Weekend
Doorkijkzak
de stem
de stem
Tienduizenden Nederl
naar Canada, Austra
Daartoe aangespoort
oplossing zag voor
Maar na een halve e
emigranten nog één we
Bij terugkeer sneuvelt1
vad<
Dit is 'h
Het verscheurde gevoe
„We gaan spannende tijden
tegemoet," lacht de directeur ir. P.
Stoter van de Zeeuwse Delta
Nutsbedrijven aan het einde van het
gesprek. De stabiele wereld van de
elektriciteit is sterk in beweging.
Onder invloed van 'Europa' wordt
elektriciteit een vrij produkt. En
steeds meer bedrijven gaan zelf
stroom opwekken. Binnenlandse en
buitenlandse concurrentie ligt op de
loer voor de eens zo onaantastbare
bastions van de
energiemaatschappijen.
De grote
energie-klanten
van nu worden
straks de
grote concurrenten
'Europa' gaat
nu ook open
voor zoiets
ongrijpbaars als
elektriciteit
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1993 M
Mijn bekering tot huisvuilsor-
teerder verloopt traag. Mijn
afval is een troep; ik behoor nog
tot de minderheid die zijn huisvuil
niet zorgvuldig scheidt. Ik ben
niet de enige in de straat. Aan de
overkant woont een oudere dame
met een treurig hondje, die troost
en warmte zoekt - en vindt- in
flessen krachtige Duitse brande
wijn.
Zij wil dit wapen tegen melancho
lie en gewrichtspijnen voor de
buren geheim houden en ze ver
pakt de lege flessen in kanten en
verstopt ze in de plastic zak, die
op de bodem van de groene bak
wacht op de sanitaire technici van
de gemeente. Alleen nog voor
haar deur zingt het brekend glas
een afscheidslied in het maalwerk
van de vuilnisauto.
Ik ken dat lied, want niet lang
geleden maakte ook ik me aan dit
wanbedrijf schuldig. Nu heb ik
het heil gevonden bij de glasbak.
Ik spaar lege flessen. Uit de om
vang van hun gelederen probeer
ik af te lezen hoe groot het psy
chisch leed is dat door de bittere
herfst wordt aangericht.
De lege flessen vormen een
meetinstrument: ik tel ze als ze in
de duistere tombe van de glasbak
verdwijnen en bezie, ten afscheid,
de etiketten van de grootvorstelij-
ke wijnen die ik af en toe aan
spreek om de wurggreep van de
werkelijkheid te slaken, losser te
maken. Hoeveel gebroken hulzen
van koningswijnen rusten hier, in
de schaduw van een flatgebouw
vol welgestelde senioren met een
kostbare dorst?
Ik sorteer nu alleen nog maar
glas; ik ben me van de zonde
bewust. Bij tijd en wijle zet ik, op
een speciale papierdag, dozen
met oude kranten en tijdschriften
buiten. De tijdschriften worden
door scharrelaars en buurtbewo
ners op hun leesbaarheid onder
zocht en dat prikkelt me. Het is
waar: wat ik aan de stoeprand zet
heb ik weggedaan, maar ligt toch
nog een beetje binnen het rijk van
mijn privacy.
Mijn niet-gesorteerde huisvuil is
een groezelige spiegel van mijn
levensstijl. In die zak zitten niet
alleen mijn sinaasappelschillen,
maar ook mijn liefdeslyriek; mijn
zorgen en de sleutel tot mijn
hypotheek. Als je de propjes glad
strijkt kom je dingen te weten die
me zelf zijn ontgaan en ik laat u in
twijfel of er, onder de poepluiers
van een recente kindervisite, be
wijzen zijn te vinden van inconti
nentie, een hoge consumptie van
spaanse wijnen, afhankelijkheid
van de psychiatrie, een mogelijke
vervolging wegens schunnige de
licten en andere smakelijke de
tails uit een stormachtig bestaan.
(Ik moet de opperstalmeester die
de gevleugelde paarden van de
onderzoeksjournalistiek ment, op
het hart binden dat de vuilniszak
ken van bekende en beruchte Ne
derlanders interessant nieuws
kunnen bevatten en dat het de
moeite waard is het huisvuil van
Hans Alders, Hedy d'Ancona, Fe
lix Rottenberg, len Dales en ande
ren regelmatig in te nemen en
met antropologische zorgvuldig
heid te analyseren).
