410 per kg.
ilver
ilver onbewerkt 285-355 per kg,
ewerkt 400 laten per kg.
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
laten
bieden
ex claim
gedaan/bieden
ex dividend
gedaan/laten
bieden en ex dividend
laten en dividend
gedaan en laten ex dividend
gedaan en bieden ex dividend
527
1,20
1,10
471
4,50
4,20
520
0,10
0,20
871
4,20
4,10
531
11,70
11,20
406
28,50
29,50 b
556
16,50 b
17,50
607
1,40
1,30
622
2,90 a
2,40 b
1073
8,70 b
8,00
399
5,70 b
5,00 a
1067
3,70 b
3,00
526
13,70 b
13,10
395
0.80
0,50
441
1.60 a
1,60
583
3,80 a
3,80
525
6,10
5,70
433
9,00 a
8,20 b
586
12,00 a
11,50 a
500
14,50 a
14,00 a
446
5,00
6,00
854
2.50
2,00
1615
5,90
5,40 a
400
18,00 a
17,60
646
3,50
4,70
597
1,30
2,60
549
0,50
1,20
430
3,20
4,50
597
2,50 a
130
1000
1,20 a
1,05
538
10,80
10,30
798
3,60
2,90
514
9.00
8,50
748
4,60
4,30
413
5.70
5.80 a
2189
3,30
3,30
1215
1,50
1,40
522
4,80
4,80
459
3,20
3,30
793
2,00
2,20
386
7,30
7,20
604
4,20
4,30
421
2,90
3,10
1209
3,90 b
3,80
726
24,00
24,10
521
13,00
13,00
662
9,50 a
8,00
500
43,80 a
42,20
502
78,50 b
79,70
2370
1,10 a
1,30
Siegers Pensioen B.V., Noorderlaan
BA Dongen. Pensioenen B.V.
H.M. Berm Pensioen EC Hank. He!
oeg) uitsluitend verzorgen van Ige-
werknemers van Gebr. Berm Be-
V., in het bijzonder van de
us Maria Berm, geboren te Bussen
11-1946, d.m.v. pensioen krachtens
enregeling.
A M Berm Pensioen B.V-, War-
lein 10, 4273 EC Hank. Het (Nage-
uitsluitend verzorgen van (gewezen!
emers van Gebr. Berm Beheer B.v:
Jijzonder van de heer Antonie Marti-
3erm, geboren te Dussen
933, d m v pensioen krachtens
enregeling.
De Waal Futura B.V., Zaagbekstraat
1 VE Werkenddnj. Activiteiten van
nsioenfonds.
Hubo Dommelberg^n B.VHet Gat
WV Raamsdonksveter. Verhuur on-
dgoed.
0 Paans Pensioen B.V., Molenplein
BH Werkendam. Pensioenbeheer.
Huivo B V., Weitjes 3, 4924 BJ
ilen Pensioenvennootschap.
Ipoint Nederland B.V. i.o., Brunings-
i, 4251 LA Werkendam. De groothan-
en export) in fietsen en fietsonder-
Beter Horen Beheer B.V., Crocus-
5102 ZR Dongen. Beheer B V.
H.D. Oei Pensioen, Ameroever o'.
C Lage Zwaluwe. Pensioenvennoot-
Ambulante kapster Vera VervaWl
Jn Eijckstraat 46 4571 LT Axel U«'
ppersbedrijf (anders dan in een i"
Putter vastgoed Lageweg 3 C 45Ö5
senisse. Bemiddeling bij de aan-
p van onroerend goed, projecton
'n9 7(1
Toussaint renovaties Badhuisweg
)C Caózand. Aannemingsbedrijf va
uwkundige aard.
Hougkoeling Terneuzen C.V. Lang
straat 2 4538 AZ Terneuzen. K°ei'
sch bedrijf
Handelsbedrijf Jac. den Hamer d.
endragtsweg 4 4543 PL Zaamsias-
p, verkoop, verwerking en verhano
in landbouwprodukten.
