Einde Amish lijkt nabij
Goa: wild en goedkoop
de VS
ïeeuwlijn
arkten in
België
INSUMENT
Toeristenstroom dreigt primitief levende christelijke sekte te vermorzelen
Sprookjesstranden in West-India
Ze zien er inderdaad
koddig uitdie
overjarige hippies
met hun dikke buiken
en lange grijze haren
die kennelijk van
hun pensioen genieten.
DONDERDAG 9 DECEMBER 1993
DECEMBER 1993 D]
•kten ingericht. Zoals in
nt Hubert (vanaf a.s. zater-
alle middagen tot 18.301
Robertville tot 2 janua-1
n het Centre Nature Bot-1
ge), Dinant (17 tot 31 de-
lber) en Spa. In dit oude
iroord in het hart van de
'ennen wordt van zaterdag
ot vrijdag 31 december een
■st- en Oudejaarsmarkt ge-
iden met oude ambachten,
ristische snufjes en natuur
de nodige (lokale) gastro-
nie. In het stadje is boven-
n een speciale kribbentocht
gezet.
uw en heel apart belooft
fraaie kasteel van Modave
.vorden, niet ver van Huy.
kasteel zal van 18 decern-1
(inclusief le en 2e Kerst-
t/m 8 januari voor het I
>liek geopend zijn en is
>r natuurkunstenaars op in-
ikwekkende wijze gedeko-
jrd met bloemen, planten en
lere in de natuur gevonden
ecten.
iditiegetrouw hebben de I
gen ook weer gezorgd voor
r bijzondere autoroutes
)r wie er de komende weken
even uit wil. De routes
en door de provincie Ant-
rpen en gaan langs vele
itallen kerststalletjes die
en der -meestal bij de kerk
het gemeentehuis- zijn op-
ouwd. Er is zelfs een spe-
.e kindertocht, die hoofdza-
ijk langs stallen met leven
dieren gaat. Wie 6 over-
akt op Rabobankrekening
'551352 in Putte van de
ristische Federatie Provin-
Antwerpen krijgt de bro-
,re 'Kerststallen' toegezon-
/informatie krijgen via del
zoen is ook de USA op te
intersportplaatsen selecteren!
n centimeters.
ar dagelijks actuele informa-
3 Europese landen en van|
ten, het weer, langlaufmoge-
euwval. Verder is per plaats
•bij ook de aantallen pistes,
js worden vermeld. Bellers
jf van de telefoon direct de
imstandigheden in Nederland
oor de KNSB goedgekeurde
ntueel uitgezette langlaufloi-
minuut.
auto, elektronisch te be-
n ramen of stoelen) of is
on een ordinair rijke pat-
iespect of status dwingt zo
ad er niet meer mee af.
rialisme, glamour en geld-
erij horen niet bij de jaren
itig. Eenvoud, milieube-
zijn, bezinning, vooruit-
passen meer bij deze tijd.
at is niet alleen terug te
:n in het interieur, kleed-
ig en de opvattingen van
en, het duikt zelfs op in
stoers als auto's. De op-
id vormgegeven kleine au-
zoals de Mazda 121, de
uit Twingo en de Nissan
i, verbeelden het moderne
en en de goede smaak van
bezitters. Het kan de red-
betekenen van de auto-in-
ie, die momenteel door de
sie en tegenvallende ver-
z'n grootste na-oorlogse
beleeft.
cpositie 'De Compacte Au-
eschiedenis met toekomst',
anaf morgen in de Rotter-
e Kunsthal te zien is, il-
sert de imagoverschuiving
de kleine auto. Techniek,
geving en maatschappelij-
tatus komen ruimschoots
de orde. Dat de tentoon-
ng niet alleen voor au-
aks is, mag duidelijk zijn.
eine auto is meer.
jmpacte Auto, Geschiedenis
toekomst wordt van 19 de
er t/m 13 februari gehouden
Kunsthal Rotterdam, West-
jk 341Openingstijden: di t/m
n 10-17 uur, zon- en feestda-
an 11-17 uur. Toegangsprijs:
issenen 10, kinderen van 6
jaar 7,50.
