DE STEM
u
4We riskeren letterlijk onze nek'
Duurtest.
Regisseur Luk Perceval
Lengt met zijn Blauwe Maandag
[ompagnie een 'zap-voorstelling'
[I
Eiefilm gemaakt.
Se film staan tal
pgen camcorder-
krijgt u gratis
icordertapes of
Claude Lelouch
|t u bij de betere
/ideo- en foto-
;i!l!I/i
Bij
AANBEVOLEN
17225
nzm
IBER 1993
X 58
Grote Gids
VRIJDAG 26 NOVEMBER 1993 DEEL
Regisseur Luk Perceval: „We zoveken
naar een antwoord op de gruwelen,
omdat we steeds meer ontworteld zijn
van ons oerverhaal.
FOTO CORNEEL MARIA RYCKEBOER
?fn
na"iTilrifi I
i
video Uit Thuis
jdeomagazine
DT
id
Dit is de staalharde Skoda,
lernieuwd. Eén brok oersolide
sdrijf Rotel BV, 076-218962
I, 01652-12905
1620-31054
I Erik van Muiswinkel
koos de gewaagde titel
'De Heldenlul' voor de ca
baretvoorstelling over de
tv-wereld die hij geeft sa
men met Margöt Ros. Ko
mende week in Geertrui-
denberg en Hulst.
I Nelleke Noordervliet
volgt een oorlogskind op
een zoektocht naar haar
vader, een Duitse soldaat,
ia haar nieuwste roman
'De naam van de vader'.
The Serenes laten van
avond in het Bredase pop
centrum Para echo's klin
ken van het kale Friese
landschap.
'Tommie' heet het to
neelstuk van Yvonne
Keuls over 'een tedere cri
mineel' en een oudere kin
derrechter. Het staat op
het programma in Bergen
°P Zoom.
1 Peter Van den Begin in 'Joko' van De Blauwe Maandag Compagnie. Tweehonderd liter water wordt in deze voorstelling over het toneel uitgestort.
FOTO CORNEEL MARIA RYCKEBOER
Door Marjan Mes
Regisseur Luk Perceval en
zijn Blauwe Maandag
Compagnie waren vanaf
het begin, negen jaar gele
den, spraakmakend. De
'Vlaamse Golf' rukte toen
op, met oud-leerlingen van
de Antwerpse toneeldo
cente Dora van der Groen,
die met fysiek theater het
verkommerde Nederlandse
toneel nieuw leven inblie
zen. Perceval was een van
hen. 'Hilarisch toneel'
werden zijn vroege, zeer
onderhoudende voorstel
lingen genoemd. 'Nacht
wake' van Norén en
'Strange Interlude' van
O'Neill wonnen prijzen op
twee achtereenvolgende
Theaterfestivals, in '89 en
'90.
Ondertussen is Luk Perceval
zich steeds meer gaan engageren
met het tragische lot van een
gewelddadiger wordende wereld.
Hij beschouwt het toneel tegen
woordig als 'rituele plek waar
zich de oermythe van de mens
heid' afspeelt. Zijn voorstellin
gen krijgen steeds minder 'ver
haal' en meer de vorm van een
kaleidoscoop van associatieve
beelden en teksten. „Een ge
structureerde chaos", noemt hij
ze zelf.
Die ontwikkeling begon met de
Vlaamse smartlap-'montage',
'Wilde Lea', waarmee echtgenote
Els Dottermans als hoofdrolac
trice de Nederlandse toneelon
derscheiding, de Theo d'Or, ver
overde. De lijn werd voorgezet
met het schitterende 'All for lo
ve', met Jan Decleir als de door
liefdespassie ontregelde Marcus
Antonius. En wordt nu extreem
doorgezet in 'Joko', een vrije
bewerking van de tekst van de
grimmige Franse absurdist Ro
land Topor. Luk Perceval, een
Vlaamse schipperszoon met een
blijvende fascinatie voor water,
heeft er zich met zijn acteurs
met huid en haar aan overgele
verd.
