De verloren generatie:
Kinderen worden dieren
Libanon en de Palestijnen: de grote vergissing
Vanocl
Iral
X €BQ
Allerlaat*
DE STEM
BUITENLAND
NAC-voorzittei
Advocaat wi
duidelijkhei<
VRIJDAG 29 OKTOBER 1993 A8
Dood en verwoesting.
Dat is wat kinderen in
Bosnië en andere oor
logsgebieden om zich
heen zien. Corresponden
te Janine Di Giovanni
verbleef in Sarajevo en
schreef over de hartver
scheurende omstandighe
den van de kinderen in
het Lkubica Ivezic wees
huis. Wat voor effect
heeft het oorlogsgeweld
op kinderen? Bosnische
kinderen, Palestijnse
kinderen; het worden
dieren, gehard, verwil
derd en met maar een
doel voor ogen: Overle
ven.
Door Janine di Giovanni
(The Sunday Times)
Londen - Een weeklang volgde
ik vorig jaar winter het 9-jarige
straatschoffie Nusret in Saraje
vo. Op de dagen dat hij zich niet
tot een balletje oprolde in de
kelder van een weggebombar
deerd hotel of wegdook voor de
kogels van de sluipschutters in
de straten, woonde Nusret in het
Lkubica Ivezic weeshuis; een
somber, Dickensiaans gebouw
zonder verwarming, elektriciteit,
water of toezicht.
De 170 kinderen die in het wees
huis woonden, hadden meer dan
een jaar oorlog doorstaan; een
bittere en wrede oorlog. Vaak
waren hun ouders voor hun ogen
gedood door mortiergranaten,
rondvliegende scherven of de ko
gelregens van sluipschuitters.
Het waren harde, bange en ver
wilderde kinderen geworden,
meer dier dan kind. Ze deinsden
nergens voor terug om te overle
ven.
Ze stalen voedselpaketten uit
vrachtwagens; ze snoven lijm; ze
gooiden ramen aan diggelen en
stalen van hun buren, die in
doodsangst verkeerden. Zelfs de
allerkleinsten rookten sigaretten
als ze die te pakken konden
krijgen en de oudere kinderen
schreeuwden schuttingwoorden
naar wie maar wilde luisteren.
Wanneer je de deur binnen
kwam, begroetten ze je met ge
schreeuw. „Welkom in de Hel!".
Het afgelopen jaar heb ik heel
wat tijd doorgebracht in dat
weeshuis. Ik praatte met de kin-'
deren, luisterde naar hun verha
len en probeerde vast te stellen
wat voor effect het oorlogsge
weld had op hun leven. Ze drom
den om me heen en doorzochten
mijn zakken, op zoek naar eten
of geld. „Heb je chocola meege
bracht? Je had beloofd dat je
Een jongetje roostert mais. Zo leren kinderen in Bosnië te overleven.
chocola mee zou brengen!".
Er was een tiener met maar een
oor. Het andere was er afgescho
ten door een sluipschutter. Een
meisje had net een kind gekre
gen, maar wist nog steeds niet
hoe ze zwanger was geworden.
De kleintjes huilden en liepen
midden in de winter rond zonder
sokken of handschoenen. Als 's
nachts de stad met granaten
werd bestookt, lagen ze doods
bang in hun bed, in het donker.
Nog tragischer was evenwel de
slaapzaal van de peuters en ba
by's. Koud en hongerig lagen ze
in hun bedjes, roerloos, wach
tend tot iemand ze zou oppak
ken. Die iemand kwam nooit.
Een tijdlang was er een baby
met dezelfde naam als ik. Ik zat
urenlang met haar in mijn ar
men, maar als ik haar neerlegde
huilde ze zo lang en zo hard dat
de vluchtelinge die op de baby's
paste me smeekte haar niet meer
uit bed te halen.
Al deze kinderen lijden aan
post-traumatische stress, het
geen niet verwonderlijk is. Ze
plassen in hun bed; ze stotteren;
ze zijn agressief, bang en ge-
"welddadig. Sommigen beginnen
te schreeuwen als er een vlieg
tuig met hulpgoederen over
vliegt. Ze zijn bang dat de bom
men weer komen. Anderen - en
dat is nog enger - knipperen
zelfs niet meer met hun ogen als
er vlakbij, een granaat ontploft.
