'4 IS UIT!
Weekend
De kater van
de vrijheid
ANTIE RENDEZ-VOUS
/EE MILJOEN LEZERS...
F EVENEMENTEN
AUSTRALIË
25 dgn. Australië,
AUTO'S
AFRIKA
2 MILJOEN
CONSUMENTEN
PORT
J op wintersport?
DIVERSEN
'OPA, SPECIAAL VOOR U
EL 04128-2115
neer vakantie van!!
DE STEM
E4
'Gorbatsjov en
Jeltsin hebben
alleen maar
afgebroken. Ze
hebben niets
nieuws gebouwd'
'We zijn allemaal
helers. De misdaad
is onze
gezamenlijke
ideologie
geworden'
:R 1993
x 61
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van de
VNU Dagbladengroep.
Advertentiereserveringen'
tel. 073-125225, fax 073-1377,-.
Postbus 449,5201 AK Den r
inze bi|na 2 mil|oen lezers laten zich voor
eiden door wal in de rubriek 'Reizen en
in. Een rubriek die dan ook
;kkeli|ke plaatsen voor een
oep. We vertellen u er
bladengroep
in 073-125225.
EN
bus,
eurs,
Holl.
tten-
Voor
Bel
Lees
(Sydney/Caims) incl.
vluchten, camper, hotels
NLG 3595.
ATC: 020/6273653 SGR.
isco-
naar
JDEL
douw
6 p.
5812-
^ara-
heeft
i en
10,
stner
'92.
uto's
Aktieve rondreis Marokki
22 dgn 1895,- incl. vlieg
reis, hotels, vervoer etc
Div. vertrekdata. Folder
DJOSER 071 -126400 (SGR)
De rubriek
Reizen en Rekreatie
verschijnt elke zaterdag in
de VNU Dagbladen.
Met uw advertentie in deze
rubriek bereikt u ruim
'oor alleengaanden (25-55 jaar) in
Kleine groepen. Folder?
18348 - 2300 (dag en nacht).
irtreis
towel
28/1
)460
inden
inter-
ertrek
(vol-
695,-
dgn.
skilift,
p. Inl.
dgs.
zeker
<ipas,
club-
;hool,
eslag,
mpen
2887
app.
h. 80
75.
:EN
in
land.
Hotel
iberg.
52.
(Oos-
v.a.
i-2-94
1747.
(11/2-
;e en
jorten
inreis,
Info:
REKRO REIZEN zeer voor
delige SNEEUWVAKAN-
TIES! 10 dg. incl. luxe bus,
hotel en HP. prijs v.a. (evt.
met eigen auto 120,- kor
ting per pers.) Auffach
543,-, Dollach 504,
Ellmau 562,-, Fugen
567,-, Gerlos 606,-, Itter
696,-, Kirchberg 686,-,
Niederau ƒ471,-, Ramsau
am D. 563,-, Thumers-
bach 576,-, Uderns
567,-, Westendorf 629,-
en nog veel meer! Bel
tot 22 u. REKRO REIZEN
010-4142233. lid SGR.
395,-! LAST-MINUTE:
Niederau/Wildschonau,
nieuw pension naast lift
incl. HP en luxe bus. vertr.
7-14 jan. 495,- eigen auto
395,-. REKRO REIZEN
010-41422331.22 u.SGR
SKIËN naar Frankrijk, Oos
tenrijk en Tsjechië v.a
349,- incl. bus, app.
skipas. GOGO TOURS
010-4142599 SGR/ANVR
WINTERSPORT in Tsjechië
jan/feb/mrt bus-autoreizen.
Dino Tours 070-3252899
REISGENOTEN vindt u via
de Reisgenotenkrant.lnf: pb
15, 5600AA Eindhoven.Ook
1001 alleengaandenreizen.
