Weekend
De kater van
de vrijheid
M
>lvo 850
)OS
MD
Campershow
F/ZE/V
EVENEMENTEN
MEXICO
ÏÏO'S
VAKANTIE
RENDEZ-VOUS
MET BIJNA
TWEE MILJOEN
LEZERS...
B.y.
01150-97455
DE STEM
E4
Afgezien van de
criminaliteit is
Praag niet
ontevreden met
wat er is bereikt
'Augustus 1968' is
vijfentwintig jaar
later nauwelijks
een thema in
Tsjechië
993
X 5?
leizen en Rekreatie is een
lezamenlijke rubriek van de
InU Dagbladengroep,
dvertentiereserveringen:
B. 073-125225, fax 073-1377sn
pstbus 449, 5201 AK Den Boscl
U wilt toch geen TWEE MIL
JOEN enthousiaste vakan
tiegangers missen? Bel 071
125225!
Aktieve rondreis Mexico
Guatemala 31 dgn./ 3795
incl. vliegreis, hotels, ver
voer etc. Div. vertrekdata
Folder? DJOSER 07l
126400 LidSGR.
CAMPERVERHUUR 2-6 r
Mulders-Gendt. Tel. O8812
4225 b.g.g. 085-213666
Wij bouwen uw cascc
camper geheel in naa
eigen wens. VAN HAANDEI
CAMPER in- en verbouv
04922-4489 b.g.g. 2586.
CAMPER HALF-INTE
GRAAL Bürstner t.610 b
'92. Linders Kampeerauto'-
Bakel tel: 04924-2508
De RAI-modellen nu in onze
showroom, ook ruime
keuze uit gebruikte
campers en caravans.
Janssen - Lomm
04703-2888.
wintersport?
klleengaanden (25-55 jaar) in
Kleine groepen. Folder?
i - 2300 (dag en nacht).
Kerstreis Tsjechië en Oos
tenrijk v.a. 496,-. Spot
goedkope WINTERSPORT
8/10 dgn. v.a. 449,-
Vraag reisgids bij MCeT
04406-14142.
SKISTUNT: 1 week winter
sport vertrek za 1/1/94
bus hotel (volpens.) 4
skipas 695,- (Oostenrijk;
of 875,- (Frankrijk)
Folder? Bel 08348-2300!
Sneeuwzeker wintersporter
low-budget, gez. voor fam„
alleeng., met/z. kind. ook
spec. JEUGDREIZEN
555,- (HP bus) Dynamic
HollandTel.: 05152-1315.
VNU Dagbladengroep
073-125225 of
fax
137750.
ZATERDAG 4 DECEMBER 1993
3771.
Met de afbraak van de Berlijnse
Muur in de herfst van 1989 begon
nen in het hele Oostblok de com
munistische regimes te wankelen.
Twee jaar later stortte het Sovjet
imperium ineen. Oost-Europa is nu
op weg naar de vrije markt en naar
democratie. Maar wat heeft dat de
Oosteuropeanen opgeleverd? Zijn
ze welvarender geworden? Tevre-
dener? Gelukkiger? Of verlangen
velen terug naar de sociale zeker
heid en de veiligheid op straat
waarvoor het vroegere regime ga
rant stond? En bestaat de kans dat
de communisten weer aan de
macht komen?
Vier jaar na de 'meest ingrijpende
omwenteling van deze eeuw' pro
beert Leo van Vlijmen, tijdens een
reis langs zes Oosteuropese steden,
een antwoord op deze vragen te
vinden. Vandaag Praag waar op 21
augustus 1968 de poging om het
socialisme een menselijk gezicht te
geven onbarmhartig door tanks uit
de 'broederlanden' werd platge
walst.
De 510 meter lange Karelsbrug met haar dertig sculpturen is een van de talloze monumenten die van Praags rijke verleden getuigen.
De Oosteuropese 'boom town'
Door Leo van Vlijmen
Het plein van de Sovjet-
russische tanksoldaten
heet nu weer, naar een
Boheems adellijk ge
slacht, Kinskyplein.
