Tilburg
centrum voor
animatiefilm
NOS wint Prix Italia
DE STEM
Nieuw instituut met werkplaats voor onderbelichte kunstvorm
Jeroen Brouwers bepleit uitgave van werk van Daniël Robberechts
D2
Paul de Leeuw breng
oudej aarsshow op tv
UIT GIDS
Met tv-film over Hendrik Werkman
„Stimulering van het gebruik van het
openhaar vervoer kan leiden tot een
verhoogd alcoholgebruik."
Hans van Goudoever, stelling in
proefschrift
Gids
Door Marjan Mes
Tilburg werkt de laatste
jaren hard aan het opvijze
len van zijn culturele ima
go. De zuidelijke dans
voorziening Raz vond er
haar domicilie, de bio-
scoop-voor-de-betere-film
Cinecitta, werd steeds om
vangrijker en uitnodigen
der en het prestigieuze De
Pont, ruimte voor eigen
tijdse kunst, heeft de allu
res van een echt museum.
Als klap op de vuurpijl
opende minister Hedy
d'Ancona vorige week het
Nederlands Instituut voor
Animatiefilm (Niaf).
De stad van Gerrit Brokx heeft
er wel een paar centjes voor over
om zijn saaiheid kwijt te raken.
Maar de interessantste kunston
dernemingen zijn particulier ini
tiatief.
Het nieuwe filminstituut, waar
internationale animatiefilms
worden bewaard en gedistribu
eerd en jonge cineasten produk-
ties kunnen maken, is daar ook
uit voort gekomen. Het is geves
tigd in een statige villa in de
Willem II straat. Ooit was er de
theologische faculteit gehuisvest.
Nu wordt deze, in het kleinscha
lige stadshart verborgen plek
een soort kunstencentrum. Aan
palend zal een theaterzaal, een
zogenaamde middenzaal, met
zo'n 350 stoelen verrijzen.
Daar worden in de toekomst
kunstzinnige toneel- en dans
voorstellingen gehouden, gepro
grammeerd door 't Heks, het
Tilburgse kleintheatertje dat nu
nog ergens in de buitengewesten
is weggestopt en uit een particu
liere onderneming is ontstaan.
De opgeknapte Stadsschouw
burg zal zich bij gevolg op een
meer commerciële programme
ring moeten richten. Gelukkig is
men daar niet met de komst van
de Middenzaal.
In Tilburg is er een grote schei
ding ontstaan tussen uitgaan
spubliek en cultuurconsumen-
i ten. Met de accomodaties is het
navenant gesteld, tot nog toe
lagen ze ver uiteen. Maar omdat
cultuur en gezelligheid toch
vaak bij elkaar horen, vindt
steeds meer een concentratie in
het centrum plaats. Het Noor-
derligt, het succesvolle poppo
dium, zal zijn excentrische plek
boven het spoor eveneens verla
ten en het uitgaanscentrum ver
rijken.
Het Nederlands Instituut voor
Animatiefilm ligt in het hart van
de stad en werd door het ge
meentebestuur met open armen
ontvangen. In haar Kunstenplan
heeft de minister van cultuur
financieel voorrang gegeven aan
de Nederlandse film en met na
me ook de animatiefilm, korte
film en documentaire, omdat die
ten onrechte worden onderge
waardeerd in eigen land. Zij
stelde 250.000 gulden beschik
baar voor het Niaf.
Export
Terwijl de Nederlandse speelfilm
in het buitenland een geringe rol
speelt, is de export van de Ne
derlandse animatiefilm enorm
toegenomen, met 300 procent ten
opzichte van de jaren tachtig.
Nederlandse animatiefilmers als
Paul Driessen, Co Hoedeman,
Borge Ring, Gerrit van Dijk en
Paul de Nooijer wonnen in het
verleden tal van internationale
prijzen. Maar hun filmpjes Zijn
hier nauwelijks bekend.
