Sporen van een zwart verleden
Een stem vol duistere verlangens
TOPDESIGN 9
KINDERBOEKEN
BOEKENLEGGER
EXPOSITIES
SPEELFILM!
Opgroeiende meisjes
in Amerika en Europa
EG-subsidie voor vertalen
Nederlandse literatuur
DE STEM
BOEKEN
DE STEM
Traditionele historische roman van Margriet de Moor
Wanneer wordt de Russische
ziel een vrije mensenziel?
De weg van den
Engel
Scheldeoever
kunstig aangekleed
N
Zoektocht eigen
beeldtaal
Internationaal
Filmfestival
The Crying Game
VRIJDAG 8 OKTOBER 1993 Djl
Door Muriël Boll
In het uiterste westen van de
Amerikaanse staat Virginia ligt
het ruige Apalaehengebergte.
Dat is de mijnstreek waar Virigi-
na Carol Shortt, kortweg Ginny,
opgroeit. Over haar heeft Ruth
White een boek geschreven,
Ginny.
White groeide tussen diezelfde
heuvels op, het zijn dan ook haar
eigen herinneringen waaruit het
verhaal bestaat. Het motto voor
in getuigt dat het opschrijven
soms pijnlijk is geweest.
Je maakt Ginny mee van haar
zesde tot haar elfde jaar. Het
verhaal opent met de medede
ling dat Ginny's vader dood is,
vermoord. Moeder blijft met
twee kinderen in armoedige om
standigheden achter. Nu haar
vader er niet meer is, moet het
gezin verhuizen, ze woonden in
een huis van de mijnonderne
ming.
Het is 1948, maar het decor lijkt
veel langer geleden; ik moest
even denken aan de Kleine Huis
boeken van Laura Ingalls Wil
der. Dat zal wel komen door de
houten huizen en de natuur in de
bergen.
Ginny komt met haar moeder en
zusje vijf kilometer verderop te
wonen in een dorp vol achter
klap en bekrompenheid. Daaruit
vloeien ware tragedies voort.
Een oudere vriendin van Ginny
steekt zichzelf in brand omdat
de schande van ongehuwde moe
der te groot is. Er zijn meer
doden, somds niet echt maar in
de visioenen van Ginny.
Intussen gaat het leven van Gin
ny verder. Ze ontwikkelt zich
van een vrolijk naïef kind, dat in
de kerstman gelooft, tot een tie
ner die last krijgt van de eerste
grote onzekerheden.
Aan het eind van het boek neemt
Ginny voorgeod afscheid van
haar kinderjaren tussen de heu
vels en langs Sweet Creek. Ze
doet dat ook concreet, want het
gezin vertrekt naar Pennsyl
vania. Je voelt dat het met Gin
ny verder goed zal gaan.
Het verhaal boeit, je krijgt de
gelegenheid om je emoties de
vrije loop te laten; zielig, ontroe
rend, vrolijk en rot, alles zit er
in. Zo ziet het leven er nu een
maal uit. De onnozele omslagte
kening dekt de lading voor geen
sikkepit.
Meisjes trouwen toch van Diet
Huber gaat ook over de ontwik
keling van een meisje, Afke. Je
maakt haar mee van 1938 tot
1940, van haar 14e tot haar 16e
jaar. Ook dit verhaal zal voor
een groot deel autobiografisch
zijn, want Afke lijkt erg veel op
Diet Huber.
Afke's vader wil dat zijn dochter
naar de HBS gaat, maar Afke
durft niet. Ze is veel te eenvou
dig en zou nooit durven meedoen
met de rijke en deftige jongens
en meisjes van de HBS. Ze zou
het liefste tekenen en schrijven,
maar dat brengt geen brood op
de plank, vindt vader. Afke
wordt winkeljuffrouw, dat wilde
ze vroeger ook graag. Ze maakt
lange dagen, ook op zaterdag,
voor een laag loon. De maat
schappij van toen was toen nog
volop hiërarchisch, en gaande
weg ontdekt Afke dat dit toch
niet is waarover ze in haar 0-
boek droomde. Het O-boek is het
Opschrijfboek waarin Afke haar
geheime gedachten noteert.
Het is moeilijk om een andere
baan te vinden, het zijn moeilij
ke tijden, dus je mag al lang blij
zijn als je iets hebt. Het is crisis,
de oorlog dreigt. Dat wordt dui
delijk doordat hier en daar in
het boek krantenknipsels uit die
tijd staan afgedrukt. Het vreem
de is dat er weinig van die
achtergrond tot Afke lijkt door
te dringen. Haar vader praat wel
eens over politiek, maar ze wil er
niets over horen. Ze schrijft lie
ver, enigszins dweperig, over
kleren, liefde en Humphrey Bo-
gart.