AUTOVAKANTIES
VNU 50
EuroSites^Goudsmidstraat 23,
ZATERDAG 18 DECEMBER 1993
Moskou: een
grote bazaar
Met de afbraak van de Berlijnse
Muur in de herfst van 1989 begon
nen in het hele Oostblok de com
munistische regimes te wankelen.
Twee jaar later stortte het Sovje
timperium ineen. Oost-Europa is
nu op weg naar de vrije markt en
naar democratie. Maar wat heeft
dat de Oosteuropeanen opgeleverd?
Zijn ze welvarender geworden? Te-
vredener? Gelukkiger? Of verlan
gen velen terug naar de sociale
zekerheid en de veiligheid op straat
waarvoor het vroegere regime ga
rant stond? En bestaat de kans dat
de communisten weer aan de
macht komen?
Vier jaar na de 'meest ingrijpende
omwenteling van deze eeuw' pro
beert Leo van Vlijmen, tijdens een
reis langs zes Oosteuropese steden,
een antwoord op deze vragen te
vinden. Vandaag Moskou waar in
augustus 1991 een staatsgreep van
orthodoxe communisten mislukte
en de Communistische Partij haar
activiteiten moest opschorten, op
31 december 1991 met het strijken
van de Sovjetvlag het rode impe
rium ophield te bestaan, op 4 okto
ber jongstleden een putsch van
communisten en nationalisten
werd neergeslagen, maar waar die
zelfde nationalisten en communis
ten in de verkiezingen als verras
sende winnaars uit de bus zijn
gekomen.
Door Leo van Vlijmen
S Zondagsochtends om
half negen is Moskou
nog in orde. Althans op
het Leningradskij Vok-
zal waar stipt om 08.31
uur de Rode Pijl uit
Sankt Petersburg arriveert. Het
Russische spoorboekje heeft tsaris
me, Oktoberrevolutie, burgeroor
log, stalinisme, stagnatie, pere
strojka en zelfs de jongste putsch
tegen Boris Jeltsin overleefd. De
Russen mogen geteisterd worden
door armoe, corruptie en anarchie,
hun treinen rijden op tijd.
Voor het station heerst nog serene
rust. Maar de eerste vrouwtjes met
plastic tassen zijn al gearriveerd en
beginnen hun handeltje uit te stal
len: een half litertje wodka, drie
flesjes bier, een stuk worst, een
paar uitjes, een pakje haarspelden,
een plattegrond van Moskou.
Straks zullen er honderd of meer
vrouwtjes staan want de detailhan
del bloeit in Rusland.
Collega Nikolaj van het persagent
schap Novosti is me volgens af
spraak komen afhalen en raast met
een kruissnelheid van negentig
dwars door het centrum. We rijden
door de bekendste straat van Mos
kou die sinds kort weer Tverskaja
heet. „Voor mij blijft het de Gorki-
straat," zegt Nikolaj. „Wat wil je,
ik ben hier geboren en ik woon nog
steeds hier." En even later: „Als ik
mijn woning zou verkopen, zou ik
zo een appartement in het centrum
van Brussel of Amsterdam kunnen
kopen. Tweehonderdduizend dollar
krijg ik er zeker voor." En omdat
het in Rusland een taboe is niet
over je inkomen te praten: „Ik
verdien veertigduizend roebel per
maand - veertig dollar." Voor mijn
kamer in hotel Aerostar betaal ik
195 dollar per nacht.
Op maandagochtend is Moskou
niet meer in orde. In de Tverskaja
is er geen doorkomen aan. Maar
ook in de andere straten, bijna
zonder uitzondering met grote ga
ten in het plaveisel, stokt het ver
keer. Op de middelste rijbanen,
waar vroeger ZIL-sleeën en luxe
Wolga's van de nomenklatoera
raasden, moeten ook de Mercedes-
sen en BMW's van de nieuwe rijken
stapvoets rijden.