Industrie, reclamebureaus, on
derwijs en televisie maken steeds
meer gebruik van animatietech
nieken, dat wil zeggen: gecreëer
de beweging van driedimensio-
nele objecten of getekende fi
guurtjes, waarbij de computer
steeds belanrijker wordt. Het
nieuwe Tilburgse animatie
filminstituut wil zowel artistiek
als commercieel een rol spelen in
de opwaardering van deze ty
pisch Nederlandse kunstvorm en
toegepaste kunstvorm.
Studiootjes
Het belangrijkste en duurste on
derdeel van het Niaf is De Werk
plaats waar afgestudeerde ani
matiefilmers filmprodukties
kunnen realiseren. Als het aan
directeur Ton Crone en be
stuurslid Gerrit van Dijk, be
kend animatiefilmer, ligt, dan
ontstaat er in de komende jaren
een echte 'Tilburgse School' op
tekenfilm- en animatiegebied.
Met talloze studiootjes van crea
tieve filmmakers.
De plannen van Ton Crone,
voormalig stafmedewerker van
Stadsschouwburg Tilburg, zijn
legio maar voorlopig lijkt veel
daarvan nog toekomstmuziek.
Zelfs het gebouw van het Niaf is,
hoewel dus al officieel geopend
door D'Ancona, nog niet inge
richt. De bibliotheek bevindt
zich nog in dozen, de apparatuur
voor de filmers is nog niet aan
wezig en de collectie van 300
internationale animatiefilms is
nog niet zichtbaar. Maar over
enkele weken moet alles gereed
zijn en kan animatiefilmster Mo
nique Renault in de herstvakan-
tie al een workshop voor kinde
ren gaan leiden.
Hoofdfilm
Het Niaf is feitelijk een voortzet
ting van de particuliere stichting
Animated People van Cilia van
Dijk, de echtgenote van filmer
Gerrit van Dijk. Zij heeft er met
haar bedrijfje voor gezorgd dat
makersvan animatiefilmpjes
sinds 1978 betaald werden als
hun creatie bij een hoofdfilm
werd vertoond. Voor die tijd zag
geen enkele animator geld terug
voor de verhuur van zijn eigen
film. Toen haar man'besloot om
met een basisopleiding animatie
film aan de Tilburgse Academie
voor Beeldende Vorming te be
ginnen, werd Tilburg de aange
wezen vestigingsplaats voor het
nieuwe animatiefilminstituut.
Heer Bommel uit de avondvullende Nederlandse tekenfilm 'Als je begrijpt wat ik bedoel' van
Harrie Geelen en Borge Ring.
De opleiding is deze maand be
gonnen.
Volgens directeur Ton Crone
heeft de Tilburgse en Brabantse
bereidheid om 'ons te ontvangen'
de doorslag gegeven. „Belangrijk
is ook dat Tilburg centraal ligt
ten opzichte van Gent, Brussel
en Kassei waar belangrijke ani
matiefilmers zitten", aldus Cro
ne. „Het vestigingsklimaat is
hier ook veel gunstiger dan in de
Randstad vanwege de financiële
ondersteuning door de provincie.
Bovendien past decentralisatie
van kunstinstellingen in de
spreidingsgedachte van WVC."
Een bijkomende reden van meer
sentimentele aard is het feit dat
de animatietechniek haar wor
tels heeft in Brabant. Bij Philips
Beeld met Betty Boop uit de animatiefilm 'Ik beweeg...dus
animatiefilmer Gerrit van Dijk, tevens docent in Tilburg.
ik besta...' van de Nederlandse
in Eindhoven werden de eerste
reclame-animatiefilms gemaakt
door de Hongaar George Pal.
Een taak die later werd overge
nomen door Dollywood van Joop
Geesink ennog later door de
Marten Toonder Studio's. De
eerste animatiefilm was feitelijk
ook al Brabants, zij het vooral
van thematiek: 'De mdord van
Raemsdonck' van Otto van
Nijenhoff en Frans ter Gast uit
1931.
Aan het begin van de jaren ze
ventig diende zich een nieuwe
generatie van filmmakers aan
die internationaal van zich-de
den spreken. Onder hen Ronald
Bijlsma, Paul Driessen, Gerrit
van Dijk, Paul en Menno de
Nooijer, Maarten Koopman,
Paul Moggré (Tilburg), Ties
Poeth (Breda) en Monique
Renault. Hun films zijn vaak
even ongewoon als verrassend.
