Nieuwe
grondwet is
Jeltsins buit
Kaviaar dreigt te verdwijnen
door vervuiling Zwarte Zee
In Russische politiek
draait het alleen om de macht
Kazachstan gaat
sleutelrol spelen
op de uramummarkt
Rijk worden in Rusland:
valse sheriffs en
eerlijke herders
A6
DE STEM
BUITENLAND
A7
30 NOVEMBER 1993
<1
FOTO ANP
het kapitaal waarover ze kunnen
beschikken. Initiatieven om het
geld renteloos aan Mama Cash
uit te lenen, worden zeker aan
gemoedigd. Marian Sax heeft er
in ieder geval nooit spijt van
gehad dat ze het geld niet zelf
heeft gebruikt om er 'leuke din
gen' mee te doen.
Wall Street
75,20
69,60
762,00
43,00
17,50
56,00
58,50
4,30
56,00
41,80
26/11 29/11
72% 71%
34% 34%
55 54
53% 52%
20 19%
17% 17%
38% 39
16 16%
85% 85%
11 10%
53% 53
35 35%
31% 31%
37% 36
48% 48
61% 61%
61% 61%
61% 61%
98% 98
53 54%
41% 42
74% 72%
56 54%
91 89
20% 21%
107% 108%
34% 33
75% 75
31 31
19% 20
40 40
100 99%
56 54
20 19%
63 63%
61% 61%
14% 14%
15% 15%
22% 22%
Goud
onbewerkt 22,980-23,580 per kg.
bewerkt 25,180 per kg.
Zilver
zilver onbewerkt 250-320 per kg.
bewerkt 360 laten per kg.
DINSDAG 30 NOVEMBER 1993
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
a laten
b bieden
c ex claim
e gedaan/bieden
d ex dividend
f gedaan/laten
g Öieden en ex dividend
h laten en dividend
k gedaan en laten ex dividend
I - gedaan en bieden ex dividend
96
52,50
334
19,30 a
o97
65,00
274
13,00 a
an
80,00
158
5,80
dec
190,00
206
1,00
mrt
185,00
300
2,00 a
sep
200,00
300
11,80 a
dec
380,00
349
8,50
dec
385,00
166
5,80
dec
390,00
689
4,00
an
380,00
164
14,00
an
400,00
268
5,40
dec
360,00
247
1,50
dec
370,00
178
2,80
dec
375,00
179
4,00
dec
380,00
308
5,70
an
370,00
328
5,70
'eb
400.00
190
4,70
an
45,00
270
1,90 a
ian
40,00
227
2,40
jan
80,00
680
4,50
apr
85,00
223
4,10
dec
40,00
964
1,30
dec
42,50
156
0,60 a
|an
37,50
177
3,60
jan
40,00
466
2,20
jan
42,50
330
1.10
apr
40,00
162
3,50
o96
30,00
154
15,50 a
o96
40,00
223
9,60
dec
40,00
189
1,30
jan
37,50
232
1,30 a
apr
35,00
214
1,30
apr
60,00
264
3,50
dec
195,00
371
3,30 a
jan
190,00
289
8,70 a
jan
195,00
413
6,00 a
jan
200,00
361
3,30
jan
220,00
155
0,80 a
apr
210,00
1239
3,50
jan
195,00
237
4,90
apr
190,00
1126
4,80
jan
40,00
215
1.10
apr
42,50
285
1,50
o95
20,00
1551
19,20
dec
680,00
276
16,70
dec
680,00
372
5,00
jan
195,00
153
22,00
jan
220,00
424
4,60
apr
210,00
197
14,80
m96
200
4,35 a
12,30
5,20
0,60
1,80
11,10
8,00
5,50
3,50
13,20
4,70
1,20
2,60
3,70
5,50
5,50
3,50
1,80
2,30
5,30
4,40
2,50
1,10
5,00
3,30
1,80
4,70
17,00
10,70
0,70
0,80
1,00
3,00
1,50
6,50
4,20
2,50
0,70
2,80
6,50
6,00
1,10
1,40
19,10
15,50 a
6,00 a
21,50
4,00
14,00
4,35
Door onze correspondent
Rob Vunderink
Moskou - Sceptici maak
ten zich na Jeltsins bloedi
ge zege op het parlement
onbemind met hun voor
spelling dat de Russische
president de democratie
aan zijn laars zou lappen.
