v
'Het is prachtig
als je zelf
je land kunt regeren'
Harry Aarts na ruim
twintig jaar weg
uit Tweede Kamer
SUSKE W
HAMBONE
DE STEM
BINNENLAND
DE STEM
WOENSDAG 20 OKTOBER 1993
i -o 4
9 w o 1
a
RADIO 1
Elk heel uur en 7.30, 8.30, 12.3
13 30, 16.30, 17.30, 18.30 en 06.1
Nieuws. VARA: 7.07 Woensdagec
tie VPRO: 10.05 NL Buitenland n
portage. 11.05 Michelangelo. AVRi
12 07 Radiojournaal. NCRV: 17.1
Hier en Nu. 19.04 Hier en Nu/Praa
radio. NOS: 20.04 Langs de lij
sport en muziek. 23.07 Met het oc
op morgen. EO: 0.04 Voor wie ni
slapen kan. 1.02 Zingen in de nacl
2 02 Mag ik even? 3.02 Van Nede
landse bodem. 4.02 EO's countr
uur. 5.02-7.00 Wakker op weg. 6.;
Nieuws
RADIO 2
Elk heel uur Nieuws. VOO: 7 04 Oc
goeiemorgen. 9.04 Muziek terwijl
werkt. 12.04 Het is maar een spelli
tje. 14.04 Terug in de tijd. 15.(
Nederland muziekland EO: 17.1
Alle mensen. VPRO: 18.04 Ekkel h'
rizontaal. EO: 19.04 Country tra
20.04 Nederland zingt: Samen zi
gen in... 20.30 Nederland zingt: Lie
op jongerenkoren. 21.04 Gospelp
dium. 22.04 Praise op woensda
23.04-24.00 Take it easy
RADIO 3
Elk heel uur Nieuws. AKN: 6.
Breakfast-club. 9.04 Arbeidsvitan
nen. 11.04 Baas van de dag. VAR
12 04 Denk aan Henk. 14.04 Caro
AKN: 15.04 Popsjop |l en II). VO
17.04 Rinkeldekinkel. NOS: 18.04 I
avondspits. EO: 19.04 Spoor
NCRV: 20.04 Paperclip magazir
VPRO: 21.04 Villa 65. TROS: 0.
Nachtwacht. VARA: 2.02 Mol
Mark. AKN. 4.02-6.00 Pyjama FM
RADIO 4
Om 7.00, 8 00, 13.00, 18.00 en 20
Nieuws. NCRV: 7.02 Preludium. 8
Musica sacra. 9.00 Muziek vc
miljoenen. 11.00 Ochtendconcc
met om 11.00 I. Amsterdam
Bachsolisten; 12.30 II. Concerto F
latino 13.04 Stemmen. EO: 14.00 F
middagconcert. Holland Festi
Oude Muziek 1993. Ensemble Reb
15.30 De sonatinen van een scho
meester.16.00 De Nederland:
AVRO: 17.00 Jacco's keus.18
Kleine zaal. 19.00 Opera magazii
20.02 Avondconcert: Koninklijk Cc
certgebouw Ork. met bariton. 20
Nieuws. 22.30 Thema. 23.00 J
zspectrum. NCRV: 0.00-1.00 Noct
ne
RADIO 5
Elk heel uurt/m 18.00 Nieuws. NI
6.45-6.50 Mededelingenrubriek i
uitgebreid weerbericht
scheepsvaartberichten. 7.05 Vrc
op 5. 8.55 Waterstanden. EO: S
Het gesprek. KRO: 10.02 Dingen
gebeuren. 13.10 Glas in lood. R
Montaigne. RVU: 16.02 De schat
mer. NOS: 17.10 Radio UIT.
17.50 CD.KRO/RKK: 18.02 Op vert
komen. EO: 19.00 Waar waren
ook alweer? NOS: 19.15 Nieuws
actualiteiten in het Turks. 1!
Nieuws en actualiteiten in het r
rokkaans en Berbers. 20.40 Niet
en actualiteiten in het Chinees.