Water, 200 liter nog wel, wordt
in de voorstelling over de hulpe
loze hoofdpersoon uitgestort en
gespoten. Joko is in de visie van
Perceval een drenkeling. Hij
wordt gespeeld door de lange,
magere Peter Van den Begin, een
buitengewoon expressieve,
29-jarige acteur, die al vier jaar
nauw met hem samenwerkt. Net
als Els Dottermans, Jakob Beks,
Stany Crets, Gilda De Bal, Ilse
Uitterlinden en Guy Van Sande,
de hechte kern van De Blauwe
Maandag Compagnie. De merk
waardige naam herinnert aan 'de
blauwe maandag' dat zij bij de
KNS hebben geacteerd.
Artistiek leider Luk Perceval wil
het in 'Joko' hebben over 'de
totale vernedering van een on
schuldige vrijgezel die voortdu
rend wordt belaagd door figuren
die wat van hem willen'. Joko
probeert zich aan te passen,
maar wordt letterlijk vernietigd.
Het is een nachtmerrie, een be
angstigende droom van een jon
gen die zijn initiatie tot volwas
sene doormaakt. De diepere be
tekenislaag achter de banale
tekst van Topor diende als inspi
ratiebron voor regisseur en ac
teurs. Gezamenlijk gingen zij als
scheppende kunstenaars op zoek
naar nieuwe beelden en tekens
achter die tekst.
Symbolisch
Topors tekst verbergt een tragi
sche, freudiaanse driehoek tus
sen een bezitterige moeder, een
slappe vader en een kwetsbare
zoon. A'chter de handeling
schuilt ook heel wat dieptepsy
chologie. Joko wordt door men
sen besprongen die hij naar een
congres moet dragen. De vrouw
die hem op de rug springt, ver
leidt hem tot een sado-masochi
stische seksualiteit. Aan het slot
zijn alle congresgangers aan Jo
ko vastgekleefd en moeten wor
den losgesneden. Symbolische
beelden die Perceval niet letter
lijk kon gebruiken.
„Dan was ik gauw uitverteld
geweest... Het is een zap-voor-
stelling geworden die je zintui-
gelijk moet ervaren en waarbij je
je eigen verhaal construeert. Na
afloop van de première in Gent
heb ik gemerkt dat de bezoekers
niet over toneel discussieerden
maar over het leven. Dat is na
tuurlijk het mooiste wat je als
toneelmaker kan overkomen."
„Alle demonen die Joko moet
bestrijden, hebben wij kunnen
terugbrengen tot het thema ver
nedering. Fysieke en psychische
vernedering en dat is behoorlijk
gewelddadig. Tijdens het werk
proces ontdekten we zelf dat het
steeds meer over Christus ging,
de meest vernederde mens ter
wereld. Ik heb dat bij aanvang
van het repetitieproces niet zo
ervaren. Maar ik ontdekte gaan
deweg mijn eigen demonen. De
angst, de pijn om het extreme
egoïsme van een wereld die
steeds gewelddadiger wordt. De
vernederde vrijgezel Joko moest
wel Christus worden."
Verwarring
Perceval vertelt het zonder een
spoor van sensatie en met aan
doenlijke ernst. „De kunst van
onze tijd is steeds meer op zoek
naar de oermythe, het basisri
tueel. We zoeken naar een ant
woord op de gruwelen omdat we
steeds meer ontworteld zijn van
ons oerverhaal. Het besef wat
onze plaats is in het grote geheel.
Blauwe Maandag Compagnie: 'Het publiek deelgenoot maken van onze bekommernis om de wereld
De westerse mens heeft het ge
loof verloren en is daardoor ten
prooi aan verwarring. Je ziet
steeds meer excessen opdoemen.
Mensen gaan met miljoenen naar
prehistorische monsters kijken
in 'Jurassic Park'. Onderwijl
gaat het geweld door. Al die
vreselijke dingen, de atoombom,
de gaskamers, de wreedheden
van de Rode Khmer, Sarajevo.