Op de in oude luister herstelde
Arbat, de voetgangerszone die de
perestrojka moest symboliseren,
staan eindeloze rijen Gorbatsjov-
en Jeltsin-matrosjka's de passanten
op te wachten. Ze doen twintig
dollar per stuk, anderhalf maal zo
veel als in Boedapest, Praag of
Warschau.
Op de Arbat kunnen de Moskovie-
ten hun ogen uitkijken op en hun
plastictasjes vullen met 'ljoeks'.
Parfums, zilveren sieraden, leren
jasjes sportschoenen, kaviaar, au
tobanden en - echte of namaak, dat
is niet te zien - Benetton-pullovers.
Er is zelfs een reformhuis 'Dieet'.
En overal muziek, van Rock 'n
roll-groepjes tot Georgische muzi
kanten, eenzame accordeonisten,
een meisje met een cello.
Een zanger met een gitaar die
tussen de coupletten door
zijn visie geeft op de poli
tiek: „Gorbatsjov was de
idioot met de goede bedoelingen.
En Jeltsin? Dat is de nog grotere
idioot met de nog betere bedoelin-
De opgebaarde en gebalsemde Lenin. Soms lijkt het alsof hij
glimlacht om de ontwikkelingen in het hedendaagse Rusland, foto epa
gen." Geen applaus, geen boe-ge-
roep, zelfs geen gegrinnik. Jeltsin
kan het publiek kennelijk evenzeer
gestolen worden als Gorbatsjov.
Joerij heeft geen vijfkamerwoning
in het centrum zoals mijn collega
Nikolaj, maar bewoont met zijn
vrouw en drie halfwassen kinderen
een driekamer-flat op de Lenin-
prospekt. De gigantische woonto
rens vormden vroeger de 'poort
naar Moskou' maar zijn volgens
Joerij nu nog slechts 'schuurtjes in
een verwaarloosde achtertuin.'
De barsten in de muren domineren.
Roest komt op een goede tweede
plaats. Een van de drie liften doet
het. De verwarming functioneert
ook: de temperatuur in de torenflat
is naar schatting dertig graden. Bij
Joerij staan dus alle ramen open.
De televisie staat aan en moet
concurreren met twee muziek
schallende radio's. De stereotoren
heeft blijkbaar een vrije dag even
als een tweede televisie-apparaat
en nog twee radio's. In de piepklei
ne keuken staan twee ijskasten
boven op elkaar. Het lijkt wel een
pakhuis.
„Is het ook," zegt Joerij. „We wer
ken met z'n vieren, alleen Misja (de
zoon) is werkloos. Als het betaal
dag is gaan we met zijn allen de
stad in om duurzame artikelen aan
te schaffen die we later weer ver
kopen om met de opbrengst ervan
levensmiddelen te kunnen kopen.
Dat is de enige manier om de
inflatie te slim af te zijn." „Soms is
het natuurlijk wel een beetje las
tig," voegt hij er aan toe. „We
hebben bijvoorbeeld een paar
maanden lang in onze slaapkamer
drie fietsen gestald die we 's
avonds in het keukentje moesten
proppen omdat we anders het bed
van Misja niet konden uitklappen."
joerij wordt herhaaldelijk onder
broken door de telefoon. Wat de
stereotoren moet kosten? Nee, die
wordt nog niet verkocht. Of hij een
ijskast te koop heeft? Ja, maar daar
heeft ook al iemand anders over
gebeld. Die komt straks kijken.
Joerij, eigenlijk historicus, heeft de
wetten van vraag en aanbod blijk
baar aardig onder de knie. Hij
verkoopt zijn spullen net iets onder
de actuele winkelprijs maar weet
de geldontwaarding vóór te blijven.
Moskou is één grote bazaar gewor
den. Straathandelaars staan op de
trappen naar de metro-stations, op
de perrons, voor de 'oenivermags'
(warenhuizen) en 'gastronoms' (le
vensmiddelenzaken). En dan de
duizenden kiosken waar Franse en
Georgische wijn, Heineken,
Snickers en Mars staat uitgestald,
evenals vacuumverpakte vleeswa
ren uit Finland (met een uiterste
verkoopdatum die al drie maanden
verlopen is), wodka van het onbe
kende merk Raspoetin en - schoon
Jeltsin het verbood - kaviaar.