Van iemand op die gevoelige
leeftijd zou je toch enige angsti
ge onzekere gevoelens verwach
ten. Maar ja, er was natuurlijk
nog geen televisie, dus misschien
leefden jongeren zelfs in die om
standigheden onbezorgder. Wel
licht begint en eindigt het boek
daarom met enkele pagina's
'Dromen'. Eerst dromen over la
ter, aan het eind wordt dat
Tater' ingevuld en blijkt aardig
te kloppen met het leven van
Diet Huber.
Ruth White: 'Ginny'. Uitg. Pira
mide. Prijs 24,90 (vanaf 11 jaar)
Diet Huber: 'Meisjes trouwen
toch'. Uitg. Leopold. Prijs 27,50
(vanaf
12 jaar).
Brussel (anp) - De Europese Ge
meenschap heeft dit jaar 484.000
gulden subsidie beschikbaar ge
steld voor vertalingen van 76
werken van moderne Europese
literatuur, waaronder enkele Ne
derlandse boeken.
Voor de Deense vertaling van
'Ontaarde moeders' van Renate
Dorrestein en 'Eerst grijs dan
wit dan blauw' van Margriet de
Moor is respectievelijk ruim
8.500 en 7.400 gulden toegekend.
De 'Omweg naar Santiago' van
Cees Nooteboom in het Frans
kost de EG ongeveer 19.600 gul
den. Er kwam ook ruim 8.300
gulden vrij voor de Engelse ver
taling van een Nederlandse poë
ziebundel. Andersom werd sub
sidie toegekend aan Nederlandse
vertalingen van buitenlandse
werken, zoals 'Sianis de Fogo'
van de Portugees Jorge de Sena
(ruim 18.000 gulden).
De EG geeft prioriteit aan verta
lingen uit kleinere taalgebieden,
zoals Nederland en Portugal of
vertalingen van Engelse, Franse
of Duitse boeken in deze minder
gangbare talen.
De EG geeft prioriteit aan verta
lingen uit kleinere taalgebieden,
zoals Nederland en Portugal of
vertalingen van Engelse, Franse
of Duitse boeken in deze minder
gangbare talen.
Van onze kunstredactie
Toen Nobelprijs-winnares Toni
Morrison enkele jaren geleden
door een recensent werd opge
nomen in de gelederen der gro
te zwarte auteurs van de VS,
reageerde ze verheugd. „Je hebt
geen idee wat zo'n opmerking
losmaakt", zei ze. „Ik dacht
over mezelf als een goede
schrijver, maar dat iemand die
mening zou delen - nee, dat had
ik niet gedacht".
De laatste jaren is aan Toni
Morrison, wier romans vooral
de lotgevallen van zwarte Ame
rikanen in de geschiedenis ver
tellen, reeds de ene na de ande
re literatuurprijs toegevallen.
Voor haar roman Beloved
(1987) kreeg ze de Pulitzer-
prijs en de Robert F. Kennedy
Book Award. Ze is nu de eerste
zwarte schrijfster in de ge
schiedenis die de Nobelprijs in
de wacht sleept.
De 62-jarige professor aan de
universiteiten van Albany en
Princeton noemt zich pas Toni
Morrison sinds haar eerste ro
man, The Bluest Eye (1970).
Officieel heet ze Chloe Anthony
Wofford.
Ze werd op 18 februari 1931
geboren in Lorain, een kleine
industriestad in de staat Ohio.
Ver weg van de plantages in het
Zuiden, ver weg van de zwarte
erfenis waarover ze later zo
beeldend zou schrijven. Toni
Morrison is de schrijfster van
het zwarte verleden, dat overal
in Amerika zijn sporen heeft
nagelaten, onopgemerkt door
de overheersende blanke cul
tuur.
Interessant
Van het gescheiden Amerika
merkte Chloe, die naar een ge
mengde lagere school ging, heel
weinig. „Ik heb het racisme
nooit in me opgezogen", aldus
de schrijfster. „Ik heb nooit
geloofd dat ik minderwaardig
was. Ik vond mezelf interessant
omdat mijn ouders zeiden dat
ik interessant was".