Rob Dees autobedrijf Beethoven
16 AA Terneuzen. Groothandel in
lauto's. rw
Grafisch advies- en reclameburo t
em Spoorwaterstraat 24 4561
Het treffen van voorbereiding toi
en van een grafisch advies- en ree
Aannemersbedrijf W. Burm
77 4576 EC Koewacht. Aanneming
f van niet bouwkundige aard, w
il in bouwmaterialen, verhuur
jereedschap en materieel
pESTEM
ZATERDAG 8 JANUARI 1994
joor Carmen Alicia Fernandez (ips)
Caracas - Exotische dieren staan in
Venezuela na olie en voedsel op de
jprde plaats van meest populaire
jnokkelwaar. In Venezuela is 40
,rocent van 's werelds biodiversiteit
.inden, en sommige dieren die
M._gaal aan het buitenland worden
iêrkocht, worden met uitsterven
De toename van deze handel is te
■ten aan de lage pakkans", zegt Cle-
nencia Roetner van de milieu-organisa-
ie Audubon. „Het wordt de handelaren
.eel te gemakkelijk gemaakt. Boven-
jen is de markt voor tropische vogels
«er lucratief. Veel mensen hebben er
veel geld voor over om een mooie vogel
in huis te hebben. Maar slechts weinig
vogels overleven de reis."
Uit cijfers van Audubon blijkt dat on
geveer 50.000 tropische vogels jaarlijks
illegaal uit Venezuela worden geëxpor
teerd. Volgens de overheidsorganisatie
Dienst voor de Bescherming van de
Fauna (Profauna) zijn de meest be
dreigde vogels de papegaaien, de ara's
en de parkieten die worden gevangen in
de oostelijke Orinoco-delta, langs de
grens met Guyana.
Ook reptielen worden het slachtoffer
van gehaaide handelaren, zegt de onaf
hankelijke onderzoeker Alex Ferguson.
Bovendien worden veel apen, tijgers en
insecten van hun vrijheid beroofd en op
het vliegtuig gezet.
Het levendigste bewijs van het gemak
waarmee dieren het land kunnen verla
ten, werd begin december geleverd,
toen vier Tsjechische toeristen erin
slaagden 41 kleine apen, 16 krabben,
tien baba-reptielen, negen iguana's, vijf
slangen, drie schildpadden, drie slak
ken, twee kameleons en een blauwe
guacamaya-vogel in hun handbagage te
stoppen en ongehinderd langs de doua
ne te komen.
De dieren zaten ingeklemd tussen kus
sens, kleren en piastic flessen. Het cabi
nepersoneel rook echter onraad en ont
dekte de dieren, waarna de Tsjechen
hun vangst alsnog moesten achterlaten.
De inhoud van de handbagage had
19.000 dollar kunnen opleveren, schat
Salvador Boher, directeur van Profau
na. Het betrof exemplaren van dier
soorten die in de Verenigde Staten en
Europa populair zijn bij verzamelaars.
De smokkelaars betalen gemiddeld 16
dollar per vogel aan lokale jagers. Veel
vogels worden vervolgens naar Guyana
gebracht, waar de export van dergelijke
vogels wel is toegestaan. Tussenperso
nen betalen vervolgens zes- tot acht
honderd dollar per vogel. De verzame
laar moet uiteindelijk vijf- tot zesdui
zend dollar betalen.
Volgens Ferguson is het grootste pro
bleem dat de illegale export van dieren
in Venezuela niet als ernstige misdaad
wordt beschouwd, ook al is het land
mede-ondertekenaar van de Conventie
over Internationale Handel van Be
dreigde Diersoorten (Cites). Volgens Ci
tes gaat er zo'n vijf miljard dollar om in
deze handel.
Profauna hamert erop dat de handel
kan worden teruggedrongen als de
waakzaamheid aan de grens wordt ver
hoogd. Boher is met het voorbeeld van
de Tsjechische toeristen naar het minis
terie van landbouw gestapt met de
oproep iets aan deze misstanden te
doen.
Het Zoologisch Instituut van New York
schat het aantal gevangen tropische
vogels dat ook aan verzamelaars wordt
verkocht tussen de tien en twintig mil
joen per jaar. Het aantal gevangen
vogels moet echter veel hoger liggen,
omdat tussen de 20 en 90 procent van
de vogels sterft tijdens de gevangen
schap of het transport.