Canada
Co Hoedeman won in 1978 eer
Oscar met 'Het Zandkasteel'
Net als Paul Driessen is hij artis-
tiek-technisch gevormd in Cana
da, bij de .vermaarde cineasl
Norman McLaren. Beide Neder
landers leven ook voor een groo!
deel in Canada, hetgeen iets zegl
over de ontoeschietelijkheid var
het Nederlandse filmklimaat
Gerrit van Dijk kreeg in 198E
een Gouden Beer op het filmfes
tival van Berlijn voor 'Pas
deux' dat hij samen met Moni
que Renault had gemaakt.
Het gewone publiek krijgt de
bijzondere films van deze kun
stenaars zelden te zien. Dat kent
de 'animatie' voornamelijk in de
vorm van televisie-items als
Loekie de Leeuw, videoclips en
talloze reclamefilmpjes. Ook
daarin wil het nieuwe Tilburgse
instituut verbetering aanbren
gen. Distributie van avondvul
lende programma's met anima
tiefilms behoort tot het taken
pakket.
Samen met andere filmdistribu
teurs zal worden bekeken of ani
matiefilms kunnen worden ge
koppeld aan speelfilmvertonin
gen, aan een korte film of docu
mentaire, die andere onderbe
lichte kunstvorm die Nederland
faam heeft bezorgd. Bij de film
theaters (de voormalige filmhui
zen) en de arthouses bestaat
hiervoor grote belangstelling.
Coördinatie
Het Niaf wil de bestaande col
lectie van ruim 300 animatie
films uit binnen- en buitenland
uitbouwen tot een collectie die
representatief is voor de Neder
landse animatiefilm. Dit kan al
leen maar in samenwerking met
het Nederlands Filmmuseum in
Amsterdam welks kelders voor
alsnog de grootste collectie be
vatten. Aangezien daar de ideale
temperatuur en luchtvochtigheid
heersen, zal die daar wel blijven
ook. Maar het Tilburgse insti
tuut neemt de coördinatie voor
zijn rekening en gaat ook een
databank opzetten met gegevens
over alle in Nederland aanwezi
ge animatiefilms.
De nalatenschap van Marten
Toonder, Nederlands belangrijk
ste tekenaar en animatiefilmer,
vormt een apart probleem. Ton
Crone wil die natuurlijk graag in
huis hebben, maar of dat lukt,
valt nog te bezien. Over film- en
auteursrechten kan lang worden
getwist. De enige avondvullende
tekenfilm die ooit in Nederland
werd gemaakt, de Bommelfilm
'Als je begrijpt wat ik bedoel',
maakt evenmin deel uit van de
Tilburgse collectie.
Als het aan Crone ligt, wordt er
in de toekomst nog wel eens zo'n
Nederlandse gigant geprodu
ceerd. „Maar animatiefilm is ui
terst tijdrovend en kostbaar.
Voor vijf minuten film heb je
7200 tekeningen nodig, elke se
conde passeren 24 plaatjes. Ge
animeerde beweging ontstaat
beeld voor beeld en het kost
jaren tijd om een langere anima
tiefilm te maken. Voor het pro
duceren van filmpjes krijgen we
van WVC nu nog maar mondjes
maat geld. Het grootste deel van
de 2,5 ton die we krijgen, gaat
op aan De Werkplaats voor aan
komende animators."
Door Henk van Weert
Er zou subsidie beschikbaar
moeten komen voor de uitga-
ve van het totale werk van de
Belgische schrijver Daniël
Robberechts, die vorig jaar
zelfmoord gepleegd heeft.
Robberechts is zijn leven lang
afgewezen door uitgevers.
Ten onrechte, constateerde de
auteur Jeroen Brouwers in
zijn Louis Paul Boonlezing,
die hij gisteravond uitsprak
in Antwerpen.
