Weekend
DE STEM
Soms blijft een slachtoffer met wraakgevoelens
zitten. De Bredase rechter P. Paalvast kan zich dat
levendig voorstellen. Het is moeilijk te verkroppen
als de dader er met 'slechts' een werkstraf vanaf
komt. Als hij een ernstig verkeersongeval heeft
veroorzaakt. Of zich heeft vergrepen aan een
minderjarig meisje. Toch werden er in het
arrondissement Breda dit jaar ruim 700
werkstraffen uitgedeeld. En in Zeeland ruim 200.
Reclasseringsdirecteur Vlottes: „De werkstraf is
beslist géén tienrittenkaart, zo van: je ziet maar
wanneer je komt. Wie zich niet aan de afspraken
houdt, gaat onverbiddelijk de cel in."
'De werkstraf is
geen
tienrittenkaart, zo
van, je ziet maar
wanneer je komt'
'Een gedwongen
straf van een fors
aantal uren brengt
structuur in hun
leven'
ZATERDAG 11 DECEMBER 1993 E3
Door Riet Pijnappels
Het succes van de
dienstverlening
De pastoor is even lun
chen, zegt de jonge
vrouw die de deur van
de pastorie opent, ver
ontschuldigend. Geen
probleem, zeggen de
twee reclasseringswerkers, Ad
Rops en Rien van Rooij. Ze kennen
de weg. Zij zullen de verslaggeef
ster wel even door de kerk gidsen.
De roomwitte basiliek van Ouden
bosch oogt statig in het schrale
herfstzonnetje. De zandstenen pila
ren van het voorportaal glanzen
alsof' ze iedere dag worden ge
schrobd.
De reclasseringswerkers komen re
gelmatig bij de pastoor over de
vloer. De kerk van de koepelstad is
al ruim drie jaar een populair pro
ject voor dienstverleners. Voor hen
die als straf 'onbetaalde arbeid ten
algemene nutte' hebben opgelegd
gekregen.
Trots wijst Van Rooij naar de pas
gerestaureerde boog aan de linker
kant van het plein. Mooi stukje
vakwerk, prijst hij. Van dienstver
leners. En dat is niet het enige: een
elektricien repareerde de kerkver-
lichting; een dakdekker controleer
de het dak van voren tot achteren
op gaten; een stukadoor repareerde
het kapotte krulwerk. De houten
kerstster die 'van ellende uit elkaar
viel' is vervangen door een gloed
nieuw exemplaar van aluminium.
En het kapotte mozaïek in het
kerkpad is weer in oude glorie
hersteld. Steentje voor steentje.
Monnikenarbeid, verzekert Van
Rooij. En volgende week, zo vertelt
hij, gaat een jongen zónder enige
vakkennis, want die zijn er natuur
lijk ook, de dikke laag duivestront
van het dak schrobben.
Pastoor A. Landsbergen komt te
rug van de lunch. Hij is blij met de
dienstverleners. Niet alleen omdat
hij in het goede van de mens ge
looft („Magnifiek dat die mensen
hier tot de ontdekking komen dat
we er zijn om elkaar te helpen."),
maar ook omdat de gratis arbeid
hem al vele tienduizenden guldens
heeft gescheeld: „Anders zou het
onderhoudswerk blijven liggen."
„Ik vraag nooit wat de heren heb
ben gedaan." verklaart hij goed
moedig. „Maar de reclassering
weet dat ik hier liever geen aan
randers heb. Er werken hier veel
vrouwen, ziet u."
In het begin van dit jaar werd er in
de kerk ingebroken. De daders lie
ten een spoor van vernielingen ach
ter. Het kerkbestuur verweet hem
'te goed van vertrouwen te zijn
door al dat tuig binnen te halen,'
maar de pastoor geloofde geen mi
nuut dat het een van zijn delin
quenten was geweest. De politie
nam de zaak hoog op en vond
binnen de kortste keren de werke
lijke daders. Het waren géén
dienstverleners.
„De heren hebben mijn vertrou
wen. Om tien uur en drie uur
drinken ze een kopje thee op de
pastorie. Er zijn er natuurlijk wel
die misbruik maken van de vrij
heid. Die er met de pet naar gooien.
Maar dan rapporteer ik het aan de
reclassering en die trekken er hun
conclusies uit."
