wets
DE STEM
Joke van Leeuwen,
duizendpoot
Het slopende operacircus van Kraków
DP
WONEN
Vijfde Griffel voor schrijfster, tekenares, cabaretière
Beleefd
aanbevolen
X 60
uur.
0 uur.
0 uur.
549,-
98,-
°PÏ
tijdse ideeën!
[STRAAT 1-3
In Etten-Leur wordt op
12 oktober de eerste in-
speelvoorstelling gege
ven van 'Nu sijt welleco-
me' van de wereldbe
roemde komedieschrijver
Allen Ayckbourne, met
Kitty Janssen en Trudy
Labij in de hoofdrollen.
I Othello, de prachtige Vastgeroest
voorstelling door Toneel
groep Amsterdam en
Theatergroep Hollandia,
is op donderdag 14 okto
ber te zien in Schouw
burg De Kring in Roosen
daal.
In Galerie De Werk
plaats in Steenbergen is
nog tot 31 oktober werk
te zien van pottenbak
kers uit de regio West-
Brabant en Zeeland.
I De 8- tot 14-jarige zan
gers van de Wiener San-
gerknaben geven een
concert in de Grote Kerk
te Breda op zondaga
vond 10 oktober. Het be
faamde koor, dat al zo'n
vierhonderd jaar onaf-
broken bestaat, is vijf
jaar niet in Nederland ge
weest.
Harry Mulisch
en Hugo Claus:
grootste deal
Dertig dagen in 24 schouwburgen in Nederland en België
mmm
art. nr. 717953
art. nr. 604139
irshorts 10,00
-shirts 15,00
■tige kwaliteiten leder,
lat vindt u het design-
ptische varianten van
verkwikkende nacht-
I Argo van Topfotë
•lichting. Plus vloer-
gtextiel. Namen als
mz Bord, Gelderland,
J bent welkom!
RT VAN BREDA
king Beierd-Vlaszak
Grote Gids
Door Muriël Boll
Vandaag worden de jaar
lijkse kinderboekenprij
zen, de Griffels en Pense
len, uitgereikt Dat ge
beurt op de Frankfurter
Buchmesse, die dit jaar de
Nederlandse en Vlaamse
literatuur als Schwer-
punktthema heeft.
Joke van Leeuwen ontvangt er
haar vijfde Zilveren Griffel. Ze
is één van de meest bekroonde
jonge kinderboekenschrijvers en
-tekenaars; eerder kreeg ze on
der andere een Gouden Griffel,
een Gouden Penseel en de
Jeugdboekenprijs van de Duitse
staat.
Van Leeuwen combineert schrij
ven en illustreren ook weer in
haar laatste boek Het weer en de
tijd. Het verschijnt in een oplage
van maar liefst 232.000 exem
plaren en is het geschenk van de
Kinderboekenweek die woens
dag begint.
Het landschap is groen en
glooiend, lelijke fabrieken doe
men boven de hellingen op en
verdwijnen gelukkig ook weer.
Hier, op het nippertje van Ne
derland, de oude mijnstreek,
woont Joke van Leeuwen (1952).
Ze schrijft verhalen over figuren
die vaak op reis gaan, behoorlijk
eigenzinnig zijn en soms een vro
lijke vorm van onaangepastheid
vertonen.
Magnus, Deesje, Bobbel en nu
weer Max laten zich niet onder
sneeuwen door bemoeiierige gro
te mensen. Ze gaan hun eigen
gangetje, bekijken het leven van
uit hun eigen perspectief en den
ken de zaken waar het om gaat
goed door. Met hun originele
fantasie zorgen ze ervoor dat
alles weer op zijn pootjes terecht
komt; zo winnen kinderen het
van saaie volwassenen die aan
hun ideeën vastgeroest zitten.
