Weekend
Getallen
4
DE STEM
Japan struikelt over zijn eigen benen. Het naoorlogse
economisch succes hangt het land als een molensteen om de
nek. Onontkoombare 'amerikanisering' leidt in toenemende
mate tot maatschappelijke desintegratie, terwijl stijgende
prijzen ervoor zorgen dat Japanners tegenwoordig veel
goedkoper in het buitenland terecht kunnen.
De grootmacht
is een reus
op lemen
voeten die aan
constipatie lijdt
Eén mandarijn
kost ruim twee
gulden, een ons
vlees al gauw
dertig gulden
1 J
«K
K
ZATERDAG 13 NOVEMBER 1993
Wat is erger, niet kunnen le
zen of niet kunnen rekenen?
Analfabetisme is lastig en er is
een zeker stigma aan verbonden,
maar 'innumeracy', zoals de wis
kundige tegenhanger van het an
alfabetisme in Amerika wordt ge
noemd, kan vreselijk duur zijn.
Het is een zeer frequent voorko
mende aandoening, waar handi
ge lieden grof misbruik van ma
ken. Wie vraagt zich af wat er mis
is aan de kreet dat er 'besparin
gen van 200 procent' te bereiken
zijn? Hoeveel jonge vaders van 37
laten zich verleiden tot een le
vensverzekering van twee ton, die
op hun zeventigste - bij een infla
tie van 5 procent per jaar- nog
maar een koopkracht heeft van
minder dan 40 mille? Dit soort
verzekeringen is eigenlijk alleen
maar goed voor mensen die van
plan zijn om jong te sterven.
Ik speel al enige tijd in een paar
loterijen, gedreven door een
mengsel van optimisme en heb
zucht. Na lezing van het boekje
'200 of Nothing' van A.K.
Dewdney, waarin misbruik door
gemorrel met getallen en het fe
nomeen van de wijdverbreide 'in
numeracy' aan de orde worden
gesteld, weet ik dat het deelne
men aan loterijen eigenlijk non
sens is.
Amerikanen, zo blijkt uit het rag
fijne rekenwerk van Dewdney, ge
ven jaarlijks meer dan 30 miljard
dollar uit aan loterijen, terwijl de
kans op een flinke prijs aanmer-
kelik kleiner is dan de kans om
door de bliksem te worden ge
troffen. Veel mensen rekenen zich
rijk met rekenvaardigheden als
die van de man die in New York
met tien dollar op zak liep te
wandelen.
Hij zag een briefje van vijf dollar
op straat liggen en bedacht, ter
wijl hij het in zijn linker broekzak
stak, dat zijn kapitaal met 50 pro
cent was toegenomen. Thuisge
komen constateerde hij dat het
gevonden biljet door een gat in
zijn zak was verdwenen. Het
stemde hem nochtans tot grote
tevredenheid dat hij zijn wande
ling met een positief resultaat
had kunnen beëindigen. Hij had
zijn vermogen met 50 procent
zien groeien en vervolgens met
een derde zien afnemen, zodat er
toch nog van een winst van bijna
17 procent sprake was.
Sommige makelaars en autover
kopers maken van feestelijke vor
men van 'innumeracy' gebruik
om u het gevoel te geven buiten
gewoon goede zaken te doen. We
rekenen slecht. Anderszins hoog
begaafde redactieleden vroeg ik
kort geleden uit het hoofd en
zonder tussenkomst van japanse
elektronica te berekenen hoeveel
123 x 248 was. Er ontstond enige
paniek, alsof deze eenvoudige
som in Romeinse cijfers moest
worden uitgevoerd, aldus:
CXXIII
x CCXLVIII
Toch is het vraagstuk vrij eenvou
dig. We berekenen 125 x 248 en
trekken daar dan 2 x 248, dus 496,
van af. We vermenigvuldigen de
125 met 8 tot 1000 en delen 248
door 8 tot 31. Aldus komen we tot
31.000 - 496 is 30.504. Na een
aanvankelijk diepe stilte, zwanger
van ontzag, rezen er protesten.
Dit soort wonderbaarlijke reken
kunst kon van normale mensen
niet worden verwacht. Maar ik
herhaal: normale mensen moeten
zo kunnen rekenen, want anders
lopen zij het gevaar arm te ster
ven.
Cijfers en statistieken dienen met
het grootste wantrouwen te wor
den bezien. Een droevig voor
beeld van Amerikaanse onderont
wikkeldheid op het gebied van de
rekenkunde was het falen van 70
procent van de middenschool-
jeugd om met alle beschikbare
moderne middelen uit te rekenen
hoeveel militaire bussen met elk
36 passagiersplaatsen er nodig
waren om 1140 soldaten te ver
voeren. Wat zegt u, 31 en twee
derde bus? Is daar niet een beetje
moeilijk aan te komen, aan twee
derde bus? En hoe wil je daar
twee dozijn solaten in vervoeren?