LEAC: 21.00 Effectief bestui
2130 P C. Privé. 22.00 Kwaliteitsi
nagement. 22.30 Reklame en
motie. NOS: 23.07-24.00 Met
oog op morgen
OMROEP BRABANT
ANP-nieuws: Zie Radio 1. 7.05 l
bants nieuws, actualiteiten en
krant in Brabant. 7.55 Weerr
Johan Verschuuren. 8.08 Brabc
nieuws. 8.11 Radio Nieuws Cen
Ie. 8.32 Brabants nieuws, actuali
ten. 8.55 Weerman. 9.03 Braba
nieuws. 9.07 Muziekkiosk. 1P
Brabants nieuws. 10.07 Draai-bc
11.03 Brabants nieuws. 11.07
harte. 12.05 Brabants nieuws
actualiteiten. 12.55 Bericht v
boer en tuinder. 13.08 Braba
nieuws. 13.11 Radio Nieuws
trale. 13.32 Brabants nieuws. 1^
Muziek. 14.03 Brabants nieu
14.07 Muziekkiosk. 15.03 Brabc
nieuws. 15.07 Muziekkiosk. 11
Brabants nieuws. Aansl.: De h(
lijkheid. 17.05 Brabants nieuws
actualiteiten. 17.45 De ager
17.55-18.00 Nieuwsoverzicht
OMROEP ZEELAND
ANP-nieuws: Zie Radio 1.
Nieuws en actualiteiten met
7.15 Het weer in de provincie.
Regionaal nieuwsoverzicht. 7 4(
dag van... 7.45 overzicht ochti
bladen. 7.50 agendatip en age
8.08 Landelijne en internatio
actualiteiten Radio 1.12.05 Nie
en actualiteiten, met om 12.15
weer in de provincie. 12.32 Re
naai nieuwsoverzicht. 12.35 Zee
se streken. 12.55-13.00 De age
16.03 Het kanaal door Zeel
17.05 Nieuws en actualiteiten,
om 17.15 Het weer in de provii
17.32 Regionaal nieuwsoverz
17.35 Eute beute.17.55-18.00
agenda
Harry Aarts: „Wat ik in Albanië heb gezien vind ik erger dan Afrika. In Afrika schijnt de zon nog
rn hebben de mensen nooit beter geweten. Albanië is vijftig jaar lang onderdrukt.
Jeremmag ik je aart jezelf ah,
Slapjanui, mrstelten Jullie
iaat te bepraten, niet
Drs. H.J.B. (Harry) Aarts
(63) heeft de Tweede Ka
mer verlaten. Daarmee
komt een einde aan een
onafgebroken periode
van meer dan twintig
jaar kamerlidmaatschap
waarin de onderwerpen
ontwikkelingshulp en
buitenlandse zaken cen
traal stonden. Aarts is
buitengewoon lid van de
Raad van State gewor
den. En dat doet hem erg
veel genoegen. „Het is
een mooie afronding van
mijn carrière. Een terug
keer naar mijn oude stiel:
het binnenlands en lo
kaal bestuur.Een ge
sprek met een katholiek
Brabants kamerlid-af.
Hij hoopt nu eens wat meer tijd te hebben
om een goed boek te lezen. Daar is het in al
die jaren eigenlijk nooit van gekomen. Na
tuurlijk las Aarts: meters papier, brieven,
stukken, nota's. Over ontwikkelingshulp,
over buitenlandse zaken, de onderwerpen
die hem twee decennia bezig hielden.
„Alleen in de vakantie heb je wat meer tijd
om een boek te lezen. Zo heb ik een aantal
boeken gelezen van de Albanese schrijver
Kadare over het leven in Albanië. Waarom?
Ik ben het afgelopen jaar in Albanië ge
weest. Wat ik daar zag, vond ik erger dan
Afrika. In Afrika schijnt de zon nog en
hebben de mensen nooit beter geweten.
Albanië is vijftig jaar lang op een afschuwe
lijke manier onderdrukt. Hoe is het mogelijk
dat mensen zo lang in een gevangenis zitten?