Een oudere man staat voor een van
de kiosken en begint te mopperen:
„Hoe moet ik nou in dit land
verder leven. Ik heb een tolk nodig.
Dat kan ik toch allemaal niet le
zen!." Voor hem, die alleen het
cyrillische schrift heeft geleerd,
zijn de Westerse opschriften op de
etiketten van de flessen en op de
wikkels en dozen niet te ontcijfe
ren. „Je wordt hier vreemdeling in
eigen land," klaagt hij en dan,
wanneer hij wat prijzen heeft be
keken: „Dat kan toch geen fatsoen
lijk mens betalen."
De kleine ondernemer die de kiosk
drijft is eigenlijk wiskunde-leraar.
„Maar wat zal ik voor de klas staan
als ik hier viermaal zoveel kan
verdienen." Er is weinig klandizie
maar kennelijk zijn de winstmar
ges groot. Vierduizend roebel (vier
dollar) voor een blikje steur-ka-
viaar, wat kan daarop de winst
zijn? De ex-leraar glimlacht. „We
kopen goedkoop in."
Joerij vertelt later dat het meeste
van wat in de kiosken wordt ver
kocht gesmokkeld of gestolen is.
„Hele pakhuizen worden leegge
haald. Maar de kioskeigenaars we
ten meestal niet waar hun handel
vandaan komt. Ze moeten wel be
lasting betalen. Niet aan de staat,
maar aan de syndicaten die de hele
handel controleren en de kiosk-ei
genaars 'beschermen'. Wie niet be
taalt vindt de volgende ochtend
zijn kiosk opengebroken en leegge
roofd. Of hij wordt zelf aangepakt.
Maar toch schijnt zo'n kiosk lucra
tief te zijn, want er komen er elke
dag nog bij."
Zestig procent van de inwoners van
Moskou gaat 's avonds de deur niet
Straathandelaren in Moskou trekken ondanks het slecht weer volop klanten.
foto ap
meer uit. Driekwart van de Mosko-
vieten houdt er rekening mee ooit
eens het slachtoffer te zullen wor
den van een overval.
„Aan de politie heb je niks," vindt
Joerij die vorig jaar op klaarlichte
dag door twee kerels is neergesla
gen en van zijn geld werd beroofd.
„Het was nog geen twintig dollar,
maar voor mij is dat veel. Het had
me bovendien het leven kunnen
kosten." Joerij is niet eens naar de
politie gegaan. „Die zijn zelf bang.
Er wordt in Moskou gemiddeld één
agent per maand vermoord. Een
heleboel kappen ermee en ik denk
dat een groot deel overstapt naar
de andere kant. Je weet trouwens
nu al niet of de politieman van wie
je hulp verwacht misschien zelf wel
bij een bende hoort."
Waar de verkeersagent bij hoort
die ons op de Zoebovskij-boule
vard aanhoudt, merken we al
gauw. Joerij heeft te hard gereden,
zegt hij. Wie niet in Moskou? „Pa
pieren!" De agent werpt er nauwe
lijks een blik op maar haalt er twee
biljetten van duizend roebel uit en
geeft Joerij de papieren terug.
„Doorrijden!"
„Ik heb er altijd twee van duizend
in liggen, eentje voor hem en eentje
voor zijn collega die in de auto zit.
Bij één duizendje worden ze
kwaad. Dan dreigen ze je ook nog
eens te pakken voor een poging tot
omkoping. Ik heb ooit eens gelezen
dat ze vroeger in Amerika ook
altijd een dollarbiljet in hun rijbe
wijs vouwden, totdat het strafbaar
werd. Hier is het strafbaar wan
neer je het niet doet."
