'Ver
Dijken van eiland worden doorgestoken voor natuurontwikkelingsplan
Voortijdig
DE STEM
ZEELAND
Hallo Venray
Digital
Underground
WOENSDAG 22 DECEMBER 1993 C4
„Een land is zo vol
•Een kudde schapen holt nieuwsgierig op de bezoekers af.
FOTO'S DE STEM/DICK DE BOER
ïiet verzuipen van Tiengemeten
HET IS kleiner dan Vlie
land, maar groter dan Rot-
tumeroog. Het is het laat
ste bewoonde eiland van
zuidelijk Nederland. Tien
gemeten ligt in het Ha
ringvliet en heeft al veel
aanslagen gekend. De
Duitsers probeerden het,
en de stormvloedramp in
1953. Maar Tiengemeten
herrees uit de golven. Wat
toen mislukte, lijkt de Ne
derlandse overheid nu te
lukken. Op last van de re
gering worden de dijken
doorgestoken. De boeren
moeten weg, het eiland
wordt moeras. Tiengeme
ten wordt verzopen. Na
tuurontwikkeling heet dat.
„Ze zijn hartstikke gek,"
vindt boer Hage.
Van onze verslaggever
Cees Maas
DE DUIVEL loert al tijden naar
Tiengemeten. Nooit heeft het
kleine eiland een zorgeloze
plaats kunnen zijn. In vorige
eeuw moesten zeelieden er in
quarantaine verlost worden van
luizen, teken, schurft en veneri
sche ziekten, alvorens ze de va
derlandse wal op mochten. Ge
zien de strategische ligging in
het Haringvliet lieten tal van
historische krijgsheren het oog
rusten op het eilandje, in 1943
staken de Duitsers de dijken
door uit angst voor een invasie.
Tijdens de watersnoodramp in
1953 verdronken twee eilanders,
en alle binnendijken werden ge
slecht om de zeedijken te kunnen
herstellen. Daarna kwamen ach
tereenvolgende kabinetten met
huiveringwekkende plannen
voor het eiland: het moest een
zandwinningsgebied worden,
een grote zeehaven, een opslag
plaats voor chemicaliën, een
vliegveld en, tot voor kort het
meest actuele plan, het eilandje
van zeven bij twee kilometer
moest een stortplaats voor ver
vuilde bagger worden.
Saamhorigheid
Twee jaar geleden was ik voor
een reportage op het eiland en
ontdekte een bijzondere samen
leving met een grote saamhorig
heid. Een eiland van hervormden
in een gereformeerde regio.
Het is allemaal particulier ter
rein daar, dus iedereen rijdt er
onverzekerd in autwrakken
rond. Op het veerplein aan de
vaste wal staan de 'nette auto's'
van de eilanders. Vaak, op zon
dagmiddag, houdt de eiland-
jeugd rodeo's met autowrakken.
Boerenzonen kunnen al autorij
den als ze zes zijn, hebben hun
eigen auto met tien jaar, en soms
zetten ze voor de lol op een
zondagmiddag drie auto's op
hun kop in de sloot.
Ik sprak met studenten die veel
geld betaalden om hier in alle
rust een huisjes te huren om hun
scriptie te kunnen schrijven.
Weekendhuurders roemden de
'licht anarchistische sfeer' op het
eiland.
Vandaag vaart het pontje van
veerman Bijl met de vlag half
stok het Vuile Gat over, naar het
werkhaventje van Tiengemeten.
Daar staat, naast de verroeste
autowrakken van de eilanders,
een glanzende autobus klaar die
de nationale pers over het eiland
zal voeren. De overheid doet
trots kond van weer een nieuw
plan. Bewoners, nauwelijks be
komen van het baggerstortplan,
zien het schouwspel verwonderd
aan. Even later staan we op de
meest westelijke dijk, uit te kij
ken over een buitendijks moe
rasgebied van 250 hectare. „Zo
mooi wordt straks het hele ei
land," houdt een woordvoerder
van de overheid de dames en
heren journalisten voor.
Kaal
Boven het bruine riet vliegt een
blauwe kiekendief. Een kudde
schapen holt nieuwsgierig op de
bezoekers af. Aan de andere
kant van de dijk liggen kale
lappen akkergrond. Tiengemeten
binnen de dijken is een kaal, saai
eiland. De bieten vliegen er uit
de grond als het een beetje
waait, zeggen ze.
