DE STEM
Brabant herrees in baksteen
Het katholieke zuiden was na de oorlog proeftuin van de Delftse School
Baksteentocht
langs Breda
Oosterhout
Raamsdonksveer,
Zevenbergen
Klundert
en Roosendaal
GroteGids
VRIJDAG 12 NOVEMBER 199B DEEL
I November is voor de
Bredase schouwburg de
maand van Paul Clark.
De Britse droogkomiek
die de Nederlandse
Mimeprijs won, brengt
dinsdag 16 november
'Bohemian from 9 to 5',
het tweede deel van
zijn drieluik, dat hij aan
het eind van de maand
afsluit met 'Memory
Man'.
S De Vlaamse Opera in
Gent brengt vier keer
een concertante
uitvoering van de
opera 'Samson et
Dalila' met Imre Pallo
als dirigent. Vanavond
is de eerste uitvoering.
1 Het Nederlands
Kamerkoor zingt
zondag muziek van de
16e eeuwse Vlaamse
componist Cipriano De
Bore in de
Anthoniuskerk in
Breda.
1 In de Nacht van het
üed in De Kring in
Boosendaal treden
zaterdagavond en
zondagmorgen onder
meer Astrid Nijgh, de
Amazing Stroopwafels
en Raymond van het
Groenewoud ('zonder
Peggen') op.
Door onze redacteur
Hans Rooseboom
Hoe kort geleden ook, de
periode 1945-1970 is een
vergeten periode in de
bouwkunst. Dat is vreemd,
want bijvoorbeeld de pe
riode tot de Tweede We
reldoorlog staat volop in
de belangstelling, en wordt
systematisch in beeld ge
bracht door een groot
scheeps Monumenten In
ventarisatie en Selectie
Project.
En ook de allermodernste
architectuur, de actuele
bouwkunst, mag zich ver
heugen in de voortdurende
belangstelling van de pers
en van tentoonstellingsma
kers.
Maar de periode 1945-1970? Die
valt tussen de wal en het schip.
Terwijl dit een unieke periode in
de geschiedenis van de bouw
kunst is. Dat vindt althans het
Noordbrabants Genootschap, de
provinciale vereniging voor cul
tuur en geschiedenis.
Over die periode van naoorlogse
wederopbouw heeft het Genoot
schap een tentoonstelling inge
richt, getiteld 'Brabant bouwt in
baksteen'. De opening van de
tentoonstelling vindt plaats op
zaterdag 13 november in mu
seum De Ghulden Roos in Roo
sendaal door de Commissaris der
Koningin, mr. F. Houben.
„Brabant bouwt in baksteen.
Dat betekent meer dan het op
het eerste gezicht lijkt", zegt drs.
Joost Michels, monumentendes-
kundige, en werkzaam bij het
Monumenten Selectie Project op
het provinciehuis in Den Bosch.
„Zuid-Nederland was eerder be
vrijd dan het noorden. Terwijl de
rest van Nederland nog zuchtte
onder bezetting en hongerwinter
begon men in Brabant in in 1944
al direct met de wederopbouw".
Met de nadruk op
toeder-opbouw. Joost Michels:
„Men streefde er in Brabant uit
drukkelijk naar om de vooroor
logse situatie te laten herleven.
Met de kerk niet overheersend,
maar wel centraal. Men wilde de
katholieke gemeenschapsgeest
herstellen, met het gezin als oer
cel van de samenleving. Woning-
bouwpolitiek was een instru
ment om de katholieke levensvi
sie uitte dragen".