Hij pleitte voor publicatie van
'het levenswerk van Robberechts
in één totaalboek van vele delen,
de zelfbeschrijving van de een
zame, die vond dat zijn gehele
verschijnen zich tot zijn boeken
moest beperken: het oeuvre als
spiegel van zijn karakter, het
oeuvre als geestelijke autobio
grafie'.
De Louis Paul Boon-lezing is een
initiatief van het Noordbrabants
Genootschap, de Letterenfacul
teit van de Katholieke Universi
teit Brabant en het Louis Paul
Boon-dokumentatiecentrum van
de Universiteit van Antwerpen.
Kees Fens en Monika van Pae-
mel spraken in voorgaande jaren
Boon-lezingen uit.
Brouwers wijdde zijn lezing vol
ledig aan Daniël Robberechts,
die in eigen beheer wel werken
uitgegeven heeft, maar bij uitge
vers aan de gesloten deur kwam.
Hij leidde een teruggetrokken
bestaan in zijn huis in Everbeek,
waar hij 'zichzelf als een gevan
gene zou gaan beschouwen', al
dus Brouwers. „Zijn thematiek
zou bestaan uit de onmogelijk
heid van communicatie.
Meer en meer werd de onmoge
lijkheid tot communicatie ook
het leidmotief van zijn persoon
lijk leven".
Robberechts werkte in die af
zondering gestaag aan zijn dag
boeken en andere schrijversdo
cumenten. Fictie schreef hij niet,
omdat volgens hem het werkelij
ke feit noch mocht worden ver
fraaid, noch mocht worden ver
soberd of bewerkt. „Hij had geen
inbeeldingsvermogen, het schrij
ven van fictie ging hemzelf niet
goed af, misschien omdat hij
zich wat al te strak in zijn eigen
schrijf ideologieën had vastge
snoerd", stelde Brouwers vast,
die Robberechts in de jaren ze
ventig persoonlijk gekend heeft,
maar later het contact met hem
verloor.
Dagboeken
„In mijn dagboeken uit die pe
riode vind ik hem terug als een
aimabele leeftijdgenoot, in de
zelfde mate sensitief als intelli
gent, op een wat afstandelijke,
afwachtende manier een warm
hartig mens. Ook ik heb maar
één verhaal te vertellen en na
tuurlijk hebben Robberechts en
ik het in gesprekken en brieven
over onze denkbeelden dienaan
gaande gehad. Wij begrepen el
kaar wel, maar werden het
slechts gedeeltelijk eens: onze
gedachtenwisselingen strandden
op de cruciale vraag wat werke
lijkheid nu eigenlijk is?"
Robberechts had nauwelijks
contacten met de Vlaamse lite
raire wereld. ('Tegenover alle ge-
konkelfoes en clubjesgeest is er
maar één mogelijke houding:
ignoreren') Hij respecteerde Hu-
go Claus, maar moest niet veel
hebben van Louis Paul Boon
('een vuile, vuile petit'). Hij
kreeg Vlaamse literaire prijzen
voor zijn werk, zonder dat hij
werd gelezen.
„De meest' geprijsde Vlaamse
schrijver van niet één gepubli
ceerd boek", aldus Brouwers. In
eigen beheer gaf hij wel boeken
uit: onder meer 'De Grote
Schaamlippen' (over de grote
schaamte van het bestaan, een
thema in Robberechts' werk),
dagboeken en het eenmanstijd
schrift Schrift, later tijd-
SCHRIFT geheten, dat hij met
behulp van een stencilmachine
vervaardigde.
Er verschenen, in eigen beheer,
twee delen van. „In diepe stilte.
Er kwam geen respons. Toen
maakte hij er een eind aan. Aan
alles. Heel de rest kon hem ver
der gestolen worden". Zelf
moord, een daad waarmee Rob
berechts zijn leven lang gepreoc
cupeerd was. „Er is geen turven
aan, hoe vaak in zijn dagboeken
woorden voorkomen als Krisis,
Down, Leegte, Desperatie, Dor
heid. Verveling. Futloos, Hulpe
loos, Moedeloos, Werkloos, Me
lancholia."
