JAAR
'Een koe moet koe kunnen zijn'
Italiaanse biechtvaders praten corruptie goed
TENSHOWS
ELMARKT
G 16 OKTOBER:
Dierenprof wil af van de intensieve veehouderij
IEN- EN KACHELSHOW
verteren
;ft de doorslag,
iger.»
DE STEM
BUITENLAND
A7
Zonder voor-
of achterkant
I; 15 OKTOBER 1993
163,50
J 3,20
■31,00
182,10
|84,80
114,30
186,30
119,20
131,30
151,00
26,40
J 3,90
■31,20
1 i.io
J 5,30
162,50
152,80
159,60
156,40
56,70
160,50
1 6,00 a
195,10
3,50
I 43,30
1 15,90
10,90
53,10
3,30
I 37,60
I 62,00 a
gen. electric
gen. motors
goodyear
hewlett-pack.
int. bus.mach.
Int. tel tel
kim airlines
mcdonnell
merck co.
mobil oil
penn central
philips
primerica
royal dutch
sears roebuck
sfe-soutb,pac,
texaco inc
united techn.
westinghouse
whitman corp
96% 96%
43% 44%
46% 45%
68% 68%
43% 42%
91% 91%
22 22%
92% 93%
31 31%
83% 82
31% 31%
20 20%
48 48%
104% 103
56% 57%
19% 19%
68% 67%
56% 57%
13% 13%
15 15%
26% 24%
onbewerkt 20,950-21,550 per kg.
bewerkt 23,150 per kg.
Zilver
zilver onbewerkt 220-290 per kg.
bewerkt 330 laten per kg.
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
a laten
b bieden
c ex claim
e gedaan/bieden
d ex dividend,
f gedaan/laten
g bieden en ex dividend
h - laten en dividend
k gedaan en laten ex dividend
I gedaan en bieden ex dividend
60,00
349
6,30
6,60
65,00
1002
1,50
1,40
67,50
588
2,60
2,60
90,00
310
1,60
2,10
180,00
310
0,90
1,50
330,00
342
32,30 a
33,00
340,00
308
22,30
23,70
350,00
309
12,30 a
13,70
355,00
482
7,40 a
8,70
360,00
650
3,20 a
3,80
365,00
621
0,50
0,60
360,00
511
8,50
9,30
365,00
393
5,90
6,30
300,00
322
65,90 a
67,00 b
360,00
402
0,90
0,20
345,00
337
1,40 a
1,00
320,00
528
1,00 a
1,00
330,00
483
1,60 a
1,60 a
340,00
536
3,00 a
2,70
360,00
446
6,50
6,30 a
42,50
629
4,20
4,40
45,00
335
2,80
2,60
35,00
341
1,50
1,40
42,50
567
4,50
4,20
75,00
344
4,40
4,50
35,00
880
4,90
5,40
40,00
560
1.70
1,90
37,50
936
4,00
4,30
40,00
501
2,80
2,90
40,00
763
2,30
2,20
34,50
430
0,30 a
0,70
34,50
308
1,20
0,40
50,00
400
3,00 a
2,10 b
185,00
375
3,50
3,30
190,00
369
6,00
5,50
185,00
435
1,60
1,60 a
30,00
4960
5,60 b
6,50
32,50
562
3,20
4,10
35,00
728
0,80
1,60
37,50
760
1,40
1,80
45,00
733
1,40
1,50
22,50
1012
15,30
16,00 b
37,50
550
2,70 a
1,70
200,00
968
3,90
8,20
205,00
1151
0,70
3,40
210,00
445
0,20
0,40
210,00
594
P
4,00
205,00
365
7,30
9,80
210,00
539
5,10
7,20
210,00
436
8,50
11,00
I NAAR DE GROOTSTE
IOO opstellingen haarden, kachels,
Irs, houtkachels, gaskachels enz.
look op zaterdag geopend!
pdag gesloten.
raat 30a Rucphen - 01654-2750
lENNIE DAMARO
URT LOORENZ - PHIL DEAN
17 OKTOBER: DISCOBAR
23 OKTOBER: ORKEST BACK TO TOWN
24 OKTOBER: ORKEST BACK TO TOWN
30 OKTOBER: RUDY MEYNS
FRANK VALENTINO COMPANY
31 OKTOBER: VRIJ PODIUM
r
info:
Presentatie: Dennie Damaro
Iedere zondagmiddag vanaf 11
tot 18 uur live muziek met
Discobar.