Inmiddels zal ik aan de plicht tot
sorteren van de huisvuilmelange
niet veel langer kunnen ontsnap
pen. De druk neemt toe. Ik voor
zie de opkomst van milieupolitie
mannen die als ratten in afvalzak
ken naar vingerafdrukken van een
slonzig bestaan zitten te zoeken.
In Oostzaan zit een milieu-ayatol-
la die meent dat de ouderwetse
katoenen luier weer in ere moet
worden hersteld en die met het
idee loopt te leuren dat huisvuil
moet worden gewogen en dat er
voor het ophalen een prijs van dik
veertig cent zou moeten worden
berekend.
Als gevolg daarvan zullen er in de
toekomst illegale huisvuilcircuits
ontstaan; er zullen nachtelijke ex
pedities worden ondernomen om
pakjes huisvuil te vondeling te
leggen en plastic bundels zullen
worden achtergelaten in de tram
of de bus. En in Tokio probeert
men een doorkijkzak in te voeren.
Slechte sorteerders staan dan
zichtbaar te schande. Ik ga mor
rend verder op het pad der beke
ring. Straks staan er doorkijkzak-
ken in doorkijkbakken voor onze
doorkijkhuizen. Dan kan niemand
meer knoeien en is de vuilniszak
de spiegel van onze ziel.
Midden in
kamer st:
glimmendt
met sprok
Canadese woud in e
merd. Het breel
pronkstuk, het en
meubelstuk in dit
tjeshuis, heeft de
doorstaan.
„Kun je hier in Ned
krijgen," zegt de tro
draait zich om, ki
buiten en knikt: „E
dijk ligt de Zuide
Thuis had ik ook
oceaan." Voor de
begint hij te huilen.
Routineus geeft z'n
stuk keukenrol en 1
niks Ger, hier in
mannen huilen."
Iets meer dan twee
nen Ger en Henny
beiden 64, in hun n
terbuurt aan het
van Lelystad. Van g
veertig jaar wonen
het Westcanadese i
River, nog geen spr:
het tuintje te klein,
te benauwd en ligt
geboortedorp Nieu
iets te ver weg. „I
mermeer liggen or
woont alle familie,"
Ger is 23 als hij en
vrouw met de Zr
Canada vertrekken
kwam hij in de H
niet aan de bak. I
hem lekker heeft ge
halen over de grenz
heden in het onme
is het besluit snel g
autoriteiten krijgt
werking. Gezonde
gens als Ger kunne
goed gebruiken, zo
zekerd.
In het begin komt
derland weinig be
uiteindelijk krijgt
werk in een papier:
Canada. In het be
gat Powell River
eigen houten huis,
achtertuin en aan c
manent uitzicht op
verloop van tijd m
ren het emigrante
pleet.
„Ik zie mezelf al
emigrant," zegt G
ouder en wijzer ki
kenend naar het kl
ter zijn huisje en
vrouw in Canada g
en bleef. Dat alle
centen op gingen
kenhuizen en het
naar de grote sta(^
„Het was altijd arn
Als het aan Ger h
hij al lang geleden
teruggekomen. „Ik
derd keer over n
mijn vrouw wilde
Zelf heb ik ook
Want je hebt natu
wil niet als mislu
gezien. Hier in Ne
ze dat ik miljonai
dereen meent dat
rijk worden."
Eén jaar nadat zi
overlijdt, gaat Ge
- 'er was nooit gel
naar Nederland te
zijn familie in de
te bezoeken. Daar
met oude familie
Stroom kan straks ook door andere bedrijven dan de traditionele centrales geleverd worden. Afnemers betalen de EPZ dan bijvoorbeeld alleen nog voor het gebruik van het net.
FOTO ANP
Door Theo Giele
Tot op heden maakt elk land
zijn praktisch al eigen
stroom. Nederland koopt
zo'n 15 procent uit het bui
tenland, maar als het moet kan ons
land in de eigen elektriciteitsbe
hoefte voorzien.