Een glas melk of een ei herken
nen ze niet meer, maar ze begrij
pen wel wat de verminkte licha
men na een mortieraanval bete
kenen. De aartsbisschop van Sa
rajevo, Vinko Puljic, herinnert
zich een jong meisje dat bij een
aanval haar been verloor. Wat
hem het meest schokte was haar
nonchalance. „Haar oom droeg
haar naar het ziekenhuis en ze
riep tegen hem: 'Oom, oom, je
vergeet mijn been".
Ljljana Oruc, als psychiater
werkzaam in het Kosevo-zieken-
huis in Sarajevo, gelooft- dat na
de oorlog meer dan 90 procent
van de inwoners zal kampen met
een post-traumatisch stress-syn
droom. De stad als een grote
psychiatrische inrichting. De ja
ren na de oorlog zijn het gevaar
lijkst, wanneer een hele genera
tie kinderen worstelt met de ge
volgen van verwoestend geweld.
„Het zijn kinderen die in twaalf
maanden drie of vier jaar ouder
zijn geworden", zegt Faruk Ku-
lenovic, directeur van het Kose-
vo-ziekenhuis. „Wat voor leven
hebben ze? Wanneer hebben ze
voor het laatst chocola gegeten,
óf jam, of fruit, of vlees? En
wanneer zijn ze voor het laatst
geknuffeld? Door het geweld
kennen ze vaak geen angst meer.
Het breekt je hart als je kinderen
in deze omstandigheden ziet le
ven en overleven. En dat is voor
hen de dagelijkse realiteit".
FOTO EPA
Volgens de Bosnische autoritei
ten zijn 37.000 kinderen gedood
in de oorlog en 14.000 kinderen
gewond geraakt, maar de cijfers
schommelen. Niemand weet pre
cies hoeveel slachtoffers er zijn.
De kinderen die niet gewond zijn
geraakt ondervinden de geeste
lijke gevolgen van het geweld;
velen hebben hun ouders verlo
ren, hun broers of zussen. „Al
houdt de oorlog vandaag op",
zegt Dusko Tomic, directeur van
de Kinderambassade, „het effect
ervan op kinderen zal zich nog
zeker tien jaar doen voelen".
In andere delen van de wereld
zijn kinderen soms direct be
trokken bij conflicten en geweld.
Onmiddellijk na de Golfoorlog
schreef ik over het effect van de
bezetting op Palestijnse kinde
ren op de Westelijke Jordaanoe-
ver en .in de Gazastrook. Net als
de kinderen in Sarajevo waren
ze ernstig getraumatiseerd. Ze
tekenden altijd geweld en gewe
ren; soldaten met Kalasjnikovs;
vliegtuigen met Scudraketten;
hun vaders, meegesleurd door
Israëlische soldaten.
Net als de kinderen in Sarajevo
hadden ze geeij hoop meer op
een toekomst, op een bestaan na
de oorlog. Hun werkelijkheid
was vertroebeld door het geweld,
de martelingen en de vernede
ring. Verder kijken konden ze
vaak niet meer. Veel van hen
waren geboren na de oorlog van
1967 en kenden geen ander leven
dan bezetting en verzet. Als ge
volg daarvan werden ze steeds
bozer, gefrustreerder en roekelo
zer. Hun leven had voor hen
geen enkele waarde en ze deden
alles voor 'de zaak'. Bang om
gewond te raken of te sterven
waren ze niet.
Het verschil tussen hen en de
kinderen in Sarajevo is dat de
kinderen van de intifada tot het
recente vredesakkoord zelf be
trokken waren. Zodra ze oud
genoeg waren om met stenen te
gooien, deden ze mee. De schrij
ver Daoud Kuttab beschrijft in
het Journal of Palestinian Stu
dies de rol die jonge kinderen
was toebedeeld. Kinderen van
7-10 jaar: banden in brand ste
ken in het midden van de straat
om het verkeer tegen te houden.
Kinderen van 11-14 jaar: grote
stenen opstapelen op straat;
kleine stenen gooien met slinge
raars en katapulten. Kinderen
van 15-17 jaar: grote stenen
gooien. Activiteiten tijdens de
avondklok.