Industrtelaan 1 (zijweg Essensteenweg j
Brasschaat-Polygoon) 2950 KAPELLEN
TEL. 03/666.74.54
VANUIT NEDERLAND 09-32-3-667.34.73
Open: zaterdag van 9 tot 17.30U.
Zondag van 9 tot 18u.
en: De Stem, 076-236911
VRIJDAG 15 OKTOBER 1993
„Het gaat in de land
bouw te ver als de aarde,
de bodemvruchtbaar
heid, onder de agrari
sche activiteiten te lij
den heeft. En in de vee
houderij gaat het te ver
als er sprake is van pure
exploitatie en het dier
niet méér is dan een pro-
duktie-eenheid.
Aan het woord is
prof.dr. Frederik Jan
Grommers, 62 jaar, bij
zonder hoogleraar in de
relatie tussen mens en
dier aan de universiteit
van Utrecht.
Door Mick Salet
„We zijn te ver gegaan. Het is
de laatste jaren uit verschillen
de inventarisaties duidelijk ge-
worden dat het nodig is de
huidige intensieve veehouderij
bij te sturen. Dat is beter voor
het milieu en beter voor de
dieren. De concentraties van
kippen, varkens en ook koeien,
vormen een bedreiging voor de
gezondheid. Dat is zo evident.
Wie dèt niét ziet, wil het niet
zien."
„Mensen houden dieren voor de
melk, de eieren, de wol, het
vlees of als proefdier voor nieu
we geneesmiddelen. Mensen
maken gebruik van dieren als
trekpaard of waakhond. En die
ren worden gehouden voor de
gezelligheid, ontspanning of
educatie, in de dierentuin. Dat
is maatschappelijk geaccep
teerd. Maar gebruik wordt mis
bruik als de gezondheid en het
welzijn van het dier in gevaar
komen èn er afbreuk wordt ge
daan aan de eigen waarde van
het dier. Een kip moet kip kun
nen zijn. Een koe moet koe
kunnen zijn."
„Een intensieve veehouderij die
structureel afhankelijk is van
de diergeneeskunde is heel
kwetsbaar. Een veehouderij
waarin het geneesmiddelenge-
bruik en aantal vaccinaties zo
laag mogelijk is en een keizer
snee bij een koe geen regel maar
uitzondering is, heeft meer sta-,
biliteit. Zo min mogelijk dieren
transport en gesloten bedrijven
zijn daarvoor het beste."
Duurzaam
„Het is opvallend dat niemand
het dan meer over alternatiéve
landbouw heeft, maar over
duurzame landbouw. Dat is een
erkenning van het feit dat de
landbouw van vandaag niet
duurzaam is. De huidige land
bouw is afhankelijk van een
Grommers: 'Iets dat zó gebonden is aan de kwaliteit van het leven kun je toch niet aan één bedrijfstak overlaten?'
groot gebruik van kunstmest en
bestrijdingsmiddelen. Gezonder
is een vorm van gemengd be
drijf, waarbij er zo min moge
lijk voer gekocht wordt en de
dieren met de oogst van eigen
bodem gevoerd kunnen worden.
En of dat nou echt eigen grond
is, grond van de buurman of
grond van een boer die honderd
kilometer verder woont, dat
maakt niet uit, als het voer
maar niet uit alle werelddelen
komt, als er maar sprake is van
een gesloten kringloop."
„Ik denk dat we uiteindelijk toe
moeten naar het ideaal van de
biologische landbouw. Zonder
chemische bestrijdingsmidde
len, zonder kunstmest en met zo
min mogelijk krachtvoer voor
de dieren. Dat is een hele stap,
maar die stap is noodzakelijk.