Dat intrigeert mij. Een land op tweeëneen
half uur vliegen hier vandaan. Dat is zo
dicht bij ons. Geen land ter wereld is zo lang
en zo volledig geïsoleerd geweest. Onder
drukking is nergens en nooit zo erg geweest
als daar. Voor kleine vergrijpen zoals klagen
over de kwaliteit van bepaalde goederen
ging men veertig jaar lang de cel in. Dat is
onbeschrijflijk."
Harry Aarts, geboren op 9 maart 1930,
groeide op in zijn geboortestad Den Bosch.
Hij ondervond er tijdens de Tweede Wereld
oorlog wat het betekent als een land onder
de knoet van de bezetter zit. „Je maakt als
jonge jongen de oorlog mee. Je merkt wat
het is om niets te zeggen te hebben over je
eigen leven. Mijn politieke bewustwording is
toen ontstaan. Je beseft dan hoe prachtig het
is als je zelf je land kunt regeren. Dat is zo'n
elementair gevoel. Ik herinner mij dat gevoel
veel meer nog dan de fysieke problemen en
het gebrek aan voedsel in de oorlog."
In 1953 werd de jonge Aarts voor de Katho
lieke Volkspartij (KVP) lid van de gemeente
raad van Den Bosch. „Ik was met mijn 23
jaar het jongste raadslid van Nederland."
Vijf jaar later verliet hij de raad, noodge
dwongen, want hij kreeg in Den Haag een
betrekking bij de Vereniging van Nederland
se Gemeenten (VNG). Hij gaf organisatie-ad
viezen aan vele gemeentebesturen. Maar
merkte ook hoe moeizaam de adviezen wer
den overgenomen. „Iedereen zei: je hebt
gelijk, maar het kan niet. Bijvoorbeeld om
dat ze een gemeentesecretaris hadden die ze
niet konden ontslaan."
Burgemeester
De enige mogelijkheid om een einde te
maken aan dat groeiende onbehagen, was
zelf het beleid uitvoeren. In 1965 werd Aarts
burgemeester van Berkel-Enschot, het dorp
met 4.500 inwoners onder de rook van
Tilburg dat in korte tijd uitgroeide tot een
forensengemeente met tienduizend inwoners.
Het lot van die gemeente gaat hem, ook al
woont hij al weer vele jaren in Goirle, na aan
het hart. Tot zijn grote ergernis en verbazing
heeft hij in de krant moeten lezen dat het
einde van Berkel-Enschot als zelfstandige
gemeente nabij is. Gedeputeerde Staten van
Brabant willen in het kader van de gemeen
telijke herindeling van Brabant Berkel-En
schot bij Tilburg voegen.
„Dat is een zeer onwijs en onnodig besluit.
Als het niet anders kan, moet je een gemeen
te opheffen. Maar als een gemeente goed
wordt bestuurd, goed zorgt voor zijn inwo
ners, goed samenwerkt in de regio en een
bepaalde maat heeft moet je jezelf drie keer
bedenken voordat je zo'n gemeente opheft."
Aarts heeft er best begrip voor dat Tilburg
grond nodig heeft. Maar met een paar grens
correcties kan de stad toch ook geholpen
zijn. En Berkel-Enschot kan beter samenge
voegd worden met Udenhout, zoals eerst de
bedoeling was. „Het is jammer dat ik daar
als Tweede-Kamerlid geen invloed meer op
kan uitoefenen."
Berkel-Enschot leek het begin van een loop
baan als burgemeester. Maar tot zijn eigen
verrassing werd hij door de Tilburgse KVP
kandidaat gesteld voor de Tweede Kamer.
„Ik had wel interesse maar ik had het goed
als burgemeester.
Na het vertrek van oud-minister Lardinois
naar Brussel werd Aarts op 23 januari 1973
beëdigd als kamerlid. „Het was een omscha
keling en een risico. Je moet als kamerlid
maar afwachten hoe lang je dat kunt blijven.
Maar ik vond het landsbestuur een uitdaging
en het lidmaatschap van de Tweede Kamer
interessant. Sommige mensen hebben dat
niet, ik voel dat zo."