Sterker nog, nog niet zo heel lang
geleden maakte elke provincie zijn
eigen elektriciteit en wie teruggaat
tot de jaren vijftig ziet dat zelfs de
grotere steden er een eigen stroom
opwekking op na hielden. Aan dit
monopolie, het alleenrecht om voor
een bepaald gebied de elektrici
teitsvoorziening te bepalen, komt
een einde. De Europese grenzen
gaan nu ook open voor zo iets
ongrijpbaars als elektriciteit.
Als we elektriciteit eens vergelij
ken met brood, dan is het nu zo dat
je in Nederland broodverkopers (de
energiebedrijven) hebt met elk hun
eigen wijk, waar niemand anders
mag verkopen. Bovendien bezitten
broodverkopers een eigen bakkerij.
Die bakkerij heeft de prijsafspra
ken gemaakt met andere bakkerij
en, zodat het voor de klanten wei
nig zin heeft om elders, recht
streeks bij de bakker, brood te
kopen.
Probleem voor de bakkerijen is dat
er steeds meer mensen komen die
zelf brood bakken, meer nog dan
die mensen zelf kunnen opeten. En
de broodverkoper is verplicht die
broden op te kopen tegen een vast
gestelde prijs. Bovendien wordt
binnenkort het alleenrecht op
broodverkoop opgeheven.
EPZ, Elektriciteits Produktiemaat-
schappij Zuid, zo heet de 'bakkerij'
van de Zeeuwse Delta Nutsbedrij
ven (Deltan), de Provinciale
Noordbrabantse Energiemaat
schappij (Pnem) en de Maatschap-
De energiebedrijven zijn zoeken
den in de wereld van de vrije
Europese markt. Een troost is dat
de Nederlanders niet de enigen
zijn. Alleen Engeland en Noorwe
gen zijn belangrijk verder. Met
Energie Zuid Nederland willen
Deltan, Pnem en Mega Limburg
zich een weg gaan zoeken en min
der kwetsbaar worden voor con
currentie. Op termijn voorziet Sto
ter een nog verdergaande samen
werking van de drie zuidelijke be
drijven. Zo ver dat de drie bedrij
ven straks deel gaan uitmaken van
een overkoepelend moederbedrijf:
„Het verband zal nog strakker
worden, misschien wel zo strak dat
er straks één holding komt. Daar
van zal ook EPZ op de een of
andere manier deel uitmaken."
De Deltan-directeur wiL_zich nog
wel aan wat bespiegelingen wagen.
Bijvoorbeeld: als Nederland dank
zij zijn aardgas goedkoop elektrici
teit kan produceren, waarom dan
geen elektriciteitsfabrieken ge
bouwd voor de export. Zo'n gekke
gedachte is dat niet, antwoordt
Stoter: „We voeren nu aardgas uit
naar het buitenland. Daar wordt
het gebruikt om elektriciteit van te
maken. We kunnen dat natuurlijk
ook hier doen. Dan hou je de
toegevoegde waarde van het gas in
eigen land."
Nog zo'n toekomstbeeld. De klant
kan straks kiezen waar hij stroom
koopt, maar voor een simpel huis
houden maakt dat weinig uit. Hij
zal zijn stroom bij de Pnem of
Deltan moeten kopen. „Hoeft niet.
Kleinverbruikers kunnen zich ver
enigingen zodat ze samkn toch een
behoorlijke hoeveelheid stroom
verbruiken en het elders kopen. Of
grote woningbouwverenigingen
slaan op deze wijze elektriciteit in.
Ze betalen ons dan alleen voor het
gebruik van het net, zeg maar voor
onze bezorgdienst."
Elektriciteit als vrij produkt. Het is
even wennen.
die stoom nodig hebben voor hun
produktieproces bouwen steeds va
ker zogeheten warmte-krachtkop-
pelingcentrales. Die centrales wek
ken zeer efficiënt zowel warmte
(stoom) als elektriciteit op.
De warmte-krachtkoppeling neemt
een enorme vlucht. Het gaat zo snel
dat Nederland een teveel aan
'ouderwetse' elektriciteitscentrales
heeft. Die centrales kunnen samen
15.000 MegaWatt opwekken. Tij
dens een piekperiode, het moment
waarop het meeste stroom wordt
verbruikt in ons land, is 11.000
MegaWatt nodig. De centrales heb
ben dus een reserve van 4.000 Me
gaWatt. Handig voor als er een
centrale uitvalt.