Dat zeg ik niet alleen, dat zeg
gen ze op het ministerie van
Landbouw ook."
„Bij biologische landbouw pra
ten we niet over keuterboertjes
met een koe en een paar schar-
relkippen, maar over grote ge
mengde bedrijven waar mensen
met veel vakkennis werken. Dat
zijn de bedrijven van de toe
komst."
„Dat gaat'niet van de ene op de
andere dag. Dat zou eigenlijk
wel moeten, maar de werkelijk
heid is weerbarstig. De ontwik
keling naar de landbouw van
vandaag heeft zo'n dertig jaar
in beslag genomen, het zal ook
wel dertig jaar duren om de
landbouw weer duurzaam te
maken."
„Ja, dat betekent waarschijnlijk
het eind voor sommige varkens
bedrijven. Dat is heel vervelend,
maar als bedrijven ons leefmi
lieu bedreigen is dat veel verve
lender. Door de varkenshoude
rij op de zandgronden is er
zoveel nitraat in de bodem ge
komen dat het grondwater tot
dertig meter diep vervuild is.
Als daar vandaag een eind aan
zou komen, dan zou het nog
dertig jaar duren vóór het
grondwater weer als drinkwater
te gebruiken is."
Schuld
„Ik wil die individuele boeren
geen verwijt maken. Het is een
collectief proces geweest. Dat
geldt ook voor de dierenartsen.
Want waarom hebben dieren
artsen meegewerkt aan een vee
houderij waarin koeien ont-
hoornd worden en de snavels
van kippen gekapt worden?
Omdat dierenartsen lang ge
steld hebben: 'Wij zijn dienst
baar en betrouwbaar. Men moet
een beroep op ons kunnen
doen'. Natuurlijk, het feit dat
het een vrij beroep is zal ook
mee hebben gespeeld."
„Bovendien zijn de ontwikke
lingen geleidelijk gegaan. Het is
met de ontwikkelingen in de
diergeneeskunde net als met
verkeerslichten in de stad. Als
je een verkeerslicht op het
drukste punt in de stad zet,
ontstaat er een volgende druk
ste punt waar een verkeerslicht
moet komen. Zo is het ook met
de bestrijding van dierenziektes
gegaan. Eerst hebben we abor
tus, tbc en mond- en klauwzeer
bestreden. Dat was echt nodig.
Daarna werd het moeilijker. Nu
houdt de diergeneeskunde zich
bezig met factorenziekten als
vruchtbaarheidsproblemen en
uierontsteking èn een nieuwe
categorie van nieuwe variaties
in virussen. Veel Nederlanders
denken dat de gezondheidszorg
hier op een hoog peil staat,
maar wat de diergezondheid be-
FOTO'S 'T STICHT
treft staat de Nederlandse land
bouw maar op de tiende plaats
in Europa."
„Er zijn mensen die, nog altijd,
een blind geloof in de techniek
hebben en die denken dat de
technici alles wel op zullen los
sen. Worden de koeien ziek?
Dan ontwikkelen we toch een
koe die niet ziek wordt. Is de
uitstoot van ammoniak zo groot
omdat de koeien buiten lopen?
Dan houden we toch binnen.
Komen we om in de mest? Dan
ontwikkelen we toch mestver
werkingsfabrieken. Maar dat
werkt zo niet, omdat het weer
meer van het oude, meer van
hetzelfde is. De genetische ma
nipulatie, kijk naar de stier
Herman, brengt geen oplossing,
maar roept nieuwe problemen
op."
Verantwoordelijk
„Sommige mensen hebben de
neiging de landbouw en de in
tensieve veehouderij als een
zelfstandige economische acti
viteit te beschouwen. Met eigen
normen en eigen waarden. Dat
is natuurlijk niet zo. Iets dat zó
gebonden is aan de kwaliteit
van het leven kün je toch niet
aan één bedrijfstak overlaten?
We hebben het over de leef
baarheid van Nederland, we
hebben het over het welzijn van
dieren, dat gaat iederéén aan.