Zoiets doet Jeltsin niet,
sputterden westerse demo
craten in hun typisch on
Russische naïeveteit. „Dan
maakt hij zich immers vol
komen ongeloofwaardig?"
De sceptici lachen in hun vuistje.
Geloofwaardigheid is in de Rus
sische politiek geen factor. Alles
draait er om de macht. Die
macht is sinds de beschieting
van het Witte Huis op 4 oktober
als nooit tevoren geconcentreerd
in de handen van de leider. Geen
grammetje, geen millimeter
hoeft hij ervan af te staan.
Dus waarom zou hij?
De ontwerp-grondwet maakt
van de Russische president een
oppermachtig man. Met een tril-
linkje van zijn pink kan hij het
nieuwe parlement naar huis stu
ren. Zelf zit hij muurvast in het
zadel. Wie de premier wordt,
bepaalt de president. Ligt de
Doema dwars, dan schrijft de
president nieuwe parlementsver
kiezingen uit.
„De president is de baas over
zijn eigen woord", spotte de Pra-
vda deze week. „Zo geeft hij zijn
woord en zo neemt hij het weer
terug."
De voormalige partijkrant he
kelde Jeltsins beslissing om te
rug te komen op de belofte om
volgend jaar-zomer vervroegde
presidentsverkiezingen te hou
den. In een nonchalant aanhang-
seltje van de nieuwe grondwet
heeft Jeltsin nu vastgelegd dat
hij inderdaad tot 1996 aanblijft.
Daarentegen heeft hij het onge
boren parlement op voorhand
ter dood veroordeeld: de eerste
Doema krijgt maar twee van de
vier jaar, die de ontwerp-grond
wet de nieuwe volksvertegen
woordiging toebedeelt. Ze zullen
toch maar eens lastig zijn, de
nieuwe wetgevers. Zo kan de
president bij de parlementsver
kiezingen in 1995 de zaak even
tueel nog wat bijsturen.
Echte democratie
Russische democraten als de
mensenrechtenactivist Sergej
Kovoljov en de jurist Viktor
Sjeinis, beiden kritische Jeltsin-
aanhangers, droomden van een
maatschappij die weinig gemeen
heeft met het autoritaire regime
van de nieuwe tsaar Boris. Wat
weerhoudt Jeltsin er toch van
een echte democratie te vesti
gen?
Jeltsin heeft zelf ooit gezegd dat
iemand met zijn partijverleden
niet kan weten wat democratie
is. Wel geniet hij ervan als men
sen in zijn omgeving sprookjes
vertellen over die mysterieuze
staatsvorm. Zij mogen hem advi
seren op weg naar een lichtende
kapitalistische toekomst.
De zilvervos uit de Oeral verliest
echter haren noch streken. Na de
geëscaleerde confrontatie met de
bruin-rode coalitie in het parle
ment moet de president tot de
overtuiging zijn gekomen dat de
weg tot de democratie niet via
de democratie loopt. Jeltsins
Rusland lijkt nu af te stevenen
op een 'geleide democratie'.
Moskou is altijd goed geweest in
het uitvinden van nieuwe en on
mogelijke staatsvormen.
Domino
Rommelde Jeltsin maar wat aan
toen hij in september, twee da
gen na de sluiting van het parle
ment, vervroegde presidentsver
kiezingen beloofde? Of probeer
de hij het Westen op de mouw te
spelden dat hij een heuse demo
craat was? De laatste veronder-
Stelling impliceert dat Russen
bijzonder bedreven zouden zijn
in het politieke schaakspel. Dat
dit niet zo is, hebben zij de
laatste jaren keer op keer bewe
zen. De Russische politiek is
geen schaakspel, grapte onlangs
een Moskouse commentator. Het
is domino. Bovendien is het een
illusie te denken dat Moskou
De Russische president Boris Jeltsin...oppermachtig man...
zich iets aantrekt van het Wes
ten.