Met het vorige naam
bordje is ook het symbool verdwe
nen waaraan het plein veertig jaar
lang zijn bestaansrecht heeft ont
leend: een oude al wat roestende
Sovjettank op een sokkel.
Kort na de fluwelen revolutie had
den Praagse jongeren het oorlogs
gevaarte een vreedzame roze kleur
gegeven. Een scherp protest van de
commandant van het sinds augus
tus 1968 even buiten Praag gele
gerde Sovjet-garnizoen bracht zelfs
president Havel in verlegenheid.
Wat te doen? Overspuiten? Of - en
dat wilde het merendeel van de
Praagse bevolking - de tank naar
de schroothoop brengen? Maar met
de Russen nog aan de stadsgrens...
Uiteindelijk werd het oorlogstuig
'om het voor verdere schendingen
te behoeden' roze en wel onderge
bracht in een weinig bezocht oor
logsmuseum. Svejk had het kunnen
bedenken.
Op elk plein in Praag en in
iedere straat kom je hem
trouwens nog tegen: de
door Jaroslav Hasek ver
eeuwigde brave soldaat Svejk met
z'n bewonderenswaardige ge
moedsrust, wiens 'om zes uur 's
avonds na de oorlog in Het Kelkje'
spreekwoordelijk is geworden.
Svejks stamlokaal U Kalicha heeft
evenals hijzelf niet alleen de Eerste
en de Tweede Wereldoorlog maar
ook veertig jaar communisme over
leefd en is nu een prijzige eetgele
genheid.
„We hebben die tank indertijd uit
dankbaarheid daar neergezet om
dat de Russen ons bevrijd hadden,"
zegt Jiri, een bijna gepensioneerde
collega. In september 1968 hebben
we samen bij het Nationale Theater
gestaan toen Dubcek voor het
laatst door een honderdduizend-
koppige menigte werd toegejuicht.
Daarna is Jiri naar de Bondsrepu
bliek gevlucht. Sinds januari 1990
is hij weer terug in Praag.
„Vergeet niet dat de communisten
bij de verkiezingen van 1948 bijna
veertig procent van de stemmen
kregen. Men wordt er nu niet graag
aan herinnerd, maar Tsjechoslowa-
kije was toen het enige land in
Oost-Europa met een linkse meer
derheid. Trouwens, zelfs degenen
die niets van het communisme
moesten hebben hadden toen sym
pathie voor de Russen. En zij ook
voor ons. Dat dachten we tenmin
ste, tot augustus 1968. Toen hebben
de Sovjettanks de vriendschap ver
morzeld."
Toch is 'augustus 1968' vij
fentwintig jaar later nauwe
lijks een thema in Praag.
Zeker niet voor wie nu be
neden de veertig is en dus de
Praagse Lente, het 'socialisme met
een menselijk gezicht' en de invasie
van de 'broederlanden' hoofdzake
lijk als een communistisch onder
onsje beschouwt.
„Het was natuurlijk een nationale
vernedering, de zoveelste die we
moesten incasseren," meent Jiri's
jongste dochter die toeristen door
Praag gidst. Maar ook voor haar
behoort Aleksander Dubcek even
zeer tot het verre verleden als Ru-
dolf Slansky die het middelpunt
werd van de stalinistische proces
sen in het begin van de jaren vijftig
of Edvard Benes die zich tot twee
maal toe tot het uiterste maar te
vergeefs verzette, in 1938 tegen
Hitler, in 1948 tegen de machtso
vername door de communisten.
„De tienduizenden die eind 1989
op het Wenceslausplein dansten en
zongen en 'Uz je to tady' ('Nu is het
zover') riepen behoorden tot een
heel andere generatie als de ach
tenzestigers," gaat Jiri verder. „Wij
dachten nog dat je het communis
me kon vermenselijken, maar zij
wilden helemaal niets meer met het
communisme te maken hebben. Zij
hebben door schade en schande
geleerd dat er met Marx en Moskou
niets te beginnen valt en hebben
voor markteconomie en democratie
gekozen."
