Assepoester geeft de dagen licht
ELINK
RIJZEN
DE STEM
Holl maakt diepe
indruk bij HBO
UIT gids
Jes Vriens enige ster van Bedelaarsopera
De onsterfelijkheid van
'n musicerende meeloper
IICHTER
IU
TDAGEN
Het Nationale Ballet werkt minutieus aan balletsprookje
Ie kerk
140-12381 i
ieping f
riEVE BUGGY
nu
iet zwenkwielen
■rijs 59.95
zijn er maar twee in de Kamer die
kunnen hockeyen. Kohnstamm van
D66 en ik"
Jan Achttienribbe-Buijs,
Tweede Kamerlid PvdA
DINSDAG 14 DECEMBER 1993 DEEL
Uitvoering symfonie Sjostakovitsj in Breda
Gehoord 13 dec '93 PI: Stads
schouwburg. Progr: Sjostako-
vitsj-Lutoslavsky. Uitv.: Bra
bants Orkest met solisten.
Door Jan de Breet
Op de dag dat na decennia
onderdrukkend communisme
voor het eerst weer vrije ver
kiezingen werden gehouden
in Rusland vond in de Breda
se Stadsschouwburg de uit
voering plaats van de symfo
nie no 13 van de componist
Dimitri Sjostakovitsj.
Een opvallende samenloop van
omstandigheden, omdat deze
musicus binnen het politiek sys
teem ter plekke een in het oog
springende dissidente rol speel
de. Het werk dat op deze avond
tot klinken kwam is ook een
toonzetting van een getuigende
tekst, die in de mond word ge
legd van een bassolist en een
mannenkoor.
Al na de eerste maten, waarin de
solist Robert Holl op indrukwek
kende wijze zijn grandioze stem
en artistieke persoonlijkheid
manifesteerde, was overigens de
politieke lading vergeten en
kreeg de muzikale inhoud alle
pri- oriteit. De bassolist kroop in
het diepst van de ziel van dit
meesterwerk en diepte er de al
lerfraaiste gedachten uit op. En
dat in totale overgave aan de
bedoelingen van de componist.
Alle stemmingen, alle vondsten,
alle spanning gaf hij optimaal
vorm. De inmiddels terecht we
reldvermaarde Rotterdamse zan
ger werd hier een echte rus,die
de componist de allerbeste
dienst bewees. De mogelijkheid
om zo te excelleren, werd hem in
ruime mate geboden door de
zeer geinspireerd spelende leden
van het Brabants Orkest.
Met veel precisie, zorg voor ge
lijkheid, mooi koloriet in de bla
zers, fraai ver-zadigde strijkers
klank en gevoel voor de litteraire
kern die hier onderlijnd moest
worden kwam een prachtige on
dersteuning tot stand.
Dirigent Peter Gülke voerde in
dat alles de opperste leiding en
dat met sobere intenties. Maar
wel heel effectief. De muziek
bleef helder, de struktuur duide
lijk en de mist werd nergens
ondergesneeuwd.
Het geheel was ook voor het oog
zeer aangenaam. Het bijna over
al eenstemmig zingende man
nenkoor „La bonne Esperance,,
sloot zich in een rustige presen
tatie en buitengewoon verzorgde
zang naadloos aan bij het topni
veau op deze avond. Nergens
rare brallerigheid, wel overal
goede verstaanbaarheid en mooi
intoneren.
In de zaal zaten ongeveer even
veel toeschouwers als op het po
dium medewerkenden. Ongeveer
honderdvijftig. Er werd wel lang
en luid geapplaudisseerd na de
indrukwekkende verklanking
van dit Sjostakovitsj-epos.
Het concert was ook nog begon
nen met het speelse, inventieve
en perfect gestruktureerde con-,
eert voor fluit en harp en orkest
van Lutoslawsky. Prachtig en
inspirerend gespeeld door de so
listen Ellen Versney en Luk Nie-
land.Het kon niet op deze avond.