Jeltsins toezegging om volgend
jaar juni vervroegde presidents
verkiezingen te houden kwam
niet voort uit zijn democratische
overtuiging, maar uit politieke
noodzaak. Toen het parlement
bakzeil haalde, viel de noodzaak
weg en kwam Jeltsin zonder aar
zeling terug op zijn woord. Dat
het Westen -bij gebrek aan be
ter- Jeltsin blijft steunen, valt te
begrijpen. Dat president Clinton
zijn Russische collega een demo
craat blijft noemen, gaat er wat
moeilijker in.
Het feit dat Jeltsin zijn belofte
breekt, brengt bovendien in ei
gen land grote politieke schade
toe. Het geloof van het Russische
volk in de politiek is na zeventig
jaar communistisch cynisme ni
hil. Nu blijkt de democratische
president ook al een ordinaire
leugenaar.
Uit Jeltsins recente gedrag blijkt
dat zijn Russische instincten
weer boven zijn komen drijven:
je neemt niet wat je nodig hebt,
foto ap
maar zoveel als je kunt krijgen.
Nu de oppositie met de pootjes
omhoog ligt, dreigt de president
door zijn remmen te schieten. Op
de vraag of hij niet bang is dat
na het communisme nu een dic
tatuur van de andere kant
dreigt, antwoordde de hervor
mingsgezinde jurist Sjeinis zon
der aarzelen: „Ja, daar ben ik
bang voor."
Rusland stevent af op een we
reldprimeur: 'Democratie van
bovenaf.'
Door Judith Perera
Moskou (IPS) - Kazachstan was jarenlang de belangrijk
ste producent van uranium in de voormalige Sovjetunie.
Nu het onafhankelijk is, zal Kazachstan op afzienbare
termijn een sleutelrol gaan spelen op de internationale
uraniummarkt.
De Kazachstaanse Nationale
Onderneming voor Kerntech
nologie en Industrie (Katep)
tekende in september een tien
jarige samenwerkingsovereen
komst met twee grote ura-
niumbedrijven, Cameco Cor
poration of Australia en Ura-
nerz, een dochterbedrijf van
het Duitse Uranerzbergbau
GmbH.
De drie ondernemingen heb
ben gezamenlijk eenderde van
de totale werelduraniumwin-
ning onder hun beheer. Vorig
jaar produceerde Katep 2,7
miljoen kilo uranium hexaf-
luoride uit 2.800 ton uranium
- dat is 8 procent van de
wereldproduktie. Cameco pro
duceerde 15 procent en Ura-
nerz 7 procent.
De staatsonderneming Katep
heeft de totale Kazachstaanse
uraniumvoorraad onder haar
beheer. President-directeur
Viktor Yazikov zegt een open-
deur-beleid te voeren. Zijn
streven is op de internationale
markt een reputatie te vesti
gen van een betrouwbare pro
ducent en exporteur van ura
nium. Hij meent dat Katep,'
dat negen mijnbouwonderne-
mingen omvat, kan profiteren
van westerse ervaring in het
sluiten van lange-termijncon-
tracten.
Investeren
Volgens de nieuwste afspra
ken zullen Cameco en Uranerz
drie miljoen dollar investeren
in de Kazachstaanse uranium-
industrie om doelmatiger te
produceren, de veiligheid te
verbeteren en milieubescher-
mende maatregelen te nemen.
In ruil daarvoor zullen deze
twee bedrijven de verkoop van
Kazachstaans uranium voor
hun rekening nemen.
De totale Kazachstaanse ura
niumvoorraad wordt geschat
op 1.168.000 ton, verdeeld
over zes provincies - Chu-Sa-
ryssu (42,8 procent), Kokche-
tav (17.9 procent), Syr-Darya
(12,2 procent), Ily (11,1 pro
cent), Pribhalkhask (10,5 pro
cent) en Pricaspian (6,5 pro
cent). De winning van ura
nium in de provincie Prib
halkhask is voorlopig stopge
zet.
Kazachstan is in een goede
positie om zelf een kernener
gieprogramma op te zetten.
Op dit moment beschikt de
republiek van het Gemenebest
van Onafhankelijke Staten
(GOS) slechts over een kern
centrale, een snelle kweek
reactor van Sovjet-makelij in
Shevchenko. De bedoeling is
om in de toekomst meer kern
centrales te bouwen.