Door Mare de Koninck
De Amish vormen een christelij
ke leefgemeenschap met een ei
gen, zeer strikt, geloof dat hun
bestaan een spectaculaire aan
blik geeft. Ze verwerpen heden
daagse technologie en leven
goeddeels zonder b.v. electrici-
teit en auto's.
Wie als buitenstaander Dutch of
Amish Country binnenrijdt,
krijgt de indruk de vorige eeuw
te betreden. (Men kan althans
die indruk krijgen, maar daar
over straks meer in dit droevige
verhaal...)
Ineens remt het levenstempo
dramatisch af en bestaat het
lokale verkeer uit ranke paarden
voor dichte zwarte koetsjes
('buggies') waarin streng geklede
vrouwen en mannen met hoofd
deksels op kunnen worden ont
waard. Op het land trekken
spannen van wel zes zware trek
paarden de ploegen, waarop de
landbouwers onder breedgeran
de hoeden overeind staan, door
de vruchtbare aarde.
Aan de waslijnen bij de boeren
woningen wuiven in de zwakke
wind de quilts, ambachtelijke
lappendekens in kleurige patro
nen. Kinderen, ook in uniform,
spelen met step en bal als in een
ouderwetse schoolplaat. Achter
de geopende luiken van de schu
ren hangen de tabaksbladeren te
treuren. Hier en daar zegt een
simpel opschrift dat appelcider
te koop is. En steeds weer in
ontroerende schoonheid reppen
zich de buggies, eenzaam of in
kolonne, door het levend schil
derij.
Kaarslicht
Deze aan alle kanten door het
jachtige moderne Amerika om
sloten oase is zo'n 20 kilometer
breed en lang en ligt in de scha
duw van het stadje Lancaster,
dat drie eeuwen geleden door
vroege pioniers uit Europa is
gesticht. Er wonen nu ongeveer
19.000 Amish in Pennsylvania
Dutch Country, bijna allemaal
van de landbouw.
Eigenlijk is 'Dutch' Country een
foutieve naam. De Amerikanen
die het zo genoemd hebben be
doelen Deutsch, Duits, en niet
Nederlands. Maar dat is voor
Amerikanen een nogal ingewik
keld verschil en men laat het nu
maar bij de ooit gemaakte ver
gissing. De Amish zijn in over
grote meerderheid van Duitse
komaf, ook al gaan enkele wor-
Een van de mooiste landschappen van de Vere
nigde Staten is een gebied dat in zijn benaming
naar Nederland verwijst: Pennsylvania Dutch
Country. Ook wel: Amish Country. Het is een
agrarische streek in het zuidoosten van de staat
Pennsylvania, niet ver van Philadelphia. Het is
een licht golvend land, waar grote hagelwitte
boerderijen, geflankeerd door torenhoge silo's,
tegen de meestal diepblauwe lucht afsteken. Het
bijzonderst aan het terrein zijn de mensen die er
wonen. Het zijn de Amish people, een uniek volk
dat er een unieke levensstijl op na houdt.
tels terug naar Zwitserland en
Nederland. Hoewel hun voorou
ders al 250 jaar geleden - door
vervolging uit Europa verjaagd -
over de oceaan naar deze streek
kwamen, spreken de Amish van
daag naast Engels ook nog altijd
Duits en zeggen ze hun gebeden
volledig in het Duits.
Toch hebben ze ook een religieu
ze band met Nederland. De
Amish zijn een kerkelijke af
scheiding van de Mennonieten.
En die laatsten zijn vernoemd
naar de 16-de eeuwse Neder
landse priester Menno Simons,
de anabaptist die zich verzette
tegen de kinderdoop. De Menno
nieten (waarvan er eveneens veel
in de buurt van Lancaster wo
nen) en de Amish laten hun
kinderen tot hun 18e jaar onge
doopt zodat ze als volwassenen
zelf kunnen beslissen of ze zich
officieel willen laten inwijden in
het geloof.