Door Rieks Holtkamp (ips)
Amsterdam - „Rechtszaken tegen de Indonesische over
heid verliezen wij altijd," zegt Benny Harman, advocaat
fan het Indonesisch Instituut voor rechtshulp (Lembaga
Batuan Hukum, LBH). „De rechterlijke macht is een
bnderdeel van de uitvoerende macht. Dus wat kan je dan
iierwachten".
Lembaga Bantuan Hukum is al
inds 1970 actief in indonesië. In
le ruim twintig jaar dat de orga-
lisatie Indonesische burgers
schtshulp geeft, is er echter niet
peel ten goede veranderd, vindt
any Harman, die als advokaat
ian de LBH is verbonden. Presi-
ient Soeharto zit als een spin in
iet web van de politieke macht
:n hoewel de militairen af en toe
arren, zijn zij nog steeds de
iggegraat van de staatsmacht.
Dor de Indonesische regering is
iet geen reclame als boeren van
urn land worden verdreven om-
at de overheid het land nodig
■eft of omdat een industriële
onderneming zich op die plek
vestigen. Juridisch is alles in
irde; de boeren hebben recht op
compensatie.
.Maar in de praktijk komt daar-
tan niets terecht. De boeren
hun beklag bij het parle
ment. Dat zegt dat het de zaak
behandeling zal nemen. Ver
volgens gebeurt er niets. Uitein
delijk komen de boeren naar ons
toe. Wij spannen een rechtszaak
aan en die verliezen we dan".
Toepassing
De 31-jarige Benny Harman stu
deerde rechten in Malang en ver
volgens aan de Universiteit van
Indonesia in Jakarta. Daar kon
hij de studie niet afmaken. Hij
werd van de universiteit getrapt
in verband met zijn activiteiten
voor de mensenrechten. In 1987
trad hij als advokaat toe tot de
LBH.
Mensenrechten moeten op de
ia blijven staan als landen
als Nederland, de EG, of de
ligde Staten met Indonesië
in gesprek zijn over economische
of politieke samenwerking,
meent Harman. „De Indonesi-
regering spreekt zich in
internationale conferenties altijd
vit voor het principe van de
mensenrechten. Maar, zeggen ze
later, over de toepassing
ervan beslissen wij en daar heeft
niemand wat mee te maken."
De LBH geeft op verschillende
terreinen rechtsbijstand aan In
donesische burgers. Voor politië
le kwesties, geschillen over land
en milieuvraagstukken staan ad
viseurs van de LBH de burgers
land af te staan doen de autori
teiten een beroep op wetgeving
die onteigening mogelijk maakt
in verband met het algemeen
belang. Maar ook in de gevallen
dat er niet in strikte zin sprake
is van algemeen belang neemt de
overheid haar toevlucht tot deze
wetgeving.
Belangen
Als een onderneming of een
groep zakenlieden vindt dat zij
op een bepaalde plek een bedrijf
wil vestigen, wordt de boeren
hun land afgepakt. „Als dat niet
goedschiks kan dan wordt het
leger ingezet om de boeren te
verdrijven", zegt Harman. „Het
komt voor dat hoge officieren
zelf een belang hebben in de
onderneming die het land op
eist".
Terwijl de regering een beroep
doet op het algemeen belang,
omdat economische ontwikke
ling de rode draad is die door de
opeenvolgende vijfjarenplannen
loopt, beschermt het leger in de
eerste plaats zijn eigen economi
sche belangen".
De processen die LBH aanspant
tegen de regering worden door
mensenrechtenorganisaties als
Amnesty International en Asia
Watch op de voet gevolgd. De
publiciteit die zij geven aan het
onrecht dat burgers in Indonesië
wordt aangedaan, is niet alleen
gericht op de internationale pu
blieke opinie, maar ook op rege
ringen, bedrijven en beleidsma
kers.
President Soeharto: zijn regering controleert alles.
Harman hoopt dat de publiciteit
buitenlandse investeerders aan
het denken zal zetten. Ook lan
den die bilaterale verhoudingen
hebben met Indonesië moeten
druk uitoefenen op Jakarta om
hun mensenrechtenbeleid te ver
beteren.