Schultze leeft nog steeds van 'Lili Marleen'
Wat de 82-jarige Norbert Schultze onsympathiek maakt, is
zijn volslagen gebrek aan spijt met de nazi's te hebben
geheuld. Wat hem nu al onsterfelijk heeft gemaakt, zijn de
onvergetelijke evergreens als 'Lili Marleen', 'Sag mir wo die
Blumen sind' en 'Das U-Bootlied' die hij als hof componist van
Goebbels schreef.
Hoe een middelmatige musicus
dank zij een meelopersrol in de
oorlog wereldfaam verwierf, is te
zien in de documentaire 'Bij de
duivel op schoot' die de NOS
vanavond uitzendt. Het is de
eerste van een aantal program
ma's op Nederland 3 gewijd aan
het International Documentary
Festival in Amsterdam.
Schultze zit op een stoel in een
volstrekt lege kamer en vertelt.
Over hoe hij aanvankelijk nau
welijks aan de bak kwam, omdat
joden allerlei sleutelposities be
kleedden in de pers en het thea
ter. „De Duitse cultuur stond
onder druk. De nazi's hadden
wat dat betreft enigszins gelijk",
is een van de weinige politieke
uitspraken die Schultze zich ver
oorlooft.
Hij begon in 1931 in een studen
tencabaret onder het pseudo
niem Frank Norbert. De nazi's
dachten dat hij zijn voor- en
achternaam had omgewisseld,
om zo zijn joodse afkomst te
verbloemen. „God zij dank was
ik niet joods. Dat had net zo
goed gekund", haalt hij nu nog
opgelucht adem.
Aardig is om uit Schultze's
mond te horen hoe 'Feuertaufe',
de propagandafilm over de Luft
waffe uit 1940, van zijn muziek
werd voorzien. De Duitsers pro
beerden via deze beelden de
schuld van de oorlog in de
schoenen van de Geallieerden te
schuiven: de film als voertuig
van nationaal-socialistische
denkbeelden. Schultze's verhaal
wordt geïllustreerd met nog
nooit eerder vertoonde fragmen
ten.
Lili Marleen
Opvallend is ook de ontstaansge
schiedenis van 'Lili Marleen',
dat hij in 1938 schreef. Aanvan
kelijk had niemand er interesse
voor, totdat een vriendin van
hem het een keer voor de Wehr-
macht zong, om Schultze een
plezier te doen. Vanaf dat mo
ment gold 'Lili Marleen', met als
bekendste vertolkster Marlène
Dietrich, als grote troost voor de
soldaten aan het front. De royal
ties van het lied vormen voor
Schultze nog steeds een belang
rijke bron van inkomsten.
Spijt? Schultze vindt dat zijn
werk niets met ideologie en oor
log te maken had. „De kunste
naar wil de mensen vermaken,
hun gevoelens begeleiden. Dat
heeft niets met de oorlog te ma
ken. Ik ben blij dat ik de mensen
heb kunnen opbeuren."
(Nederland 3, 21.02 uur)
FILMS
GOES
-Grand Theater
20 u. The firm.
HULST
- De Koning van Engeland
20 u. Sleepless in Seattle.
20 u. Alaadin.
20 u. Hard target.
20 u. Real McCoy.
20 u. The piano.
VLISSINGEN
- Alhambra 1
20 u. Sleepless in Seattle.
- Alhambra 2
20 u. Hard target.
- Alhambra 3
20 u. Tina, what's love got to do
with it.
- Alhambra 4
20 u. House of spirits.
BERGEN OP ZOOM
- Cinem'actueel 1-2-3
20 u. Hard target.
20 u. Jurassic Park.
20 u. La chasse aux papillons.
- Roxy 1 - 20.15 u. Born yesterday.
- Roxy 2 - 20 u. The firm.
ROOSENDAAL
- City 1-2-3
20 u. Tina - What's love got to do
with it, 12 j.
20 u. Sleepless in Seattle.
20 u. Fried green tomatoes.