Deesje kan bijvoorbeeld best een
broertje op haar verlanglijst zet
ten, want een verlanglijstje is
nog altijd geen krijg-lijstje. Het
blijken elementen te zijn die met
de schrijfster zelf te maken heb
ben. Als kind van een dominee
verhuisde ze regelmatig, ze heeft
op diverse plekken in Nederland
gewoond, en in België waar haar
vader hoogleraar werd. Daar
heeft ze het grootste deel van
haar middelbare school gevolgd
en later studeerde ze aan de
kunstacademie van Antwerpen
en Brussel.
„Die ervaring van vaak verhui
zen en je voortdurend moeten
aanpassen, vind je in mijn ver
halen terug. Iedere keer weer
moest je je plek veroveren, moei
lijk, maar het verrijkt je ook. Je
hebt verschillende manieren van
leven meegemaakt en dat ver
breedt je perspectief. Je houdt er
ook een 'overal en nergens-ge-
voel' aan over. Ik hoef bij voor
beeld niet speciaal in Nederland
te wonen, ik voel me eerder
horen bij een paar mensen, een
bepaald landschap, het liefst
glooiend zoals hier en om Brus
sel. Vroeger voelde ik me veilig
op de merkwaardigste plekken."
Die merkwaardige plekken zijn
ook de veilige plekken in haar
boeken geworden: een kast, een
Joke van Leeuwen: „Ik heb een overal en nergens gevoel. Ik hoef niet speciaal in Nederland te wonen
bakfiets, een huisje van golfpla
ten.
Groot huis
Akelig zijn juist die plekken die
iedereen kent, het station of een
groot huis zoals dat van Bobbels
oom en tante uit 'Het verhaal
van Bobbel die in een bakfiets
woonde en rijk wilde worden'.
„Het huis was zo groot, dat oom
Fok en tante Zus elkaar regel
matig kwijt waren. Vroeger gin
gen ze elkaar dan meteen zoe
ken, maar dat deze ze niet
meer."
Het is een verhaal dat goed dui
delijk maakt waar het bij Van
Leeuwen om gaat. Bobbel woont
met haar ouders Mos en Pina in
een bakfiets. Ze zijn arm, maar
Bobbel heeft een vleermuis als
huisdier (Otto, dat is een makke
lijke naam voor een beest dat
ondersteboven hangt) en verder
kunnen ze doen en laten wat ze
willen. Bobbel wil graag rijk
worden om haar ouders te hel
pen en daarom verhuist ze pre
cies op de helft van het boek
naar haar succesvolle oom en
tante. Daar begint een geordend,
maar saai leven volregels. Wie
niet meedoet is af; die is anders
en dus gek.
Duizendpoot
De culturele voedingsbodem
thuis, heeft Joke tot een dui
zendpoot gemaakt. Schrijven,
tekenen, vioolspelen, later de
kunstacademie en een studie ge
schiedenis. Met dat laatste begon
ze toen bleek dat ze na de acade
mie niet met les geven haar
brood kon verdienen, zoals ze
zich dat had voorgesteld, omdat
ze de Belgische nationaliteit niet
had. De academie, maar ook het
onderwijs in het algemeen, zou
studenten ook iets moeten bij
brengen over de praktische kant
van het vak waarvoor ze hebben
gekozen, vindt Van Leeuwen. Ze
heeft trouwens toch een tijdje les
gegeven, in een kindertehuis van
het deftige Museum voor Schone
Kunsten. De kinderen waren zo
enthousiast met hun handen de
verf aan het mengen dat ze de
spiegels van de wc,s ook ver
fraaiden met die mooie kleuren.
Op de een of andere manier is
dat lesgeven toen opgehouden.
Wat de studie geschiedenis be
treft, ze heeft die afgemaakt
maar doet er verder niets mee.