Het is bitter koud, en de woord
voerder verhaalt enthousiast
verder over de zegeningen die
Tiengemeten zullen treffen.
'Grote grazers' zullen hier ko
men, hoor ik.
Boer Hage trekt aan mijn mouw.
„Ze zijn allemaal hartstikke
gek," zegt hij, „Wie dit begrijpt,
moet het zeggen, wij als eilan
ders niet tenminste, dit is pure
kapitaalsvernietiging, dit is niet
normaal meer."
Zeven boerengezinnen en onge
veer 35 'weekenders' die er huis
jes huren voor de rust, leven al
jarenlang in onzekerheid. En het
jongste plan van de overheid
brengt geen nieuwe gemoedsrust
voor de bewoners, integendeel:
het provinciebestuur van Zuid-
Holland en het ministerie van
landbouw hebben vorige week
bepaald dat op het eiland de
natuur vrij spel moet krijgen.
Rietvelden
Aan de westzijde worden de dij
ken doorgestoken zodat het ei
land onder water loopt. Dan ont
staan waardevolle zoetwater
schorren en rietvelden, voorspelt
de Vereniging Natuurmonumen
ten die het project gaat uitvoe
ren.
Het wordt een drassig natuurge
bied van duizend hectare. De
plannenmakers zien het al voor
zich: het wordt een paradijs voor
de witoogeend en de zwarte
stern, de lepelaar en de aalschol
ver. Watergentiaan gedijt er
naast wilgen en elzenbosjes, en
in de toekomst zal zelfs de thans
in Nederland uitgestorven otter
in Tiengemeten zijn kostje kun
nen vinden, meldt het persbe
richt van Natuurmonumenten.
Alleen voor mensen is er geen
plaats. De boeren moeten weg,
de weekenders eveneens. Voor de
boeren is het het ergste. Van
vader op zoon hebben ze hier
sterke, moderne akkerbouwbe
drijven opgebouwd van gemid
deld honderd hectare elk.
„De grond is van een buitenge
woon goede kwaliteit. Zö licht
dat-ie inzakt als je hebt ge
ploegd," zegt Hage. „Van verzil-
ting hebben we weinig last en de
opbrengsten hier zijn altijd goed.
Dit mogen we niet wegdoen."
Het zijn allemaal pachtboeren,
want het hele eiland is particu
lier eigendom van levensverze
keraar Amev. Met Amev moeten
ze de financiële kant van de
zaak afwikkelen. Zo zullen ze de
kosten verhalen die gemaakt zijn
voor het bewerken van de grond.
Boer Hage: „Ze willen ons ver
plaatsen, maar waar vind je zul
ke grote stukken goede grond,
waar vind je zo'n eiland?"
Prijs
Rentmeester Hermans van de
Amev is vandaag ook van de
partij. „De overheid," zegt hij,
„heeft democratisch besloten
Tiengemeten aan de natuur te
rug te geven. Wij zullen dus
moeten verkopen, daarover be
ginnen onderhandelingen. Wij
willen zelf onze pachtboeren een
gelijkwaardig bedrijf op de vaste
wal teruggeven, dat is een eerste
uitgangspositie. En vervolgens
gaat het over de prijs van het
eiland, het is niet alleen de prijs
van de landbouwgrond die de
overheid zal moeten opbrengen,
het is ook'de prijs van de wegen,
de veerdienst, de gebouwen en
de andere voorzieningen die be
taald zal moeten worden." Geen
flauw idee nog, heeft Hermans
van wat Tiengemeten in zijn to
taal zal moeten opbrengen.
In de persbus wagen vertegen
woordigers van Natuurmonu
menten zich evenmin aan een
schatting, maar een simpel re
kensommetje leert dat alleen de
750 hectare landbouwgrond al,
tegen een in de Hoekse Waard
momenteel gangbare prijs van
30 mille per hectare, 22,5 mil
joen gulden gaat kosten. „Pin me
er niet op vast maar 30 miljoen
gulden minstens, gaat het hele
project wel kosten," zegt een
woordvoerder van de provincie
Zuid-Holland.
