Menselijke explosieven in Bosnië
6 Gemengd samenleven te
mooi om waar te zijn'
'We hebben ons nog
nooit zo onbehaaglijk
gevoeld als dit jaar'
A6
DE STEM
BUITENLAND
A7
Een alledaagse wreedheid in de loopgraven
Turks fascisme tegen Kurden neemt toe
EMBER 1993
I Street
10/12
13/12
lignal
75%
74%
[rands
33%
33%
pl tel
54%
54%
corp
52%
52%
line
22%
22%
steel
18%
18%
co
40%
41
Icific
16%
16%
tn
86%
86%
10%
10%
Pr
56%
56%
35%
35
idison
31%
31%
huipm
35%
35%
f nemours
47%
48%
sn kodak
63%
64
corp
62
63
Dtor
64%
64%
tectric
101%
101
otors
56%
56%
?ar
47%
47
t-pack.
74%
75
smach.
55%
57%
tel.
93
93%
lines
21%
21%
nell
112%
110%
co.
33%
33
lil
76%
76%
entral
31%
31%
20%
20%
ica
41%
41%
utch
103%
103%
roebuck
55
55%
uth.pac.
21%
21375
ine.
64%
63
techn.
62%
61
ghouse
13
14
an corp
16%
16%
orth
23%
23%
ierkt 23,370-23,970 per kg.
rkt 25,570 per kg.
bnbewerkt 275-345 per kg.
|kt 390 laten per kg.
l/k vorige koers
pk slotkoers gisteren
- laten
bieden
ex claim
gedaan/bieden
gedaan/laten
bieden en ex dividend
laten en dividend
gedaan en laten ex dividend
Dieden ex dividend
5,90
5,30 a
5,80
5,40
1,90
1,90
21,80
21,40
0,40
0,50
3,40
3,50
8,00
8,00
1,50
2,70
6,00
8,00
1,50
1 Rn
1,80
I ,ou
1,20
1,35
0,70
0,70
3,00
3,00
5,90 a
5,80
46,00 a
45,00 a
7,00
5,70
3,70 b
2,70 b
1,70
0,90 b
7,80
7,00
1,50
1,60
3,10
3,50
6,00 a
6,00
1,20
1,20 a
0,50
0,50
4,80 a
7,70
5,60
8.00
9,30 a
12,00
4.00 a
4,00
7,20 a
5,00
9,60
10,00
5,40
5,40
2,20
2,40
4,40
4,90
1,00 a
0,90
1,80
2,10
5,70
6,40 a
3,30
3,60
44.80
45,60
3,30
2,50
1,30
1,20
7,50
7,60
2,50
2,50
3,30
3,60
9,80
8,50 a
6,50
6,00
14,50
14,50 b
2,70
2,00
6,00
5,70
2,50
2,50
One on One
06-9751
Irekt 'n meisje /75 cpm
Betty's sexboxü
Alles kan 1gpm
106-320-320-06
Hete tienertjesl!
Sex en dating 1gpm
06-320-320-07
Jong en heet!!
-ive..slet Annet 1gpm
06-320-320-08
Knetterhardü
Live-porno 1 gpm
06-320-323-06
Snoeihete dating!!
.ekker sexen? 1gpm
06-320-324-06
uw!! Zweet zwepen
durf jij?? 1gpm
06-320-325-06
Sex-Datingü 1gpm
tieners voor tieners
06-320-330-70
One on One sex!!
samen apart 1 gpm
06-9649
omo Direkt-Apart
met hele hete
jongens (18 jr.)
■9864 nu 50 cpm
JW Maria bij Helen.
1 privé. Ma t/m vr.
202513
Direkt-Privé
egio Zeeland meisjes
vertellen je alles
3 hun adres en/of telnr.
06-9824/1 pm.
00% Wilde Live Sex
06-9714
wachttijden 100 cpm
DINSDAG 14 DECEMBER 1993
Door Anthony Loyd
Sarajevo - Een van de drie
mannen gilde: „Niet schieten,
niet schieten; we zijn moslim
soldaten!", terwijl hij de heu
vel in het niemandsland op
strompelde en de Bosnische
loopgraven bij Novi Travnik
naderde.