GENT
- Decascoop
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Littlr
Buddha.
17 en 22.30 u. Jamon jamon.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Sleepless
in Seattle.
14.30, 17. 20 en 22.30 u. Aladdin
(14.30 en 17 u. Ned. versie).
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Three of
hearts.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Hard
target.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Rising
sun.
14.30, 17, 20 en 22.30 u. Jurassic
Park.
20 en 22.30 u. The concierge.
22.30 u. The firm.
14.30 en 20 u. The fugitive.
20 en 22,30 u. The age of innocen
ce.
20 u. The piano.
14.30, 17 en 20 u. Fixing the
shadow.
22.30 u. The vanishing.
BRUGGE
- Kennedycomplex
20 u. Sleepless in Seattle.
20 u. Aladdin.
20 u. Rising sun.
KNOKKE
- Beverly Screens
20 u. Little buddha.
20 u. Sleepless in Seattle.
20 u. Rising sun.
20 u. Hard target.
kinderwagens en
e prijzen!
=i
101154-1711
s
IBELEN - ZONWERING f
oering
ar, met zwenkwielen
ormeer in onze
naar de speciale
estedingsbon
Door Rinus van der Heijden
De strijkbout staat werkloos op de plank. De naaimachi
nes zwijgen. Op een van de tafels krijgen onwaarschijn
lijke schoenen onwaarschijnlijke kleuren. Op een andere
wordt een lijfje verbouwd. Het is een van de laatste,
want het kostuumatelier van Het Nationale Ballet
(HNB) heeft al gepiekt. De afgelopen vijf weken zijn de
honderd Biedermeier-kostuums van het romantisch-
klassieke danssprookje Assepoester aangepast aan de
lichamen van de dansers en danseressen.
Melkfabriek
Tussen de repetities en trainin
gen door verdringen danseressen
en dansers zich voor de medede
lingenborden in de gangen:
'11.30 sterren, seizoenen, cava
liers, tweede, derde en vierde
bezetting.' Iedereen bij Het Na
tionale Ballet weet waar het
over gaat. Zogoed als bij '13.001,
scène 2. Assepoester, goede fee,
seizoenen, 12 sterren' of '16.30
akte III, scène 2'.
Studio 1, heel plastisch 'Melkfa
briek' geheten, is het episch cen
trum waar Assepoester haar uit
eindelijke vorm moet krijgen.
Deze ochtend is balletmeester
Sonja Marchiolli er de baas. Er
wordt minutieus gewerkt. En
keihard. Later op de dag worden
fragmenten in de Melkfabriek
gerepeteeerd.
Scènes
Want daarin vallen de repetities
uiteen, in piepkleine onderdelen
van de diverse scènes. Ze worden
herhaald en herhaald, net zolang
tot ze enigszins naar de zin zijn
van de balletmeester.
Of van Michael Somes. Het Na
tionale Ballet heeft hem voor de
versie die nu het theater ingaat,
ingehuurd als producent, super
visor en regisseur. Toen op 23
december 1948 Assepoester bij
het Sadler's Wells Ballet in The
Royal Opera House in Londen in
Wat nu nog moet gebeuren is
afwerken. Daar is nog de tijd
voor tot heden, dinsdagavond,
want dan gaat de
Assepoester-cyclus van start in
het Muziektheater.
Als de kostuumafdeling van Het
Nationale Ballet al niet het hart
is van het dansgezelschap, dan
vormt zij zeker de handen en
voeten ervan. Voor Assepoester
had de afdeling alle kostuums in
voorraad, omdat HNB de cho
reografie al vanaf 1987 op het
repertoire heeft. Maar omdat dit
jaar met totaal andere bezettin
gen wordt gedanst dan zes jaar
geleden, behoeven de kostuums
aanpassingen.
„Veel kostuums zijn te klein",
zegt Netty de Swart, hoofd van
de kostuumafdeling. Dat is op
merkelijk, want je mag er toch
vanuit gaan dat hedendaagse
danseressen niet dikker zijn dan
hun voorgangers? „Nee", ze zijn
niet dikker, maar wet groter ge
worden", lacht Netty de Swart.