De intifada is nu een halt toege-
roepen, maar heeft plaatsge
maakt voor iets heel beangsti
gends: de opkomst van de funda
mentalistische groeperingen in
de Gazastrook, met name de Ha-
mas-beweging. Dit is de genera
tie van woede en haat, de gene-
JUWELIERS - DU
arendstraat 20 oost|
Wezen in hun in puin geschoten onderkomen in Sarajevo.
ratie van gekerkerden en ge-
kluisterden. In januari 1988, op
het hoogtepunt van de intifada,
schatte de Jerusalem Post dat
meer dan een kwart van de
50.000 Palestijnen in de Israëli
sche gevangenissen minderjarig
„Deze kinderen zijn anders, om
dat ze hebben geleerd om te
gaan met geweervuur op straat",
zegt dr. Cairo Arafat, die de
effecten van de intifada op Pa
lestijnse kinderen heeft bestu
deerd. „Ze raken niet in paniek.
Ze zijn rustig en kalm. Ze staan
op en doen de deur en ramen
dicht". Volgens psycholoog Ah
med Baker wijst alles erop dat
„de volgende generatie Pales
tijnen geradicaliseerd en getrau
matiseerd zal zijn. De meeste
kinderen willen geen vrede met
de Israëli's".
Even buiten Jeruzalem, in Beit
Sahour, is een revalidatiecen
trum gebouwd voor kinderen die
tijdens de intifada ernstig ge
wond zijn geraakt. Een maat
schappelijk werker in de kliniek
zegt dat het meest verontrusten
de aspect van het conflict is dat
de kinderen niet mogen rouwen.
'Wanneer een moeder haar kin
deren verliest, zingen de mensen
in het kamp: 'Hij is een marte
laar'... Er is iets helemaal mis
met deze kinderen. Er ontbreekt
iets volkomen, en dat is een
gevoel van jeugd".
FOTO AP
Volgens Mary Khass, onderwij
zeres in de Gazastrook, heeft hel
geweld een nog veel ernstiger
consequentie. Ze vroeg een van
haar leerlingen, Ahmed, een ver
haaltje te vertellen in een groep
kinderen van drie tot vijf jaar,
„In de zomer gaan we allemaal
op reis naar Egypte, en als we
daar zijn gaan we naar de die
rentuin. En wat voor dieren ziet
we daar?", vroeg ze. Ahmed wei
gerde te antwoorden. „Wé mo
gen helemaal niet naar Egypte",
zei hij. „Dat is het meest tragi
sche", zegt Khass, „dat deze kin
deren niet meer kunnen fantase-
In Sarajevo kwamen tijdens
augustusbestand naar schatting
16 kinderen om het leven,
een middag liep ik naar de
thedraal in het centrum van de
stad met een vriendin en
tweejarige zoontje Deni. Hij zon
gedoopt worden en ik was
moeder. Het jochie was doods
bang tijdens de wandeling
de straten, omdat het nog nooil
buiten had gespeeld. Hij knip
perde in het felle zonlicht
zette het in de kerk op
brullen toen het heilige wafer ei
over zijn hoofd werd
„Dat doen alle kinderen", zei ik
terwijl ik hem vasthield. 1
de priester onderbrak me. „Dit is
een kind uit Sarajevo", zei hij,
„En hij huilt omdat hij
water herkent".
In Jordanië zijn ze ten
minste nog staatsburgers.
In Syrië kunnen ze, als ze
zich politiek rustig hou
den, een redelijk bestaan
opbouwen. Maar bij de
zogenaamde Arabische
broeders in Libanon is
het leven van de Pales
tijnen al tientallen jaren
een bloedige hel.
Door Rogier Slop
Beiroet - De naam Sjatilla staat
geschreven in letters, die drui
pen van het bloed. In september
1982 haalde dit Palestijnse
vluchtelingenkamp in zuid-Bei-
roet, mét het nabij gelegen Sa-,
bra, de voorpagina's door een
ongekende slachtpartij in de
wrede Libanese oorlog.
De daders waren tóen christelij
ke Falangisten. De vlakbij gele
gen Israëli's, die van de hele
zaak afwisten, hielden het ge
weer aan de voet - ze grepen niet
in. Meer dan 2000 weerloze men
sen werden in een orgie van
geweld afgemaakt.