De Amish onderwerpen zich aan
strenge leefregels. Hun donkere
kleding is precies voorgeschre
ven. Als een man een baard
draagt, betekent dat dat hij is
gehuwd, 's Avonds wordt bij
kaars- en olielicht geleefd. Kin
deren mogen na hun dertiende
jaar niet meer naar school. On
derwijs wordt in eigen handen
gehouden en in huiskamers ge
geven door ongehuwde vrouwen.
Er zijn geen kerkgebouwen;
diensten zijn bij iedereen om
beurten thuis. Men gaat niet in
het leger en neemt niet deel aan
verkiezingen.
Weinig woorden
Radio en televisie zijn taboe,
evenals bijvoorbeeld horloges.
Bij gebrek aan elektriciteit zor
gen bij elke boerderij metalen
windmolentjes voor de energie,
o.a. nodig om water op te pom
pen. Bezoek aan een dokter in de
buitenwereld is toegestaan,
evenals reizen naar familie per
openbaar vervoer. Er zijn tien
tallen andere Amish-gemeen-
schappen in de VS en Canada
(nergens anders ter wereld),
maar die in Pennsylvania Dutch
Country is de oudste en grootste.
De regels worden gesteld door de
'bisschoppen', die elk niet meer
dan dertig tot veertig gezinnen
in hun diocees hebben. En de
regels veranderen regelmatig. De
Amish zijn geen fossiel volk en
hun godsdienst is niet star. Te
genwoordig staan de meeste bis
schoppen bij voorbeeld het ge
bruik van tractoren op het erf
van de boerderij toe, maar niet
op het land. Een te ver afdwa
lende tractor zou het karakter
van een auto krijgen!
Telefoon is ook zo'n modern in
strument dat nu enigszins wordt
gedoogd. Maar niet in huis. Wel
in winkels. En verder in zeldza
me hokjes die eenzaam in het
land staan. Telefoon kan onont
beerlijk zijn, maar bedreigt de
'Amish-plicht elkaar regelmatig
aan huis te bezoeken.
In de Amish-filosofie staan de
deugden van bescheidenheid,
matigheid, respect voor de na
tuur, werklust, hulpvaardigheid
en verantwoordelijkheid voor
buurt en gezin centraal. Het is
niet per se een sombere houding,
maar een van eenvoudige genoe
gens. En vooral de bruiloften in
Amisch Country zijn massale en
vrolijke feesten. Om in dat ritme
en volgens die idealen te kunnen
leven zijn geen automobielen en
is geen hoger onderwijs nodig.
Ze worden 'the gentle people'
- het aardige volk - genoemd. En
aardig zijn ze. Althans glimla
chend, schuchter en ontwijkend.
In hun spaarzame contacten met
'the English' (dat zijn alle niet-
Amish), zijn ze voorkomend
maar van weinig woorden. Het is
een delicate houding die hun
identiteit bewaakt. En die elke
'Englishman' doeltreffend weer
houdt van de aandrift om een
Amish nu eens vrijmoedig te on
dervragen over wat er écht in
hem of haar omgaat. De Amish
hebben geen woordvoerders.
Geen individuele en geen collec
tieve.
Kermis
Dat is Amish Country. Een tere
streek van een trots en vlijtig
volk, dat voorgoed lijkt te mogen
blijven leven op klank van paar-
dehoef en wagenwiel.
Lijkt... Want er voltrekt zich in
Amish Country een moderne tra
gedie die het einde kan inluiden
van deze wijkplaats zonder
weerga.
Feitelijk is het leven van de
Amish thans al zelden meer zo
als het voorschrift wil, het land
schap vraagt en hierboven be
schreven. Want zoals het moet
zijn, zo is het teruggedrongen
naar alleen nog de vroegste och
tenduren of de somberste dagen
in de guurste seizoenen. De ove
rige tijden laat overig Amerika
deze uitzonderlijke mensen niet
langer alleen. Amish Country
wordt sedert enkele jaren be
laagd door misschien wel de
meest meedogenloze van alle
commerciële verschijnselen: het
massatoerisme.