Het is onze verantwoordelijk
heid hoe we met de bodem om
gaan. Het is ónze verantwoor
delijkheid hoe we met de kip
pen, de varkens en de koeien
omgaan. Als dat iets extra's
moet kosten, dan zij dat zo. Als
we daar niet toe bereid zijn, is
onze menselijke waardigheid in
het geding."
Van onze correspondent
Aart Heering
Rome - Het op de band opnemen
van gesprekken in de biechtstoel is
natuurlijk een grove schending van
een sacrament. Maar het is ook een
manier om te doorgronden hoe de
kerk zich opstelt tegenover belang
rijke vraagstukken van maatschap
pelijke moraal, niet in de algemeen
heden van kansel en kerkblad, maar
in het rechtstreekse contact met de
individuele gelovige. Daaraan ont
leent 'Smeergeld in de biechtstoel',
een pas verschenen boek van de
journalist Pino Nicotri, zijn belang.
„Padre, ik zit met een gewetenspro
bleem. Als politicus heb ik de afgelopen
jaren regelmatig grote bedragen aan
steekpenningen ontvangen voor mijn
partij, de christen-democratie (DC). Ik
heb daar nu wroeging over. Wat moet ik
doen? Moet ik mij melden bij de recht
bank?"
Deze vraag heeft Nicotri voorgelegd
aan 47 biechtvaders in de steden van de
voornaamste smeergeldonderzoeken.
Hun antwoorden blijken van een ver-
Vassende eensgezindheid. Slechts één
van hen raadt de berouwvolle politicus
aan om naar de rechter te gaan.
Enkele anderen reageren ontwijkend:
„Ga eerst nog eens met drie andere
biechtvaders praten, mijn zoon"-, „Als
niet-Italiaan kan ik daarop geen ant
woord geven" en „Laten we eerst over
gaan tot de echte zonden: heb je je
vrouw de laatste tijd ook bedrogen?".
Maar alle overigen zijn het erover eens,
dat een spontane bekentenis niet alleen
onnodig, maar ook onwenselijk is.
'Nemo tenetur tradere se ipsum': nie
mand is gehouden om zichzelf te verra
den, luidt daarvoor hun voornaamste
argument. „Als je voor de rechtbank
wordt gedaagd, dan moet je zweren
voor God en ben je dus gedwongen om
te bekennen. Maar laten we hopen dat
het nooit zo ver zal komen", zegt een
van de geestelijken, terwijl een ander
kortweg verklaart: „Zwijgen is goud".
Daarnaast putten de meeste paters zich
uit in verklaringen, waarom het aanne
men van steekpenningen eigenlijk niet
of nauwelijks als zonde aan te merken
valt. Het was immers een algemeen
geldend gebruik, zodat de biechteling in
wezen te goeder trouw handelde. (Ob
jectief gezien was het zonde, maar sub
jectief gezien niet, legt een dialectisch
doorknede priester uit.)
Bovendien heeft hij het geld niet voor
zichzelf gehouden maar bestemd voor
een goed doel, namelijk een „goede
partij, die tegen echtscheiding en abor
tus is zoals een biechtvader in de Sint
Pieter geruststellend verklaart. In de
Dom van Milaan verklaart een ander
dat de DC weliswaar de christelijke
beginselen met voeten heeft getreden,
maar desondanks de enige is die, een
maal gezuiverd, het waard is om ge
steund te worden.
Samenwerken met de justitie is geen
plicht, legt een geestelijk? in een andere
Romeinse kerk uit, want 'ook al ben je
de slechtste misdadiger op aarde, je
hebt altijd nog recht op je goede naam'.
Bovendien kunnen daardoor andere
personen in moeilijkheden komen en er
weer nieuwe schandalen losbarsten.
„Zeg nu maar niets, mijn zoon, want je
weet hoe het gaat. Het is een ketting,
waarin A de naam van B noemt en B
weer die van C. En zo verder", zegt een
priester in de stad Verona, waar de DC
door de schandalen bijna is wegge
vaagd.