Het gezin
De (katholieke) bestuurders in
kerk en samenleving zagen een
omvangrijke industralisatie en
bevolkingsgroei aankomen en
wilden die in banen leiden. „Ze
gingen woonwijken bouwen
waarin duidelijk tot uitdrukking
moest komen dat het gezin cen
traal stond - grote huizen met
veel slaapkamers bijvoorbeeld -
en dat in de wijk de kerk cen
traal stond, en het plein rond de
kerk. Als je in zo'n wijk woonde
Wijk Gageldonk, Bergen op
Zoom (Evers en Sariemijn,
1950) FOTO PAUL KOOIJMAN
Eengezinswoningen Kamper-
foelistraat, Bergen op Zoom
(Bedaux, 1946)
FOTO PAUL KOOIJMAN
werd je er haast vanzelf bij be
trokken".
Het gemeenschapsgevoel werd
nog versterkt omdat in Brabant
se steden de wijk meestal samen
viel met de parochie. Michels:
„Het gros van de stadsbewoners
maakte immers deel uit van een
hechte katholieke geloofsge
meenschap. In de eerste na-oor-
logse wijken is dan ook getracht
de omgrenzing van de wijk sa
men te laten vallen met die van
de parochie. Het parochiecen
trum vormt zo het groene hart
van menige Brabantse wijk.
Rond dit groene centrum staan
de eensgezinswoningen, bij voor
keur voorzien van een ruime
tuin. 'Een genadevolle herinne
ring aan de Tuin van Eden',
noemt het Katholiek Bouwblad
dat in 1947".
Pleister
De symboliek van de katholieke
bouwkunst na de oorlog kwam
niet alleen tot uitdrukking in de
wijze waarop woonwijken wer
den ingericht, maar ook in het
gebruikte bouwmateriaal. Bak
steen. „In de eerste helft van de
twintigste eeuw was baksteen
steeds meer weggewerkt", aldus
Joost Michels. „De frappante ei
genschappen van baksteen wer
den ontkend en weggestopt ach
ter lagen pleister. Na de oorlog
werden de ambachtelijke en con
structieve functies van baksteen
juist weer bewust naar voren
gehaald. Bakstenen raamlijsten,
geveltjes en schoorstenen moes
ten de bewoners het idee geven
dat hun huis een identiteit had -
en daarmee zij zelf ook".
De wederopbouw van Noord-
Brabant na de Tweede Wereld
oorlog werd dus voornamelijk
uitgevoerd in baksteen. Maar
bijna alle woonhuizen en -wij-
ken waar het om gaat zijn in de
loop der jaren gerenoveerd.
Warmte- en geluidsisolatie eisen
Op zaterdag 20 november orga
niseert het Noordbrabants Ge
nootschap een excursie langs na
oorlogse monumenten in het
westen van de provincie Noord-
Brabant. De dagtocht begint om
10.00 uur op het station van
Breda en eindigt daar om 16.30
uur.
De tocht bestaat uit een stadsrit
en -wandeling door de Bredase
wijken Tuinzigt en Heuvelkwar
tier (OLV van Altijddurende Bij
stand, oftewel 'het ledikant' van
Grandpré Molière), gevolgd door
een rondleiding in De Klokken-
berg.
Verder gaat de route langs de
Paulusabdij in Oosterhout, de
Maria Hemelvaartkerk in
Raamsdonksveer, de watertoren
en de kerktoren van Zevenber
gen, het stadje Klundert (na de
oorlog en de watersnoodramp
bijna helemaal herbouwd) en
tenslotte Roosendaal. Daar kan
een stadswandeling worden ge
maakt of een bezoek aan de
tentoonstelling 'Brabant bouwt
in baksteen' worden gebracht.
Kosten van de excursie bedragen
f 37,50. Er is een kans dat er
een nog een klein aantal plaat
sen beschikbaar is. Men gelieve
daarvoor te bellen nr.
073-139484.
hun tol. Michels: „Stalen en hou
ten vensters en deuren worden
zonder pardon ingeruild voor
lompe, grof-gedetailleerde
kunststoffen zusters, terra cotta
dakpannen wijken voor beton
nen exemplaren, bakstenen
schoorstenen worden vervangen
door armzalige aluminium- en
pvc-pijpjes".
