Onder vijs
In het basisonderwijs blijft het zuiden katholiek
Iedere woensdag trouw naar de kerk
Onkerkelijkheid heeft amper effect op onderwijssignatuur
Bijzonder
onderwijs
in defensief
Dl de stem
meerderhei
[o onderwas
ïur school
vooraf
[kheidsgraad
is vaststellen
iten tegen
ing bedrag
choonmaken
eer
vrouwe! W* §e door het openbaar on
derwijs (ruim 460.000 leerlingen)
(n, op wat grotere afstand, het
protestants-christelijk onderwijs
n twee jaar zijn (375.000 leerlingen).
'Die kinderdienst hoort er in Langeweg nu eenmaal bij, een goede traditie'
Bonden verwerpen
kritiek op kwaliteit
van basisonderwijs
'Bezielde mensen
nodig in onderwijs'
Scholier beter in
taal en rekenen
by klassikale les
D3
CSignatuur basisonderwijs
CU Protestant-Christelijk
IMBER 1993
DONDERDAG 2 DECEMBER 1993
meerderheid van 5'
leden van de ond«
1CFO, KOV en Pf
ps ledenraadplegln„
net het onderhand
lover de cao en de daa
langende afspraken ov
van de 38-urige wet
(voering van een niet
lid en de terugdringt
Ichtgeldvolume. Voor
lieten duidelijk merfe
[door de cao benadee
fct zij meer zullen mw
ptalen voor extra vri
en tot directeur van ee
school benoemd,
ant dat schoolbesturi
pn in februari 1992 slo
Jet voortgezet onderwij
lelijke managers te
|ft geen enkel effect ge
[nclusie van een onder
Leidse universiteit
In de betrokken conve
Is heeft uitgevoerd,
jierzoekster Carin
[reven mislukt omdat d
erg groot was. Er zij
vacatures geweest
haarse vacatures meld
leel kandidaten, voora
lificeerde mannen.
In tussen vakbonden
ren werden in 1992 g
I te zien of de scheri
[tussen vrouwelijke lera
(cteuren wat recht
i worden. Van alle lera-
f/oortgezet onderwijs
vrouw, maar van
is maar 4,1 procen
Centraal Instituut voor
kkeling, gaat proberen
neidsgraad van de eind-
bt te stellen voordat de-
(fgenomen.
om te voorkomen
hteraf te moeilijk of
blijken te zijn. In het
rat het om enkele tien-
n punt, maar dit jaar
ederlands tekstverkla-
avo en Latijn voor vwo
een heel punt worden
erd. Dat moet in de toe
den voorkomen. En dat
examens van te voren
(eprobeerd.
rut dat onlangs hel
•rde, heeft een plan ge-
>r de komende 25 jaar
omende jaren staat het
i van flexibele toetssys-
i nemen op verschillende
en internationaal ge-
ïaan het verlanglijstje,
mmers niet voor niets in
buitenland een aardige
pgebouwd. En het wil
ook. Momenteel lopen
ote projecten in Rusland
e. Maar ook België heeft
oor met name het leer-
,eem, het toetsen in de
raakwerkgevers protes-
de aangekondigde ver-
de schoonmaakvergoe-
sisscholen in 1994. Het
an Onderwijs verlaagt
ding met 21 -cent tot
uur.
t jaar verbetering was
t in het vergoedingstel-
et ministerie een deel
eer terug", aldus de
rwerkgevers.
Ondernemersorganisatie
J- en Bedrijfsdiensten,
or de verbetering heeft
vaarschuwt in een brief
te Kamercommissie dat
ten koste zal gaan van
van het schoonmaak-
en dus van de volksge-
hygiëne op de scholen.