Zes jaar later maakte Syrië defi
nitief een einde aan de aanwe
zigheid van Palestijnse strijders
in het kamp, dat altijd bolwerk
van Yasir Arafat was geweest.
Zoals gebruikelijk maakte Da
mascus zijn handen zélf niet vuil
aan dit smoezelige spelletje: Sy
rië liet gewoon de door haar
betaalde sji'itische Amal-militie
en zelfs pro-Syrische Palestijnen
los in de 'Oorlog om de Kam
pen'. En ook dat was een botsing
die honderden Palestijnen het
leven kostte.
De Syrische president Hafez al
Assad, die de Palestijnen altijd
als pionnen in zijn eigen schaak
spel wilde gebruiken, had nu
eenmaal geen behoefte aan de
ongrijpbare en glibberige Arafat.
En Sjatilla was bijna het sym-
De nog overal zichtbare verwoestingen van de oorlog in Palestijnse vluchtelingenkampen.
bool van het 'Arafat-kamp'.
Sindsdien heeft Arafat eigenlijk
nog maar één bolwerk in Liba
non, waar hij eens bijna heer en
meester was. Het is bij Saida
(het oude Phoenicische Sidon) in
het zuiden. Maar zelfs dat basti
on kraakt sinds 'Het Akkoord'
tussen Arafat en Rabin in al zijn
voegen. 'Pro-akkoord' en 'anti
akkoord' binnen Arafats eigen
Fatah voeren het 'debat' nu een
maal op zijn Libanees - dus met
ongekend gewelddadige argu
menten.
De dramatische geschiedenis van
Sjatilla valt aan veel dingen af
te lezen. Naarmate je zuid-Bei-
roet nadert, neemt het aantal
controleposten van het officiële
Libanese leger af. Het aantal
Syrische checkpoints daarente
gen groeit opzienbarend. Daar
wuiven de Syrische soldaten,
zelfverzekerd van hun absolute
greep op het toch immer roerige
zuidelijke stadsdeel, je onver
schillig door. Damascus bepaalt
hier hoe de Palestijnen zich heb
ben te gedragen.
En dat is ook in het kamp zelf
duidelijk te merken. Over de
politieke ontwikkelingen van de
laatste tijd tussen Israël en de
PLO wordt niet gesproken, hoe
wel een scala van Palestijnse
splintergroeperingen er met veel
pretenties er hun kantoortjes
hebben ingericht. Maar al deze
groepen lopen aan de leiband
van Damascus, dat van de rege
ling tussen Arafat en Rabin nu
eenmaal niets moet hebben. Dus
blaten deze 'democratische'
groeperingen alleen maar braaf
na wat Assad ze dicteert.
Maar de tragiek graaft dieper
dan dat. De nog overal zichtbare
verwoestingen van jarenlange
gevechten zijn nog niet eens echt
symbolisch. Het is echter vooral
het grote aantal vrouwen in het
straatbeeld; het percentage we
duwen ligt in Sjatilla ver boven
het toch al niet kinderachtige
landelijke gemiddelde van Liba
non. En de 'begraafplaats voor
de martelaren' is huiveringwek
kend groot.
De Palestijnen uit wat nu noord-
Israël heet, hebben sinds 1948
alle reden en alle tijd gehad om
zich te beklagen over die keuze.
Natuurlijk lag het toendertijd
voor de hand om het dichtst
bijzijnde Arabische land uit te
kiezen in de wervelende, over
haaste vlucht. En natuurlijk is
het dramatische lot van alle Pa
lestijnse vluchtelingen niet te
benijden. Maar in Jordanië,
waar de Palestijnen zelfs de
meerderheid van de bevolking
vormen, hebben ze het volledige
staatsburgerschap.
In Syrië kunnen ze, zolang ze
zich politiek gedeisd houden, een
zinnig bestaan opbouwen. Maar
in Libanon leven ze in de wereld
van minachting en onverbloem
de haat. Ontelbare keren hebben
ze zich in moordende strijd hun
vijanden van het lijf moeten
nouden. En die vijanden waren
er te over: Libanese christenen,
Libanese sji'iten, Israëli's, Sv-
FOTO EPA
riërs. En nu Het Akkoord er is,
dreigt er weer een nieuwe misè
re.