Contacten
„Dit hangt van een aantal fac
toren af", zegt Yazikov. „De
publieke opinie, het oordeel
van deskundigen en het ener
giebeleid." Hij wijst erop dat
Kazachstan weliswaar een
nieuwe weg is ingeslagen door
samen te werken met Cameco
en Uranerz, maar dat de con
tacten met Rusland nog altijd
worden gekoesterd. Het gaat
vooral om Technabexport, dat
vroeger de verkoop van ura
nium uit Kazachstan verzorg
de en om het Russische minis
terie voor Kernenergie.
Kazachstan is voor Rusland
nog altijd de belangrijkste
producent van brandstof voor
kerncentrales. Yazikov: „Ka
zachstan wil die rol graag blij
ven spelen, maar op een ge
lijkwaardiger basis dan vroe
ger."
Door onze correspondent
Kees Elenbaas
Moskou - De beroemde ka
viaar van de Zwarte Zee
loopt het risico volledig te
verdwijnen als de omliggen
de landen en internationale
organisaties niet snel en ef
ficiënt maatregelen nemen
om de vervuiling van de
Zwarte Zee te bestrijden.
„De situatie is dramatisch",
zegt dr. Alexandra Bologa,
wetenschappelijk directeur
van het Roemeense Instituut
voor Zeeonderzoek in Con-
stanza, de belangrijkste
Roemeense haven aan de
Zwarte Zee.
„Van de 26 vissoorten die tra
ditioneel in de Zwarte Zee wer
den gevangen, zijn er al 20
totaal verdwenen." De vissoort
die nu met volledige uitroeiing
wordt bedreigd is de steur, een
uiterst waardevolle vis die ka
viaar produceert.
Van de drie binnenzeeën op het
Europese continent is de Zwar
te Zee het diepst, 2212 meter.
De enige verbinding met de
Middellandse Zee is de smalle
Bosporus in Turkije. Het water
van de Zwarte Zee komt uit een
bekken dat vijf maal groter is
dan haar eigen oppervlakte. In
dat bekken liggen industriële
centra van maar liefst negen
landen. Van die landen grenzen
er zes aan de Zwarte Zee: Rus
land, Oekraïne, Georgië, Roe
menië, Turkije en Bulgarije.
De Zwarte Zee is het slachtof
fer geworden van een aaneen
schakeling van rampen. Groot
schalige overbevissing, zeer in
tensief scheepvaartverkeer zon
der noemenswaardige controle
op lozingen, boringen naar
delfstoffen en dumping van gif
tig afval, om maar een paar van
de menselijke misdragingen te
noemen.
Via de Donau komt er jaarlijks
60.000 ton fosfor de Zwarte Zee
in en bijna 340.000 ton niet-or-
ganische stikstoffen, zoals sal
peterzuur. De steden en kleine
re plaatsen die aan de Zwarte
Zee liggen lozen hun afvalwa
ter vrijwel zonder uitzondering
ongereinigd in de zee.
De ecologische situatie is de
laatste jaren snel verslechterd
door de lozing van industrieel
afval. Een foutje bij een kunst-
mestfabriek in Roemenië heeft
enorme lozingen van fosfaten
tot gevolg. De fabriek wordt nu
verantwoordelijk gehouden
voor bijna 14 procent van de
vervuiling van de Donau.
Ook olierampen hebben hun tol
geëist in de Zwarte Zee. De
grootste ramp vond plaats op
15 november 1979, toen de Roe
meense tanker 'Indepentza' in
brand vloog na een botsing met
het Griekse schip 'Evrialy' in
steur wordt gevangen en na het 'uitmelken' van wat zwarte kaviaar weer vrijgelaten.
foto archief de stem
de ingang van de Bosporus.
Bijna 100.000 ton ruwe olie
kwam als gevolg van deze bot
sing in de Zwarte Zee terecht.
De olie stond meer dan een
maand in brand.
Tijdens een conferentie van mi
lieuministers van de kuststaten
in april, in de Oekraïense
hoofdstad Odessa, toonde de
Turkse minister een satellietfo
to van de Zwarte Zee. De meest
vervuilde delen werden in
oranje en rood op de foto aan
gegeven. De gebieden die hel
der rood kleurden, wat bete
kent dat alle leven uit het wa
ter verdwenen is, waren de zo
ne van de Bosporus en de mon
dingen van de Donau, de Dn-
jestr en de Dnjepr. Deze laatste
rivier wordt verdacht van het
afvoeren van radioactieve lo
zingen als gevolg van de ramp
in 1986 bij de kerncentrale van
Tsjernobyl. Officiële cijfers
over deze vervuiling ontbreken
echter.