Een waarnemer die na het prille
morgengloren terugkeert op het
middaguur, krijgt als een schok
de ontluistering toegediend. Een
buggy trekt door het land, met
achter zich aan een lange file
van touringcars (gids geeft uitleg
door de microfoon) en particu
liere auto's van dagtrippers. In
de Amish-dorpjes zijn de straten
overspoeld met vakantiegangers,
die zich gretig de nu door fabrie
ken geleverde quilts aanschaf
fen. Handige lieden in Amish-
vermomming bieden 'buggy-rit
jes' door de omgeving aan.
Aan de rand van Amish Country,
langs Route 30 die naar Lancas
ter leidt, lijkt het Wel kermis.
Tientallen lawaaierige uitge
monsterde motels wisselen zich
af met fast food-restaurants,
Wax Museums, Hollandse Mo
lens, mini-golfbanen en heuse
helikopters om vluchtjes mee bo-
Een Amish-vrouw bezig op het land. Het rustige bestaan van deze sektarische bevolkingsgroep staat onder druk.
FOTO EO
ven het heilige land van de
Amish te maken.
Ook in de buurt hebben zich de
populaire 'outlet stores' geves
tigd. Dat zijn de kolossale, ma
gazijnachtige winkels, waarin
rechtstreeks vanuit de fabriek
aan de consument wordt ver
kocht.
Profiteren
Veel kwaad is gedaan door de
succesvolle Hollywood-film
'Witness', die in 1986 uitkwam
met Harisson Ford in de hoofd
rol. Het is een magnifieke, met
liefde gemaakte, ook vandaag
over de hele wereld nog veelver-
toonde detective-film, die zich
afspeelt in Amish Country. De
ontmoeting van de wereldse
speurder met de ingetogen ge-
loofs-cultuur, de barn-raising-
scene (waarin honderden Amish
waarheidsgetrouw in één dag
een reusachtige boerenschuur
bouwen), het zijn beelden die
tallozen voorgoed zullen bijblij
ven. Maar de film heeft ontelba
re buitenstaanders ook nieuws
gierig gemaakt en naar dit decor
getrokken.
Er zijn nog geen 20.000 Amish in
dit hoekje van Amerika. En er
komen nu elk jaar 5 miljoen
'English' op af om een glimp van
ze op te vangen en om zich in de
omgeving te vermaken. In hor
des trekken ze door Amish
Country, dat geen reservaatsta-
tus heeft en dus voor iedereen
vrij toegankelijk is en vrij te
exploiteren. De oorspronkelijke
bewoners kunnen hun omgeving
alleen verdedigen door hun land
en hun boerderijen aaneengeslo
ten in eigen handen te houden en
niet te verkopen aan buiten
staanders.
Maar ook dat laastste wordt met
het jaar moeilijker. De Amish
groeien snel in aantal en het
beschikbare land voor de kinde
ren om óók op te gaan boeren,
slinkt evenredig. Bovendien stij
gen de grondprijzen in de hele
omliggende regio in razend tem
po. De grootste bevolkingscentra
aan de Amerikaanse oostkust,
New York, Philadelphia, Balti
more en Washington, ze liggen
stuk voor stuk op hooguit drie
uur rijden afstand. Steeds meer
pendelaars komen wonen in dit
charmante - maar hoe lang
nog? - landelijke gebied.
Vooral de stijgende grondprijzen
maken het voor veel Amish on
ontkoombaar om mee te gaan
profiteren van de toeristische
kooplust. Ze zetten bij hun boer
derijen kramen op met groente,
fruit en producten van huisvlijt.
Ze bieden hun antiek aan op
plaatselijke veilingen. Tegen be
taling bieden ze rondleidingen
aan - bijna zwijgend door kinde
ren gegeven - door hun eigen
huis en bedrijf. Ze gaan bijver
dienen in de bouwbedrijven,
winkels en huishoudens van de
English in Lancaster.
Fataal
Sommigen denken dat de Amish
voldoende flexibiliteit hebben
om in Pennsylvania Dutch
Country te kunnen blijven be
staan in waardigheid en authen
ticiteit. Omdat bescheiden aan
passing aan moderne ontwikke
ling geen absoluut taboe is (elek
trische kassa's zijn onlangs door
enkele bisschoppen toegestaan!),
en omdat uiteindelijk ook de
commercie geen belang heeft bij
hun vernietiging, zou 'the gentle
people' toch overlevingskansen
hebben.