U bent een beetje anumeraat.
een overeenkomst geweest voorhf
leven, waarbij de werknemer nit*
werd betaald naar capaciteitei
maar naar leeftijd. Dat gaa
veranderen en dat heeft een
chologische aardverschuiving to
gevolg.
JAL is (vooralsnog) niet van
in Japan werknemers te ontslaat
maar gaat wel over tot anden
drastische maatregelen. Zo verlie
zen vice-presidenten van JAL-be
drijven op 56-jarige leeftijd hun
functie. Ze mogen wel in dienst
blijven, maar verdienen tien pro
cent minder en raken hun voor
rechten, hun auto met chauffeuren
een aantal bonussen kwijt.
Werknemers boven de vijftig bij
gen een jaar vrij om een andere
baan te zoeken en verdienen vanaf
dat moment twintig procent
der. JAL-mensen tussen 35 en
jaar kunnen drie ton 'vertrekpre
mie' opstrijken als ze uit dienst
treden. Dit jaar maken 103 werk
nemers van deze mogelijkheid
bruik.
Opmerkelijk fenomeen is dat hi
Japanse personeel voor de JAL t
duur wordt. Binnen drie jaar moet
eenderde van het aantal stewardes
sen op internationale vluchten ui
buitenlanders bestaan, voorname
lijk uit Singapore, maar
Duitsland en Engeland. Zij krijge
een 'beperkt' contract en kunne:
zo gemakkelijker aan de dijk wor
den gezet dan Japanse werkne
mers. JAL wil zich tevens mee
gaan concentreren op de thuis
markt, na de VS de grootste ii
wereld. Spoorwegen
Volgens JAL-topman Suto is
maatschappij niet net als KLM
andere Europese maatschappijl
op zoek naar schaalvergroting. D
internationale luchtvaart is das:
voor niet stabiel genoeg en Japa:
ligt te ver buiten het 'centrum'
een oogje in het zeil te kun*
houden. JAL denkt eerder aan sa
menwerking met Europese spoo:
wegen om Japanse én buitenlands
reizigers snel aan te kunnen voere
naar de 'hubs'. Zeker als strak
treinen met hoge snelheid stede
als Londen, Parijs, Brussel, jb
sterdam en Frankfurt met
verbinden, kan JAL het verliesgi
vend vervoer tussen deze
afstoten en zich beperken
winstgevend vervoer tussen
'hubs' en Tokio,
„We bespeuren een groeiende of
hoefte aan 'surface-transport a
zoeken contact met Europe
spoorwegmaatschappijen. Maarte
is en blijft een pokerspel zonde
dat we onze eigen kaarten
nen," aldus Suto.
Het heeft er geruime tijd
naar uitgezien dat de
panse toeristen-organi:
JNTO zonder pardon v
opgeheven. Ruim honderd ovs
heidsinstellingen moeten als gevte
van bezuinigingen het leven la»
Japan moet bovendien het toen®
vanuit het buitenland ontmoedig
om de structureel scheve hand
balans niet nog verder uit het ev
wicht te brengen.
„Een onlogisch en belachelijk
leid. Toerisme dient ook om cui
reel en sociaal begrip te kwe
tussen de volken. Bovendien,
moeten we de vliegtuigen en h
vol krijgen als hier geen buiteh
ders meer komen?," zo vraagti
TO-directeur Hiroyuki Hashiro -
zich af. u.
Waar het buitenlandse gaste.
treft, vormt Nederland voor P
een van de vijftien belangni
markten. In 1992 bezochten i
taal 18.253 landgenoten JaPa"'
procent meer dan het jaar e
Daarbij gaat het om 6229 N
landse toeristen. Geringe a
op een totaal van 3,5 mj'l<?en_, p
tenlandse bezoekers en de bij
miljoen Japanners die vorig J
een reis naar het buitenland
ten. Sinds Zuid-Korea vorig]
de deuren opende, overstrom
Koreanen de Japanse markt
groot verdriet van de ^P3..,,
Een buitenlander is en bUJ»
Japan een wezen dat met gem
gevoelens tegemoet wordt g
den.
Door Hans Bos
Recessie
op zijn
Japans
Japan heeft de laatste maan
den een record hoeveelheid
van 743 ton bloembollen uit
Nederland geïmporteerd,
voornamelijk tulpen. Dat is
dan ook het enige vrolijke
nieuws dat uit het Tand van de
rijzende yen' te melden valt. De
economische grootmacht is een
reus geworden op lemen voeten die
aan constipatie lijdt.