Ze ging daarop naar de zwarte
Howard University in Was
hington, waar echter geen spe
ciale plaats was ingeruimd voor
de cultuur en geschiedenis van
de Afro-Amerikanen. Chloe
Wofford werd dan ook allesbe
halve radicaal. „De zwarten
hebben ook zelf schuld aan hun
noodlot. Zwart zelfmedelijden
is misplaatst".
In de jaren '50 en jaren '60 - ze
doceerde reeds Engels - speelde
ze geen actieve rol in de bur
gerrechtenbeweging. Ze had
weliswaar activisten als Stoke-
ly Carmichael, de oprichter van
de Black Power-beweging, on
der haar studenten, maar ze
voelde geen aandrang zelf de
barricaden te beklimmen.
Toen ze vervolgens scheidde
van de architect Harold Mor
rison en met haar twee zoontjes
alleen achter bleef, begon Wof
ford in haar vrije uren te
schrijven.
Bekaaid
Tot het begin van de jaren '70
waren boekenkasten volge
schreven over de rol van de
zwarte man in Amerika. De
Toni Morrison: „Ik schrijf voor een zwart publiek"
foto ap
positie van de zwarte vrouw
kwam er bekaaid af. Totdat
Toni Morrison en met haar Ali
ce Walker, Ntozake Shange en
Maya Angelou de bijzondere
positie van de Afro-Ameri-
kaanse vrouw op papier zetten.
Schrijven doet ze uitdrukkelijk
voor een zwart publiek, want
'de interessante en sterke boe
ken over zwarten zeggen mij zo
weinig - die zijn heel anders
gericht, op blanken of iets der
gelijks...'
De hoofdpersoon uit De hemel
vaart van Solomon reist terug
naar het Zuiden, op zoek naar
zijn roots en aanhoort de magi
sche geschiedenis van zijn
voorgeslacht dat in slavernij
leefde. Op een dag hoort hij
kinderen een lied zingen over
de negerslaaf Solomon, die
zichzelf op vleugels van de ke
tens van de slavernij bevrijdde.
In Beminde ontvlucht een jonge
vrouw de dagelijkse verschrik
kingen van de plantage. In een
vlaag van wanhoop doodt zij
haar dochtertje Beloved (Be
minde) om haar uit handen van
slavenhandelaren te houden.
Wanneer zij later min of meer
veilig in een huis in Cincinatti
woont (in de staat Ohio, waar
Morrison is geboren), krijgt zij
haar dochter terug uit een an
dere wereld.
Wortels
In de wereld van deze vrouw is
het bovennatuurlijke even ge
woon als de tastbare werkelijk
heid. In zo'n wereld leven de
overledenen naast de levenden
en voelt het individu zijn lot
verbonden aan dat van zijn
gemeenschap. Daarom keren de
personages uit de romans van
Toni Morrison terug naar hun
verleden, op zoek naar hun
wortels.
En als ze dat niet letterlijk
doen zoals Milkman, de hoofd
persoon van De hemelvaart van
Solomon, dan slepen ze hun
verleden met zich mee als een
collectieve last van verdrongen
pijnlijke herinneringen aan een
leven dat totaal werd beheerst
door de grillen van de blanke
meesters.
Telkens weer steken die herin
neringen de kop op, want zij
vinden hun weerslag in de ra
ciale misstanden van nu die
teruggaan op de volledige on
derdrukking in de tijd van de
slavernij.
En telkens weer schrijft Toni
Morrison zich een weg terug
naar het smartelijke begin van
de geschiedenis van de zwarten
in Amerika. Rememory noemt
zij zelf het procédé waarmee zij
het schrijnend verleden naar
boven haalt en laat herleven in
haar personages, maar ook in
de zwarte massa.
Jazz
Vanuit dat standpunt bezien is
de roman Jazz een vervolg op
Beminde. Beminde speelt zich
af rond het midden van de
vorige eeuw, voor de afschaf
fing van de slavernij, en in de
nadagen van de slavernij tot
het einde van de 19e eeuw.
Jazz speelt zich af in de nieuwe
eeuw, de tijd van de moeizame
emancipatie en van de trek
naar de stad, naar Chicago,
New York, Cincinnati, oorden
van vrijheid en onbeperkte mo
gelijkheden. Het Harlem van de
jaren '20, waar een grote groep
zwarten leefde die van het plat
teland, van het zuiden naar het
noorden, naar de stad was ge
trokken. Zij vormen de genera
tie van de jazz.