Vertegenwoordigers van Rus
land, Turkije, Roemenië en
'Bulgarije stelden op 20 maart
1991 eindelijk een beginselver
klaring op voor de bescherming
van de Zwarte Zee tegen ver
dergaande vervuiling. Hieraan
waren wel zes jaar van eindelo
ze onderhandelingen voorafge
gaan.
Alsof er nog niet voldoende tijd
verloren was gegaan, duurde
het nog tot 22 april 1992 voor
dat de beginselverklaring ook
werkelijk werd ondertekend.
Sinds 30 juni van dit jaar be
staat er een heus Protocol voor
de Zwarte Zee, maar geheel
volgens de tradities van het
voormalige Oostblok heeft dat
nog niet tot enige aktie geleid.
Slechts twee van de zes landen,
Roemenië en Bulgarije, hebben
het protocol ook daadwerkelijk
geratificeerd. Het protocol
voorziet in een programma van
drie jaar en het leeuwedeel van
de financiering, 9,2 miljoen
dollar, komt uit de program
ma's voor milieu en ontwikke
ling van de Verenigde Naties.
De Russen, de Oekraïeners en
de Roemenen beweren allemaal
trots te zijn op hun kaviaar.
Het werd dan ook de hoogste
tijd dat de kuststaten wat meer
daadkracht tonen en wat meer
afstand nemen van hun bu
reaucratische tradities. Als dat
niet gebeurt, is het binnenkort
afgelopen met de kaviaar uit de
Zwarte Zee.
Door onze correspondent
Rob Vunderink
Moskou - De Rolls Royce-
dealer van Moskou heeft deze
week zijn eerste Silver Spirit
verkocht. De klant was een
Russische zakenman. De
laatste jaren verscheen er op
de pokdalige Russische we
gen een ongelooflijk aantal
fonkelnieuwe Mercedessen,
Volvo's, Lincolns, Cadillacs
en andere peperdure westerse
auto's. Welke Rus kan zich
die luxe veroorloven? De
nieuwe zakenlui, zegt de een.
De maffia, zegt de ander. Wie
zijn dan toch die nieuwe za
kenlieden en wie of wat is de
maffia?
Een 25-jarige zakenman uit de
Oeral, die voor zijn Rolls Royce
een half miljoen gulden neertel
de, is van dit bedrag niet onder
steboven: „Het is maar 110 gram
smaragd."
In de Oeral, in Siberië en bij de
defensie-industrie kun je zeker
meer dan 110 gram aan rijkdom
men weghalen. Leg je hand op
een miniscuul deeltje van Rus-
lands ontelbare schatten, sluis
dit naar het buitenland en je
bent stinkend rijk. Tussen de
bron en de eindbestemming ver
rijkt zich een compleet netwerk
aan de transactie: de mijnexploi
tant of fabrikant, de vervoerder,
de vergunninggever, de man die
de douane bewerkt als er geen
vergunning is, de geldwitwasser
en de contactman met het Wes
ten.
Succesvolle artiesten, sportlie
den en topgeleerden vullen de
rangen der rijken aan, evenals
pooiers, afpersers, drugdealers
en binnenlandse wapenhandela
ren. Met een vergrootglas zoek je
in het nieuwe Rusland naar
mensen die een fortuin vergaren
door bijvoorbeeld kleding of
elektronica te produceren.
Export biedt de beste mogelijk
heden om rijk te worden en,
constateert de journalist Troïtski
in de Moscow Times, de bevol
king profiteert daar ook van.
Vaak betaalt de westerse partner
in goederen, die dan weer te
rechtkomen in de talloze straat
kiosken die tegenwoordig over
heel Rusland het stadsbeeld do
mineren.