Hun politieke afzijdigheid weer
houdt de Amish er echter van
om met de verantwoordelijke
buitenwereld naar oplossingen
te zoeken. Ook in deze crisistijd
kunnen journalisten geen Amish'
zegslieden vinden die hun hart
luchten. Wel laten jongeren die
hun godsdienst en bestaanswijze
trouw willen blijven, hun ge
moed spreken door weg te trek
ken om nieuwe gemeenschappen
op te zetten in geïsoleerder stre
ken, onder andere in Kentucky.
Maar hun aantallen blijven toch
beperkt. Scheiden is moeilijk en
riskant en de nieuwe omgeving
is niet altijd gastvrij.
In een zeldzaam openhartig ge
schrift van een anonieme Amish'
bisschop, zei deze onlangs: 'Onze
zonen en dochters kunnen niet
op tegen de projectontwikke
laars. Voor het eerst in 250 jaar
wordt onze manier van leven
verstoord. Dit kan het begin van
het einde zijn. Alleen die Amish
zullen hier kunnen blijven die
grote winstgevende bedrijven
hebben. Na verloop van tijd zul
len zij de kerk verlaten. Gods
dienstige vervolging is nooit fa
taal gebleken voor het Christen
dom. Welvaart vaak wel'.
Door Rob Ruggenberg
Als je geen baard hebt en je haar niet in
een staartje draagt, val je een beetje uit
de toon op Anjuna-beach, het wildste
strand van het Mysterieuze Oosten.
Maar niet lang meer zal dit sprookjes-
strand vol palmen voorbehouden blijven
aan oude en jonge hippies. Duitse, Ame
rikaanse, Zwitserse, Britse, Italiaanse,
Zweedse en Deense toeroperators vlie
gen sinds vorig jaar elke week al naar de
goedkope sprookjesstranden van Goa in
India.
Nederland sukkelt nog een beetje achteraan,
maar toch telt Goa jaarlijks onder zijn
100.000 buitenlandse toeristen nu al drie
tot vierduizend Nederlanders, die de reis
individueel maakten.
Voor de meesten is dat een lange tocht: eerst
de goedkoopste vlucht naar Bombay en
daarna een etmaal lang per trein naar Goa
(vertrek 2x daags vanaf het Victoria-station
in Bombay; vraag naar 'instant booking for
tourists').
De bus uit Bombay doet er vier keer zo lang
over, maar kost een kwart. Sneller en duur
der kan ook, met een binnenlandse vlucht:
Air India vliegt elke dag Bombay-Goa vice
versa.
Ben je er eenmaal, dan kost vakantie bijna
niets meer. „Goa biedt hetzelfde als de
Caribbean, maar dan tegen de helft van de
prijs", zegt Ivo Cardozo, manager van een
van de viersterrenhotels in Panjii, de 'hoofd
stad' van de provincie Goa.
Hij heeft gelijk: in Goa kun je zeer voordelig
genieten van Sun, Sea, Sand Sex zoals het
heet. Voor de cynici komt daar nóg een S bij:
die van Suffering. India is immers ook het
land van het lijden en de armoede.
Wie met minder luxe genoegen neemt dan
Cardozo's viersterrenverblijf, is hier werke
lijk spotgoedkoop uit. In Panjii zijn prima
hotelkamers te krijgen voor een tientje per
dag. Een hut op het strand is te huur voor
honderd gulden in de maand.
En in de van wrakhout en palmbladeren
gebouwde restaurantjes op Anjuna-beach
betaal je voor een groot bord gebakken haai
met friet en salade nog geen rijksdaalder.
De stranden van Goa zijn schitterend en
meestal leeg en verlaten. Prachtig zand, een
Het strand van Anjuna-beach met hip
pies.
FOTO PIET DEN BLANKEN
blauwe zee, palmbomen tot aan de vloedlijn.
Tijdens het zonnebaden masseren Indiërs
voor een paar rupees je armen of je voetzo
len. Geen wonder dat de hippies uit het
westen hier in de jaren zestig en zeventig
massaal neerstreken.