Al snel werd duidelijk waarom
de man zich zo moeizaam voort
bewoog en waarom hij zo in
doodsangst verkeerde.
Op zijn rug en borst hingen
anti-tankmijnen. Zijn handen
waren met touw langs zijn
lichaam gebonden en van zijn
rug liep een metaaldraad in de
richting van de Kroatische mili-
tiestellingen. De draad wikkelde
langzaam af naarmate hij dich
ter bij de Bosnische troepen
kwam. Zijn twee kameraden wa
ren op dezelfde manier toegeta
keld, veranderd in wandelende
bommen.
Bevel
Paniek maakte zich meester van
de mannen in de verdedigingsli
nie. Een officier gaf bevel om het
vuur te openen op de drie mos
lims, maar de soldaten weiger
den. „Het was afschuwelijk,"
vertelde de dertigjarige Safet
Duvnjak, „er moest zo snel een
beslissing genomen worden. De
Een Bosnische soldaat gebruikt zijn verwoeste huis als stelling in Sarajevo.
officier rende naar de comman
dobunker en vroeg wat hij moest
doen. Voordat iemand ook maar
iets kern b-sluiten, hoorden we al
drie enorme explosies."
Mevludin Kuslimovic, Nedad
Mujak en Enes Hajric waren
twee dagen tevoren bij een aan
val gevangen genomen door de
Kroatische militie. Op 25 meter
afstand van de moslim-linies
kwam er op brute wijze een eind
aan hun leven. De gruwelen in
Bosnië hadden weer een nieuw
■dieptepunt bereikt.
Die nacht klom een groepje sol
daten over de rand van de loop-
'graaf en kroop door het knieho
ge struikgewas in de hoop nog
iets terug te vinden van hun
kameraden. Het enige wat ze
konden bergen voordat er vanuit
de vijandelijke linies op hen
werd gevuurd en ze gedwongen
waren om zich terug te trekken,
was een paar benen.
W apenstilstand
Pas een maand later slaagden de
VN-troepen erin om gedurende
zes uur een wapenstilstand te
bewerkstelligen, zodat de resten
van de andere twee gedode mos
lim-soldaten konden worden ge
borgen.
Die Weerzinwekkende taak
moest worden vervuld door drie
Britse soldaten, omdat de mos
lims zo ernstig twijfelden aan de
integriteit van de Kroaten dat ze
weigerden de loopgraven te ver
laten. Kapitein Robert Yorke
van de VN-garde trof bij de
overblijfselen van de twee mos
lims ook de kabels aan die ge
bruikt waren om de mijnen tot
ontploffing te brengen. „Het is
duidelijk dat er niets anders kan
zijn gebeurd dan wat de Bosni
sche soldaten hebben beschre
ven," verklaarde hij. „En dit is
zonder meer een oorlogsmis
daad."
Al vanaf het eerste begin strij
den alle partijen in midden-
Bosnië zonder zich ook maar iets
aan te trekken van een humani
taire code. Zoals de Kroaten eni
ge tijd geleden de inwoners van
het moslim-dorp Stupni Do ver
moordden, zo slachtten de mos
lims eerder de Kroaten af in
Uzdol.
Routine
Dergelijke bloedbaden komen
vaker voor, maar worden zelden
bij de VN of de pers gemeld.
Sluipschutters schieten net zo
makkelijk vrouwen, kinderen en
bejaarden neer als vijandelijke
soldaten. Het doden van krijgs
gevangenen is al bijna een routi
nekwestie geworden. De gevan
genen worden ook vaak ingezet
om loopgraven te graven in ge
bieden, waar sluipschutters ope
reren.
De manier waarop echter met de
drie moslims is omgesprongen
geeft aan dat de wreedheden en
het cynisme op het slagveld van
de Balkan weer een nieuwe
grens hebben bereikt. En zo
worden de grenzen steeds ver
legd. De Kroatische militie had
er geen moeite mee de verant
woordelijkheid voor het gebeur
de op zich te nemen. In zijn
appartement in een vuilgrijs
flatgebouw vertelde de 33-jarige
Ilija Marin, onderbevelhebber
van de Stjepan Tomasevic Bri
gade, de militie-eenheid die Novi
Travnik verdedigt, dat het een
eenmansactie van een soldaat
was geweest en gaf er een bizar
re verklaring voor.