In het arrondissement Breda wer
den dit jaar ruim 700 werkstraffen
opgelegd. In Zeeland ruim twee
honderd. De delinquenten kregen
van de rechter de keuze: werken of
zitten. De dienstverlening is een
van de drie hoofdstraffen en wordt
beschouwd als een straf die qua
zwaarte inligt tussen de andere
twee: de geldboete en de onvoor
waardelijke vrijheidsstraf. Het
maximum is 240 uur werken of zes
maanden cel. Een week arbeid voor
een maand cel.
Het succespercentage is
hoog. Slechts tien procent
van de dienstverleners mis
lukte dit jaar. Kwam niet
opdagen of verziekte de klus. En
kreeg alsnog een celstraf.
In het kantoor van de Stichting
Reclassering Midden- en West-
Brabant in Breda doen Van Rooij
en Rops een willekeurige greep in
hun dossiers: Een 37-jarige man,
schuldig aan seksuele gemeenschap
met een minderjarige, werd dit jaar
veroordeeld tot 150 uren timmer
werk in een pastorie. Een 30-jarige
man, veroordeeld wegens diefstal,
kreeg 100 uren bosonderhoud. Een
36-jarige man, schuldig bevonden
aan opzettelijke brandstichting,
werkte 240 uren in een dierenpark.
En een dronken chauffeur verrich
te 65 uren onbetaalde arbeid in een
opvangtehuis voor daklozen.
Vanaf volgend jaar komt er een
nieuwe, grote doelgroep van
dienstverleners: de steunfraudeurs.
Een fraudezaak van 75.000 gulden
kan leiden tot een gevangenisstraf
van zes maanden of 240 uren
dienstverlening.
De reclassering in Breda heeft in
heel het arrondissement 250
dienstverleningsprojecten. Op non-
profitbasis. Op scholen, in zieken
huizen, bejaardenhuizen, paro
chies, musea en natuurparken. Niet
iedere veroordeelde is overal even
makkelijk plaatsbaar. Scholen wil
len geen drugsveroordeelden of da-
ders van zedendelicten. Bejaarden
huizen weigeren tasjesrovers en
buurthuizen hebben liever geen
dieven. Vanwege de kas.
Van Rooij: „Er zijn projecten waar
de begeleider zegt: Je mag hier alle
Marokkanen neerzetten die je hebt,
maar geen Antillianen en Turken.
Zo iemand heeft dan een paar keer
een slechte ervaring gehad. Dan
moeten we ons aanpassen aan zijn
wensen. Anders raak je het project
kwijt."
In Bavel maken twee dienstverle
ners, de 21-jarig Anita en de
34-jarige Kees, een woonhuis klaar
voor twee Somalische asielzoekers.
Anita, met lang, blond haar, witte
muurverf op haar spijkerbroek,
lacht breeduit: „Ik heb voor het
eerst in mijn leven gewit." Ze heeft
van de rechter 60 uren werkstraf
gekregen. Wegens diefstal in een
warenhuis. De schouders ophalend:
„Ik vind het werken niet erg. Lie
ver dan dat ik in een celletje moet
zitten." Kees is minder laconiek.
Zenuwachtig rookt hij zijn sigaret.
Hij zat met te veel borrels op
achter het stuur. Voor de tweede
keer. Kreeg een straf van 80 uren
alternatieve dienstverlening. „Voor
mij is het een ideale straf. Het
alternatief was de gevangenis. Dan
zou ik mijn toekomst wel kunnen
vergeten." Hij is blij met deze kans,
knikt hij. „Ik heb de gemeenschap
een hoop geld gekost, ik heb wel
het gevoel dat ik op deze manier
iets terugdoe." Aarzelt even. Of hij
het werk wel als een straf ervaart?
„Toch wel. Je wordt er mee gecon
fronteerd dat je fout bent geweest.
Ik ben ook voor een jaar mijn
rijbewijs kwijt, eerlijk gezegd voel
ik dat harder."
Staatssecretaris Kosto wil de ko
mende jaren meer alternatieve
straffen. Het cellentekort is een
nijpend probleem. Om nog maar te
zwijgen over de enorme financiële
belasting voor de schatkist. Een
dagje cel kost vandaag de dag ruim
400 gulden per gevangene. Met de
ruim 8000 alternatieve straffen die
landelijk worden opgelegd spaart
justitie elk jaar 165 miljoen gulden
uit.