IjoorRené van der Velden
uqEWEL het proces van ont
kerkelijking in Nederland al en-
kele decennia gaande is, is daar
het basisonderwijs bijzonder
weinig van te merken. De signa-
lliUr van het basisonderwijs is
1 altijd overwegend rooms-
jcatholiek. Landelijk direct ge
bigd door openbaar en protes
t-christelijk, in het zuiden
blijven deze en andere stromin
gen ver achter bij het katholieke
basisonderwijs.
jjat blijkt uit een inventarisatie van
basisscholen naar signatuur,
jet basisonderwijs in kaart bren
gen is strooien met cijfers. Zo telt
Xederland bijna 1,5 miljoen kinde
ken van vier tot en met twaalf jaar
die samen 8375 basisscholen bevol-
Sederland kent grofweg drie onge
veer even grote onderwijsstromin-
gen: de meeste kinderen zitten nog
altijd op een rooms-katholieke
school (bijna een half miljoen), di-
Waarbij vermeld moet worden dat
de Top Drie van het aantal scholen
wordt aangevoerd door het open
baar onderwijs (2936), wat betekent
dat op de 2446 katholieke basis
scholen meer leerlingen zitten.
Vanaf de vierde plaats is het aantal
leerlingen als volgt verdeeld:
4. Algemeen bijzonder onderwijs:
65.00 0 leerlingen,
0 Rooms-Katholiek
CU Openbaar
1 Overige:
- Algemeen bijzonder
- Reformatorisch
- Gereformeerd
Vrijgemaakt
- Vrije School
- Islamitisch
- Joods
- Hindoe
- Overig bijzonder
5. Reformatorisch: 27.000 leerlin
gen,
6. Gereformeerd Vrijgemaakt:
23.000 leerlingen,
7. Vrije School: 14.500 leerlingen,
Vanaf de achtste plaats gaat het om
zeer kleine aantallen leerlingen.
Voor de volledigheid:
8. Islamitisch: 3610 leerlingen,
9. Overig bijzonder (zoals Evangeli
sche School en Transendente Medi
tatie): 1370 leerlingen,
10.Joods: 393 leerlingen,
11.Hindoe: 352 leerlingen.
Belangrijkste ontwikkeling in het
basisonderwijs is de schaalvergro
ting, waardoor het sinds 1992 niet
meer zo gemakkelijk is om een
nieuwe school te beginnen. Tot vo
rig jaar was dat vrij gemakkelijk: in
sommige gemeenten kon je zelfs al
starten met 23 leerlingen. Daar
heeft minister J. Ritzen een einde
aan gemaakt.
De norm is per gemeente verschil
lend maar in elk geval moeten er
tegenwoordig binnen vijf jaar min
stens tweehonderd leerlingen zijn
om een nieuwe school te kunnen
starten. Deze nieuwe norm heeft er
het afgelopen schooljaar toe geleid
dat er slechts elf scholen bijgeko
men zijn op de Nederlandse kaart.
Voorheen gingen er elk schooljaar
zo'n zestig nieuwe scholen van
start
Op 1 januari 1994 worden de ophef-
fings- en stichtingsnormen voor
93 O DE STEM LUC GODERIE - BRON MINISTERIE EN PROVINCIES
scholen gewijzigd. Dit houdt in dat
er klappen gaan vallen in het open
baar en protestants-christelijk on
derwijs. Op die datum hebben in
Brabant alleen al ongeveer twee
honderd kleine basisscholen niet
genoeg leerlingen. Ze hebben drie
jaar de tijd om aan de nieuwe
normen te voldoen.
In de provincie Noord-Brabant vol
gen 212.000 leerlingen basisonder
wijs. Bijna driekwart van hen zit op
een rooms-katholieke school. Op de
tweede plaats volgt, op grote af
stand, het openbaar onderwijs
(twaalf procent). Bijna acht procent
zit op een protestants-christelijke
school en zeven procent volgt alge
meen bijzonder onderwijs.
Van de ruim duizend Brabantse
basisscholen dragen er nog altijd
bijna zevenhonderd de rooms-
katholieke identiteit. Er zijn 150
openbare scholen, ruim honderd
protestants-christelijke scholen en
zeventig scholen dragen het etiket
algemeen bijzonder.
De laatste tien jaar is volgens een
provinciewoordvoerder het aantal
openbare scholen sterk toegenomen.
In 1980 waren er in Noord-Brabant
52 gemeenten met minstens een
openbare school, in 1990 waren dat
er 80. In deze periode zijn er acht
Islamitische scholen bijgekomen.