Het houdt maar niet op. Dade
lijk vieren we weer kerstmis en
daarna knallen we weer door."
De jonge Vlaamse regisseur zegt
'gewoon geen amuserend verhaal
meer te kunnen vertellen. Als
groep gepassioneerde spelers
moeten we grenzen overschrij
den om het publiek deelgenoot
te maken van onze bekommernis
om de wereld. Daarom wilde ik
het ook niet meer over Joko
hebben maar over Christus.
Daar spreekt vooral liefde uit
voor de mensheid. Je kunt je
zelfs de vraag stellen of niet elke
voorstelling over Christus gaat.
Gaat 'Hamlet' daar ook niet
over?'
„In Vlaanderen betekent zo'n
thema net iets anders dan in
Nederland", weet Perceval.
„Mijn vader is bijvoorbeeld diep
getroffen door de voorstelling.
Hij is in een boerengat groot
gebracht, heeft de banbliksem en
de pesterijen van de kerk over
zich heen gekregen. Mijn groot
vader was de eerste socialist van
het dorp en werd praktisch ge
stenigd, kwam ook in de gevan
genis terecht. Nog altijd houdt
de kerk in dit land de mensen
klein, dom en achterlijk. En dan
die seniele paus die condooms
verbiedt, terwijl aids de mens
heid dreigt te vernietigen..."
Boeddhisme
Perceval schenkt thee in zijn
royale appartement op de vierde
verdieping van een historisch
pand aan de elegante Lam-
bermontplaats in Antwerpen.
Het volmaakt ronde, 19e eeuws
plein laat zich vanachter de gro
te ramen bewonderen als een
stukje buitenland van Frans-
klassieke allure. De regisseur to
vert een Chinees theepotje te
voorschijn uit een oud rieten
^"emandje.
„Toeu ik op Java de Boroboe-
doer bezocht, ontdekte ik dat het
boeddhismeveel dichterbij de
alledaagse problematiek staat
dan het christendom. Dat ver
moedde ik al omdat ik ook aan
yoga doe. Ik kan Nietschze al
leen maar gelijk geven dat de
katholieken Christus kapot heb
ben gemaakt... Naarmate ik
ouder word, heb ik steeds meer
moeite met de logica en met het
vasthouden aan een logisch ver
haal. Het valt niet te rijmen met
de werkelijkheid."
Perceval blijkt een gedrevene.
„Het theater is nog de enige plek
waar je de wereld even stil kunt
zetten. Die kracht heeft het
theater nog. Mensen kunnen
daar niet ontsnappen terwijl ze
bij de gruwelen op televisie
gauw naar iets anders kunnen
zappen, een colaatje drinken en
een boerke laten. Ik wil in het
theater zo extreem mogelijk mijn
eigen duivels ontbinden. Niet cy
nisch maar wel met een volledige
inzet van lichaam en geest. Als
acteur kun je je met een doorge
voerde lichaamstaal fysiek enga
geren. Wij riskeren op de speel-
vloer van 'Joko' zelfs letterlijk
onze nek. De acteurs spelen echt
op leven en dood, met een enor
me bezieling."
Gevaar
De honderden liters water in
'Joko' vormen een gevaar voor
de elektrische leidingen in het
toneelhuis van schouwburgen, ze
komen uit een slang die direct op
de kraan wordt aangesloten.
„Maar we nemen geen overbodi
ge risico's", zegt Perceval met
een lachje. „We willen niet dat
er echt iemand sterft op het
toneel. Wel ontstaan de spanning
en het gevaar van de voorstelling
uit het gevoel dat het bijna uit
de hand loopt. Het lijkt een grote
chaos, maar uiteindelijk, is alles
exact getimed. Een welingestu-
deerd circusnummer dus. We
hebben er ook de choreografe
Ria De Corte bij betrokken."