Democratie hebben ze gekregen.
Maar de fluwelen revolutie is ook
een fluwelen scheiding geworden,
onder meer omdat de Tsjechen de
economische hervormingen in een
snel tempo willen realiseren, ter
wijl de Slowaken nog aan een aan
tal elementen uit het socialistische
commando-systeem proberen vast
te houden.
De scheiding die op 1 januari
van dit jaar van kracht
werd heeft de Tsjechische
Republiek geen windeieren
gelegd. In de eerste elf maanden
van zijn zelfstandige bestaan is de
nieuwe staat het rijkste en meest
veelbelovende land van het voor
malige Oostblok geworden.
Met een inflatie van zes procent en
een werkloosheidspercentage van
drie zou Tsjechië zelfs in de Euro-
pese Gemeenschap een goed figuur
slaan. Buitenlandse investeerders
hebben al twee miljard dollar in
joint ventures en nieuwe onderne
mingen gepompt. Meer dan dertig
duizend staatsbedrijven zijn gepri
vatiseerd, gedeeltelijk - via de uit
gifte van vouchers die recht geven
op de aankoop van aandelen - wer
kelijk 'volkseigendom' geworden.
De Tsjechische hoofdstad heet bij
de buitenlandse zakenlieden niet
meer het 'gouden Praag' of de 'stad
met de honderd torens', maar
'boom town'. En inderdaad, ner
gens in Oost-Europa is de westerse
levensstijl zó vanzelfsprekend
geïntegreerd als op het Wence
slausplein waar de heilige koning
Wenceslaus oog in oog staat met
Toshiba, McDonald's en Henkei die
van de gevels schreeuwen dat
Praag aan de 'kapitalisten' be
hoort.
De prijzen in het centrum van de
stad zijn navenant en dus voor de
Praagse Jan Modaal niet meer te
betalen.
Dat heeft ook al de eerste faillisse
menten opgeleverd. Want de uitba
ters van bier- en koffiehuizen wa
ren zo onder de indruk van de
toeloop uit het buitenland (vorig
jaar tien miljoen toeristen) dat zij
de prijzen verdubbelden of verdrie
voudigden en - met de markt deed
ook de geest van McKinsey zijn
intree - arbeidsintensieve gerech
ten als de Praagse penssoep van het
menu schrapten.
Het handeltje in onderscheidingen, petten en bontmutsen van het
Rode Leger trekt in Praag geen belangstelling.
et het gevolg dat de bui
tenlanders deze etablis
sementen niet meer wil-
len en de Pragers ze niet
meer kunnen bezoeken. Want voor
de honderd kronen, ruim zes gul
den, die een glas Prazdroj hartje
stad kost krijg je buiten het cen
trum, bijvoorbeeld in U Fleku, de
Prager pendant van de Münchense
Hofbrau, behalve hetzelfde bier
ook nog een maagvullende schotel.
De belangrijkste reden van de
prijsopdrijvingen is dat veel eta
blissementen in het centrum het
eigendom zijn geworden van geld
gierige buitenlandse investeerders
die de uitbaters huren en pachtgel
den laten betalen die niet onder
doen voor die op de Romeinse Piaz
za Navona of de Berlijnse Ku-
Damm.
„Praag wil wereldstad zijn, maar
het is in handen van de maffia
geraakt," constateert Jiri somber.
„Sinds de fluwelen revolutie is de
criminaliteit verdrievoudigd, in al
le categorieën: drugshandel,
moord, roof, diefstal, corruptie."
Vorig jaar werden in Bohemen en
Moravië, de huidige Tsjechische
Republiek, ruim twintigduizend
auto's gestolen, verreweg de meeste
in Praag. Dit jaar komt het aantal
dicht bij de dertigduizend.