Zeeuws-Vlaanderen telt bijna 9200
leerlingen basisonderwijs. Van hen
volgt bijna de helft van de leerlin
gen rooms-katholiek onderwijs.
Bijna dertig procent van de kinde
ren zit op een openbare school.
Zestien procent volgt protestants-
christelijk onderwijs, vijf procent
reformatorisch en twee procent
overig bijzonder. In deze verhou
ding doen zich de laatste jaren
volgens onderzoeker drs. W. Ovaa
van de Stichting Volksgezondheid,
Maatschappelijke ontwikkeling en
Cultuur Zeeland nauwelijks veran
deringen voor.
(Bronnen: ministerie van Onder
wijs, provincie Noord-Brabant,
provincie Zeeland)
Door Harry Coerver
DAT was toch even schrik
ken op de katholieke scho
len toen onderwijsminister
Ritzen zich liet ontvallen
dat er enkele tientallen
scholen voor bijzonder on
derwijs zouden moeten ver
anderen in openbare scho
len. In Brabant en Limburg
zagen ze de bui al hangen.
Daar zijn relatief weinig
openbare scholen. j
De aantallen die Ritzen noemt,
stellen eigenlijk niet veel voor.
Enkele tientallen op de meer
dan achtduizend basisscholen
in het hele land, dat is toch
eigenlijk niks. Maar de organi
saties in het bijzonder onder
wijs reageerden als door een
wesp gestoken. En dat is heel
wel verklaarbaar. De strijd
tussen openbaar en bijzonder
onderwijs is de laatste tijd in
een nieuwe fase gekomen.
Volgens de grondwet moet er
overal voldoende openbaar on
derwijs beschikbaar zijn. Dat
is op veel plaatsen al niet het
geval. Maar de situatie wordt
door bepaalde ontwikkelingen
nog onevenwichtiger.
Het basisonderwijs ondergaat
momenteel een fusiegolf van
ongekende omvang. Een op de
drie scholen is op de een of
andere manier bij een fusie
betrokken. Het aantal leerlin
gen om een school te stichten
of om een school te handha
ven, wordt flink opgeschroefd.
Veel scholen verdwijnen. On
der de scholen die verdwijnen
zitten meer scholen voor open
baar onderwijs dan katholieke
of protestantse scholen. Door
de schaalvergrotingsoperatie
wordt de roep om nieuwe
scholen voor openbaar onder
wijs sterker.
De PvdA-fractie in de Tweede
Kamer heeft er kort geleden
voor gepleit dat er afspraken
komen om scholen van 'kleur
te laten verschieten'. Dat wil
zeggen, bijzondere scholen
moeten kunnen veranderen in
openbare scholen en omge
keerd.
Het bijzonder onderwijs is
duidelijk in het defensief ge
drongen.
Door Romain van Damme
HET speelkwartier wordt aan
gekondigd met een heuse
schoolbel en iedere woensda
gochtend gaat een groot aantal
leerlingen van de rooms-katho
lieke Mariaschool in Langeweg
naar de kerk voor een speciale
kinderdienst. Tradities in een
dorp waar de school het klop
pend hart is.
„Maar als je met traditioneel be
doelt 'geen veranderingen, geen
vernieuwingen' nou, dan ben je hier
aan het verkeerde adres", zegt di
recteur Wim Surewaard van de ba
sisschool in Langeweg. Een dorp
met nog geen duizend inwoners,
zo'n dorp waar 'ons kent ons' heel
gewoon is.
Nog niet zo lang geleden vierde
Surewaard zijn zilveren onderwijs-
jubileum. Een kwart eeuw Ma
riaschool. „En ik kom zelf van Lan
geweg. Nee, geen enkel probleem.
Heerlijk om dit werk in een dorp te
doen. Want zo'n kleine dorpsschool
biedt veel voordelen, ook als het om
vernieuwingen gaat."
Vernieuwingen
Een kleine school komt gemakkelij
ker in beweging, zegt de directeur
die een stapel notulen induikt om
dat hij weten wil wanneer de On
derwijs Begeleidingsdienst Breda
zich in Langeweg meldde. „Dat
moet toch begin '80 geweest zijn.