De recessie slaat in Japan in volle
omvang toe. De werkloosheid, in
Japan jaren een onbekend begrip,
stijgt zienderogen. De yen is (meer
door de zwakte van de dollar dan
door de eigen sterkte) nauwelijks
meer te betalen. Buitenlandse gas
ten blijven weg, terwijl Japanse
bedrijven aan de andere kant
steeds meer buitenlanders in dienst
moeten nemen, omdat landgenoten
niet meer te betalen zijn. Met alle
moeilijkheden van dien. Bijvoor
beeld Iraniërs verzamelen zich uit
verveling op straat en vormen zo in
de ogen van Japanse politiemensen
een crimineel broeinest.
Voor de 130.000 gulden die een
stewardess van Japan Airlines
(JAL) tegenwoordig kost, kan de
verliesgevende maatschappij vier
(produktievere) werknemers uit
Singapore inhuren. En dan hebben
we het nog niet eens gehad over de
twee miljoen ton rijst die Japan dit
jaar door de tegenvallende oogst
moet importeren, de grootste hoe
veelheid sinds het 'rampjaar' 1953.
Ook wat dat betreft is 1993 voor de
ruim 120 miljoen Japanners een
triest dieptepunt.
De prijzen zijn in Japan tot een
record-hoogte gestegen. Eén man
darijn kost in de winkel omgere
kend ruim twee gulden, een ons
varkensvlees komt op minimaal
vier gulden. Voor een ons rundvlees
moet de Japanse huisvrouw toch al
gauw dertig gulden neertellen
evenals voor een fles eenvoudige
Franse landwijn. Een confectiepak
doet 1500 gulden, een bijbehorend
overhemd 300.
Een groter verschil dan tussen de
Meiji Jingu-tempel en de naastge
legen Harajuku-straat is in Japan
nauwelijks mogelijk. Op het terrein
van de tempel lopen veel vrouwen
nog in de traditionele kimono, ter
wijl een steenworp verder vijftig
popgroepen met een tussenruimte
van nog geen tien meter het jonge
Japanse publiek trachten te verma
ken met imitaties van Beatles, Rol
ling Stones, Eric Clapton, Elvis
Presley en Guns 'n Roses. Het enige
Japanse aan de hele vertoning zijn
de elektronische apparatuur en de
vijftig bijbehorende ronkende Hon-
da-aggregaten.
Japan 'amerikaniseert'. Spijker
broeken, sportschoenen, honkbal
petjes en Kentucky Fried Chicken
vertellen het verhaal van het klak
keloos volgen van buitenlandse
trends. Japanners spreken tegen
woordig van 'mai-hoomu' (my ho-
beidsmoraal in Japan. Als gevolg
van de internationale recessie en de
bijbehorende terugloop in het aan
tal passagiers heeft de JAL, de op
vijf na grootste luchtvaartmaat
schappij ter wereld (volledig in
particuliere handen),' de bakens
stevig moeten verzetten.
1993 is het tweede jaar van de
reddingsoperatie die JAL (22.000
werknemers) van de ondergang
moet redden, maar het ziet er in de
verste verte niet naar uit dat het
gewenste 'break even point' dit
jaar nog in zicht komt. Integendeel,
tot en met eind maart volgend jaar
lijdt JAL naar schatting een verlies
van maar liefst 500 miljoen. Niet
alleen het aantal reizigers néér
Japan daalt sterk, ook het aantal
Japanners dat een bezoek brengt
aan Europa en de VS neemt zien
derogen af.
Volgens Geoffrey Tudor, interna
tionaal directeur public relations
van JAL, is sprake van een structu
rele verandering in het gedrag van
de doorsnee reizende Japanner. Het
stereoptype beeld van een groep
Japanners die achter een reisleider
met een vlaggetje aanloopt, is aan
het verdwijnen. Meer dan 70 pro
cent van de Japanners reist tegen
woordig individueel of in familie
verband. Dat heeft wel tot gevolg
dat Japanners steeds kortere trips
maken en op de prijzen letten. „Dit
is een kopersmarkt, waarbij te veel
capaciteit de prijzen drukt," zegt
Tudor somber.
Alleen het aantal reizigers van Ja
pan naar China is het afgelopen
jaar met 16 procent gestegen,
waarbij de veiligheid op het Chine
se vasteland de doorslag geeft.
JAL doet alle mogelijke moeite het
hoofd boven water te houden. De
salarissen van alle werknemers zijn
bevroren, die van directieleden zijn
zelfs verlaagd met drie tot vijftien
procent. De halfjaarlijkse bonus
sen, een onlosmakelijk onderdeel
van het Japanse inkomen, liggen
dit jaar bij JAL tot veertig procent
lager.