„Niemand weet eigenlijk pre
cies wat jazz betekent", zegt
Toni Morrison, „maar ook nu
nog gebruikt iedereen de term
zonder het gevoel, de wortels
van de jazz werkelijk te begrij
pen. Jazz is beweging, dyna
miek en improvisatie. Jazz is de
taal van de verbeelding en dat
vinden de lezers terug in mijn
roman".
Jazz, zoals die gespeeld werd in
die dagen in Harlem, speelt ook
daadwerkelijk een belangrijke
rol in de roman. Er worden
flarden van teksten geciteerd
en er worden duistere krachten
aan toegekend: 'Die muziek zet
mensen aan tot onwijze, orde
loze dingen'.
Taal
De taal van de roman is jazzy.
Improvisatie, variaties en sa
menspel bepalen de wijze
waarop de personages de ge
schiedenis van het gewelddadig
drama vertellen. Dat drama, de
moord die een oudere getrouw
de man op zijn jonge geheime
geliefde pleegt 'om het gevoel
dat zij hem geeft niet te verlie
zen', kan uiteindelijk alleen be
grepen worden vanuit de wer
kelijkheid van collectieve pijn
lijke herinneringen.
De poëtische kracht van Toni
Morrisons taal, haar suggestie
ve verbeelding en de vervlech
ting van mythe en werkelijk
heid in een volstrekt eigen ma-
gisch-realisme, hebben haar in
de loop van het verschijnen van
haar oeuvre allang een lezers
publiek bezorgd dat groter is
dan alleen het zwarte.
Nettie Vink, de Nederlandse
vertaalster van Toni Morrison
begrijpt niets van de relatieve
onbekendheid van deze Ameri
kaanse schrijfster.
„De Nobelprijs is haar zeer
terecht toegekend. Haar boeken
zijn ongelofelijk mooi, ook haar
taal, maar in Europa zijn ze
werkelijk ondergewaardeerd.
Waarom de boeken van Toni
Morrison in Nederland zo
slecht verkopen (ze zijn alle
maal in het Nederlands ver
taald), dat zou iedere uitgever
wel willen weten. Haar verha
len draaien allemaal om de
sporen die overal in de Vere
nigde Staten door de slaven en
hun nakomelingen zijn achter
gelaten, maar die door de blan
ke bevolking worden gene
geerd. Al haar boeken gaan
eigenlijk over de slavernij en
het leven na de slavernij. Ook
de gebruiken die de zwarten uit
West-Afrika hebben meegeno
men naar Amerika, en die nog
altijd een rol spelen in de VS,
komen aan bod".
De 62-jarige Morrison is de
achtste vrouwelijke winnaar
sinds de Nobelprijs voor het
eerst werd uitgereikt in 1901.
Toni Morrison heeft naast haar
romans ook essays geschreven.
Daaronder Playing in the dark
- whiteness and the literary
imagination (1992) en Racing
justice, engendering power: es
says on Anita Hill, Clarence
Thomas, and the others on the
constructing of social reality
(1992)
In deze boeken, schrijft Mor
rison, „word ik gedwongen er
over na te denken hoe vrij ik
kan zijn als Afro-Amerikaanse
schrijfster in mijn soortbepaal-
de, seksistische, racistische be-
staanswereld".
Door Johan Diepstraten
Aan het einde van de roman De
virtuoos beschrijft Margriet de
Moor het karakter van haar
hoofdpersoon, de sopraan
Gasparo Conti. Hij is kort aan
gebonden en onbeschaamd
egoïstisch. „IJdel, maar om de
dooie dood niet dom. Bot. Gene
reus. Sloom, en geweldig strijd
vaardig". Pas dan beseft de le
zer hoe weinig hij te weten is
gekomen over de zanger, il
virtuoso, die in de eerste helft
van de 18e eeuw de grote opera
huizen van West-Europa vero
verde.
Op jonge leeftijd zijn bij Gaspa
ro de zaadstrengen en testikels
verwijderd als voorbereiding op
een strenge conservatoriumop
leiding. Hij wordt een beroemd
castraatzanger met een bijzon
der geluid. Een stem 'van een
schrijnende schoonheid, een
stem die beweegt, bedwelmt,
die getuigt van een wereld bui
ten de wereld maar niettemin
toebehoort aan een lichaam als
elk ander: warm, vol duistere
verlangens'.