Warmlopen
De belangstelling voor de ontwikkelingen in
zijn eigen Brabant heeft Aarts nooit verloren
ook al lagen de onderwerpen buiten zijn
terrein. „Natuurlijk hield ik me er veel
minder mee bezig, maar als het over de
aanleg van de A50 ging of over de verbre
ding van de Zuid-Willemsvaart, wist ik
ervan. En als een vader mij vroeg of zijn
zoon uit militaire dienst kon blijven, werkte
ik daaraan."
Het grootste deel van zijn tijd besteedde
Aarts toch aan het onderwerp ontwikke
lingssamenwerking. Na vier jaar warmlopen
werd hij in 1977 voorzitter van de Kamer
commissie voor Ontwikkelingssamenwer
king en dat is hij tot 1989 gebleven toen hij
voorzitter van de Kamercommissie voor Bui
tenlandse Zaken werd. „Die interesse voor
Aarts krijgt als buitengewoon lid van de Raad van State weer te maken binnenlands en lokaal bestuur.
FOTO FOTO'S DE STEM/JOHAN VAN GURP
ontwikkelingssamenwerking komt voort uit
mijn katholieke opvoeding. Je werd de bete
kenis van missie en Derde Wereld duidelijk
gemaakt. Je leerde dat de armste mensen in
de wereld geholpen moesten worden."
Zijn respect voor het missiewerk is nog altijd
onveranderlijk groot. „Paters en zusters zijn
de meest belangeloze mensen." Al die jaren
hebben hem ook geleerd dat particuliere
organisaties als Cebemo, Icco, Hivos en
Novib de beste garanties bieden voor effec
tieve ontwikkelingshulp. „Beter vijfhonderd
projecten van twee ton dan honderd miljoen
van overheid tot overheid. Het is minder
bureaucratisch en heeft door de kleine
schaal meer resultaat."
Stoutse dromen
Het politieke landschap in de wereld is in de
twintig jaren van Aarts' kamerlidmaatschap
volledig veranderd. Het Oostblok is ontman
teld en de Sovjetunie viel uiteen. De Muur -
symbool van de scheiding tussen Oost en
West - is verdwenen. En in Zuid-Afrika
werken president De Klerk en ANC-leider
Nelson Mandela aan het geleidelijk afschaf
fen van de apartheid. „In mijn stoutste
dromen had ik in de jaren '70 niet kunnen
denken dat dat allemaal binnen enkele tien
tallen jaren zou veranderen."
In die veranderde wereld veranderde ook het
denken over ontwikkelingssamenwerking. In
de jaren '70 werd ontwikkelingshulp nog
beschouwd als het welzijnswerk in de inter
nationale betrekkingen. Nu wordt het gezien
als een onlosmakelijk onderdeel van het
geheel van buitenlands beleid, vrede- en
veiligheidspolitiek.
Aarts vindt dat Nederland nu erkent dat het
door idealen gevoede ontwikkelingsbeleid
van de jaren '70 niet heeft gewerkt. „Het
heeft in ieder geval niet het resultaat opgele
verd wat we toen verwachtten." Ook de
enorme financiële hulp en inzet van vele
mensen hebben daar niets aan kunnen ver
anderen. „Met name op het Afrikaanse con
tinent is het met de armoede nog even erg
gesteld als twintig jaar geleden."
Personificatie van dat veranderde denken
over ontwikkelingsbeleid is PvdA'er Jan
Pronk. In de jaren '70 zette Pronk als
minister de toon voor het Nederlandse ont
wikkelingsbeleid. In zijn huidige, tweede
periode als minister is Pronk tot andere
inzichten gekomen: échte ontwikkelingshulp
heeft geen zin als mensen elkaar uitmoor
den. Er moet eerst vrede zijn.
Aarts heeft als kamerlid die ontwikkeling
van nabij gevolgd en soms gestuurd. „On
danks zijn begeestering heeft Pronk wel door
dat cfe idealen van de jaren '70 niet reali
seerbaar zijn. De wereld ziet er anders uit.
Of Pronk wil of niet: de ontwikkelingslanden'
zijn uitgebreid met de Oosteuropese landen.
Pronk ziet dat wel, maar we hebben hem als
CDA-fractie wel moeten aanmoedigen dat
Oost-Europa niet meer weg te denken is uit
de Nederlandse ontwikkelingspolitiek." -
„Nederland heeft een groot belang bij een
stabiele politieke situatie in Oost-Europa.