„Nederland, maar ook Duitsland
heeft de morele plicht om aan te
dringen op verbetering van de
mensenrechten in Indonesië,"
vindt Harman. Indonesië mag
niet alleen worden beschouwd
als een land waar geld kan wor
den verdiend. De handeldrijven
de naties hebben ook de plicht
de rechten van de Indonesische
burgers te beschermen.
Indonesië heeft een stabiele re
gering. Internationale financiële
instellingen vinden dat de archi
pel is gezegend met een gunstig
investeringsklimaat.
Maar dan moet je wel zien ten
koste waarvan dit is bereikt,
zegt Harman. De LBH en andere
organisaties voor de mensen
rechten eisen dat er meer ruimte
moet komen voor politieke acti
viteiten. „Er moet persvrijheid
komen en vrijheid van vergade
ring. Nu controleert de regering
Soeharto alles. De oppositiepar
tijen zijn vondsten van eigen
makelij. De regering beslist wie
er voorzitter mag worden en wie
niet" zegt Harman.
Ook in het persoonlijke leven
grijpt de staat in. Zo is er op
Sumatra een conflict binnen de
protestantse kerk van het Batak-
FOTO AP
volk. De huidige leider, P.W.T.
Simandjuntak, is door het regi
me tegen de wil van de meerder
heid van de leden aangesteld.
Dominees die de voormalige
voorzitter S.A.E. Nababan
trouw bleven, werden met ge
weld uit hun kerken gezet.
De rol van de militairen is alles
overheersend. „Er is niemand in
het leger die er serieus over
denkt om de maatschappelijke
rol van het leger terug te drin
gen". Op grond van de
dwifungsi-theorie ('twee func
ties') heeft het leger naast de
strikt militaire taak ook een
maatschappelijke rol te vervul
len. Dat loopt uiteen van het
uitoefenen van bestuurlijke
functies tot het bekleden van
topposities in bedrijven en het
verlenen van hand- en spandien
sten aan allerlei maatschappelij
ke instellingen zoals gezonds-
heidszorg.
Bangmakerij
Harman heeft evenmin sympa
thie voor de katholieke en pro
testantse minderheden in zijn
land. „Die scharen zich om Soe
harto en varen wel bij de huidige
status quo. Als de islamitische
meerderheid het werkelijk voor
het zeggen zou krijgen, zouden
zij met de machtsposities die ze
na hebben worden weggevaagd.
Soeharto heeft wel eens ge
schermd met de angst voor een
islamitische staat, maar dat is
alleen maar bangmakerij. Soe
harto en zijn kliek zijn alleen
maar bang voor de Indonesisch-
islamitische opvatting van socia
le rechtvaardigheid die een van
de peilers van het islamitische
denken in Indonesië is", aldus
Harman.
Volgens Harman belemmeren de
militairen het democratiserings
proces. Maar paradoxaal genoeg
zijn ze ook de enige hoop op een
verandering ten goede. Die hoop
baseert hij op de machtsstrijd
die zich tussen Soeharto en het
leger afspeelt. „Om Soeharto
dwars te zitten heeft het leger nu
gedreigd uit de regeringspartij
Golkar te stappen. Daarmee zou
die partij vleugellam worden en
dat weet Soeharto natuurlijk
ook."
„Het leger kan dreigen aanslui
ting te zoeken bij de oppositie
partijen PDI en PPP. Niet omdat
het opeens bekeerd is tot de
democratische principes, maar
omdat het uit is op macht. Maar
wij als oppositionele organisa
ties moeten van deze tweespalt
gebruik maken. Daarvoor moe
ten we een strategie gaan uit
stippelen".
bij.
«ral de boeren hebben te ma-
b® met onteigeningskwesties,
de boeren te dwingen hun
Door Paul Alexander (ap)
Sarajevo - Haris Subasic
heeft een van de moeilijkste
baantjes in Sarajevo. Hij is
doodgraver. Zeven van zijn
collega's liggen al onder de
zoden van het voormalige
voetbalveld waar hij dage
lijks graven delft.
Veertien andere collega's zijn tij
dens hun werk gewond geraakt.