„Ja, het is inderdaad zo gebeurd.
Een van mijn mannen heeft het
gedaan. Het was niet zijn bedoe
ling om de moslims te doden, hij
deed het om ze te dwingen het
lichaam van zijn gedode broer te
halen dat tussen de beide linies
lag. Toen hij zag dat de moslim
soldaten hun posities in de loop
graven innamen, heeft hij de
gevangenen opgeblazen. We pro
beerden hem nog tegen te hou
den, maar hij richtte zijn geweer
zelfs op ons."
Relaas
Marin zuchtte diep, alsof hij zich
ervan bewust was dat zijn relaas
niet erg overtuigend klonk. Hij
vervolgde: „Dergelijke inciden
ten komen vaker voor. Maar de
rest van de wereld heeft daar
geen oog voor. En wij zijn niet
bereid onze soldaat aan de inter
nationale gemeenschap uit te le
veren voor berechting."
Hij pauzeerde even en knikte:
„Het is een smerige oorlog.
Waanzin wordt hier normaal.
(c) The Times, Londen
Van onze correspondent
Raymond Hasselerharm
Kaapstad - Zuid-Afrika heeft
een nieuwe grondwet en op
27 april 1994 wordt voor het
eerst gekozen voor een non-
raciaal parlement. Een histo
rische ontwikkeling die ech
ter op lokaal niveau al voor
lopers kent.
Enkele gemeenten in Zuid-Afri
ka maakten namelijk gebruik
van de mogelijkheid, enkele ja
ren geleden gecreëerd, om be
stuurlijk te integreren met om
liggende zwarte wijken.
Het plaatsje Franschhoek ging
het verst in die ontwikkeling
door vorig jaar voor het eerst in
de geschiedenis van Zuid-Afrika
een kleurling tot burgemeester te
benoemen. Maar als de democra
tisering van Franschhoek teke
nend is voor die van de rest van
het land, dan kan het nog som
ber aflopen met Nelson Mandela
en de zijnen. Een jaar na de
inhuldiging stapte de burge
meester op, gedemotiveerd door
racistische raadsleden en een
terreurcampagne van brieven en
telefoontjes.
Franschhoek is genoemd naar
Franse Hugenoten die aan het
einde van de 17e eeuw Europa's
religieuze vervolging ontvlucht
ten om zich te nestelen in een
van de mooiste valleien van
Zuid-Afrika. De Fransen vestig
den zich temidden van Neder
landse pioniers en verfijnden de
wijnbouw tot een niveau dat
concurreert met de beste ter we
reld. Franschhoek, op ruim een
uur rijden van Kaapstad, is in
middels ook bekend door zijn
zuivere mineraalwater, smakelij
ke forellen en natuurlijk door
romantische witgepleisterde
'Kaap-Hollandse' huizen tegen
glooiende wijnhellingen.
'Franschhoek Wijnkelder' staat
in het Afrikaans op een impo
sant gebouw, aan de rand van
het dorp, dat wordt verorberd
door levendige klimop. Iets ver
der staat een 'koffiehuis', een
van de 23 restaurants in het
uitdijende plaatsje dat enkele ja
ren geleden nog maar twee eet-
gelegenheden kende.
Dromen van integratie
De toeristen die het plaatsje be
zoeken zien alleen het 'blanke
dorp' met 2500 inwoners en niet
de kleurlingenwijken. Enkele ki
lometers buiten Franschhoek ligt
'Groendal', een lelijke woonwijk
voor 4000 kleurlingen en zwar
ten met nabijgelegen krotten
waar nog honderden kleurlingen
'wonen'.
BX&AL
Zwarte politici worden nog niet geaccepteerd door de blanke bevolking van Zuid-Afrika. 'Niet zo snel'.
Voordat president De Klerk
ruim twee jaar geleden de apart
heid afschafte, mochten alleen
blanken leven in Franschhoek.
En zo ontstonden, zoals overal in
Zuid-Afrika, twee verschillende
gemeenten met eigen besturen
en voorzieningen.