„De Palestijnen hebben nu weer
een eigen Palestina. Libanon is
voor de Libanezen", sprak de
nieuwe, voor Libanese ongekend
krachtdadige, premier Hariri
duister. Zoals zoveel van zijn
landgenoten beschouwt Hariri
de Palestijnen als de oorzaak
van de teloorgang van het snelle,
rijke Libanese leventje van vóór
de burgeroorlog.
In Jordanië gaan Palestijnen die
carrière maken gewoon buiten
de verstikkende kampen wonen
om daar eerzame burgers te wor
den. Maar ze zullen hun wortels
in diezelfde kampen niet snel
vergeten. Hier in Beiroet wil ie
dere Palestijn die ook maar eni
ge opleiding heeft gevolgd, voor
al zo snel mogelijk weg - en dar
bij voorkeur de oceaan over.
„In een land als Chili wonen nu
al meer Palestijnen dan de
250.000 die hier in Libanon zit
ten", zegt Franke de Jonge in
zijn kantoor in zuid-Beiroet. Hij
is directeur van de TJNWRA, de
VN-organisatie die zorgt voor de
opvang van Palestijnse vluchte
lingen. „De Palestijnen beheer
sen daar in Chili de handel en de
middenstand."
„Dat betekent dat de Palestijnen
die in Libanon in de kampen
zitten, eigenlijk een volledig ont
hoofde samenleving vormen. In
die kampen zitten alleen maar
de mensen die het niet gehaald
hebben, de mislukkingen - voor
zover ze ooit al de kans hebben
gehad. De kampen zijn hun laat
ste strohalm."
De Jonge geeft een voorbeeld.
„Haal in Amsterdam nou eens
iedereen weg die een vak heeft
geleerd of een opleiding heeft
gehad. Dus niet alleen artsen,
advocaten en kunstenaars, maar
ook lassers en metselaars. Dan
blijft er een vernielde stadsbe
volking over. Zo is het ongeveer
in de kampen."
Daarbij hebben de Libanese
kampbewoners de pech 'Achten
veertigers' te zijn, dan wel af
stammelingen daarvan. Maar nu
de PLO Israël heeft erkend, zijn
hun al toch al minieme verwach
tingen om naar hun land terug te
keren, drastisch de bodem inge
slagen. Daar waar bij Pales
tijnen die in 1967 van de
Westoever naar Jordanië vlucht
ten een sprankje hoop ontstaat
op een Palestijnse staat in dat
gebied, is de kampbewoners'
droom, hoe irreëel ook, definitief
afgenomen.
Israël is nu ook officieel voor de
Palestijnen een onomkeerbare
werkelijkheid geworden. En
juist binnen de grenzen van dat
zelfde Israël liggen hun huizen
en hün akkers. Hele generaties
die altijd ademloos naar de ver
halen van opa luisterden en
zichzelf daarbij rijk droomden,
moeten nu de harde werkelijk
heid onder ogen zien. En die is
niet prettig.
Ondanks, of misschien wel
dankzij alle aan scherven gesla-
Een vertrouwd beeld in de kampen: Een Palestijnse militieW
draagt het lijk weg van een jongetje dat bij een beschieting
het leven is gekomen. fotoepa
gen dromen, wordt er weer ge
bouwd in het door alle gruwe
lijkheden onderbevolkte Sjatilla.
Het gaat vooral om een onderko
men voor ongeveer vijfduizend
Palestijnen die nog buiten het
kamp wonen. Ze zijn in de bitte
re oorlogsjaren verdreven uit
door christenen verwoeste kam
pen bij Beiroet en door Israëliërs
'schoongeveegde' kampen in het
zuiden.
Tot nu toe wonen ze in gammele,
goedkope hotelletjes. Maar de
eigenaren van die panden willen
deze gasten nü plotseling graag
kwijt - met de komst van de
'vrede' in Beiroet gokken ze op
een sjiekere clientèle. Zij oefe
nen druk uit op premier Hariri,
het multimiljonaire krachtpat
sertje dat zichzelf met veel bom
bast presenteert als de man die
Libanon opnieuw zal opbouwen.