„En de dansers zijn tegenwoor
dig brede jongens met lange rug
gen. Veel kostuums moeten
daarom helemaal uit elkaar."
Dat hebben De Swart en haar
medewerksters de afgelopen tijd
ervaren. „We hebben er vijf we
ken aan gewerkt. Dat is een vrij
korte tijd om om te bouwen en
door te passen. Voor deze pro-
duktie hebben we extra mensen
in dienst moeten nemen om op
tijd klaar te komen. Soms komt
het echter voor, dat we het kar
wei niet zelf kunnen klaren en
dan wordt een gedeelte uitbe
steed."
Over dat laatste weet Netty de
Swart alles, omdat kostuumwerk
uitbesteden - evenals het schoe-
nenbeheer, de administratie en
de ververij - eveneens tot haar
takenpakket behoort. Eerst
wordt geprobeerd alles in eigen
atelier te klaren. Lukt dat niet,
dan wordt onderzocht waar in
Nederland een gedeelte van het
werk kan worden gedaan. En als
er uiteindelijk moet worden uit
geweken naar het buitenland,
dan is dat Engeland, vanwege
zijn rijke kostuumtraditie.
Eergevoel
In het geval van Assepoester
heeft de kostuumafdeling van
HNB vier nieuwe kostuums ge
maakt. Voor soliste Caroline
Sayo Iura, de kleinste danseres
van het gezelschap, zijn twee
nieuwe tutu's gemaakt. En ook
tweede soliste Rachel Beaujean
is voorzien van nieuwe tutu's.
De vervaardiging van 'tu's' zoals
ze heten in het jargon, wordt in
eigen hand gehouden. Laag voor
laag wordt de uit Engeland
geïmporteerde tule opgebouwd
tot de uiteindelijke tutu. Netty
de Swart en haar mensen stralen
een groot eergevoel uit. Het
maakt voor hen geen verschil of
ze kleding maken voor een solist
of voor een élève. „Op het toneel
is iedereen even belangrijk."
Het is volstrekt onvoorspelbaar
hoe lang de kostuums meegaan.
„Dat ligt natuurlijk aan de rol
van de danseres, maar ook aan
haar techniek, aan de stof, hoe
vaak het kostuum moet worden
gebruikt enzovoorts. Er is van
tevoren absoluut geen voorspel
ling over te doen."
Dat geldt ook voor de spitzen
van de danseressen. Iedere dan-
Hoofd van de kostuumafdeling Netty de Swart (links) en
kostuummaakster Elly Boot-Brandenburg met een van de kos
tuums uit 'Assepoester'. foto's klaas koppe
seres heeft in de immens grote
paskamer van het kostuumate
lier een eigen schoenenvak, dat
tot de nok gevuld wordt met
spitzen, die speciaal voor héér
worden gemaakt. „Dat gebeurt
bij Freeds in Londen. Iedere
meid heeft haar eigen specifica
ties. De fabriek in Londen maakt
ze absoluut op maat. Hoe laag of
hoog ze moeten worden, hoe de
platvorm er moet uitzien, de dik
te van de zool, de hardheid er
van, met alle aspecten wordt
rekening gehouden. Het is daar
bij moeilijk te bepalen hoeveel
spitzen een meid per seizoen no
dig heeft. Er zijn er bij die ze na
één voorstelling al hebben ver
sleten. In sommige gevallen
komt het zelfs voor dat na één
akte van spitzen moet worden
gewisseld. Ook hier geldt echter:
iedere danseres bij Het Nationa
le Ballet heeft recht op goede
spitzen."