In Franschhoek werd twee jaar
geleden echter een gezamenlijk
gemeentebestuur gevormd en de
intentie uitgesproken om de
twee plaatsen in de toekomst
aan elkaar te laten groeien.
Voorlopig kunnen de kleurlingen
alleen dromen van integratie
want geen van hen heeft genoeg
geld om in het blanke dorp te
wonen.
Toch leek een van de kleurlingen
het te maken. Frank Arendse
werd ruim een jaar geleden door
de gemeenteraad gekozen tot
burgemeester van Franschhoek.
„Ik kon het eerst niet geloven en
ook mijn familie was verbijsterd
toen ze hoorden dat ik burge
meestersvrouw zou worden,"
zegt mevrouw Arendse.
Frank was trots, hij glundert
voluit op de foto waar hij voor
het eerst het rode ambtsgewaad
en de gouden schakelketting
draagt. De wereldpers stortte
zich op Franschhoek om te be
richten over de eerste gekleurde
burgemeester die als jongetje
blootsvoet naar school liep.
Na school werkte Frankie als
druivenplukker voor blanke
wijnboeren om geld te verdienen
voor negen broertjes en zussen.
Hij werd aktief in de lokale
politiek maar droomde zelfs niet
van het burgemeesterschap. Op
28 september 1992 gebeurde 't
ongelooflijke. „Het was eigenlijk
een sprookje, te mooi om waar te
zijn," zegt Frank Arendse nu.
Kort nadat hij aantrad als eerste
burger, kwamen de telefoontjes
binnen. „De eerste die belde was
een vrouw, die zei: „Wij blanken
zullen nooit accepteren dat jij
burgemeester bent, vuile kaffer,"
zegt Arendse.
„Zij vertelde me dat ik zou wor
den doodgeschoten als ik aan
bleef." Het bleef niet bij dat ene
telefoontje, tientallen andere
volgden. Mevrouw Arendse: „Op
een dag werd ik gebeld door een
man die wist dat Frank in Kaap
stad was. Op weg naar huis zou
hij worden doodgeschoten. Ik
was volledig in paniek." Er kwa
men ook dreigbrieven binnen die
in gruwelijke details beschreven
hoe het gezin om het leven zou
komen als Frank burgemeester
zou blijven. Arendse kocht toen
twee grote waakhonden en een
revolver, maar de terreur ging
door en de angst bleef/-
Ook openlijk werd verzet ge
voerd tegen de kleurling-burge
meester van het 'liberale' Fran-
schoek. Dat gebeurde onder lei
ding van Chris Spies, gemeente
raadslid van de blanke Conser
vatieve Partij. „Hij is een racist
en weigerde zelfs mijn hand te
schudden toen ik werd geïnstal
leerd als burgemeester," zegt een
verbitterde Arendse. Spies blijkt
een vriendelijke man die wat
rondscharrelt in de tuin, terwijl
een papagaai op zijn schouder
'goeiemorre' roept. „Nee, ik ben
geen racist. Arendse deugde niet
als burgemeester en daarom
moest hij verdwijnen, hij is in
competent," zegt de man die,
geholpen door de dreigbrieven,
het moreel van Arendse zo wist
te ondergraven dat deze onlangs
aftrad.
Spies kent overigens geen kleur
lingen die wèl in staat zijn om
burgemeester te worden, „want
ze zijn onopgevoed, hebben een
andere levensbenadering en cul
tuur en stellen geen belang in de
opvoeding van hun kinderen."
Hij ziet het somber in voor het
nieuwe Zuid-Afrika, „want die
zwarten zijn niet klaar om te
regeren. Wij Afrikaners zullen
ons verzetten als een ANC-rege-
ring probeert om blanke en
zwarte gemeenten te laten inte
greren."
Herkiesbaar
„Het was niet alleen de angst
voor mezelf en mijn gezin, maar
vooral het gevoel dat ik Fran-
schoek zo niet kon vertegen
woordigen," zegt Frank Arend
se, „want hoe kan ik de naam
uitdragen van een plaats die zo
racistisch is?" Arendse heeft zich
niet langer herkiesbaar gesteld
en concentreert zich zich nu op
zijn supermarkt in Groendal en
gemeenteraadswerk voor het
Afrikaans Nationaal Congres
(ANC).