Vanaf toen is het met de vernieu
wingen wel sneller gegaan."
Vroeger, geeft de directeur van nu
onmiddellijk toe, vroeger zag de
directeur die veranderingen niet zo
zitten. „Ach, je kent dat wel. Je
hanteerde een methode en die was
heilig. Neem aardrijkskunde, al die
plaatsen moesten geleerd worden.
En geschiedenis, jaartallen en jaar
tallen. Nu is het onderwijs toch veel
meer op het kind zelf gericht. De
kinderen vaardigheden leren en le
ren dat ze zelf beoordelen."
In Langeweg inmiddels heel ge
woon. Als kleiner team kun je snel
ler op veranderingen in springen,
verzekert Wim Surewaard. Vier
vaste leerkrachten en enkele part
timers voor 73 kinderen. „Plus een
groot aantal ouders die ons helpen.
Dat gaat echt fantastisch. Sterker
nog, het gaat wel eens te snel. In '87
Leerlingen van de Mariaschool in Langeweg zijn iedere woensdagochtend in de parochiekerk te vinden voor een speciale kinderdienst.
FOTO DE STEM/BEN STEFFEN
kregen we van het schoolbestuur
computers. Dat liep zo goed. dat we
op de rem moesten trappen."
Ouderwets
Die rem is er op woensdagochtend
niet. Ruim veertig kinderen zitten
dan van acht tot half negen in de
parochiekerk, iedere woensdag.
„Zoiets ouderwets bij een school die
toch modern wil zijn", zegt Wim
Surewaard lachend. „Het is trou
wens niet verplicht, de kinderen
vinden het leuk. Het is echt een
kinderdienst. De kinderen maken
de voorbeden, zingen en doen de
lezingen."
Zelf heeft hij orgelles genomen, ter
ondersteuning. „Muzikaal ben ik
niet. De noten kan ik lezen en ik
kan net genoeg spelen om de dienst
te begeleiden. Vroeger was het wel
verplicht, toen duurde de dienst van
kwart over acht tot kwart voor
negen met een directeur die heel
goed orgel kon spelen. Daar zat een
kwartier schooltijd in. Maar zoals
toen is niet iedereen katholiek
meer. Die verplichting is dus weg
gevallen."
Binnenkort komt er in Langeweg
een nieuwe pastoor. „Die pastoor
uit Zevenbergschen Hoek. Of de
kindermis door kon gaan was het
eerste dat we hem vroegen. Want
we vinden toch wel dat die dienst
moet blijven. Die dienst hoort er in
Langeweg nu eenmaal bij. Een goe
de traditie."
Zoals er meer goede tradities zijn in
het dorp dat nu nog onder de vleu
gels van Terheijden en Zevenbergen
valt. „Waar kom je nog tegen dat
kinderen eerlijk komen zeggen dat
ze bij het spelen met een bal per
ongeluk een ruit ingegooid hebben?
Natuurlijk speelt dan ook mee dat
iedereen iedereen kent. Het is en
blijft een dorp."
Kritisch
Dorpskinderen zijn volgens de di
recteur toch een tikkeltje anders
dan stadskinderen. „Absoluut. In
een dorp blijven kinderen langer
kind. Weet je, bij al die vernieuwin
gen in het onderwijs vragen wij ons
hier af, wat past er bij deze kinde
ren? Wij volgen de vernieuwingen
op de voet, maar ook kritisch."
Door Jan Bouwmans
STROOKT de omvang van het
christelijke onderwijs nog wel
®6t gelovigheid van de bevol
king? Gaapt er anno 1993 niet
een kloof tussen het nog altijd
grote aantal katholieke en pro
testantse scholen in onze sa
menleving en het aantal burgers
nat nog katholiek of protestant
)s- Ja, zal bijna iedereen spon
taan zeggen.