JAL-woordvoerder Tudor: „De Ja
panse samenleving ondergaat de
laatste twee jaar grote veranderin
gen. De twee oliecrises waren een
'makkie' bij wat ons nu te wachten
staat. Er is sprake van inflatie van
geld en land op een markt met veel
speculanten."
„Japan is een 'monolitische' sa
menleving, waarin iedereen aan
loopt achter dezelfde leiders. Die
praten alleen maar over bezuini
gen. JAL is op zoek naar een toon
aangevende opinieleider die de Ja
panners adviseert hun geld uit te
geven. Dat lukt van geen kanten."
De Japanse samenleving is decen
nia het toonbeeld geweest van (do
delijke) stabiliteit. Door de gestage
economische groei zitten veel be
drijven nu met veel (te veel werkne
mers. Een baan is in Japan altijd
Oud en nieuw in Japan: een tempelbezoeker droogt zijn met inkt op rijstpapier gecalligrafeerde tekst met
een haardroger. foto hans bos
me), 'hanbaagu' (hamburger), 'bi-
futeki' (beefsteak), 'furaido poteto'
(fried potatoes) en 'paato taimu'
(part time).
Veel jonge kinderen in Tokio weten
al niet eens meer hoe ze met stokjes
moeten eten. Voor hen is zelfs een
speciale cursus opgezet. Zoals zo
vaak: een Japanner pakt de zaken
serieus aan, wellicht zelfs té se
rieus, op het randje van het fana
tisme.
Ellen Lejeune woont al vijftien jaar
in Japan, maar nog altijd heeft ze
heimwee naar haar geboorteplaats
in de VS. Tien jaar geleden is ze
met een Japanner getrouwd. Ellen
Lejeune spreek vloeiend Japans en
bewoont met haar man een drieka
merwoning in Tokio, slechts een
half uur reizen van het centrum
van deze twaalf miljoen inwoners
tellende megapolis. Maandelijks
betalen ze 7000 gulden huur voor
hun appartement dat ze desge-
wenst kunnen kopen voor vijf mil
joen.
Lejeune: „Leven in Japan is uiter
mate inspannend, verwarrend en
kostbaar. De prijs van een 'echte'
kimono benadert tegenwoordig de
prijs van een personenauto. Voor
privacy is geen plaats. Japan is in
feite een politiestaat, waar de over
heid via het ambtelijk apparaat het
volk in haar greep houdt. Japan is
een land van 'schapen', die doen
wat hen wordt gezegd. Sinds kort
moet ieder huishouden de (door
zichtige) zakken huisafval voorzien
van naam en huisnummer. Als het
afval niet goed is gescheiden in
'brandbaar' en 'niet-brandbaar'
krijg je het zo weer thuis afgele
verd. En nauwelijks iemand die
daartegen protesteert."
Voor vrouwenrechten hoeven we
bij de Japanse man volgens Lejeu
ne ook niet aan te komen. Die
vervallen bij een huwelijk. Buiten
landse vrouwen tellen al helemaal
niet mee, zeker niet als ze geen
kinderen hebben. Tokio telt een
groeiend aantal hulporganisaties
dat zich bezighoudt met de geeste
lijke problemen van gemengde hu
welijken.
Het is bijzonder aardig een bezoek
te brengen aan een Japans kan
toorgebouw. Nog meer opgepropt
dan in hun woninkjes werken op
elke afdeling tientallen mannen en
vrouwen zij aan zij totdat het ver
trek van de directe chef aangeeft
dat de werkdag erop zit.
De tijden veranderen ook hier. Was
'karoshi' (overlijden als gevolg van
te hard werken) tot voor kort in
Japan een bekend verschijnsel, te
genwoordig zijn veel kantoren
voorzien van bloeddrukmeters en
cholesterolbepalende apparatuur.
Overigens: de gemiddelde leeftijd is
in Japan hoger dan overal elders in
de wereld. Mannen halen bijna de
76, terwijl vrouwen gemiddeld 82
jaar worden.
Met het Japanse bedrijfsleven gaat
het bergafwaarts. De Kokutetsu, de
nationale spoorwegen, is met een
schuld van zo'n triljoen gulden het
meest verliesgevende bedrijf ter
wereld. Veel bedrijven, met name
in de elektronica-branche hebben
het moede hoofd al in de schoot
gelegd. De concurrentie is te groot,
de omzet loopt terug en de marges
zijn te klein.
Japan Airlines is een fraai voor
beeld van de veranderende ar-
Ju.
1 v
u
-
v%» V,tL.
Japan 'amerikaniseert'. Trends worden klakkeloos nagevolgd en Amerikaanse w'borden sluipen de taal
binnéfn. Veel jonge kinderen weten al niet eerrb meer hoe ze met stokjes moeten eten. foto ap