„Het is natuurlijk corruptie," geeft
Joerij toe. „En het ergste is dat we
dat in Rusland allemaal normaal
vinden. „Iedereen praat over crimi
naliteit, maar eigenlijk is ook ie
dereen crimineel bezig. We willen
goedkoop kopen omdat we de hoge
prijzen niet kunnen betalen. Maar
wat betaalbaar is is gestolen of
gesmokkeld. We zijn allemaal he
lers. De misdaad is onze gemeen
schappelijke ideologie geworden.
Een nieuwe religie met de maffia
bazen als hogepriesters. Zij zijn de
enigen die de zaak hier aan het
rollen houden, de enigen die begrij
pen wat markteconomie is, op hun
manier althans. In feite zijn zij het
die de ontwikkelingen controleren.
Zij hebben de kennis, de ervaring,
de macht. Zij waren vroeger, nog
onder Brezjnev, al crimineel, be
heersten ook toen al het corruptie
circuit en behoorden zelf tot de
nomenklatoera. De 'nieuwe klasse'
is in feite de oude klasse, maar nu
met meer nadruk op eigen initiatief
en concurrentie."
De maffia controleert vooral de
prijzen en omdat de vraag nog
steeds groot is, wordt alles met de
dag duurder.
De ergst gedupeerden zijn de ge
pensioneerden (die het met de helft
van het modale loon moeten doen,
rond vijftien gulden per maand), de
invaliden en de kinderrijke gezin
nen.
De vrouwtjes die bij het Lening
radskij vokzal en bij alle andere
stations, in de parken of zo maar
op straat hun potje augurken, een
half pondje bessen, een paar eigen
lijk al versleten schoenen of een
zelf geborduurd kleedje proberen
te slijten, behoren ook tot de ver
liezers.
Nog erger er aan toe zijn degenen
die niets meer te verkopen hebben.
Zij zitten te bedelen naast de kios
ken, bij de ingangen van de metro
en bij de dure hotels waar ze
vroeger werden weggejaagd omdat
er onder het communisme geen
armoe mocht bestaan.
Nu behoren de bedelaars evenzeer
tot het straatbeeld van Moskou als
de Franse parfumerieën, de Itali
aanse boetieks en het zichtbaar
groeiende aantal sjieke restaurants
waar de nieuwe rijken zich in hun
Amerikaanse wagens laten voorrij
den, de portieren door bodyguards
worden geopend, de dames in
mink, schmink en goud gehuld
gaan en de rekeningen minstens
enkele honderdduizenden roebels
bedragen, een paar jaarsalarissen
van president Jeltsin.
De nieuwe rijken hebben hun villa
aan de rand van de stad en vaak
een luxe appartement in het cen
trum, bij voorkeur in de Granovs-
ki-straat waar vroeger de rode up
per-ten woonde (bijvoorbeeld
maarschalk Zjoekov en Stalins
rechterhand Molotov) en de naza
ten van de partij-elite nu graag
hun woningen tegen dollars van de
hand doen.
Het dagblad Troed hekelde kortge
leden 'de tienduizenden die onge-
neerd hun rijkdom, invloed en
slechte smaak demonstreren.'
Drie procent van de Russische be
volking zou naar schatting tot de
nieuwe klasse behoren. Dat wil
zeggen 4,5 miljoen nieuwe rijken.
„En daarvan is 99,9 procent crimi
neel," zegt Joerij. „Maar het is onze
eigen schuld. Wij wilden het kapi
talisme en nu hebben we de wol-
venmaatschappij waarvoor de
communisten ons altijd hebben ge
waarschuwd."