Iedereen neemt immers in zijn eigen
omgeving waar dat mensen nooit
meor naar de kerk gaan en ook
anderszins van godsdienst ver
vreemd zijn geraakt. 'Men doet er
iks meer aan' heet het dan. Onge-
eer de helft van de bevolking staat
egenwoordig in allerlei statistieken
je boek als onkerkelijk,
eze ontwikkeling lijkt echter aan
het onderwijs voorbij te gaan. Het
aantal katholieke en protestants-
christelijke scholen is er nooit min
der om geworden. Scholen verdwij
nen bij gebrek aan het vereiste
minimum aantal leerlingen of door
afgedwongen fusies. Maar dat scho
len van identiteitskleur veranderen,
is hoogst uitzonderlijk. En vatten
schoolbesturen al eens het plan op
um een paar katholieke scholen met
een openbare te laten fuseren, zoals
dit jaar in het Brabantse Uden, dan
heb je een rel.
Een scheve verhouding dus, wie
twijfelt eraan. In elk geval niet
minister Ritzen van Onderwijs, ge
tuige zijn uitspraak begin november
dat tussen de dertig en vijftig
katholieke en protestantse scholen
in Noord-Brabant, Limburg en
Friesland omgezet zouden moeten
worden in openbare scholen. Vol
gens de minister vragen ouders in
het zuiden van het land al tien tot
twintig jaar om meer openbare
scholen.
Maar is die kloof ook met cijfers
hard te maken? Dat valt dus tegen.
Neem de meest recente cijfers van
het Centraal Bureau voor de Statis
tiek (CBS) voor het hele land. Dan
is de signatuur verdeeld in 31 pro
cent openbaar, 57 procent confes
sioneel (katholiek en protestant sa
men) en 12 procent overig bijzonder
onderwijs. Maar onder deze laatste
categorie vallen zowel confessionele
als niet confessionele scholen. Die
31 procent openbaar en 57 procent
confessioneel zijn dus behoorlijk
onzuivere cijfers. Je kunt beide cij
fers niet echt afzetten tegen het
gegeven dat 50 procent van de Ne
derlandse bevolking onkerkelijk is
geworden.
De kloof cijfermatig hard maken
wordt al helemaal moeilijk op pro
vinciaal of regionaal niveau. Om de
eenvoudige reden dat de onkerke
lijkheid voor specifieke regio's
nooit is onderzocht.
Wat katholieken betreft is van elk
bisdom wel het gemiddelde kerkbe
zoek in het weekeinde bekend. In
het bisdom Breda lag dat in 1992 op
11 procent, in het bisdom Den
Bosch op 13 procent. Toch is 67
procent van alle scholen in de pro
vincie Noord-Brabant van katho
lieke signatuur.
Maar dat is nou precies het knel
punt: aan de mate van kerkbezoek
alleen is de onkerkelijkheid niet af
te lezen. Mensen die weinig of bijna
nooit meer naar de kerk gaan, heb
ben daarom nog niet bewust af
scheid genomen van het katholicis
me of protestantisme, zeker niet als
traditie en cultuurgoed.
Druk op scholen om van levensbe
schouwelijke signatuur te verande
ren mag toch allereerst verwacht
worden van oüders, zeker als een
school in meerderheid bevolkt
wordt door onkerkelijke leerlingen.
Die druk is er in de praktijk niet,
ervaart de Diocesane Katholieke
Schoolraad in het bisdom Breda.
Volgens L. Withagen van deze
schoolraad leert de ervaring wel dat
ook heel andere factoren dan de
identiteit een belangrijke rol spelen
in de schoolkeuze. Maar hij maakt
het op ouderavonden regelmatig
mee dat ongodsdienstige ouders
hardop zeggen: het is goed dat mijn
kind een stuk meekrijgt van normen
en waarden vanuit een bepaalde
traditie, want dat is hard nodig. Zij
zoeken voor hun kinderen een gede
gen opvoeding, waarin waarden
worden overgedragen. En ze vinden
het helemaal niet erg dat een school
daarbij uitgaat van een bepaalde
gelovige visie op mens en wereld.
Een confessionele signatuur zit de
meeste ouders niet in de weg, ook
de onkerkelijken niet. Ook als er
genoeg keuzemogelijkheid is, kiezen
onkerkelijke ouders gerust en be
wust voor een katholieke of protes
tantse school. Zo simpel zit de kloof
dus niet in elkaar.