Bijna dagelijks ligt de geïmpro
viseerde begraafplaats onder
mortiervuur en terwijl ze de gra
ven delven zijn de doodgravers
een gemakkelijke prooi voor
sluipschutters. „Natuurlijk ben
ik nerveus", zegt de 23-jarige
Subasic nadat hij klaar is met de
voorbereidingen voor een begra
fenis van een slachtoffer van de
beschietingen een dag eerder.
„Maar ik kan niets anders
doen", voegt hij er aan toe.
Hij schat dat hij in de afgelopen
zes maanden zo'n 150 graven
heeft gedolven. Er zijn nu onge
veer 280 begraafplaatsen in de
stad waaronder veel voormalige
parken en andere open stukken
land. Het voetbalveld werd een
begraafplaats toen de twee aan
grenzende begraafplaatsen vol
waren. Maar aangezien er sinds
het begin van de oorlog 20
maanden geleden al 13.650 men
sen zijn begraven in Sarajevo,
begint ook de grond van het
voetbalveld langzamerhand vol
te raken.
De nieuwe begraafplaats biedt
weinig bescherming tegen Servi
sche artilleristen die zich in de
nabijgelegen heuvels verschanst
hebben. Het is een open ruimte,
naast het aan flarden geschoten
stadion waar in 1984 de ope
ningsceremonie voor de Olympi
sche Winterspelen plaatsvond.
„De sluipschutters schieten
bijna dagelijks. Ze kunnen je
zien alsof je in hun handpalm
staat", vertelt Subasic, die voor
de oorlog chauffeur was bij een
begrafenisonderneming. „Ik
duik naar de grond. Je raakt er
aan gewend, zoals iedereen in
Sarajevo."
De granaatbeschietingen zijn
nog gevaarlijker. Tijdens een be
grafenis werden eens vier men
sen gedood.
Niet lettend op de gevaren spe
len kinderen op de nabijgelegen
helling. Een paar mensen wagen
het om over de begraafplaats te
lopen, om de weg af te snijden of
om omgekomen geliefden te be
zoeken.
Een groep rouwende moslims
wacht op deze plaats tot de
schemer invalt om twee gelief
den te begraven die eerder deze
week omkwamen. De jongeren
verschuilen zich achter een
scheepscontainer en een vuilnis
bak. De ouderen knielen een
paar meter verderop op de mod
derige grond, schijnbaar onbe
vreesd voor de dood. Niemand
snikt of huilt. De gebeden van de
imam worden onderbroken door
het gedreun van mortiergrana
ten, het geratel van machinege
weren en het geplof van luchtaf
weergeschut.
Als de plechtigheid is afgelopen,
tillen dragers de baar op en
lopen langzaam over de heuvel,
om kort de laatste eer te betui
gen aan de overledene, voor ze
verdwijnen in de nacht.
Die vrijdag verliet ik
België definitief.
Ik sloot de deur
van mijn totaal lege huis,
keek nog even om mij heen,
stapte in mijn auto en reed de
straat uit. Ik durfde niet meer
om te kijken.
De Belgen waren klaarblijke
lijk zeer verbolgen over mijn
vertrek, want ze hadden - het
eerst sinds 1936 - een alge
mene staking uitgeroepen.
Overal stegen pikzwarte
rookwolken van brandende
autobanden op. Sommige sta
kers waren zo vastbesloten
mijn vertrek te verhinderen,
dat ze zelfs barricades hadden
opgeworpen.
Ik nam de weg naar Leuven
en vandaar reed ik naar het
noordoosten. Aarschot en
Diest kleumden in de vries
kou. In de Kempen was het
paars van de heide bedekt
met de rijp van de vroege
winter. Wat er overbleef was
een oplichtend rose, alsof ie
mand lampen onder de be
groeiing had aangestoken.
Een kudde schapen vrat zich
hardnekkig voorwaarts.
Ik heb vier jaar in België
gewoond. Toen ik kwam re
geerde Wilfried Martens. Er
heerste een vreemde, enigs
zins opgewonden en ook wat
poenerige stemming, want het
ging heel goed met het land.
De Belgen die nog niet rijk
waren, deden verwoede po
gingen dat alsnog te worden.