„Ze hebben hier een speciale ge
weldloze methode," grinnikt een
Duitse zakenman die vertelt wat
zijn collega een paar maanden ge
leden is overkomen. Hij werd in de
hotelbar aangesproken door twee
mannen die hem complimenteerden
met zijn mooie BMW die voor het
hotel geparkeerd stond. Of hij niet
bang was dat zijn auto gestolen zou
worden? Maar mijnheer was na
tuurlijk all risk verzekerd. Dan zou
hij dus geen schade lijden wanneer
zijn BMW hier in Praag verdween?
Welnu, dat kon geregeld worden.
Zijn vliegticket zou natuurlijk door
hen betaald worden. Vanzelfspre
kend business-class. En een klei
nigheid extra voor het ongemak.
Lag er misschien nog iets in de
auto dat hij nodig had? Dat kon hij
dan nu eruit halen en als hij zijn
wagen dan liet staan zouden zij
voor de rest zorgen. „En heeft die
collega de politie gewaarschuwd?"
„Welnee, want ze zouden zijn auto
hier toch gestolen hebben dus koos
hij maar voor de comfortabele ma
nier."
Jiri bevestigt later dat vooral
de duurdere automerken op
deze geruisloze manier wor
den gestolen. Ik veronderstel
dat de autodieven zich op de hon
demepper Svejk hebben geïnspi
reerd. Jiri: „Ik geloof inderdaad
dat die manier een Tsjechische spe
cialiteit is maar bij de autodiefstal
len zijn toch bijna geen Tsjechen
betrokken. De auto-gangs bestaan
voor negentig procent uit Polen,
Russen, Oekraïners en Serviërs. De
Tsjechen behoren juist tot de
slachtoffers, want wat hier het
meest gestolen wordt is niet BMW
of Mercedes, maar de Favorit van
Skoda."
De 'gouden stad' aan de Moldau
telt bijna eeneneenkwart miljoen
inwoners. Indien de cijfers van de
politie kloppen, tippelen in Praag
25.000 prostituees, ongeveer vier
procent van de vrouwelijke bevol
king.
„Dat kun je al met Bangkok verge
lijken," denkt Jiri, terwijl we 's
avonds over het Wenceslausplein
slenteren waar tussen het Hambur
ger-restaurant en de Pizza-express
de travestieten-scene domicilie
heeft gekozen en verderop, in de
richting van het standbeeld van
Wenceslaus, seks en drugs te koop
zijn.
„Toen ik in '69 het land verliet was
dat volstrekt ondenkbaar." En
even later, in de dwars op het
Wenceslausplein staande winkel
straat Na Prikope: „Hiervoor zou je
toen wegens ondermijning van het
heldhaftige Rode Leger zijn opge
pakt." Hij wijst op een winkelpor
tiek waar, ondanks het late uur,
een paar jongemannen een kraam
pje hebben opgesteld waarop naast
de - ook hier! - Russische poppetjes
met Jeltsin- en Gorbatsjov-gezicht
Sovjetrussische militaire onder
scheidingen, officierspetten en sol
daten-bontmutsen liggen uitge
stald. De belangstelling voor hun
handel is nihil. Met Russische poli
tiek valt in Praag niets meer te
verdienen.
Er zijn 's avonds onder de
passanten trouwens opval
lend weinig Pragers. De
angst voor de straat-crimi-
naliteit is groot. „De hervormers
hebben daar het hunne toe bijge
dragen door een groot deel van het
veiligheidsapparaat te ontmante
len. Ik geef toe, daar zaten natuur
lijk een hoop schurken bij. Maar nu
hebben we eigenlijk geen instantie
die de veiligheid op straat kan
garanderen of tegen de georgani
seerde misdaad is opgewassen."
Hoewel, kortgeleden heeft de Tsje
chische politie bij een grootscheep
se actie een flink succes geboekt.
Er werden negen criminele bendes
opgerold die zich bezighielden met
drugshandel, georganiseerde pros
titutie, straatroof, het vervalsen
van bankbiljetten en afpersing.