Het water in 'Joko' is volgens de
regisseur 'een schoon symbool
voor zinloze arbeid, maar ook
voor het vruchtwater, het onbe
wuste, de hel, het diepe duister.'
Niet voor niets hebben Perceval
en zijn acteurs twee weken aan
zee, in Knokke, gerepeteerd. „De
zee is een dominante aanwezig
heid. Na een eerste, zeer emotio
nele doorloop voor vrienden ben
ik 's nachts bij razende storm
langs het strand gaan wandelen.
Een hallucinerende ervaring, het
gebeuk en gebrul van dat water
zonder dat je veel zag. Heel
beangstigend, maar ook met iets
van geborgenheid omdat zo'n
natuurkracht je totaal op
neemt."
Legostenen
Water heeft de hele jeugd van
Luk Perceval bepaald. „Ik ben
een schipperskind, ben zelfs
bijna twee keer verdronken. Ik
was was heel veel alleen aan
boord. Tijdens vakanties speelde
ik de mis na en bouwde hele
dagen met legostenen. Vervelen
deed ik me nooit. Die verbeel
ding heeft me, denk ik, naar het
toneel gedreven. Ik zag de we
reld ook vanuit een heel bepaald
perspectief. Vanaf het schip zag
ik op een afstand wat er zich
langs de kant afspeelde. Je zag
de hele wereld voorbij glijden.
Mensen ruzie maken of vrijen
langs de vaart. Het had al iets
van de afstandelijkheid van het
theater."
„Mijn moeder schreef gedichten
en ik werd gedrild om ze keurig
voor te dragen voor familie. Ik
krijg er nog nachtmerries van.
Maar ik kon dat wel goed en
ging daarom op mijn vijftiende
al naar de toneelacademie waar
ik allemaal onderscheidingen- en
diploma's kreeg, geheel buiten
mijn bewustzijn om. Op mijn
zeventiende speelde ik hoofdrol
len bij het amateurtoneel en op
m'n negentiende zat ik samen
met Sam Bogaerts en Warre
Borgmans bij Dora van der
Groen in de klas. Dat was het
begin van die zogenaamde
'Vlaamse Golf'. Aan mijn vijf
jaar als acteur bij de KNS in
Antwerpen wil ik niet meer den
ken. Daar krijg ik alleen maar
zure oprispingen van. Het is
daar allemaal zo betekenisloos,
dat interesseert me niet meer."
Oud station
De stad Antwerpen zelf was
evenmin vriendelijk voor Luk
Perceval en zijn Blauwe Maan
dag Compagnie. Hij had er graag
een oud station als theater in
gebruik willen nemen. Maar de
politiek liet het succesvolle ge
zelschap gewoon in de kou
staan. Het gevolg was dat de
'troupe', een hechte vrienden
club die graag 'op café' over het
werk praat, nu naar Gent is
verhuisd. Daar krijgt zij binnen
kort de beschikking over de ge
restaureerde Minnard-schouw-
burg.
Achteraf is Perceval er niet rou
wig om. „Antwerpen is .als thea-
terstad helemaal dood. Het pu
bliek is er dom gemaakt door de
KNS of elitair opgeschroefd
door deSingel. Er is geen dialoog
tussen die twee. Het publiek
komt hoofdzakelijk om zichzelf
te tonen." Toch is Perceval sterk
verknocht aan Antwerpen. „Dat
heeft ook met die schippersach-
tergrond te maken. Ik zal nooit
vergeten als we vanuit het Ruhr-
gebied op Antwerpen kwamen
aangevaren. Die opwinding
wanneer je de Boerentoren en de
Kathedraal weer zag. Daarna
gingen we pistolets met hesp
eten bij tante Jeanne. Dat was
voor mij het grote geluk."
'Joko' door De Blauwe Maandag
Compagnie is morgenavond in
Stadsschouwburg Concordia in
Breda, 20-23 december in Kun
stencentrum Vooruit in Gent, 5-8
januari 1994 in de Bourla-
schouwburg in Antwerpen.