Het is Gasparo's geliefde Car-
lotta Caetani die al aan het
begin van de roman deze harts
tochtelijke kwalificeringen
geeft en ze de hele roman door
blijft herhalen. Keer op keer
krijgt Carlotta van Margriet de
Moor de gelegenheid om haar
bewondering en tomeloze passie
te ventileren over de castraat op
wie iedereen verliefd wordt,
nee: zelfs week van begeerte,
fetisjistisch en nymfomaan. De
extase kent geen grenzen als het
om Gasparo gaat. Maar de bijna
tweehonderd pagina's opheme
ling van zijn virtuositeit zijn
wel een aanslag op het uithou
dingsvermogen van de lezer.
In het Napels van die dagen was
het publiek meer dan verwend.
Margriet de Moor stipt even aan
dat Karei van Habsburg verdre
ven is door Karei van Bourbon
die aan de Zuiditaliaanse stad
het Teatro San Carlo schenkt:
het grootste operagebouw van
Europa. Deze 'ovale fantasie
van zes etages' is de plaats waar
het publiek komt drinken, gok
ken, slapen en tussendoor aan
dacht heeft voor 'een held die in
een bloedrood manteltje een
draak neerknuppelde terwijl hij
uitvoerig op alle tonen van de
chromatische toonladder im
proviseerde'. Het is de tijd van
het genot.
De virtuoos is vooral een roman
over de liefdesperikelen van
Carlotta. De inmiddels wat
oudere dame kijkt terug op haar
kortstondige verhouding met
Gasparo die ze als elfjarige in
haar geboortedorp hoorde zin
gen. Uitgebreid gaat Margriet
de Moor in op het niet al te
onstuimige erotische leven van
het tweetal en de andere ver
houdingen die Carlotta erop na
houdt. Ze is getrouwd met de
hertog van Rocca d'Evandro die
uiteindelijk zijn heil zoekt bij
een jonge man en zij heeft bo
vendien een verhouding met de
Fransman Rodolpho in de tus
senliggende maanden dat
Gasparo Londen, Parijs en Ro
me verovert. Dat Gasparo uit
eindelijk voor een jong cas
traatje kiest en Carlotta in een
zaamheid achterlaat, is slechts
een terzijde in de roman.
Margriet de Moor heeft juist een
Margriet de Moor: vaart uit de handeling foto ronald de boer
Fransman nodig, één van Car-
lotta's minnaars, om de over
gangstijd te beschrijven. „Je
hebt de geschiedenis, en je hebt
de toekomst. Daartussenin be
vindt zich het zeer interessante
moment waarop de wereld ver
andert", denkt Carlotta. In
Frankrijk zijn Lodewijk XV en
madame De Pompadour aan de
macht. Het leven is onderge
dompeld in een bad van roze-
geur en maneschijn, van wittige
bepoederde pruiken tot potten
rouge. In deze periode van de
pasteltinten is de wereld gekun
steld, het is er één van wan
smaak en omslachtige ernst.
Rodolpho is geen aanhanger
van de Rococo, maar een ratio
nalist. De Verlichting komt er
aan, maar ook al begint Descar
tes populair te worden in de
Napolitaanse salons, vooralsnog
proesten de romanpersonages
van Margriet de Moor het uit
als het 'Ik denk dus ik ben' ter
sprake komt.
Nee, zij bekwamen zich in de
kunst van de droom. „Ze zeggen
dat de schepping te groot is
voor mensen, te groot en te
duister en dat men daarom, pre
cies om die reden, de taal heeft
uitgedacht. Taal, woorden en
helemaal aan het eind van die
woorden de muziek". Daarmee
is Margriet de Moor terug bij
haar eerste beroep, zangeres,
waarover zij gloedvol en met
veel kennis van zaken schrijft.
Maar ook al is zij een ingewijde,
echt maat houden kan zij niet.
Af en toe heeft de lezer zowaar
het gevoel dat hij zangles krijgt
in uitweidingen vol syncopen,
trillers en glissandi. Zo zijn er
meer passages die de vaart uit
de handeling halen.
Bij haar romandebuut Eerst
grijs dan wit dan blauw was
daarvan geen sprake. Deze
AKO-prijswinnaar is geen li
neair verteld verhaal, maar een
bonte afwisseling van verleden
en heden. Die compositie was
haast dwingend omdat de vier
hoofdpersonen op een bepaalde
manier tegen de werkelijkheid
aankijken. De herinneringen,
gebeurtenissen in het heden en
toekomstverwachtingen bepa
len immers hun leven en van
daar dat Margriet de Moor koos
voor een constructie van de ro
man waaruit die levensfilosofie
blijkt.