Hoe gevaarlijk dit soort bendes zijn
bleek uit de onder meer 220 kilo
semtex en 186 kilo andere explo
sieven die in beslag werden geno
men.
Afgezien van de criminaliteit zijn
de Tsjechen niet ontevreden met
wat er in de afgelopen vier jaar is
bereikt. En hoewel de overgang
naar de markteconomie voor de
meesten een daling van het reële
inkomen heeft betekend, is drie
kwart van de bevolking vol ver
trouwen voor de toekomst. Voor
het resterende kwart, dat vooral uit
gepensioneerden en werklozen be
staat, is armoe troef.
„Ik bewonder het geduld van ons
Standbeeld van de patroon van Bohemen, de heilige koning
Wenceslaus, op het gelijknamige plein waar eind november 1989 de
fluwelen revolutie begon.
volk," zegt Miloslav Ransdorf niet
zonder een zweem van spijt want
alleen bij ongeduld en ontevreden
heid kan hij garen spinnen. Hij is
vice-voorzitter van de Communis
tische Partij voor Bohemen en Mo
ravië die haar naam en haar mar
xistische ideologie heeft bewaard
maar de topkaders van vóór 1990
heeft uitgesloten.
„Onze republiek heeft zich met
huid en haar verkocht aan het IMF
en dat behandelt ons alsof we een
Latijnsamerikaans land zijn. Op
een paar terreinen hebben we in
derdaad een grote achterstand, met
name bij de computertechnologie
en de biotechnologie en er moet
dus iets gebeuren maar niet wat ze
ons nu hebben opgelegd. En wat
zijn de gevolgen? In vergelijking
met 1988 zijn de industriële pro-
duktie, het Bruto Nationaal Pro-
dukt en de levensstandaard fors
gedaald."
Ransdorf geeft toe dat het
'bureaucratische commu
nisme volgens het Sovjet
systeem' schromelijk heeft
gefaald. „In 1968 heeft links de
boot gemist. Toen ging het om meer
democratie, zowel in Parijs als hier
in Praag. Dat waren twee zijden
van dezelfde medaille. De commu
nistische leiders van toen hebben
niet begrepen dat er ingrijpende
hervormingen moesten komen.
Goddank hebben we nu geen con
troleur uit Moskou meer. .We zijn
nu zelf voor onze toekomst verant
woordelijk, zowel de communisti
sche partij als de Tsjechische Re
publiek."
Na de fluwelen revolutie kelderde
het ledental van de toen nog fede
rale communistische partij van 1,7
miljoen naar nauwelijks driekwart
miljoen. Bij de eerste vrije verkie
zingen kregen de communisten
toch nog 13,7 procent van de stem
men en waren dus de op één na
grootste partij.
„De laatste verkiezingen waren
voor ons minder gunstig," geeft
Ransdorf toe, „maar Bohemen en
Moravië hebben een sterke linkse
traditie en ik denk dat onze ideeën
het tenslotte zullen winnen. We
hebben een hervorming van de her
vormingen nodig." 1
Premier Vaclav Klaus, wiens
Democratische Burgerpartij
vorig jaar met de verkie
zingswinst ging strijken is
er echter van overtuigd dat 'de
Tsjechische Republiek de Rubicon
al is overgetrokken.' Dus geen kans
op een come back van de commu
nisten? „Binnen de coalitie is de
overeenstemming over de hervor-
mingskoers zeer groot en hetzelfde
geldt voor de democratische poli
tieke stabiliteit."
De Svejks wachten nog af hoe het
met 'boom town' verder gaat en de
Tsjechische communisten lijken
voorlopig het nakijken te hebben.
Ook naar het onroerend goed van
de partij dat na de fluwelen revolu
tie is geconfisceerd. De partij-cen
trale heeft nu onderdak gevonden
in een kapitaal huurpand op num-,
mer tien in de Politickych veznu
- de Straat van de Politieke Gevan
genen. Svejk had het kunnen be
denken.