„We hebben allemaal fouten gemaakt,
dus laten we proberen om de zaken op
te lossen zonder elkaar pijn te doen is
de mening van een biechtvader in de
kerk van San Babile in Milaan. In de
Dom van diezelfde stad betoogt een
collega, dat het geen zin heeft om de
steekpenningen terug te willen geven,
vanwege de grootte van het bedrag. Als
zijn gesprekspartner toch nog peniten
tie wil doen, dan kan hij zijn geld beter
aan vrome werken besteden. Een origi
nele geestelijke raadt tenslotte de gelo
vige af om naar de rechtbank te stap
pen, omdat 'de rechters het toch al druk
genoeg hebben'.
Vrijwel algemeen onder de confessoren
is het wantrouwen tegen de rechters,
door wier toedoen de grootscheepse
corruptie aan het licht is gekomen.
Volgens de meesten van hen hebben de
magistraten zelf ook boter op hun hoofd
en worden zij gemanipuleerd door der
den. Een biechtvader in de Sint Pieter
beschouwt de corruptieonderzoeken
daarbij zelfs als een 'grootscheepse po
litieke manoeuvre die gericht is tegen
de christelijke krachten'.
Al met al vormen de biechtstoelinter
views van Nicotri, die ze in hun ruwe,
onbewerkte vorm heeft gepubliceerd,
een onthullend moraal-theologisch do
cument. De nieuwe Universele Cate
chismus mag corruptie dan als zonde
aanmerken, maar in de praktijk blijkt
dit zondebegrip tamelijk rekbaar, voor
al wanneer er een hoger doel, in casu de
DC, mee wordt gediend. Niet weer
doen, drie Onze Vaders bidden en vaker
naar de mis gaan, besluiten de meeste
biechtvaders, die daarmee impliciet een
van antwoord geven op de vraag waar
om de corruptie in Italië zo lang heeft
kunnen voortwoekeren.
Pino Nicotri, Tangenti in confessionale,
Venezia: Marsilio, 1993, 224 blz„ 18.000 lire
(f 20,00) ISBN 88-317-5920-5.
Sinds enkele jaren heeft
de stad Nijvel in Waals
Brabant een belaste
naam. De meest beruchte
bende die ooit in België heeft
huisgehouden en waarvan de
politie nooit een lid heeft we
ten te pakken, draagt de
naam van de stad. Toch is het
een rustige, wat provinciaalse
stad waar uitsluitend nette
mensen wonen. De juffrouw
van een eethuis pal tegenover
de kerk - die eigenlijk geen
'tegenover' heeft, maar daar
over zo dadelijk meer - is
heel vriendelijk en heeft zich
zelfs een Vlaams 'asjeblief' en
een 'dankjewel' aangemeten.
Voor het overige is Nijvel zo
Waals als het maar kan zijn.
Vandaar dat het zich ook lie
ver 'Nivelles' laat noemen.
Bijna overal in Europa kun je
je 'tegenover' de kerk bevin
den. dat wil zeggen voor de
ingang die meestal aan de
westelijke kant is gelegen. De
ingang voert je het midden
schip binnen dat meestal op
een dwarsbeuk uitkomt.
Daarachter bevindt zich - in
het verlengde van het schip,
maar dan aan de oostelijke
kant van de dwarsbeuk - in
bijna alle gevallen het koor.
Het koor ligt, althans in ge
voelsmatige zin, achterin de
kerk. Het gaat hier om een
onwrikbaar patroon, dat terug
te voeren is tot de vroegst
mogelijke middeleeuwse sym
boliek die voorschrijft dat het
altaar in dat deel van de kerk
moet staan dat naar de dage
raad, dus naar het nieuwe
licht is gekeerd.