De geschiedenis van het eiland is
zo verteld. Rond 1750 werd tien
gemeten grond (1 hectare is 2,5
gemeten) op een zandplaat inge
dijkt. Er kwamen gaandeweg
meer poldertjes bij. Sinds 1790
was het eiland bezit van de ade-
lijke familie Van Brienen de
Groote Lindt. Na de dood in
1903 van de laatste alleenbezit-
ter, baron Van Brienen, werd het
eiland verdeeld onder diens erf
genamen en een Naamloze Ven
nootschap. Volker Stevin kocht
het van de erfgenamen om het
later te verkopen aan de huidige
eigenaar Amev.
Tiengemeten is bijzonder in vele
opzichten, het is ook het enige
eiland in Nederland dat zich een
bv mag noemen. „Als belegging
is het voor de Amev nooit een
goudmijn geweest, dat komt
door alle bijkomende kosten van
infrastructuur en de veerdienst,"
zegt Hermans.
De gemeente Korendijk, waar
onder Tiengemeten valt, is al
tevergeefs in de bres gesprongen
voor de akkerbouwers. Hun be
langenbehartiger, de Westelijke
Land- en Tuinbouw Organisatie
(WLTO), denkt eveneens weinig
te kunnen doen. „De overheid
zet door, verzet is zinloos", aldus
voorzitter Jan-Cees Hage.
De grote waarde van nieuw na
tuurgebied voor Natuurmonu
menten beperkt zich niet tot het
eiland alleen. Tiengemeten was
vroeger van strategisch belang
voor de krijgsheren, nu ligt het
ecologisch zeer strategisch voor
de natuurbeschermers, in de
monding van de Rijn en de Maas,
twee rivieren waar veel geld en
moeite aan worden besteed om
De postauto van Tiengemeten is een beschilderd wrak waarin de veerman de post rondbrengt.
Achter de westdijk ligt al 250 hectare buitendijks rietmoeras dat beschermd natuurgebied is.
het water- en het oevermilieu te
verbeteren.
Het kleine Tiengemeten ligt op
het kruispunt van twee, wat na
tuurbeschermers noemen, be
langrijke natte assen. Eén as
bestaat uit het rivierengebied en
loopt van oost naar west door
midden-Nederland. De andere as
bestaat uit een keten van moe
rasgebieden, plassen, meren en
zeearmen die ongeveer van
noordoost naar zuidwest door
ons land loopt. De Zuidholland
se en de Zeeuwse delta met tal
overgangen van zoet naar zout
water, biedt volop rust en voed
sel aan tal van vogelsoorten en is
al jaren een belangrijke speel
tuin voor honderden natuurbe
schermers en biologen. Deskun
digen noemen het geheel 'het
belangrijkste natte natuurgebied
van West-Europa'.
En Tiengemeten maakt daar deel
van uit. Volgens de filosofie van
het 'ecologisch netwerk' dat de
uitkomst meer is dan de som der
delen, moet het eilandje, samen
met andere schorachtige gebie
den in het Haringvliet een be
langrijke ecologische functie
gaan vervullen in de verdere
natuurlijke ontwikkeling van de.
Rijn- en Maasdelta.
Aanlegplaats
De boeren moeten ervoor ver
dwijnen, de weekenders ook,
maar recreanten mogen straks
wel op het eiland. 'Recreatief
medegebruik' zo staat het in het
ambtelijk stuk. Concreet houdt
dat in dat aan de oostzijde van
Tiengemeten de werkhaven
wordt omgebouwd tot aanleg
plaats voor (water)recreanten.
Er komt zoals gebruikelijk in
deze projecten een informatie
centrum, een natuurpad en en
kele observatiehutten, van waar
uit je de nieuwe natuur van
Tiengemeten kunt zien.
„Straks kunnen we 's zondags
met een verrekijker komen kij
ken naar waar onze boerderijen
vroeger stonden," zegt boer
Verlinden wrang. Op zijn erf is
de perskaravaan inmiddels gear
riveerd. Geen boer is ervoor,
hoor je in de schuur van Verlin
den, en er is nog een spreker
binnengekomen. Bas Henkes, hij
protesteert namens de andere
bewoners van Tiengemeten, de
niet-agrarische huurders die in
de oude arbeidershuisjes van de
rust genieten.
„Wij zijn met 65 mensen en
hebben gewoon huurbescher-
ming," zegt Henkes strijdbaar.