Het is niet verwonderlijk dat
Van Leeuwen zich enigszins ver
want voelt aan Freek de Jonge,
ook een domineeskind. Net als
hij, speelt zij cabaret. In 1978
won ze het Camarettenfestival
en met haar eigen programma's
'Moeder dan gisteren' en 'Hoe
langer hoe zwanger' had ze veel
succes. Wie weet komt er ooit
een 'Overgangscabaret'. Die
hang naar theater komt regel
matig uit de kerk, want een
vader op de kansel betekent niet
alleen orgelpijpen tellen onder
de preek, maar ook een stukje
theater van woorden en stem
men. Toen al heeft ze daar ge
leerd hoe je je stem kunt gebrui
ken en met welk effect. „Mensen
schrikken soms een beetje als ze
me op het toneel horen bulderen,
zoiets verwachten ze niets."
Gevoeligheid
Dat klopt, ik schrok behoorüjk
toen Joke van Leeuwen bij de
presentatie van haar nieuwste
boek ineens flink van leer trok.
De gevoeligheid voor taal, blijkt
uit het bewust hanteren van
woorden. In haar verhalen roept
Van Leeuwen de sfeer louter en
alleen met woorden op, ze heeft
er geen lange beschrijvingen
VRIJDAG 8 OKTOBER 1993 DEEL I
voor nodig. In dat opzicht lijt ze
op Wil Hofman; daarbij komt
nog dat ze allebei hun eigen
verhalen illustreren. Beiden ob
serveren het leven op een aan
dachtige, bepaald niet vrijblij
vende manier, en weten er later
precies dat uit te destilleren wat
ze nodig hebben voor hun ver
haal. En net als Hofman kijkt
Van Leeuwen op het eerste ge
zicht; dat geslotene verdwijnt
zodra ze het hebben over iets dat
hen interesseert, bij beiden voel
je ook dat de onderhoudse hu
mor, steeds aanwezig is.
„Dat de Labourpartij zich druk
maakt om onze SGP, omdat
vrouwen geen lid van die partij
mogen, daar moet ik om grinne-
ken. Nederlanders die anders
precies weten wat goed of fout
is, doen het af met 'Dat is folklo
re'. Nee, het is domweg discrimi
nerend! Hier moest ik trouwens
ook om lachen", ze houdt een
exemplaar van Vrije Nederland
omhoog. „Staat er op de voor
kant: 'Wir schaffen es!', eindelijk
breekt de Nederlandse literatuur
door in het buitenland. Neder
landse kinderboeken worden no
ta bene allang in het buitenland
gewaardeerd en in veel talen
vertaald. Gisteren had ik nog
een filmploeg van de BRT op
bezoek omdat ze een heel item
over kinderliteratuur gaan ma
ken."
Vertalingen
De boeken van Joke van Leeu
wen zijn vertaald in het Duits,
Engels, Deens, Zweeds, Japans
en binnenkort ook in het Spaans
en Italiaans. Het eigene van de
taal in haar verhalen staat zo
centraal dat daarvan soms iets
verloren gaat in een vertaling. In
het Engels blijft de toon goed
gehandhaafd, in het Duits wordt
een speels woord als „touwtje"
soms zwaar: „Bindfaden, en dan
zie je zo'n touwtje groeien tot
een dik koord."
Woensdag opent Joke van Leeu
wen de Kinderboekenweek met
een theatervoorstelling „Nacht-
Ruimte
Joke van Leeuwen komt uit een
gezin met zes kinderen; zij is de
vierde. Thuis kon van alles en
werd er veel gedaan. „Ik kreeg
de ruimte om mijn eigen wereld
je te scheppen. Ik kon plannen
maken en die ook uitvoeren.
Toen ik had gelezen hoe fontei
nen werkten bouwde ik er een in
de tuin. Die werkte natuurlijk
niet, maar het was leuk om uit te
proberen. Mijn moeder speelde
piano en toneel, we hadden een
huisorkestje, mijn broer wilde
graag dirigent worden en com
poneerde ook. Een keer per week
las mijn vader een verhaal voor
en hoewel de leeftijden flink uit
een liepen, luisterden we alle
maal. Zelf maakte ik een huis
krant met verhalen en tekenin
gen. Ik heb goede herinneringen
aan die atmosfeer. We hadden
nog een ritueel, samen een lied
zingen. Het ging daarbij niet
zozeer om de christelijke inhoud,
maar om iets samen te doen. Het
was typisch de sfeer van grote
gezinnen."