De kleurlingen-gemeenschap wil
dat hij straks na de nationale
parlementsverkiezingen in april
toch weer een gooi doet naar het
burgemeesterschap. „Toen hij
burgemeester was, gebeurde er
tenminste iets voor ons," zegt
een timmerman die bezig is bij
een bouwproject dat dankzij
Arendse van de grond kwam. Hij
regelde goedkope grond en
bouwmaterialen, waardoor 140
arme kleurlingen nu in staat zijn
hun eigen huizen te bouwen.
Opmars ANC
Arthur Mc William Smith, de
opvolger van Arendse, is blank
maar tevens lid van het ANC, en
dat maakt hem tot een doelwit
van racisten die apartheid in
stand willen houden. Onlangs
probeerden ze Smiths huis in
brand te steken, waar zijn vrouw
en dochtertje lagen te slapen.
Het vuur werd tijdig geblust,
maar het was opnieuw een sig
naal dat blanke extremisten
naar harde middelen grijpen om
de opmars van het ANC tegen te
houden.
Toch is Frank Arendse optmis-
tisch, want hij denkt dat niet-
blanke burgemeesters na 27
april in het 'nieuwe Zuid-Afrika'
veel meer kans maken. „De
blanken zullen zwarte burge
meesters moeten steunen, anders
kunnen ze beter het land verla
ten," zegt Arendse, in de weten
schap dat hij in de toekomst
steun kan verwachten van een
ANC-regering en een politie
korps dat met meer overtuiging
zijn racistische plaaggeesten zal
opsporen.
Een Koerdische winkelier in Turkije
FOTO AFP
Door Nadire Mater
Istanbul (ips) - Anti-Kurdische gevoelens, gevoed door de
guerrilla-oorlog in het zuidoosten van Turkije, voeren in
Istanbul de boventoon. Deze stemming zou in de anders
zo vreedzame stad zelfs kunnen leiden tot etnische
conflicten tussen Turken en Kurden.
Fascistische groepen hebben
het voortouw genomen door
nationalistische demonstraties
te organiseren tegen de Kurdi-
sche guerrillabeweging PKK.
Sindsdien nemen de anti-Kur-
dische gevoelens toe en bewe
ren Kurden in Istanbul steeds
vaker discrimatie te ondervin
den.
„Wij nemen uiterst gevaarlijke
ontwikkelingen waar," zegt
jurist Turgut Kazan, voorzit
ter van de Istanbulse advoca-
tenvereniging. „De groeiende
fascistische tendens maakt de
weg vrij voor de haviken in de
regering die een militaire op
lossing voor de problemen in
het zuidoosten voorstaan."
Mustafa Kemal Agaoglu, op
richter van de culturele orga
nisatie Bilsak, bevestigt dat de
situatie gespannen is. „Ik voel
enorme druk," zegt hij. „Ik
ben bang dat het huidige con
flict in het zuidoosten zich
over het hele land gaat uit
breiden, zoals sommige krach
ten, te weten de fascisten, wil
len."
Ook veel Kurdische inwoners
van Istanbul maken zich zor
gen over de veranderende
houding van hun buren. „We
hebben ons nog nooit zo onbe
haaglijk gevoeld als dit jaar,"
zegt Ibrahim Marzi, een elek-
tromonteur die al 32 jaar in
Istanbul woont. „We worden
door de buren met de nek
aangekeken. Zij negeren ons,
alsof zij aan onze ogen kunnen
zien dat wij Kurden zijn."
Dagelijkse
discriminatie
„Mijn neef kan niet gaan trou
wen, omdat hij geen huurwo
ning kan vinden. Ook is het
voor ons Kurden uiterst moei
lijk om een baan te vinden,"
aldus Marzi.
Naast de problemen die zij
ondervinden bij het zoeken
naar een baan of huis, zeggen
Kurden dat zij ook dagelijks
op uitingen van discriminatie
stuiten, bijvoorbeeld in het
koffiehuis of bij het bood
schappen doen. „Wanneer er
tijdens een guerrilla-aanval in
het zuidoosten soldaten wor
den gedood, daalt mijn ver
koop onmiddellijk," zegt Se-
dat Donum, de Kurdische ei
genaar van een supermarkt in
de Istanbulse wijk Cihangir.