In de catalogus bij de tentoon
stelling 'Brabant bouwt in bak
steen' wordt al gepleit voor een
Provinciaal Monumenten Inven
tarisatie Project voor de jongste
bouw en stedebouw 1945-1970.
Zo'n project zal er niet zonder
slag of stoot komen, zolang me
nig ambtenaar begrijpelijkerwijs
als volgt reageert: „Moet dit ge
bouw op de monumentenlijst? Ik
heb het zelf nog zien bouwen!"
De periode die de tentoonstelling
beslaat eindigt eigenlijk al in
1960. Daarna werden de wo
ningbouw en de stedebouw, ook
in Brabant, sterk gestandaar
diseerd. Michels: „De toekomst
was voortaan aan het goedkope
rationele bouwsysteem en de
functionele stedebouw".
Het epicentrum van het na-oor-
logse bouwen in baksteen lag in
Delft, bij prof. Granpré Molière,
de grote man van de Delftse
School. Deze architect/stede-
bouwkundige ontwierp onder
meer het gehele heuvelkwartier
in Breda. Joost Michels: „Het
katholieke Brabant fungeerde na
1945 als een ware proeftuin voor
Kerk van OLV van Altijddu
rende Bijstand, mgr. Nolens-
plein, Breda (Grandpré Moliè
re, 1954)
FOTO PAUL KOOIJMAN
de Delftse School. Bijna alle we-
deropbouw-projecten zijn aan
volgelingen van Granpré Molière
uitbesteed".
De tentoonstelling 'Brabant
bouwt in baksteen' bestaat uit
drie onderdelen: woningen, ker
ken/kloosters en utiliteitsgebou
wen. Te zien zijn foto's van vroe
gere en huidige situaties, ma
quettes (o.a. van De Klokken-
berg en van de watertoren in
Zevenbergen) en bouwtekenin
gen.
Voorbeelden
De catalogus bij de tentoonstel
ling bevat een aantal historische,
sociaal-economische en architec
tonische artikelen. De foto's in
het boek geven een idee van de
vormen van bouwkunst waar het
om gaat. Uit West-Brabant zijn
de volgende voorbeelden van
baksteen-architectuur afgebeeld:
Bergen op Zoom:
Uitbreidingsplan Gageldonk
(1946), met woningen aan Popu
lierlaan, Vlierstraat, Kamperfoe-
listraat, Klaproosplein, Zilver-
schoonplein
De H. Hartkerk (1951)
Breda:
het gehele Heuvelkwartier, met
o.a. de Kerk van OLV van Al
tijddurende Bijstand aan het
mgr. Nolensplein, woningen aan
Talmastraat, Groen van Prin-
stererstraat, Roggeveenstraat en
het bejaardencomplex Maria
Mediatrix.
De wijk Tuinzigt, met o.a. de
Rozenkranskerk (die binnen zeer
korte tijd gesloopt wordt), por
tiekwoningen aan de Plataan
straat, eensgezinswoningen aan
de Ahornstraat.
De Klokkenberg (met kapel)
Roosendaal:
Uitbreidingsplan Kalsdonk
(1947), met o.a. woningen aan de
Wattstraat, het Marconiplein en
de Marconistraat.
LTS St. Joseph (vroegere RK
Nijverheidsschool, 1950)
Dongen:
Pauluskerk (1965)
De tentoonstelling 'Brabant
bouwt in baksteen, 1945-1970. Na
oorlogse architectuur in Noord-Bra
bant' is te zien in museum De
Ghulden Roos, Molenstraat 2, Roo
sendaal. Tot 6 januari 1994 (van
10-31 januari in het Provinciehui?
in Den Bosch). Openingstijden De
Ghulden Roos: dagelijks behalve
maandag, 14.00-17.00 uur. De prijs
van het bijbehorende boek be
draagt/ 15,-.
iimffill
SSfec
gm