Bij de machtsstrijd die nu woedt in Rusland
hebben we ook veel belang. Als het daar niet
goed gaat, krijgen wij miljoenen Russen hier.
Dat is niet goed voor hen en niet goed voor
ons. Pronk ziet dat en richt zich ernaar. Niet
dat Pronk de rest van de wereld vergeet,
maar hij is teruggekeerd naar de realiteit.
Hij is de Rubicon overgestoken."
Ofschoon ontwikkelingsbeleid veel meer ver
vlochten wordt met buitenlands, vrede- en
veiligheidsbeleid blijft Pronk van mening
dat een aparte minister van Ontwikkelings
samenwerking nodig is. Juist vanwege die
vervlechting is Aarts tegen een aparte minis
ter van Ontwikkelingssamenwerking.
„De minister van Buitenlandse Zaken moet
verantwoordelijk zijn voor het ontwikke
lingsbeleid, een staatssecretaris kan zich
bezig houden met de uitvoering." Aarts
meent ook dat met een staatssecretaris fi
nancieel nóg scherper toezicht op de uitga
ven van ontwikkelingshulp mogelijk is. „Dat
is nodig, want als we in Nederland scherp
toezien op de besteding van geld in de
sociale zekerheid moeten we de belasting
centen die we in het buitenland uitgeven ook
zo goed mogelijk controleren."
Verrijken
Suriname is een land dat nu al merkt dat de
tijd voorbij is dat Nederland eenmaal be
loofd ontwikkelingsgeld vrijwel zonder com
mentaar overmaakt. Aarts bezocht de voor
malige kolonie twee keer als leider van een
parlementaire delegatie. Over de toestand in
Suriname is hij erg pessimistisch.
„Suriname is tot op het bot berooid. Een
zeer kleine groep mensen, niet alleen Bouter-
se maar ook de hahdelaren, zijn rijker dan
de rijkste mensen in Nederland. Zolang als
dat verrijken blijft, zal het moeilijk zijn om
Nederlands ontwikkelingsgeld daar naar toe
te sturen. Want je weet niet of het bij de
mensen terecht komt. Er is één grondprinci
pe: het moet direct of indirect ten goede
komen aan de allerarmsten. Het mag nooit
in de verkeerde zakken terecht komen."
Buitenlandse en ontwikkelingspolitiek is
niet meetbaar in direct resultaat. „Het gaat
om de invloed op het denken over landen.
Dan heb je het niet over de korte termijn.
Toen Suriname in 1975 zelfstandig werd,
had iedereen zich moeten realiseren dat het
na 300 jaar van koloniale overheersing niet
meteen een bloeiend land kon zijn. Dat is
ook het probleem in Afrika. Daar zijn de
landen in de jaren '60 en '70 onafhankelijk
geworden. Die zitten allemaal in een over
gangsfase."
„Het is logisch dat een land direct na de
onafhankelijkheid moeilijke tijden door
maakt. Een land moet een katharsis doorma
ken. Een land moet leren dat het op zichzelf
is aangewezen. Het moet het zelfbewustzijn
als natie ontwikkelen. Dat duurt lang, want
in veel van die landen is geen traditie, geen
kader. Het zijn de barensweeën van naties.
Nederland heeft daar zelf ook eeuwen last
van gehad."
„Je hoeft er dan niet al te zwaar aan te tillen
dat de economie van zo'n land niet zo
geordend is. Maar als er sprake is van
corruptie, van smeergeld dan moet je wel
harde woorden gebruiken omdat je weet dat
99 procent van de bevolking daarvan de
dupe is. En als het om zware schendingen
van de mensenrechten gaat, moet je ook
stevige taal gebruiken."