Bedrijf
Het kostuumatelier van HNB is
een bedrijf op zich. Er wordt
niet alleen genaaid, maar ook
gewassen en geverfd. In de was
serij draaien diverse machines
en de ververij heeft meestal vol
doende capaciteit om aan de
kleurenwensen van choreograaf,
lichtontwerper of kostuumont
werper te voldoen. Dat verven
van de stoffen vindt Netty de
Swart heel belangrijk. „Com
merciële kleuren op het podium
kan echt niet", zegt ze beslist.
„We verven daarom alle stoffen.
Als we dat niet rond krijgen, dan
besteden we dit onderdeel uit
aan Duitsland."
De betrekkelijke rust op de vier
de verdieping van het Mu
ziektheater in Amsterdam staat
loodrecht op de bijna militaire
driloefeningen, die drie verdie
pingen lager plaatsvinden.
Het Nationale Ballet repeteert voor Assepoester.
première ging, was Frederick
Ashton de choreograaf. De rol
van de prins werd gedanst door
Michael Somes. In 1965 maakte
Ashton een herziene versie van
Assepoester voor het Royal Bal
let in Londen, waarmee Het Na
tionale Ballet nu werkt. Michael
Somes heeft de rechten van het
ballet geërfd en kent als geen
ander alle details.
Trainingspak
De Brit kwijt zich hier in Am
sterdam voorbeeldig van zijn
taak. In een trainingspak, dat in
de jaren zestig al ouderwets was,
maar met een spirit die zijn
leeftijd van 76 jaren onderge
schikt maakt. Hij zit 's morgens
met zijn assistente op een stoel
tje aan de rand van het podium
van het Muziektheater, waar de
hoofdrollen worden gerepeteerd,
's Middags leidt hij de grote
repetitie in de Melkfabriek, waar
alle dansers worden verwacht.
Langs de wanden van de studio
staan of liggen dansers in bonte
trainingskledij. Sommigen zijn
bezig met rekoefeningen, ande
ren schrapen met een mesje dun
ne lagen van de zolen van hun
spitzen, naaien linten aan hun
schoenen.
Of drinken zomaar een kopje
thee.
Voor even maar, want er moet
worden gewerkt. En hoe.
Darlingswe'll do it again",
zegt Somes, „come on, dears.".
En daar gaan ze weer, voor de
zoveelste keer. De boze zussen
van Assepoester, die worden ver
tolkt door mannen, de seizoenen,
de prinsen, de goede fee, de
Assepoesters, kortom alles en ie
dereen die van Assepoester een
levend sprookje moeten maken.
Ze springen, draaien en trippe
len eindeloos in het zweet van
hun aanschijn. Voor een zuchtje
van de tijd, waarin duizenden
mensen op zoek zijn naar wat
lichter gekleurde dagen. Meer
niet.
Assepoester gaat vandaag om
20.15 uur in première in het
Muziektheater in Amsterdam.
Daar wordt het ballet verder op
gevoerd op 15, 17, 18, 20, 21, 23,
24, 28, 29 december, telkens om
20.15 uur en op 26 en 29 decem
ber om 14.00 uur. Op 1 januari
vormt Assepoester onderdeel
van het Nieuwjaarsgala 1994, dat
om 14.00 uur begint. De muziek
wordt telkens live vertolkt door
het Nederlands Balletorkest o.l.v.
Jac. van Steen.
5LOTEN
Muziek-klucht van Het Zuidelijk Toneel vol meligheid
Eindhoven - Stads
schouwburg. 'De Bede
laarsopera' van John
Gay door Het Zuidelijk
Toneel. Regie en decor:
Rieks Swarte. Gespeeld
door o.a. Ali Ciftegi,
René Eljon, Jes Vriens,
Debbie Korper en Oda
Spelbos. Gezien op 11
december. Op 17-12 in
Breda, 18-12 in Ooster
hout, 21-12 in Tilburg,
23-12 in Etten-Leur, 5-1
in Bergen op Zoom, 7-1
in Middelburg, 18-1 in
Roosendaal.