Hariri is zakenman en politicus
genoeg, dus hij gaf de hoteleige
naren hun zin. Momenteel geej'
hij de UNWRA vijfduizend
lar per gezin om nieuwe huisjes
te bouwen voor deze ontwortel
de Palestijnen.
Er is echter één voorwaarde:
moeten allemaal in Sjatilla ga®
wonen, binnen het kamp. Kun
nen ze gezellig bij hun eigen
mensen zijn, straalt Hariri over
duidelijk uit. Maar dat is na
tuurlijk niet zo. Alle Palestijnen
in kampen is lekker overzichte
lijk voor zowel Hariri als
Syrische bovenbazen. En aft
Palestijnen in kampen onder
streept ook nog eens de tijdelijk
heid van hun verblijf in Liba
non.
Het is een politiek signaaltje
veel Palestijnenhaters onder
Libanezen, die Hariri op hande»
dragen, niet zal zijn ontgaan-
Net zo min als het de veelge'
plaagde Palestijnen in Libanon
zal zijn ontgaan.
Van onze verslaggever
2eist De tuchtcor
van de KNVB zal vano>
uitspraak doen na de n
linge behandeling in
gisteravond van de strj
tegen NAC-aanvoerde1
Lokhoff. De tuchtcoir
moest in actie komen
aanleiding van de rode
die de 33-jarige Prinsei
Door Ted van Leeuwen
Doha - Saoedie-Arat
gen Azië op het WKJ
De Zuidkoreanen m
duurders - naar Irak
verstoorde in de allei
De uiteindelijke 2-2
Japan maar Zuid-Ko
won, Saoedie- Arabifl
versloegen Iran met
Huilend zochten de Japan
Iers en hun Nederlandse
coach Hans Ooft de meeg
supporters op. Met de
tegen elkaar werd er een
buiging gemaakt. Het
verontschuldiging voor he
lofelijke dat toch gebeur
„Dat is voetbal," sprak O
bij terugkeer heel wat
leggen zal hebben, want
grip voor voetbal heeft
Japanners geen gelijke tr
de razendsnelle introduc
houden. Tranen, tranen,
ook bij de pers.
„Ook in de kleedkamer -
-rg emotioneel, we hebb
derhalf jaar samen gewe
een resultaat en dat geve
de dying seconds weg. Ik
nog niet helemaal gelover
die Ramos..."
Ooft maakte de zin niet
Ramos, een genatura
Braziliaan, tot de sterspe
Japan omhooggeschreve
zijn 36 jaar de meest
speler van de J-League
•jaarinkomen van 800.000
stond 14 seconden voor h
met de bal aan de voet
Iraakse helft. In plaats
kogel vast te houden, w
een kunststukje uithale
prompt mislukte. Een
een corner, de gelijkmake
Zelfs arbiter Muhmentha
er niets aan verander
Zwitser had zich negenti|
ten lang buitengewoon
hand van Japan getoond
wandelgangen was al v
dagen te horen geweest
grote politieke problem
opgeleverd wanneer Ir
Iran) zich voor het Amer
WK zouden kwalificeren.
De Iraakse bondscoach
Baba is een gematigd mar
zelfs hij was na afloop
lijks tot bedaren te b
„Wat er op dit toernooi m
gebeurd is, heeft niets mu
Zeist - Bondscoach Dii
vocaat wil, mocht het
lands elftal zich op wo
17t*november in Polen
tief plaatsen voor hf
voetbal van volgend j;
snel mogelijk duidelijk,
Advocaat raadt dan ook
tiebestuur betaald voett
om nadat Oranje zich ev
kwalificeert voor het ei
nooi (een gelijk spel tege
is daarvoor voldoende)
contact op te nemen met
Cruijff in Barcelona. Zo
kend maakt het vorige se
stuur bepaalde afsprak
Cruijff omtrent de co^c
Amerika.
Vooralsnog gaat Advoc
vanuit dat hij vanaf 30 l.
gend jaar opstapt bij het
lands elftal. „Tot en met
loopt mijn contract," vert
gisteren in Studio Sport.
Cruijff echter afzeggen
Advocaat bereid om met
naar de VS te reizen. Eee
tent-schap bij Cruijff w
af. Wel zal hij Oranje beg
tijdens de oefenwedstrij
30 mei bij de aanloop
WK.