De virtuoos is evenmin een li
neair verteld verhaal, maar hier
is de afwisseling in tijd allesbe
halve functioneel en soms sto
rend. Omdat halverwege de ro
man het meeste onthuld is - de
verhoudingen tussen de perso
nages, het muziekleven, het
tijdsbeeld - heeft het tweede
gedeelte iets van een overbodige
repetitie van wat al eerder is
gezegd. Beeldend beschreven,
daar niet van, maar er is weinig
waardoor de lezer nog wordt
verrast.
De virtuositeit van Gasparo is
genoegzaam bekend, de lezer
kent het conflict genot-ver-
stand, de castraten zingen nog
steeds vrouwenrollen omdat het
Vaticaan de dienst uitmaakt en
Napels blijft tot op de laatste
pagina het wulpse centrum dat
in het begin van de roman zo
frivool is beschreven. In kleine
terzijdes geeft Margriet de Moor
aan dat de wereld drastisch
gaat veranderen, maar de ro
manpersonages (op de Franse
minnaar na) herkennen die
voorbodes nog niet.
Het vreemde van De virtuoos is
dat het zo'n uitermate traditio
nele historische roman is. Hoe
anders is Het oog van de engel -
dezelfde 18e eeuw, maar iets
later - waarin schrijfster Nelle-
ke Noordervliet standpunten
inneemt over de geschiedenis en
de conflicten breed uitmeet.
Met de huidige inzichten over
die tijd heeft Noordervliet een
bijna virtuoze roman geschre
ven en dat is iets waar Margriet
de Moor niet in is geslaagd.
Margriet de Moor: 'De virtuoos'.
Uitg. Contact. Prijs 29,90.
Door Marjan Mes
De onvoorstelbare misdaden van
Stalin en Lenin liggen ten
grondslag aan de sleutelroman
'Alles stroomt' van de dissidente,
Russisch-joodse schrijver Vasili
Grossman (1805-1964). Na diens
dood werd dit boek naar het
Westen gesmokkeld en in vele
landen vertaald. Nederland is nu
pas aan de beurt, met een verta
ling van uitgeverij De Geus, na
dat de roman in 1989 al officieel
in de Sovjet Unie was versche
nen waar hij sinds 1970 illegaal
had gecirculeerd.
Grossman is hier voornamelijk
bekend van de verfilming van
het verhaal 'In de stad Berdits-
jev', over een zwangere Russi
sche commissaris van het Rode
Leger die wordt ingekwartierd
bij een arme joodse familie. On
der de titel 'De Commissaris'
had deze prachtige zwart-wit-
film uit 1967 van Aleksander
Askoldov enkele jaren terug veel
succes in het Westen.
De naam van Grossman bleef
altijd wat in de schaduw van die
van Solzjenitsyn. Zijn werk
kwam namelijk in de openbaar
heid op hetzelfde moment, in
1970, dat alle aandacht naar
deze Nobelprijs-winnaar ging.
Als oorlogscorrespondent van de
legerkrant Rode Ster was Gross
man onder meer aanwezig ge
weest bij de slag om Stalingrad
en de val van Berlijn. Zijn gru
welijke oorlogservaringen en
zijn door de nazi's vermoorde
moeder bestempelden hem tot
een overtuigd anti-fascist en an
ti-communist.
Zwartboek
Vanaf 1943 werkte Vasili Gross
man met collega Ilja Erenboerg
aan een 'Zwartboek' over de jo
denvervolging in de bezette ge
bieden van de Sovjet Unie. De
oplage werd in 1948 vernietigd
en het 'Zwartboek' zou pas in
1991 in Rusland verschijnen. De
dood van Stalin, begin 1953,
redde Vasili Grossman het leven
nadat hij het jaar tevoren was
gearresteerd vanwege zijn roman
'Voor een rechtvaardige zaak'.
Daarin speelden gewone mensen
en zelfs joden, in plaats van het
Rode Leger, een heldenrol tij
dens het beleg van Stalingrad. In
zijn kritische en provocerende
roman 'Leven en Lot' stelde
Grossman in 1961 Stalin gelijk
met Hitier. Het manuscript werd
onmiddellijk in beslag genomen.
Ontgoocheld en verbitterd
schreef hij daarna 'Alles
stroomt', terwijl hij niet meer
mocht publiceren en constant in
de gaten werd gehouden. In 1964
stierf Vasili Grossman in Mos
kou aan kanker. Volgens zijn
biograaf Botsjarov had deze
ziekte alles te maken met de
zenuwschok ten gevolge van het
publicatieverbod van 'Leven en
lot'.