„Toch staat deze buurt bekend
om zijn kosmopolitische sa
menstelling."
„Ik was stomverbaasd toen ik
van mijn broer hoorde dat hij
opzettelijk alleen nog Turken
in dienst nam," verklaart
Alaaddin Sevgen, een aanne
mer van Turkse afkomst. „Hij
gaf juist altijd de voorkeur
aan Kurden, omdat hij vond
dat zij eerlijk en harde wer
kers waren."
In Istanbul wonen naar schat
ting 2,5 miljoen van Turkije's
15 miljoen Kurden. Tweederde
van de Kurdische bevolking
woont buiten de Kurdische
provincies. Van de meeste
Kurdische migranten in Istan
bul wordt aangenomen dat zij
zich er binnen de afgelopen
vijf jaar hebben gevestigd.
„De reden is veiligheid, niet
economie," zegt Omer Baska-
le, een 47-jarige Kurdische
kapper. „Maar zelfs hier wor
den zij veracht en voelen zij
zich slecht op hun gemak."
Zijn moeders huis werd on
langs door een menigte met
stenen bekogeld na de begra
fenis van een soldaat die bij
haar in de buurt woonde.
Uittocht
„Het tij kan keren als deze
situatie voortduurt," meent
Remzi Doganer, functionaris
van de pro-Kurdische Demo
cratiepartij (DEP). „De
nieuwkomers zijn zich meer
bewust van hun nationaliteit
en tonen grotere solidariteit
met elkaar. Wellicht besluiten
zij om terug te keren naar hun
streek van afkomst. Tegen het
voorjaar zouden we zo'n uit
tocht kunnen verwachten."
De Kurden in Istanbul be
staan echter niet alleen uit
boeren. Drie Kurdische zaken-
magnaten in Istanbul zijn ge
zamenlijk goed voor meer dan
300 miljoen dollar. En er leven
zeker honderd Kurdische on
dernemers in Istanbul die elk
een fortuin van meer dan 50
miljoen dollar hebben ver
gaard.
Maar zij zijn niet representa
tief. De meeste Kurden in Tur
kije's grootste stad wonen in
de buitenwijken, in schamele
behuizingen. Zij werken als
ongeschoolde bouwvakkers,
kruiers en als straatverkopers.
„Zij hebben mazzel als zij
werk vinden; dromen van pen
sionering is voor hen een
luxe," zegt Doganer.
Kurden beklagen zich ook
over het steeds toenemende
aantal keren dat zij door de
politie voor controle worden
aangehouden. „Ik had geluk
door werk te vinden, maar op
mijn eerste dag kwam ik niet
opdagen, omdat ik bij een vei
ligheidscontrole was gearres
teerd," zegt de zeventienjarige
Faysal. „Gelukkig is mijn baas
ook een Kurd. Ik weet niet
wat er gebeurd was als hij
Turks was geweest."
Grijze Wolven
Anti-Kurdische gevoelens
worden voornamelijk gevoed
door de 'Grijze Wolven', afde
ling van de Partij van de Na
tionalistische Beweging
(MHP). Deze werd berucht
door de moord op diverse
linkse activisten tijdens de on
rust in Turkije eind jaren ze
ventig.
De leider van de MHP, Al-
paslan Turkes, een kolonel
buiten dienst en leider van de
militaire staatsgreep in 1960,
beweerde recentelijk dat hij
het Kurdische probleem bin
nen een jaar kon oplossen.
„Zes maanden voorbereiding,
zes maanden uitvoering," zei
hij. Na zijn uitlatingen ont
stonden anti-Kurdische rellen
in oostelijke steden met een
gemengde Kurdisch-Turkse
bevolking. Toch gelooft Dogan
niet dat de staat zou toestaan
dat het tot massale geweldda
digheden zou komen. Maar:
„er ontstaan nu al Kurdische
getto's. Sommige buitenwij
ken met talrijke Kurdische be
woners zouden het doelwit
van racistische menigten kun
nen worden."