„Vorige week is het besluit geno
men, en u bent hier nu met
velen, maar wij hebben officieel
nog niets gehoord. Dat geeft ons
twijfels over hoe ze straks met
ons om zullen gaan. Maar wij
organiseren ons nu en zullen ons
met alle kracht verzetten tegen
dit onzalige plan."
Volgens het provinciaal bestuur
van Zuid-Holland is de procedu
re rond het doorsteken van de
dijken nog maar net begonnen.
Maar de overheid heeft haast,
begin 1995 moet het water over
de akkers gaan stromen. Over
twintig jaar moet het hele pro
ject klaar zijn. Naar goed demo
cratisch gebruik komt er een
voorlichting- en inspraakronde
voor de eilanders. En ze mogen
bezwaarschriften indienen. Na
decennia van wilde plannen met
het bijzondere eiland is het er nu
toch van gekomen: het verzuipen
van Tiengemeten ligt in de in
spraak.
d
Door Anja van den Akker
„Het was alsof een hanc
kón niet meer", blikt
vreselijke dag in februai
zijn theatershow 'Ik heb
eerbetoon aan. haar, de
overleden vrouw Rietj
inzinking.
„Ik denk dat nog nooit iem,
in het theater zijn gevoelsle
zo openbaar heeft gemaakt
heb het moeten bekopen
wel. Maar de muziek in
show is de beste die ik ooit
gemaakt. Dat komt ook i
haar", klinkt het dankbaar
Vara maakte in december
opnamen van 'Ik heb je lief
zendt de volledige show uit
Eerste Kerstdag.
„Daarom zing ik van de
de liefde is mijn lied, anders
ik liever niet", opent Toon
mans zijn theatershow 'Ik
lief'. „Het is de eerste keer
voor u verschijn in een progr
ma over de liefde. Een progr
ma dat anders is dan and
Maar dat komt omdat ik zelf
een beetje anders ben gewort
Ik geloof niet dat ik u hoe
vertellen waarom ik dat heb
daan." Het publiek antwo
met een warm applaus.
„Ik geloof in wie ze was en
ze zei. In vandaag, maar nie
voorbij", zingt Toon. „Ik ge
in wat er leeft en sterft in
De zomers blijven niet, maar
de winters gaan. Niet één
driet is maar alleen verdr
Daarachter verbergt zich
nog iets dat je niet kent."
Er gaat een golf van emotie
de zaal. Toon spreekt de mei
aan op hun diepste emoties
deelt ze. „Voor mij is theater
ontmoeting", zegt hij aan
vooravond van de tv-uitzendi
lie
he
al
Geheim
„Een ontmoeting is een im
'lijkheid. Twee zielen die elk
ontmoeten. Als je iets overh(
van elkaar, is het een echte
moeting. Ieder mens is een
heim. Bij elke ontmoeting vo
dat. Pas als die geheimen
ontsluierd, is er een onti
ting."
WIE VERWACHT had
nieuwe plaat van Hallo 1
een herhaling zou worde
het werk op The more
the hornier due gets, koi
de nieuwe cd A million
to fly bedrogen uit.
De 11 nieuwe nummers
nog steeds wel een on-
lands geluid horen, sterl
op de Amerikaanse
traditie, maar de numme
meer af. Er is meer
gelegd op bas en dra
tegelijkertijd wekt het
de indruk 'rustiger' te zi
de meer uitgesponnen
menten, zoals op You
(the voyage).
Hallo Venray heeft op
lion planes to fly duidel
draai gevonden en eei
sound ontwikkeld, daa
het vorige album heel
send maar ook wat wiss
was; als een jong dartel
dat nog geen weet hee
'smens eetgewoonten
kerst. Nu bereiden Henk
cs. zelf de maaltijd. Sm
(VAN)
GERARD VAN DEN
DEGENE DIE het
dient aan de nieuwe
Digital Underground,
schijnlijk George Clinti
dat Dr. Funkenstein
speelt op The
Syndrome, maar de
Californië plukken ri,
zijn uitgebreide oeuvr
les van Clintons
groepen Parliament
delic vliegen je om
Voor Clinton is het
dat hij zijn zaakjes
king tot auteursrechte
geregeld heeft, want
andere rappers, onder
La Soul en MC Hamme
zich inspireren door
p-funk, die in de jaren
hoogtijdagen vierde
Waar veel andere
Clinton-samples incide:
bruiken als een aardige
ging op hun eigen ge
B<
rap
vei
en
c
t<
met
de