'Alles stroomt' was de eerste
Russische roman met een uitge
sproken kritiek op Stalin en
Lenin maar ook de op de zoge
naamde mysterieuze 'Russische
ziel'. De titel van deze sleutelro
man is parafraserend bedoeld,
een bespotting van de 'alles-is-
voortdurend-in-beweging-filo-
sofie' van het communisme.
er in de Sovjet Unie werkelijk J
beweging was, waren voornam!
lijk steeds gruwelijker worden!
maatregelen tegen de menshei!
Grossman geeft daarvan onthj
lende voorbeelden, in zijn hoof]
stukken over de treintransport]
naar de werkkampen in SiberiJ
over de kampen en gevangemJ
sen en de over persoonlijkhed]
van Stalin en Lenin.
Model
Deze hoofdstukken behoren fel
de meer essayistische onderdek]
van deze roman, waarin het verf
haal van Ivan Grigorjevitsj eed
traal staat. De broer van Grt
mans tweede vrouw heeft modi]
gestaan voor deze intellective]
die na een verblijf van dertii
jaar in de werkkampen in dl
jaren vijftig terugkeert na]
Moskou en Leningrad,
krijgt hij te maken met de voor-I
malige verklikkers, rapporteurs]
informanten en aangevers; mer,|
sen met evenveel goede als slechf
te eigenschappen, deugden e]
kwaliteiten.
Dat maakt het juist zo moeilij]
om hen te veroordelen. Gross]
man onderschrijft vier soortei
onder deze 'kameraden', die hij
alle vier Judas noemt en ironisc]
te kijk zet. Vanuit allerlei invals
hoeken tracht de auteur te door-l
gronden hoe de staatsterreur ko:
uitgroeien tot een miljoene:
mensen verslindende, moorden
de machinerie. De fout var
Lenin was dat hij de Russischs
slavernij, de sinds eeuwen inge
wortelde menselijke onvrijheid
accepteerde als een vaststaan]
gegeven, stelt de auteur. Het is
pikant om op dit moment Gross
man daarover te lezen. „Wan-|
neer komt eindelijk de tijd
de Russische ziel een vrije men-l
senziel zal zijn? Wanneer'
Mischien wel nooit."
HET FLUP Ju bedrijf bestaat
20 jaar en daarom toont het
Zeeuws Museum vroeg werk van
Pierre Schwartz uit de periode
1971-1973: de schilderijenserie
De weg van den Engel en de
fotoserie Het Flup Ju Bedrijf
van Henze Boekhout en nog wat
ijzeren objecten van Schwartz.
De exposities vormen de voorge
schiedenis van het Flup Ju
bedrijf. Kenmerk van het werk
van Schwartz is dat hij steeds
wil vertellen. Terugkerende the
ma's zijn groei, dood, geweld en
vrijheid. Er bestaat een voortdu
rende tegenstelling tussen ge-
weldadige en spectaculaire mo
menten en verstilde en poëtische
beelden. Het vroege werk heeft
een theatraal karakter en is
voorzien van een dosis relative
rende humor. De weg naar den
Engel is een reactie van
Schwartz op de oorlogsgruwelen
in Vietnam. Zijn ijzeren objecten
zijn absurdistisch en refereren
aan het dagelijkse leven. De fo
to's van Henze Boekhout geven
een goed beeld van de ontwikke
lingen van het muziek en thea
terbedrijf Flup Ju.
|Tot 10 januari 1994. Dinsdag tot
zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur,
zaterdag tot dinsdag van 13.30
tot 17.00 uur en vanaf 1 novem
ber gesloten op maandag.
LANGS DE Scheldeoever in het
Waasland vindt in oktober een h<
merkwaardig kunstevenement m
plaats. Een 30-tal beeldende
kunstenaars uit diverse discipli
nes stellen op 15 plaatsen hun cc
werk ten toon dat beantwoord
aan het thema 'Transport'. w
1'.
Alle expositielokaties in Kruibe-
ke, Temse en Hamme zijn be
reikbaar via de openbare ver-
voerslijn Antwerpen-Hamme. Zo B'
blijft de organisatie ook binnen
het thema.
(ADVERTENTIE)
De Spica is een van de meest succesvolle ontwerpen
van de nederlandse meubelfabrikant Montis.
Sinds de introductie hebben de zwierende lijn
en het zitcomfort over de gehele wereld opzien gebaard.