Omdat ik een huis moest heb
ben, kwam ik al gauw in aan
raking met een zeer hebberig
soort burgers dat de eigen
woning in de buurt van Brus
sel verhuurde en dat vervol
gens ettelijke tientallen kilo
meters verderop een nieuw
huis had gebouwd. De bedoe
ling was dat wij huurders de
rente en aflossing van beide
panden betaalden. In die si
tuatie werd een huur van rond
de 3000 gulden per maand
voor een bescheiden woning
als iets gewoons beschouwd.
Nu is België berooid en eco
nomisch uitgekleed. De
schuldeisers belegeren de
Wetstraat. De regering kauwt
vertwijfeld op haar rode pot
lood. De huisjesmelkers zitten
'm te knijpen, want er is leeg
stand en overaanbod.
Er zijn natuurlijk ook veel
aardige Belgen. Alleen, je
komt niet bij ze binnen. En
als je al ergens binnenkomt,
dan laten ze je nooit op de
bodem van hun ziel kijken.
Tijdens mijn binnenlandse
verkenningen bouwde ik een
hand over hand toenemende
weerstand tegen Brussel op.
Ik heb daarover vaak verhitte
gesprekken gevoerd met Ne
derlandse kennissen die Brus
sel een schitterende stad von
den, al konden ze nooit uit
leggen waarom. Het weinige
dat in cultureel opzicht echt
de moeite waard is, was
meestal niet toegankelijk, of
te duur. Zo ben ik er nooit in
geslaagd een kaartje te be
machtigen voor de vermaarde
Muntschouwburg, althans niet
voor de operavoorstellingen
die ik graag wilde zien, al
thans niet voor de prijs die
mij als betaalbaar voorkwam.
Ik blijf vinden dat Brussel een
bedaagde, weinig avontuurlij
ke en zelfs enigszins patserige
stad is die bovendien niet
goed op zichzelf past. De ter
reur die de projectontwikke
laars er uitoefenen kan zelfs
met een ettelijke duizenden
blauwhelmen niet worden ge
stopt, laat staan door de be
stuurders van de stad. De ver
kommering en verkrotting is
vrijwel algemeen, hetgeen de
stad er niet van weerhoudt
zich van tienduizenden vier
kante meters kantoorruimte
te voorzien, meestal verbor
gen achter gevels van donker
glas en marmer.
De Brusselaar zelf leerde ik
kennen als een min of meer
beleefd, zelden spontaan en
nooit geestdriftig individu dat
weinig plezier in het leven
lijkt te hebben. Kortom, er
viel niets te lachen in de Bel
gische hoofdstad. Brussel
deed me altijd denken aan
een gearriveerde dame die
haar jeugd en onschuld al heel
lang geleden heeft verloren
en die dat probeert te verber
gen onder een overmatig dure
bontjas.
Inderdaad, ik ging liever naar
Antwerpen, dat zoveel jonger
en zoveel brutaler en uitda
gender is. Of naar de iets
kleinere Vlaamse steden zoals
Mechelen dat een soort inge
houden, maar niettemin goed
merkbare vriendelijkheid uit
straalt. Ik had een uitgespro
ken zwak voor Leuven, de
enige stad trouwens waar ik
een café vond dat met z'n
houten lambrizeringen en met
z'n met rose nimfen beschil
derde wanden precies bij me
paste.
Ik heb er vier jaar op de
zware klei rond Brussel ge
woond, in een dorp dat op het
punt staat door de stad te
worden doodgedrukt. Ik had
er uitzicht op de laatste kroeg
van België, op de renbaan van
Wezenbeek-Oppem waarop
een stel paarden zich bij tijd
en wijle wezenloos loopt om
wat goklustigen te gerieven,
op een dal dat zich in de
vroege ochtenduren met ne
vel- en wolkenslierten vult en
waar kraaien af en aan vlie
gen.
Op weg naar het noorden
werd ik dus door zeer ge
mengde gevoelens overvallen:
opluchting, een beetje ver
driet ook, een soort opstan
digheid. spijt zelfs. Bij ieder
vertrek kom je weer iets meer
op verlies te staan. Je laat
altijd iets van je ziel en zalig
heid en dus ook iets van jezelf
achter.