Koopman en dominee
„Waarom mengen wij ons overal in? Wij zijn
koopman en dominee. Wij zijn voor een
rechtvaardige wereld met ontwikkelingskan
sen voor iedereen en we willen de mensen
rechten bevorderen. Anderzijds heeft Neder
land als handelsland voor zijn economische
positie een grote markt nodig. We zijn alleen
welvarend als er een zo vrij mogelijke we
reldhandel is. Dat biedt onszelf mogelijkhe
den en geeft de ontwikkelingslanden ook
afzetmogelijkheden
„Het economische belang van Nederland is
ook een heel acceptabele doelstelling. Je
ontwikkelingsgeld zo besteden dat het Ne
derlandse bedrijfsleven ervan kan profite
ren. Maar wel op één voorwaarde: dat goe
deren die worden geleverd in een reële
behoefte van die landen voorzien, dat de
vraag uit die landen zelf komt."
Aarts heeft de Nederlandse belangen als
parlementariër tijdens zijn vele reizen nim
mer uit het oog verloren. „Het beleid voor
ontwikkelingshulp moet gericht zijn op die
sectoren waarin wij goed zijn. Dat is alles
wat samenhangt met water. Dijken, dam
men, baggeren, drainage, irrigatie, daar we
ten wij alles van."
„Maar het gaat dan ook om onze agrarische
sector, in brede zin van plattelandsontwik
keling tot de wijze waarop wij de landbouw
hebben georganiseerd. Al die kleine boertjes
in Afrika bijvoorbeeld: die moeten net als in
Nederland is gebeurd, de handen ineen
slaan. Als iedereen een dubbeltje bij elkaar
legt, heb je een boerenleenbank. Organiseer
een gemeenschappelijke afzet zodat je niet
afhankelijk bent van inkopers. Als je van
ploeg af wilt, koop dan met het hele dc
een tractor. Natuurlijk is het heel moeilijk
als je in Afrika zegt: doe iets samen; men
durft daar nauwelijks geld aan een ander af
te staan. Maar Nederland en zeker Brabant
is door saamhorigheid groot geworden!"
Ondanks al die goed bedoelde, economische
en ideële, motieven kan het ook wel eens
fout gaan. Typisch genoeg gebeurt dat voor
al in de relatie met de voormalige koloniën.
De verhouding met Suriname is momenteel
gespannen. En met Indonesië ging het vorig
jaar helemaal mis toen Jakarta Den Haag
mededeelde geen behoefte meer te hebben
aan Nederlandse ontwikkelingshulp.
„We hebben te weinig rekening gehouden
met hun gevoel van eigenwaarde, van trots.
Je weet niet precies waar dat aan ligt. Onze
kritiek over de mensenrechten was in het
algemeen wel steekhoudend. Maar de i
is of je er iets mee kunt bereiken als die
landen zich vanuit hun gevoel van eigen
waarde verzetten. Ik ben het met Van
Broek (de oud-minister van Buitenlandse
Zaken-red.) eens dat je in zo'n delicate
verhouding zaken binnenskamers aan de
orde moet stellen. Publiciteit werkt ave
rechts. Zo'n ontzaglijk land als Indonesië
kan voor de buitenwereld niet toegeven aan
de druk van een klein land en voormalig
kolonisator die zelf ook boter op het hoofd
heeft. Kijk er onze geschiedenis maar op na:
Atjeh, Van Heutsz, etcetera."
Vers bloed
Met Aarts is de laatste Brabantse KVP'er uit
de Tweede Kamer vertrokken. Zo be
schouwd is een boek dichtgeslagen. Natuur
lijk is er het CDA, maar ook daar komt het
katholieke smaldeel bij gebrek aan vers
bloed steeds meer aan de zijlijn te staan.
Aarts heeft op verzoek van de partijtop de
laatste maanden al eens rondgekeken of er
geen goede katholieke kandidaat-politici
rondlopen die zich niet uit eigener beweging
al gemeld hebben.
„We moeten oppassen dat het een probleem
wordt. Een volksvertegenwoordiging moet
het volk in alle aspecten vertegenwoordigen.
Als in het Brabantse CDA de katholieken in
de minderheid zijn, is het geen weerspiege
ling van de bevolking. Het kan niet
Brabant minder vertegenwoordigers dan bij
voorbeeld Drenthe in de CDA-kamerfractie
krijgt. Als de CDA-fractie niet zorgt voor
een paar boeren, dan knijp je een groep, een
volksdeel af. Je moet voorkomen dat een
bevolkingsgroep zich niet meer in de partij
herkent."