Desalniettemin klinkt er de
laatste tijd steeds vaker
hevige kritiek op de werk
straf als alternatief voor de
gevangenisstraf. De verharding van
de criminaliteit versterkt de roep
om vergelding. En 'zitten' geldt
traditioneel als straf Numero Uno.
Onlangs nog noemde procureur-ge
neraal mr. D. Steenhuis uit
Leeuwarden het huidige strafregi-
me 'te soft'. En de werkstraf 'een
slap aftreksel van wat oorspronke
lijk de bedoeling was.' Aanrecht
kastjes verven, speeltuinen op
knappen of tuinieren noemde hij
niet zwaar genoeg. Wilgen knotten,
het plaggen van de hei, dat zou de
dienstverlening een stuk geloof
waardiger maken voor het publiek,
zo zei hij.
„De zweep erover. Bloed, zweet en
tranen," reageert directeur J. Vlot
tes van de Reclassering Midden- en
West-Brabant met lichte spot op de
kritiek van de magistraat. „Nou,
daar is geen sprake van. Wij zijn er
niet voor om extra leed toe te
brengen. Maar de werkstraf is geen
tienrittenkaart, zo van, je ziet maar
wanneer je komt. Een dienstverle
ner moet zich consequent aan de
afspraken houden. En dat is voor
veel mensen geen eenvoudige zaak.
Iemand die twee keer te laat komt
voor de keukencorvee van De
Klokkenberg, die vliegt eruit. En
gaat onverbiddelijk alsnog de cel
in. En dat de projecten te licht
zijn?" Hij trekt een bedenkelijk
gezicht. „Wat is licht? Wat is
zwaar? Wij vragen ons vooral af of
de arbeid zinvol is. Nuttig voor de
maatschappij. En dan kan het ka
rakter zeer uiteenlopend zijn. Van
bosarbeid tot het categoriseren van
oorlogsstukken in het Bredase Ge
neraal Maczekmuseum."
Ook reclasseringswerkers At Rops
en Rien van Rooij, beiden 'oude
rotten' in het gevangeniswezen, la
ten hun oor niet hangen naar de, in
hun ogen, 'gemakkelijke' kritiek.
De dwang om te móeten werken,
voor nop bovendien, en met de
gevangenisstraf als stok achter de
deur, wordt door de meeste dienst
verleners als straf ervaren, verze
keren ze. Rops: „Bovendien leren
De dwang om te móeten werken, voor nop bovendien, en met de gevangenisstraf als stok achter de deur, wordt door de meeste dienstverleners
als straf ervaren. foto de stem dick de boer
ze in de gevangenis niets goeds. Ik
heb 28 jaar in De Koepel gewerkt.
Geloof me, het enige wat je daar
leert is je verder bekwamen in je
criminele carrière."
Wat hem betreft is er één maar:
„Een werkloze die tijdens normale
werkuren zijn werkstraf moet kla
ren, komt er in mijn ogen wél te
makkelijk vanaf. Je moet je afvra
gen of de verhouding met iemand
met een volledige dagtaak die een
half jaar lang ieder vrij uur moet
opofferen, dan nog wel klopt."
De 44-jarige René verduisterde bij
een Westbrabantse gemeente
14.000 gulden. En werd door de
rechter gestraft met 240 uur
dienstverlening. Zes weken lang,
tijdens de zomervakantie waarin
hij naar Spanje wilde gaan, werkte
hij in psychiatrische kliniek Vrede
rust in Bergen op Zoom. „Het ligt
voor de hand dat je, met de gevan
genisstraf die boven je hoofd
hangt, kiest voor de werkstraf. Het
heeft minder invloed op je persoon
lijke leven dan opsluiting. Gevan
genisstraf heeft voor mij absoluut
geen waarde. Het is een kwestie
van je tijd uitzitten. Een onnuttige,,
onproduktieve bezigheid, lijkt mij.
Bovendien lever je met een werk
straf een tegenprestatie. Je hebt
iets fout gedaan en dat moet goed
gemaakt worden. Beter werken dan
op staatskosten vegeteren."
Het grootste voordeel van een
werkstraf, verklaart officier van
justitie G. van der Burg van het
Bredase arrondissement Breda, is
dat werkloze delinquenten leren
een arbeidsritme op te bouwen.