Ik naderde Nederland en
werd toegewuifd door een
groepje stakers dat kennelijk
al uren op me had staan
wachten en dat aan de zoveel
ste autoband bezig was. Ze
staken hun duimen omhoog
en zwaaiden met vlaggen van
organisaties waar ik nog nooit
van had gehoord, maar die
mij kennelijk zeer goed ge
zind waren.
Daarna werd het plotseling
vredig en buitengewoon stii.
Toen wist ik dat het voorbij
was. Voorgoed. Ik wist ook
dat ik van weeromstuit een
beetje Belg was geworden.
Een heel klein beetje maar.
Net genoeg om het nooit
meer kwijt te raken.
"oor Ramon Isberto (ips)
lanila - Het grote succes van
?e Aziatische economieën
öeeft ook een schaduwzijde,
'ee' landen zijn op grote
s™aal wapens aan het in
slaan. Dat is voorlopig alleen
M nieuws voor de interna
tionale wapenindustrie, die
a het einde van de Koude
orlog wel een opsteker kon
gebruiken.
looral de aanschaf van offensie-
jw?pensystemen door Aziati-
ij ,den wekt internationaal
(iat°ü vrees bestaat
■"■deze opeenhoping van wa-
Lu»g zal leiden tot conflicten
C'.-en jegionale machten als
n. na' ,aPan en India, met een
bikgevo?g°Ude °0rl0g als m0ge"
,nadrak ligt op de marine en
ftZ u Russische Sukhoi Su27
f'fhegtuigen gekocht, bo-
b p 26 die ze al hadden.
enchen is China bezig met de
Z V?n een doziin raketafvu-
e kernonderzeeers en een
penaal conventionele duikbo-
zich voorzien van
„«Uwe fregatten, onderzeeërs en
mnenvegers. Indonesië heeft
aantal onderzeeërs uitge
breid van drie naar vijf en heeft
bovendien zijn marinevloot uit
gebreid met 39 schepen, afkom
stig van de vroegere Oostduitse
vloot. De prijs hiervoor bedroeg
slechts 120 miljoen dollar, min
der dan de kosten van één nieuw
oorlogsschip.
En de internationale voorraden
zijn nog lang niet uitgeput. Vol
gens een militair tijdschrift dat
in Nieuw Zeeland verschijnt,
zullen de defensie-uitgaven van
Azië snel oplopen naar 130 mil
jard dollar per jaar. Daarmee
zou Azië op gelijke hoogte ko
men met Europa.
Sommige militaire deskundigen
zeggen dat deze wapenaankopen
niet zo bedreigend zijn als het
lijkt. Volgens hen gaat het
slechts om moderniseringsaan
kopen om de verouderde appa
ratuur uit de jaren zestig te
vervangen. Dat de Aziatische
landen dat juist nu doen, zou
alleen maar komen omdat de
prijzen de laatste tijd zo zijn
gekelderd.
„We maken ons echt geen zor
gen," verklaarde Barry Gration,
de bevelhebber van de Australi
sche luchtmacht nadat hij in
Bangkok getuige was van een
demonstratie van de Thaise
luchtmacht. Het Westen maakt
zich meer zorgen over het land
van aankoop dan over het soort
wapens, lijkt het.
Tot ongenoegen van de Westerse
vliegtuigbouwers is Rusland erin
geslaagd een voet tussen de deur
te krijgen bij de landen van de
Asean, de Associatie van de
Zuid-oostelijke Aziatische lan
den. Maleisië besloot eerder dit
jaar 18 MiG 29's aan te schaffen.
Hoewel deze transactie ter waar
de van 760 miljoen dollar voor
veel vreugde in Moskou zorgde,
betekent dat niet dat Rusland
een beslissende voorsprong heeft
gekregen. Thailand en Indonesië
geven de voorkeur aan Ameri
kaanse en Westeuropese wapens
vanwege de betere kwaliteit en
service.
Het Russische materiaal wordt
echter voor zo'n lage prijs aan
geboden, dat de westerse fabri
kanten ook flink met hun prijs
moeten zakken om de orderpor
tefeuille voor gelijksoortige wa
pens vol te krijgen. Zo zou Was
hington dit jaar 30 tweedehands
A7 gevechtsvliegtuigen annex
bommenwerpers aan Thailand
hebben aangeboden voor de prijs
van even zoveel luxe Mercedes-
Benz personenauto's.