De warmte-krachtkoppeling levert
binnen tien jaar naar verwachting
zo'n 5.000 MegaWatt, eenderde van
wat de grote elektriciteitscentrales
nu al leveren. De elektriciteitsvoor
ziening in Nederland verandert dus
radicaal door het oprukken van de
thuisbakkers. Die 5.000 MegaWatt
wordt opgewekt door een groot
aantal bedrijven.
Grootste is voorlopig Dow Terneu-
zen, waar een warmte-krachtcen-
trale van 400 MegaWatt wordt ge
bouwd. Bij Shell Chemie in Moer-
zo bang voor: „Die 5.000 MegaWatt
is verspreid over een zeer groot
aantal bedrijven en bedrijfjes. En
die zullen toch niet allemaal tege
lijk failliet gaan. Bovendien heb
ben we nog altijd een groot vermo
gen achter de hand in de centra
les."
De grote klanten van de energiebe
drijven worden grote concurrenten
van de EPZ, als ze geen actie
ondernemen. Zij kunnen immers
hun stroom 'aan de buurman' ver
kopen. Met de oprichting van de
gezamenlijke onderneming Energie
Zuid Nederland (EZN) zijn de drie
zuidelijke distributiebedrijven een
soort makelaarskantoor in energie
begonnen. EZN moet de grote
klanten binnenboord houden.
In het zuiden zitten nogal wat van
die grote klanten: Budelco in Bu-
del, Dow Terneuzen, DSM in Ge
leen, Enci en KNP in Maastricht,
General Electric Plastics in Bergen
op Zoom, Hoechst en Pechiney in
Vlissingen en Philips in Eindhoven
zijn zo wat van die bedrijven die
grote hoeveelheden stroom afne
men. Een aantal van die bedrijven
gebruikt stoom in zijn produktie
proces en schakelt over of kan
overschakelen op warmtekracht
koppeling en zich daarmee voegen
verkopen aan het buitenland. Sto
ter: „Dat zal gebeuren tegen margi
nale prijzen. De kostprijs met mis
schien een beetje winst." Neder
land produceert, in vergelijking
met het buitenland, goedkope
stroom. Bovendien heeft in onze
buurlanden, zegt Stoter, de warm
tekrachtkoppeling nog niet zo'n
vlucht genomen als bij ons.
Om die grote centrales draaiende te
houden, is het dus van belang om
tegen concurrerende prijzen elek
triciteit te produceren. „Van de
kostprijs wordt 55 procent bepaald
door de inkoop van energie, dus
gas, kolen of uranium. Door bij
voorbeeld het gas voor de centrales
als voor huishoudelijk gebruik ge
zamenlijk in te kopen, kunnen we
betere prijzen bedingen," is de
hoop van Stoter en de andere di
recteuren van de zuidelijke ener
giebedrijven.
Lukt het de energiebedrijven niet
om klanten te vinden, dan zullen
centrales gesloten moeten worden.
Welke is een kwestie van bereke
ning. Sluiten van de kerncentrale
Borsele is thans niet aan de orde,
zegt Stoter. De centrale wordt op
geknapt en aangepast aan de laat-
strijdigs. Als 'broodverkopers' zou
den de energiebedrijven zich alleen
maar hoeven te bekommeren over
de plaats waar de laagste inkoop
prijs wordt berekend. Maar de
broodverkopers zijn ook eigenaar
van de bakkerij, in dit geval de
elektriciteitcentrales. „We moeten
er voor zorgen dat die centrales
rendabel blijven. De winstuitke
ring van EPZ is immers voor ons en
stelt ons in staat de tarieven laag te
houden. Bovendien, als we de
grootverbruikers niet binnenboord
houden, heeft dat gevolgen voor de
tarieven van de kleinverbruikers.
Zij krijgen de stroom van die cen
trales. Als die minder stroom kun
nen afzetten zal de prijs voor de
huishoudens omhoog gaan omdat
de kostprijs per kilowattuur
stijgt."