Bij al dit semi-legale gerommel
heeft de maffia een flinke vinger
in de pap. Zodra de term 'maf
fia' ter sprake komt, ontstaat
tussen de Rus en de westerling
onmiddellijk een babylonische
spraakverwarring. In Rusland is
de maffia niet die bekende, strak
georganiseerde, strikt hiërarchi
sche organisatie met een godfa
ther aan de top. Toen de journa
list Sjtsjekotsjichin van de Lite
raire Gazet zeven jaar geleden
zijn lezers voorzichtig kennis liet
maken met het verschijnsel maf
fia, werd hij overstelpt met brie
ven. Tot zijn verbazing zag de
bevolking overal mafiosi: van de
buurman tot de wijkagent. Een
onbekende klampte de journalist
aan op een vliegveld en opende
hem de ogen: „Ik herken u van
de televisie. Weet u, u zoekt op
de verkeerde plaatsen. De maffia
zit in de plaatselijke partijcomi
tés en de leiders zitten in het
Kremlin."
Op slag begreep Sjtsjekotsjichin
waarom hij zoveel brieven had
gekregen. Nee, de bevolking was
niet en masse paranoïde gewor
den en achter alles de hand van
de maffia gaan zien. De mensen
konden gewoon geen andere
naam bedenken voor wat ze om
zich heen zagen: een keihard
systeem dat de menselijke gevoe
lens verpletterde, een systeem
In Moskou verkoopt een jongen westerse goederen op straat,
zoals veel Russen tegenwoordig doen. foto ap
dat je niet toestond met je eigen
bezittingen te doen wat je wilde.
Je mocht niet je eigen leven
inrichten. Zelf nadenken was
verboden. Onrecht was tot norm
verheven. Voor de Sovjet-bevol
king leek het leven op een Itali
aanse film waarin de wetten van
de misdadigersfamilie boven de
menselijke wet stonden.
Het was een misdadigersbende
die in 1917 de macht greep en
het systeem perfectioneerde, al
dus Sjtsjekotsjichin. Wie kan een
betere godfather bedenken dan
de dictator Stalin, die de band
met zijn handlangers uit bloed
schiep? Bestond de geheime
dienst soms niet uit gangsters
die terreur zaaiden zoals een
roversbende in Palermo?
Onder Stalins opvolger Chroes-
jtsjov verslapte het systeem en
betraden nieuwe spelers het to
neel. Op het tweede plan ver
schenen ondergrondse zakenlui
die flink geld wilden verdienen.
Op het niveau daaronder had je
afpersers die protectiegeld af
dwongen. Aan de top stonden de
bureaucraten. Aan hen stonden
de ondergrondse 'zakenlieden'
tweederde van hun inkomen af.
Zo kochten ze de bescherming
van het systeem.
De handelaar in smaragd is in
Sjtsjekotsjichins ogen geen mafi-
oso. Evenmin als de afperser die
de kiosk van een neringdoende
in brand steekt als deze weigert
protectiegeld te betalen. Ook de
politieman die steekpenningen
aanneemt, valt buiten deze cate
gorie. De maffia wordt, net als
vroeger, gevormd door ambtena
ren met macht, door hoge pieten
wier handtekening een bepaalde
transactie mogelijk maken. Ook
mensen die zo'n handtekening
kunnen bemachtigen horen erbij.
Een Russische oliehandelaar
lichtte tegenover de Moscow Ti
mes een tipje van de sluier op:
„Soms worden we aan de grens
gestopt. Als dat gebeurt, vraag
ik een officier bij de douane even
op te bellen naar mijn contact-
man bij de KGB in Moskou. Zo'n
kort gesprekje doet wonderen."
De maffia bestrijden heeft geen
zin, meent Troïtski. Jeltsin moet
het gewoon op een akkoordje
gooien met de godfathers en hun
hulp inroepen in de strijd tegen
de straatmisdaad, tegen de ter
reur van de afpersersbendes.
„Misschien kan het niet an
ders?", vroeg Sjtsjekotsjichin
ooit aan een Amerikaanse
vriend. „Misschien gaat het bij
ons net als in Australië, waar
ooit veroordeelde misdadigers
naartoe werden verscheept? Kijk
eens hoe het daar goed is geko
men?"
De Amerikaan zag een belang
rijk verschil: „Daar waren de
sheriffs eerlijk en de schaapher
ders misdadigers, terwijl het in
Rusland geloof ik net andersom
is."