Deze, in diverse kleuren leer verkrijgbare stoel,
staat natuurlijk ook bij
Zij
bet
vei
He
ma
16.
-c
vai
bei
no
-(
me
va:
bei
W<
13
no
-C
ha
mt
Ge
14
-(
Be
rel
I
- 2
de
Pi
10
be
de
31
Vrijheid
Ivan vindt de herwonnen vrij-l
heid na dertig jaar angstaanja]
gend omdat hij overal de kazer f
negeest van het kamp ontmoci]
Hij vindt korte tijd het geluk bi]
een weduwe die als ploegbaas i
een kolchoz haar menslievend]
heid niet liet varen, maar die aar.l
kanker blijkt te lijden. Ondank]
zijn vreselijke ervaringen
Ivan zelf geestelijk ongebroken]
Grossman voert nog tal van an l
dere personages op, zoal]
26-jarige Masja, die bijna be l
zwijkt onder de ontberingen inl
Siberië. En de jonge, vurige
joodse bolsjewiek Lev Meklerf
die even zachtmoedig kan zijn]
als meedogenloos tegenover an
dersdenkenden.
'Alles stroomt' is ook voor niet I
uitgesproken politiek geinteres-[
seerde lezers een boeiend boek l
Fictie en historische feiten
vloeien op een pakkende manier I
samen; de schrijfstijl is kort,[
krachtig en beeldend. Jammer I
dat het eerste hoofdstuk veel I
slecht Nederlands bevat. Het I
'peenharig hoofd' in de tweede
zin en de 'onbehouwen kerel uit
de rimboe' op de derde pagina
zouden je bijna de lust tot lezen
doen vergaan.
Vasili Grossman: 'Alles stroomt']
Uitg. De Geus, prijs 34,90
Onder de deelnemende kunste
naars zijn Carla Colazzo, Walter
de Bock, Hedwig, Ernest Metz,
André Roelant, Ron Torfs, Peter
Verhelst en Danny Vlaeminck.
Het museum van hedendaagse
kunst Gent gaf een aantal wer
ken van Arthistra '93 in bruik
leen. Verder werken de leerlin
gen van de kunstacademie Tem
se mee en zijn er documentaire
exposities, een fototentoonstel
ling en een expositie over de
brugverbindingen over de Schel
de, Durme in de vorm van ma
quettes.
Er zijn verschillende tentoon
stellingsruimten. Het beste start
men bij het gemeentemuseum in
Temse of Galerij de Beule in
Hamme waar men verdere infor
matie krijgt.
De Arthistra exposities kunnen op
zaterdag en zondag bekeken wor-
den tussen 10.00 en 12.00 en 14.00 2
en 18.00 uur.
Design/binnenhuisadviescentrum/galerie
Liesboslaan 291, Breda. Tel: 076-201620
(rijksweg N58, Breda/Etten-Leur)
DE BEELDEND kunstenaar
Diederik de Clercq uit Lembeke
exposeert in de ING-bank in
Oostburg. In september stonden
portretstudies centraal. In okto
ber hangen er schilderijen met
het thema: 'Zoektocht eigen
beeldtaal'.
De Clercq volgde een opleiding
in Eeklo en is in zijn werk op
zoek naar openingen naar een
nieuwe wereld. Het schilderen is
voor hem een middel om de
innerlijke drang naar een zoek
tocht te verwezenlijken. Dit pro
beert de Clercq met vorm en
kleur in zijn doeken. Werken die
hij nooit voorziet van titels om
dat de lijnen, kleur en composi
tie een eigen verhaal vertellen.
In zijn portretten probeert hij de
mens vast te leggen en zoekt
naar meer expressie. Hij is zeer
geboeid door de beeldtaal van de
schilders Raveel, Klee, Schiele
en de Afrikaanse kunstenaars.
IN GENT loopt in de Sfinx,
Decascoop en Studio Skoop van
13 tot 24 oktober het Internatio
naal Filmfestival van Vlaande
ren. In het kader van Europalia
93 wordt de focus geplaatst op
Mexico. De retrospectieve selec
tie omvat 15 films, overwegend
klassiekers, die een beknopt
maar representatief beeld geven
van de Mexicaanse film van de
jaren '30 tot nu. Films van Fuen-
tes, Fernandez en een heden
daagse rolprent die zijn Europe
se première beleeft.
Info en plaatsbespreking via
09-32.9.2252512.
IN 't BEEST in Goes draait
vanavond de film The crying
f
t