„We praten vooral over burgers die
nauwelijks weten hoe ze hun dag
moeten vullen. Een gedwongen
straf van een fors aantal uren
brengt structuur in hun leven."
Van der Burg is lid van de commis
sie Alternatieve Straffen. Maar ze
ker geen kritiekloos lid. „Sommige
projecten vind ik te makkelijk.
Honderd uren kruisjes zetten op
een administratieafdeling van een
bejaardentehuis vind ik te licht. Of
achter de bar staan van een ge
meenschapshuis. Of stoeltjes
schoonmaken bij NAC." Hij heeft
begrip voor het ongenoegen van de
samenleving. „Ik kan me het heel
goed voorstellen, het gevoel dat
iemand er met onbetaalde arbeid er
goed van afkomt. Veel mensen as
sociëren het met een paar uurtjes
kinderboerderij."
„Ik heb regelmatig heel emotionele
gesprekken met slachtoffers van
zedendelicten of nabestaanden, die
een familielid hebben verloren
door een dodelijk ongeval. Die heb
ben vaak hevige problemen met
een alternatieve straf. Hij heeft ons
dit aangedaan, hoor je dan, en hij
komt er zo makkelijk vanaf. Dat is
soms heel moeilijk."
„Ik heb grote twijfels of de alterna
tieve straf wel geschikt is, qua
vergelding, voor zedendelicten, ge
weldsdelicten of aanrijdingen met
dodelijk gevolg. Als ik op de stoel
van een rechter zou zitten, zou ik
in die gevallen geen alternatieve
straf opleggen. Ik vind niet dat een
dergelijke afdoening recht doet aan
datgene wat ze hebben gedaan."
„Als ik het gevoel heb dat het
maatschappelijk niet verantwoord
is, zeg ik dat op een zitting. Geluk
kig zie je dat de rechters ook
rekening houden met het maat
schappelijk effect."
Het slachtofferleed telt zwaar mee
in de rechtspraak. De Bredase
rechter P. Paalvast bevestigt dat
nadrukkelijk. „Absoluut. De me
ning van een slachtoffer is voor ons
een heel belangrijke factor. Dat
raakt de openbare orde. Het straf
recht heeft onder meer de functie
om orde en rust in de samenleving
te brengen. Zodanig dat de mensen
niet zelf willen gaan ingrijpen."
Hij kan zich heel goed voorstellen
dat mensen met wraakgevoelens
blijven zitten. „Wij realiseren ons
dat met name bij ernstige verkeers
ongevallen." Bij een zwaar ver
keersongeval kan de oorzaak een
kleine onoplettendheid zijn, legt hij
uit. Met dramatisch gevolgen. „Dat
betekent dat er een groot span
ningsveld kan zijn tussen schuld en
gevolgen. De gevolgen vragen om
een zware straf, terwijl de schuld
beperkt is. Ondanks dat we realise
ren dat de getroffenen met grote
wraakgevoelens blijven zitten, leg
gen we dan toch een werkstraf op.
Omdat dat in veel gevallen de beste
oplossing is. Maar wij zijn ons
ervan bewust dat de wijze waarop
wij omgaan met alternatieve straf
fen een bijdrage levert aan het
bestaan van een maatschappelijk
draagvlak. Daarom waken wij er
zorgvuldig over dat de straf niet
uitgehold wordt door te lichte ar
beid."
De 36-jarige Sjaak uit Sint Wille-
brord wil geen goed woord meer
horen over de reclassering. Terwijl
hij driftig de kat op zijn schoot
aait, zegt hij zich 'verraden' te
voelen. Van de rechter kreeg hij het
volle pond.
Tweehonderdveertig uren
werkstraf voor een oplich
tingszaak van, ruw geschat,
40 h 50.000 gulden. Onder
houdswerkzaamheden in een ge
meenschapshuis in Sprundel. Maar
zijn vrouw was zo vaak ziek. En hij
meldde zich altijd keurig af, verze
kerde hij. Totdat er op een dag een
brief van de reclassering op de mat
viel. Hij hoefde niet meer te komen.
Terwijl hij nog maar veertig uren
hoefde, foetert hij. Nu moet hij in
januari weer voor de rechter ko
men. God weet wat hem nou nog
boven het hoofd hangt.
Uit privacy-overwegingen zijn de
namen van de dienstverleners
gefingeerd.