Religie in de traditionele vorm
speelt geen rol meer in het leven
VERVOLG OP GROTE GIDS 4
FOTO FRANS WELTERS
Frankfurt (anp) - 'De ont
dekking van de hemel' van
Harry Mulisch en 'Het vol
gende verhaal' van Cees
Nooteboom zijn gisteren ge
nomineerd voor de Europe
se Literatuurprijs.
En-verder wordt het feit dat
haar Harry Mulisch en Hu-
go Claus opnieuw buiten de
Nobelprijs zijn gevallen
goedgemaakt door een van
de grootste deals uit de Ne
derlandse uitgeverijgeschie-
denis.
De Bezige Bij verkocht de
rechten voor het hele Engel
se taalgebied van 'De ont
dekking van de hemel' van
Mulisch en van Claus' 'Het
verdriet van België' aan
Penguin. Zowel De Bezige
Bij als de beide auteurs
worden er flink beter van,
maar bedragen wilde de uit
geverij niet noemen.
Volgend jaar is Brazilië the-
maland ofwel Schwerpunkt,
daarna volgen Oostenrijk en
Ierland.
Door Ivo Postma
Met twee vrachtauto's vol
decors en twee bussen vol
artiesten door Europa trek
ken is heel gewoon. Zo lijkt
het tenminste wanneer je
kijkt naar de Opera van
Kraków, die dertig dagen
lang avond aan avond Car
men brengt in 24 schouw
burgen in Nederland en Bel
gië.
Hard werken, muzikaal plezier
en grote vakkennis staan er
achter de Poolse voorstellingen
die overal volle zalen trekken.
Samen met andere gezelschap
pen uit Oost-Europa vullen zij
het gat op dat is ontstaan door
het overlijden van Opera Fo
rum.
Méér dan dat doen ze. Het aan
tal Oosteuropese operavoorstel
lingen in Nederland is veel gro
ter dan de veertig die Forum
doorgaans realiseerde. Het
nieuwe Opera Zuid in Maas
tricht komt aan 32 voorstellin
gen, comfortabel gespreid over
het hele seizoen. Zijn die Polen
gek?
Het impresariaat waarschuwt
alvast voor uiterst prikkelbare
Poolse artiesten. Het valt mee.
Het is zaterdagmiddag half zes.
Drieënvijftig stoelen staan
schots en scheef in de orkestbak
van de Twentse Schouwburg in
Enschede. Zwarte mappen lig
gen dichtgeslagen op de mu
ziekstandaards. Het beeld op de
schemerige Bühne wordt be
heerst door houten palissaden
die de buitenkant van een cor
rida voorstellen. Het decor voor
het vierde bedrijf van de be
roemdste aller opera's maakt
een wezenloze indruk voor de
lege zaal met zeshonderd rood
pluchen stoelen.
De kille stilte in het toneelhuis
wordt verbroken wanneer om
kwart over zes de Poolse to-
neeltechnici verschijnen. De
ploeg van een man of tien is
met een busje gearriveerd. Sa
men met toneeltechnici van de
Twentse Schouwburg gaan ze
aan de slag om het toneel te
herscheppen in een plein met
een tabaksfabriek en een kazer
ne te Sevilla.
Ze zeggen niet veel tegen el
kaar, de Polen en de Nederlan
ders. „Helaas kunnen we elkaar
niet goed verstaan", zegt to
neeltechnicus Ron. „Jammer,
want ik geloof dat we elkaar
best iets te vertellen hebben."
Zijn chef, de toneelmeester,
vindt het taalprobleem nogal
betrekkelijk, doordat de Poolse
collega's hun vak kennen. „Het
is gewoon een goeie voorstel
ling. Hij zit technisch en orga
nisatorisch goed in elkaar."