Een decennium later reeds werd hun plaats
ingenomen door moderne rugzaktoeristen
die, bepakt als kamelen, met busladingen
tegelijk arriveerden.
Een aantal van hen is blijven hangen, vooral
op Anjuna-beach. Zij vormen nu ongewild
een attractie op zichzelf: vakantievierende
Indiërs rijden met bussen langs de stranden
om een glimp op te vangen van de blote
westerlingen.
Koddig
Ze zien er inderdaad koddig uit, die overja
rige hippies met hun dikke buiken en lange
grijze haren, die kennelijk van hun pensioen
genieten. Maar pas op: sommigen reageren
agressief op de komst van de moderne mid
denklasse-toerist die hun al twintig jaar
durende rust komt verstoren.
Sommige van die stranden vormen elke
nacht het toneel van wilde feesten, waarbij
de Indiase politie voor wat baksjiesj een
oogje dichtknijpt, behalve als de plaatselijke
bevolking wat al te actief deelneemt. „Dan
verschijnt plotseling een soort ME, een in
bruine camouflagekleding gehulde politie,
die met bamboelatten de Indiërs wegran-
selt", vertelt een jonge Amsterdammer, die
zich al een maand van het ene naar het
andere strandfeest spoedt.
Voor vakantiegangers die meer willen dan al
die S'en, valt in Goa veel te beleven. „Er is
hier zo veel te zien: als je even links kijkt,
heb je rechts weer wat gemist", zegt een
andere Nederlandse toerist.
Goa was van 1510 tot 1961 een kolonie van
Portugal en dat is goed te merken: de wegen
tussen de palmen en de rijstvelden door zijn
bezaaid met eeuwenoude kruisbeelden, ka
pelletjes en suikergoed-witte kerken. Maar
het gebied (ruim 100 km langs de oceaan en
ruim 60 km breed) telt ook talloze hindoe-
staanse en brahmaanse tempels, sommige
ouder dan 500 jaar.
De wegen zijn goed, maar smal. De toeristen
rijden hier graag rond op ploffende Enfield-
motoren, die je voor minder dan 250 per
maand kunt huren. Dat is aantrekkelijk,
maar er is alle reden om beducht te zijn voor
het gevaarlijke, zeg maar bloedlinke verkeer
in Goa: een kwart van alle aids-gevallen
wordt veroorzaakt door bloedtransfusies.
Maar risicofactor no. 1 voor de toerist blijft
toch nog seks. In India zijn kus-scènes in
films nog steeds taboe, maar aids tiert welig.
Mannen die voor het gangbare tarief van
twee gulden wel eens naar de hoeren willen,
kunnen beter tegelijk hun testament maken:
40 procent van de prostituées in Goa is
besmet, zo meldde het Duitse weekblad Der
Spiegel onlangs.
Seizoen
Het toeristische seizoen in Goa begint in
september en duurt tot en mei. De tempera
turen schommelen in die periode tussen de
22 en 32 graden. Met kerstmis is het 't
drukst. Theoretisch zijn er in het gebied
15.000 bedden beschikbaar. Als alles vol zit,
kun je altijd nog op het strand slapen.
Tijdens onze zomervakantie is dat laatste
helaas niet mogelijk: in juni, juli en augustus
vallen hier de moessonregens met gemiddel
den tot 900 mm per maand. Dat zijn ver
schrikkelijke plensbuien. In september en
oktober zijn er af en toe nog verfrissende
regens, maar vaak is het dan ook droog en
zonnig.
Bijsmaak
Toerisme in India heeft altijd een vreemde
bijsmaak gehad: Nederlanders gaan niet zo
gauw op vakantie in een land waar armoe
een hoofdkenmerk is. Het gemiddelde maan
dinkomen in Goa bedraagt 250. Maar
sinds 1986, toen de toeristenstroom lang
zaam op gang kwam, stijgen de inkomsten
daaruit jaarlijks met 11 procent. Een op de
zes leeft nu al van het toerisme en wat Goa
betreft mag dat best meer worden.