Is Gorbatsjov dan werkelijk een
idioot en Jeltsin een nog grotere
gek? „Natuurlijk niet. Dankzij
Gorbatsjov hebben we gezien hoe
door en door verrot het hele sys
teem was. En Jeltsin heeft toen hij
in augustus '91 op die tank klau
terde met één klap een einde ge
maakt aan die communistische
schijnvertoning. Maar beide heren
hebben eigenlijk alleen maar afge
broken. Ze hebben niets nieuws
gebouwd, zelfs geen fundament ge
legd voor een nieuwbouw. Kun je
je dan verbazen dat steeds meer
mensen terugverlangen naar de tij
den van de schijnbare geborgen
heid bij de Communistische Partij?
Toen was er geen werkloosheid,
geen criminaliteit, er was weinig
maar net genoeg voor iedereen en
het leek alsof het ook eerlijk werd
verdeeld."
Maar je maakt me toch niet wijs
dat de mensen onder Brezjnev te
vreden waren? „Nee, dat niet. Tij
dens de 'stagnatie' werd het trou
wens ook steeds minder. En het
leven werd steeds grauwer. Het
communisme was failliet. De revo
lutie ging hier echter niet van het
volk uit, zoals in Polen, Tsjechoslo-
wakije en de DDR, maar zij kwam
van boven. Zij speelde zich in de
top af. En het kapitalisme dat
daarna kwam is het Russische volk
opgelegd. Het heeft er niet om
gevraagd. Het wilde alleen maar
minder schaarste, een beetje meer
welvaart, een beetje meer vrijheid.
En nu ontdekken we dat we daar
voor een prijs moeten betalen en
die vinden velen te hoog."
„Als je Lenin nog eens wilt zien,
moet je het nu doen. De volgende
keer is hij waarschijnlijk verdwe
nen." Op weg naar het Rode Plein
passeren we het Witte Huis aan de
Moskwa dat, sinds de bloedige
vierde oktober door de Moskovie-
ten het Zwartwitte Huis wordt ge
noemd. Het gebouw is nog steeds
het symbool van de grimmige wor
steling om een nieuw Rusland
waarbij de oude garde een zware
nederlaag heeft geleden. Lenins re
volutie lijkt voorbij.
De opwekkingen en spreuken (zo
als 'Roem en eer aan het werkende
volk' of 'Leve de Sovjetmacht') zijn
al lang verdwenen, zelfs wanneer
ze in beton of metaal waren ver
eeuwigd. Het Leninmuseum in het
Rode Raadhuis, waar alle nog le
vende generaties Russen de kamer
jas, de vulpen en de Rolls Royce
van vadertje Lenin hebben bewon
derd, is gesloten. Er zijn geen dui
zenden meer vóór ons als we eerst
langs de Kremlinmuur lopen, voor
bij de graven van Brezjnev,
Tsjernenko en alle andere 'grote
Sovjetleiders' (behalve Chgoes-
jtsjov die op het kerkhof van het
Novodjevitsji-klooster is begraven)
en vervolgens constateren dat al
leen op het graf van Stalin verse
bloemen liggen: twee rode rozen.
Vladimir Iljitsj heeft zich in zijn
laatste vesting teruggetrokken.
Nog steeds gekleed in hetzelfde
kleinburgerlijke donkere pak. Een
zwarte stropdas met witte - of
lichtgrijze? - stippen. Zijn rechter
hand tot bijna een vuist gebald
alsof zijn arm ieder moment om
hoog kan gaan om het sein te geven
voor een nieuwe revolutie.
Maar Lenins toekomst lijkt voorbij.
„Hoewel," zegt Joerij, „je kunt een
museum sluiten en een mausoleum
dicht doen, maar daarmee blaas je
de geschiedenis niet uit. Ik ben
bang dat we nog lang met de
restanten van de Oktoberrevolutie
zullen moeten leven."
Het lijkt alsof de man in het
burgerlijke kostuum een
lichte grijns op zijn wassen
gezicht krijgt. En ergens in
de steriele ruimte klinkt fluiste
rend: Met de complimenten van
Lenin.
Ratten op het Rode Plein. Het lijkt tekenend voor het verval.
foto ap