Door Marjan Mes
Bij de Londense première in
1728 oogstte 'De Bedelaarsope
ra' van John Gay onmiddellijk
veel succes. Het toenmalige pu
bliek werd op vrolijke wijze
een spiegel voor gehouden van
de eigen verloederde samenle
ving; een maatschappij in ver
val waarin misdaad, corruptie,
omkoperij en hoererij hoogtij
vierden.
Met de oplichters Macheath en
Peachum en hun niet minder
onbetrouwbare vrouwelijke
aanhang kon worden meege
leefd en gelachen vanwege de
liefdesperikelen en de groteske
slechtheid. Tevens was 'De Be
delaarsopera' een parodie op de
opera van die tijd en had com
ponist Pepusch flarden Handel
en Purcell in zijn compositie
verwerkt. Dat was dus smullen
voor het Londense theaterpu
bliek.
Regisseur en vormgever Rieks
Swarte heeft de toenmalige op
voeringspraktijk, die ongetwij
feld dilettanterig en sober was,
teruggebracht in zijn opvoering
bij Het Zuidelijk Toneel. De
verschillende lokaties worden
slechts met sjofele, verschuif
bare doeken aangegeven, het
Von links naar rechts René Eljon (Pa Peachum), Jes Vriens (Ma Peachum) en Oda Spelbos
(Polly). foto bert nienhuis
podium is een uitdragerij (Pa
Peachum heeft een uitdragerij
van gestolen goed) en de leuke
kostuums zijn samengesteld uit
todden en vodden.
Theo van Gogh zorgde voor een
brutale vertaling van de sca
breuze tekst, met komische
scheldwoorden als 'slettebak'
en 'puntenslijper' als equiva
lent voor het vrouwelijk ge
slachtsdeel. De barokachtige
muziek van Ron Ford is een
bewerking van de oorspronke
lijke Pepusch-score en wordt
door een barokorkestje, met
Hans Thissen achter het clave-
cimbel, uitgevoerd.
Over de voorstelling ligt een
dikke laag van ouderwets ge
chargeerde kluchtigheid en
vrolijk dilettantisme. Zij herin
nert aan de 'Christmas panto
mimes' die in de kersttijd met
revue-achtig vertoon werden
opgevoerd rond een bekend
verhaal. De tamelijk onbeken
de, jonge acteurs spelen hun
personages met komisch uitver
grote gebaren en opzettelijke
klunzigheid, om toch vooral te
laten zien dat deze 'Bedelaarso
pera' gezien moet worden als
een eigentijdse parodie op een
18e eeuwse satire. Maar of dat
nu zo leuk is?
De mooie Polly Peachum (Oda
Spelbos) is stiekem getrouwd
met de struikrover Macheath
(Ali Ceftefi). Tot woede van
haar ouders, Pa Peachum (René
Eljon) en Ma Peachum (Jes
Vriens), die bang zijn dat het
Macheath om het geld van hun
dochter te doen is. Heler en
beroepsverklikker Peachum le
vert de schurk liever uit aan de
politie om een grijpstuiver te
verdienen. De gevangenisbe
waarder Lockit (Raphael
Troch) zit in hetzelfde schuitje
als Peachum want zijn dochter
Lucy (Debbie Korper) is zwan
ger van Macheath en wil ook
met hem trouwen. Alles draait
om slechtigheid, geld en liefde.
Vanwege dat laatste is er een
happy-end dat gepaard gaat
met een visuele verrassing.
Maar die kan deze soms best
vermakelijke voorstelling toch
niet redden van een algeheel
gevoel van meligheid. De han
deling is eigenlijk nogal sta
tisch (maar dat ligt aan het
stuk zelf) en de muziek klinkt
teleurstellend mat. Die moest
ook nog eens worden aangepast
aan de beperkte vocale moge
lijkheden van de acteurs. Met
veel sterkere acteurs zou deze
'Bedelaarsopera' trouwens heel
wat overtuigender zijn gewor
den. De enige die echt leuk is,
is Jes Vriens als de hoerachtige
Ma Peachum. Met haar robuust
komische presentatie pakt zij
alle anderen moeiteloos in.