Het commercieel worden van het
produkt elektriciteit heeft nog een
vervelend gevolg. Al jaren wordt
energiebesparing gepredikt. De
open Europese grenzen en de op
mars van warmte-krachtkoppeling
dwingt de energiebedrijven goed
koop te werken. En hoe meer Me-
gaWatten je kunt verkopen, des te
lager de prijs.
Stoter geeft het grif toe: „Hier
Stroom
als
vrij
produkt
pij voor Elektriciteit en Gas (Mega)
Limburg. De EPZ heeft onder meer
de kerncentrale in Borssele, de gro
te centrales in Geertruidenberg,
Maasbracht en Buggenum.
De EPZ, een dochteronderneming
v.an de drie energiebedrijven,
maakt stroom. Tot voor kort waren
deze grote centrales de enige rele
vante producenten. Hier en daar
stond wel een windmolentje en een
enkel bedrijf wekte zelf stroom op,
maar op het grote geheel ging het
om maar kleine hoeveelheden. Tot
voor kort, want de situatie veran
dert drastisch.
Er komen steeds meer 'thuis-bak-
kers' en steeds grotere. Bedrijven
dijk komt een centrale van 339
MegaWatt. Die centrale wordt door
de EPZ gebouwd en moet in 1996
in gebruik zijn. Het zal niet lang
meer duren of warmtekrachtkop
peling draagt zorg voor een belang
rijk deel van de 'basislast'. Dat is
de hoeveelheid elektriciteit die
continu verbruikt wordt.
Binnen de SEP, de Samenwerken
de Elektriciteits Producenten, is
niet iedereen even enthousiast over
de warmte-krachtkoppeling. Wat
als een fabriek met een warmte
krachtcentrale failliet gaat of zijn
produktie vermindert?
Deltan-directeur Stoter is hier niet
bij de thuisbakkers in de elektrici
teitswereld.
Meedoen, is het parool van Pnem,
Deltan en Mega Limburg tegenover
de grote 'thuis-bakkers'. Pnem en
Deltan nemen dus deel in de bouw
van de grote warmtekrachtcentrale
van Dow in Terneuzen.
Maar dat meedoen is nog geen
oplossing voor het teveel aan
stroom, „We moeten onze centrales
rendabel houden. Zo maar sluiten
is geen oplossing, want dat komt
neer op kapitaalvernietiging. We
gaan dus de markt op met die
produktiebedrijven," legt Deltan-
directeur Stoter uit.
'De markt op' betekent elektriciteit
ste veiligheidseisen. „Borsele kan
met een investering van 500 mil
joen tot 2007 rendabel kan blijven
draaien," aldus Stoter, die erkent
dat het feit dat Borsele Nederlands
enige grote atoomcentrale is ook
meespeelt bij de beslissing.
Nieuwbouw van grote elektrici
teitscentrales is voorlopig uitgeslo
ten. Amer 9 in Geertruidenberg,
die dit jaar in gebruik is gesteld, is
de laatste in zijn soort. De kans dat
Nederland wordt verdeeld over de
vraag of er een nieuwe kerncentra
le gebouwd moet worden lijkt ver
waarloosbaar.
De manier waarop de energiebe
drijven reageren heeft iets tegen-
wringt iets. Wij zien duidelijk wel
ke maatschappelijke taak wij heb
ben ten opzichte van het milieu.
Maar welk bedrijf probeert nu zijn I
omzet te verminderen? Daar zijn
wij bij het beperken van het ener
giegebruik mee bezig. Alleen door I
hogere prijzen te berekenen of door
meer doelmatig werken kun je je
omzet dan op peil houden. Maar
ook hiermee moet je oppassen. Ho
ge energieprijzen kunnen de pro
duktie van ons bedrijfsleven te I
duur maken. Kijk bijvoorbeeld
naar de aluminium-industrie, die
nu al te lijden heeft onder de
concurrentie uit Oost-Europa.
Door de veel minder strenge mi
lieu-eisen wordt daar veel goedko
per energie geproduceerd."
De eens zo onaantastbare bastions van de energiemaatschappijen
worden bedreigd door binnelandse enm buitenlandse concurrentie.
FOTO ARCHIEF DE STEM