DE onderwijsbonden KOV en PCO
verwerpen de kritiek die onlangs is
uitgestort op de kwaliteit van het
basisonderwijs. Vooral de kritiek op
de kwaliteit van de Nederlandse
leerkrachten is de bonden in het
verkeerde keelgat geschoten.
Een en ander staat volgens de bon
den in schrille tegenstelling tot een
serie recente onderzoeken naar de
kwaliteit van het Nederlands on
derwijs.
Uit die onderzoeken blijkt juist dat
de ambachtelijke kwaliteiten van
de Nederlandse leerkrachten ruim
voldoende zijn.
De beide onderwijsbonden wijzen
erop dat een dergelijk gunstige be
oordeling afgezet moet worden te
gen de overbelasting van de basis
school. Bovendien worden volgens
de bonden door de samenleving ver
wachting gecreëerd die het basison7
derwijs niet kan waarmaken. Voor
al de geringe financiële speelruimte
voor onderwijsvernieuwing belem
mert de mogelijkheden van de leer
kracht.
KOV en PCO wijzen erop dat diver
se commissies al benadrukten hoe
noodzakelijk extra financiële mid
delen voor het onderwijs zijn.
HET katholiek onderwijs heeft 'be
zielde mensen nodig die op een
persoonlijke en authentieke wijze
kinderen kunnen aanspreken op de
evangelische boodschap'.
Een uitspraak van kardinaal A. Si-
monis vorige maand in Den Bosch.
Simonis ontving het eerste exem
plaar van het boek 'Het beroepspro
fiel van de katholieke leraar', uitge
geven ter gelegenheid van het der
tigjarig bestaan van de Bond KBO,
de Vereniging van Besturenorgani
satie in het Katholiek Onderwijs.
In het katholieke onderwijs is vol
gens Simonis veel waardevols ver
loren gegaan, waarvoor generaties
van katholieken zich ingespannen
hebben. Wat vroeger zo vanzelf
sprekend was, is nu verdwenen.
„Maar dat moet ons niet ontmoedi
gen", aldus Simonis.
Volgens de kardinaal moeten lera
ren op een katholieke basisschool in
alle openheid datgene doorgeven
wat het leven mens-waardig maakt
en dat is niet alleen lezen, rekenen
en schrijven. Juist in dat 'méér'
vindt het katholiek onderwijs zijn
legitimatie, aldus Simonis.
LEERLINGEN op basisscholen die
individueel of in kleine .groepen
werken, presteren slechter bij taal
en rekenen dan scholieren die klas
sikaal les krijgen.
Dat is de opmerkelijke conclusie die
promovenda G. Reezigt trekt uit
een onderzoek onder ruim 250 ba
sisscholen. Duizend leerkrachten en
tienduizend leerlingen in de boven
bouw werkten aan haar onderzoek
mee.
Reezigt promoveerde onlangs aan
de Universiteit van Amsterdam op
het proefschrift 'Effecten van diffe
rentiatie op de basisschool'.
Het blijkt dat de meeste onderwij
zers op de basisschool bij taal en
rekenen nog steeds klassikaal lesge
ven, ondanks de nadruk die op de
nadelen van deze methode werd
gelegd, vooral in de jaren tachtig.
Vaak proberen docenten onderwijs
op maat te geven, door kleine aan
passingen op het klassikale sys
teem. Zo krijgen zwakkere leerlin
gen bijvoorbeeld extra tijd of spe
ciale oefeningen om de leerstof on
der de knie te krijgen. Goede leer
lingen daarentegen krijgen extra
moeilijke opdrachten.
Volgens Reezigt hebben deze aan
passingen meer effect als docenten
hun leerlingen vaker zouden toet
sen. Ze weten dan beter op welk
niveau ze hun leerstof moeten aan
bieden. De ontwerpers van taal- en
rekenmethoden moeten, aldus de
promovenda, bij het ontwikkelen
van lesmateriaal ook meer rekening
houden met de wens van docenten
om nu en dan te differentiëren.