Bij vorige tournees van Oosteu
ropese gezelschappen zijn de
contacten tussen de bezoekers
en de Nederlandse toneelmen
sen wel eens op ruzie uitgelo
pen. „Polen gaan heel anders
met het materiaal om dan de
Nederlanders en wanneer daar
dan iets van gezegd werd, liep
het wel eens mis," zegt Titia
Frankfort van Supierz Artist
Management. „Ze zijn wel eens
met elkaar op de vuist gegaan."
Een kwartier nadat de technici
gearriveerd zijn, zwaait de ar
tiesteningang open en drommen
de leden van het orkest, het
koor en de solisten naar binnen.
Een gemêleerde en druk babbe
lende menigte van ruim hon
derdtwintig mensen zoekt zijn
weg achter de duistere toneel
spelonk.
In enkele minuten tijds is het
stille en verlaten kleedkamer-
gebied naast de toneeltoren
herschapen in een bedrijf met
rennende, roepende en zingende
mensen. Door de intercom
klinkt nu eens een Nederlandse
boodschap voor de Nederlandse
toneelmensen, dan een oproep
in het Pools aan de orkestleden
om zich in de bak te verzame
len.
Voordat zij naar de orkestbak
wordt geroepen voor een korte
repetitie met de dienstdoende
Carmen (het gezelschap heeft
drie Carmens en drie Don Josés
meegenomen),-heeft dirigent en
artistiek directeur Ewa Mich-
nik even tijd voor een gesprek
in haar kleedkamer.
De Opera van Kraków is drie
tot vier maanden per jaar op
tournee in het buitenland. Tot
in Italië oogst het gezelschap
uit Kraków successen met voor
stellingen van Italiaanse ope
ra's als Rigoletto, Don Pasquale
en Lucia di Lammermoor. Maar
Ewa Michnik, die tien jaar ge
leden als dirigent in Kraków
aantrad, zegt met nadruk dat
zij meer te bieden heeft dan het
ijzeren repertoire.
In Kraków zelf doet haar gezel
schap, dat in totaal 450 leden
telt, nog heel andere dingen,
zoals het uitvoeren van eigen
tijdse werken van Poolse com
ponisten. „Terwijl wij met Car
men rondreizen, spelen andere
groepen thuis moderne opera's,
operettes en muzikale sprookjes
voor kinderen. In november
hebben we in Warschau de pre
miere van Ubu Rex van Pende-
recki, op een speciaal festival
ter gelegenheid van Pende-
recki's zestigste verjaardag."
Koor en orkest van de Opera
van Krakow tellen inmiddels
vijftien leden uit het Gemene
best van Onafhankelijke Sta
ten. Voor zakelijk leider Mark
Laskovsky vormen deze niet-
Polen een van zijn problemen
bij de voorbereiding van bui
tenlandse tournees. „Voor de
Polen hoef ik alleen te zorgen
dat paspoorten op tijd worden
verlengd. Onze personeelsleden
uit de voormalige Sovjet-Unie
moeten allereerst een visum
hebben voor Polen en vervol
gens nog eens aparte visa voor
elk land waar we naar toe gaan.
Reken maar dat dat een hoop
bureaucratische rompslomp
geeft."
Zdzislav Supierz zegt te moeten
toegeven dat de Carmen-reali-
satie uit Krakow niet de kwali
teit heeft die de Nederlanders
gewend zijn van Opera Forum
en Opera Zuid. „Die zijn dan
ook bijna vier keer zo duur".
Hij vond de uitvoering echter
voldoende kwaliteit hebben om
hem voor een reeks voorstellin
gen naar Nederland te halen.
Hij staat er echter op dat de
belangrijkste schouwburgen de
De Carmen-voorstelling uit Kraków staat vanavond in Bre
da, maandag en dinsdag in Brugge. kkk
beste bezetting van de hoofd- bij de premiere in Krakow heeft
rollen krijgen: namelijk die hij gezien.