Nieuwe wapenhandelaren ver
oorzaken bovendien nog
scherpere concurrentie. zuid_
afrikaanse bedrijven zeggen de
beste gevechtsondersteunende
helikopters van de wereld te ma
ken, en ze hebben Maleisië hier
voor benaderd.
Waarvoor heeft Azië deze wa
pens nodig, nu de Koude-Oor-
log-dreiging van de Sovjetunie
tot het verleden behoort? Defen
siespecialisten onderstrepen dat
het defensie-beleid tegenwoor
dig is gestoeld op onzekerheid in
plaats van angst. De onzekerheid
bestaat erin dat de vrienden van
vandaag de agressors van mor
gen kunnen zijn.
Vooral het schimmige beleid van
Noord-Korea draagt aan de re
gionale onzekerheid bij. Velen
vermoeden dat dit land binnen
kort zelf kernwapens kan bou
wen. Als Pyongyang zover is,
kunnen Zuid-Korea en Japan
moeilijk achterblijven.
Op de lange termijn is het echter
China dat een hoofdrol zal spe
len. Beleidsmakers in de regio
houden er rekening mee dat Chi
na in het volgende decennium
zal uitgroeien van een 'eervolle'
supermacht tot een echte. Als
catastrofes uitblijven, zal China
begin volgende eeuw in omvang
de tweede of derde economie van
de wereld zijn. Die positie zal
China aangrijpen om een mili
taire macht te verwerven die
beantwoordt aan 's lands tome
loze ambities, zo is de gangbare
opvatting.
„Het is naief om te denken dat
de ambities van de Chinese elite
beperkt blijven tot het omvor
men van China in een giganti
sche Hongkong-achtige bazaar,"
zei de voormalige Amerikaanse
adviseur voor de binnenlandse
veiligheid, Zbigniew Brzinski,
tijdens een recent bezoek aan
Manila.
De Chinese leiders argumenteren
dat hun wapenaankopen be
scheiden zijn geweest en dat het
zwaartepunt van hun beleid de
fensief van aard is. China's de
fensiebeleid heeft als doel
slechts het behoud van de onaf
hankelijkheid en soevereiniteit
van het land, meldt Peking.
De Zuidoost-Aziatische landen
blijven echter bezorgd over de
harde toon die China aanslaat
om de olierijke Spratly-eilanden
in de Zuid-Chinese zee in han
den te krijgen. En de Westerse
landen zijn er niet gerust op dat
China in de regio zijn eigen gang
blijft gaan, in tegenstelling tot
Japan, dat meer samenwerking
met de Verenigde Staten na
streeft. Bovendien maakt ieder
een in China zich op voor ingrij
pende wijzigingen in de politiek
nu duidelijk is dat Deng Xiao-
pings dagen zijn geteld.
Alles bij elkaar -het Chinese
enigma plus de onzekerheden in
Noord-Korea en Japan, dat ook
een politiek turbulente tijd door
maakt - vergroot het Aziatische
gevoel van onbehagen over de
China zal op de lange termijn een steeds belangrijker rol gaan spelen op de wapenmarkt. foto ap
ontwikkelingen in de komende
drie tot vijf jaar. Ook de ware
aard van de Verenigde Staten is
voor veel Aziatische regerings
leiders onduidelijk.
De vrees bestaat dat de Ameri
kaanse belangen vooral econo
misch van aard zijn, vooral na
dat defensieminister Lee Aspin
verklaarde dat Washington bij
gelijktijdige conflicten in Azië
de eerste zal bestrijden en de
tweede 'in de wacht' zal zetten.
De gedachte dat de Verenigde
Staten een eventuele invasie van
Noord-Korea 'in de wacht' zou
kunnen zetten, zorgde in Seoul
voor veel beroering.
Het Amerikaanse beleid ten aan
zien van Azië is er vooral op
gericht de onderlinge regionale
samenwerking te verbeteren.
Vooral de Asean moet daarbij als
platform dienen om China meer
bij de regionale dialoog te be
trekken. Alleen zo kan volgens
Washington worden voorkomen
dat de stijgende wapenverkopen
in Azië tot werkelijk gevaar zul
len leiden.