De kerk van Nijvel - ver
noemd naar Sint Geftrudis
die mogelijk een oudtante van
Karei de Grote was - laat
zich aan deze symbolische
wetmatigheid evenwel niets
gelegen liggen. In kunsthisto
rische zin is de kerk een teken
van tegenspraak en - voor
de puriteinse beschouwers
van het Romaans - een bui
tenbeentje en daarom enigs
zins ongenietbaar. Dat komt
omdat de Nijvelse kerk twee
koren en twee dwarsschepen
heeft die pal tegenover elkaar
liggen. Daar tussenin ligt het
zeer lange (102 meter) mid
denschip. Toen rond 1050 de
kerk werd voltooid was er nog
niks aan hand. Het koor lag
gewoon naar het oosten. Zo
als het hoorde dus.
Maar honderd jaar later gooi
den de Nijvelse bouwmeesters
alle principes overboord en
bestonden ze het ook nog een
dwarsbeuk en een koor aan
de westelijke kant van het
schip op te trekken. Kom er
maar eens voor. Sindsdien
heeft de Nijvelse kerk - die
niettemin een van de mooiste
van de Lage Landen is, maar
die in menig toeristisch na
slagwerkje aan een schrome
lijke onderwaardering lijdt -
eigenlijk geen echte voor- of
achterkant meer. Als gevolg
daarvan kan men zich dus ook
niet 'tegenover' de kerk be
vinden.
De inwoners van Nijvel heb
ben dat effect nog versterkt.
Want de hoofdingang van de
kerk mag zich dan volgens de
regel aan de westelijke kant
bevinden - waar eveneens vol
gens de regel ook de toren
partij is opgetrokken -, ze
hebben de eethuizen, de cafés
en het bijbehorende plein
achter het oostelijke koor en
dus achter de kerk gebouwd.
Zo lijkt het alsof alle bouw
kundige principes van de
Middeleeuwen 180 graden
zijn omgekeerd. Mogelijk dat
de bombardementen gedu
rende de oorlog die omkering
nog in de hand hebben ge
werkt. Nijvel werd zo zwaar
bestookt dat na de oorlog een
complete herbouw van zowel
kerk als binnenstad nodig
was. Wat de kerk niettemin
heeft weten te behouden is
datgene waarvan men het ge
heim nooit zal kunnen ont
raadselen: de stilte, die
vreemde, mysterieuze Ro
maanse stilte die door een
dichter ooit als 'de ademtocht
van het steen' is beschreven.
Het kenmerk van het Ro
maanse bouwen is dat de stil
te zich, zelfs in weerwil van de
geluiden die ze toelaat, onver
kort handhaaft. Het gaat hier
niet om de zwaar beladen,
hoogdravende en daarom
enigszins kwezelachtige stilte
van de Gotiek, maar om de
warme, menselijke en bijna
veilige stilte waar je, behalve
dan in een romaanse kerk en
een enkel klooster uit dat tijd-
perk, nergens meer voor hoeft
te komen.
Wie een tijdje in de Nijvelse
kerk heeft rondgelopen, heeft
meestal moeite met het naar
buiten gaan. Want buiten
loopt hij het gewone, brave,
maar ook enigszins prozaïsche
Nijvel tegen het lijf dat z'n
belaste naam geenszins ver
dient. Buiten de kerk lijkt het
onbestaanbaar dat de stad
ooit de kraamkamer van het
Karolingisch koningshuis is
geweest. Bovendien ben je
nog een beetje de kluts kwijt,
niet alleen omdat alles dub
belop is, maar ook omdat het
voorplein van de kerk zich
aan de achterkant ervan be
vindt. Op menige andere
plaats tref je daar juist een
kerkhof of de kwijnende zelf
kant van de binnenstad aan.
In Nijvel kom je daarom pas
na een tijdje aan het echte
genieten toe. Het is daar gèen
Doornik en geen Gent, waar
je het allemaal in de schoot
geworpen krijgt, waar alles op
z'n plaats staat en waar de
bouwmeesters zich zonder te
genspraken aan hun eigen ge
nie te buiten zijn gegaan, bui
ten zijn gegaan.
Nijvel is een prachtig onge
rief. Trouwens, als je de onge
nietbaarheid eenmaal voorbij
bent, heb je er plotseling een
passie bij. De drang om er
nog eens heen te gaan, wordt
dan ook steeds groter.
De kerk in Nijvel.
FOTO BELGA