Jeroen Brouwers
FOTO ANP
ZATERDAG 25 SEPTEMBER 1993
Van onze verslaggevers
Hilversum - De televisiefilm 'Ik ga naar Tahiti' van Gerrai
Verhage is in Rome onderscheiden met de Prix Italia in
categorie fictie. Dat heeft de NOS gisteren bekendgemaal
De film over de laatste dagen uit het leven van de Gronini
drukker en kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman werd o
maart van dit jaar door de NOS uitgezonden.
Aan de onderscheiding is een
geldbedrag van 15 miljoen lires
(17.250 gulden) verbonden. De
Prix Italia wordt beschouwd als
het belangrijkste festival voor
radio- en televisieprogramma's
van de publieke omroep. Het is
de eerste keer dat de prijs naar
een cultureel Nederlands tv-pro-
gramma gaat.
In de categorie documentaires
werd 'De worm in het zijn' van
het VPRO-duo Maarten Schmidt
en Thomas Doebele bekroond
met.de speciale prijs. Vorig jaar
won de KRO-radio de Prix Italia
met het muziekprogramma- 'Na
dir en Zenith'.
'Ik ga naar Tahiti' werd geregis
seerd door Gerrard Verhage. Het
scenario is van Ger Beuken
kamp. De hoofdrollen worden
gespeeld door Hans Dagelet,
Peter Tuinman en Ids van der
Krieke.
Hendrik Nicolaas Werkman
werd in het voorjaar van 1945
door de Duitse SD opgepakt en
op 10 april van dat jaar gefusil
leerd. De film geeft geen recon
structie van zijn leven, maar is
een poging de verantwoordelijk
heid van een kunstenaar in oor
logstijd te doorvorsen.
Werkman (1882-1945) drukte in
de oorlogsjaren in het verborge
ne. Geen illegale kranten of an
dere direct opruiende geschrif
ten, maar clandestiene dichtbun
dels van onder meer Gerrit Ach
terberg en vooral eigen 'druk
sels'. Werkman was vanaf 1908
eigenaar van een grote ei
drukkerij in Groningen. In j
begon hij te schilderen in «j
aan het expressionisme verwy
stijl. Enige jaren later werd I
lid van de Groninger ku
naarskring De Ploeg
Toen zijn bedrijf in 192;
onder ging, zette hij zijn
kerswerkzaamheden alleen vod
Niet door tijdgebrek geremd t
gon hij te experimenteren om
het typografisch materiaal, I
produkten daarvan noemde 1
'druksels'. Met dit experiment!
werk, maar vooral met zijn
tijdschrift 'The Next Call',
in ook modernistische kis
dichten en geëngageerde tekst
verschenen, verkreeg hij
de spraakmakende
kringen van zijn tijd.
In de oorlogsjaren maakte
zijn beroemdste werk: de
Martin Buber geïnspireert
'Chassidische Legenden', 1
reeks van twintig drukken
tere, transparante kleuren, ki
figuratief, half experimentee
De Legenden verschenen
Werkmans eigen clandestien
reeks 'De Blauwe Schuit'
belangrijkste serie voortbren
seis van Nederlandse drukkui
uit de eerste helft van dezeee
Het merendeel van het werk
Hendrik Nicolaars Werkman bt
vindt zich in het Stedelijk 1
seum te Amsterdam, omdat
toenmalige conservator Sam
berg al vroeg de waarde
Werkmans kunst onderkende.
Van onze rtv-redactie
Hilversum - Paul de Leeuw gaat van Oudejaarsavond '93 et
groot festijn maken bij de Vara. Veel Vara-gezichten zullei
een rol spelen tijdens deze tv-uitzending.
Daarnaast keert zijn met een Nipkowschijf bekroonde 'De Schreeui
van de Leeuw' vanaf 1 oktober terug op het scherm, in het hart va
Vara's zaterdagavond. Komende donderdag neemt De Leeuw di
onderscheiding in ontvangst,
Zaterdag
FILMS
HULST
- De Koning van Engeland
19.30 en 22 u. Sliver.
19.30 en 22 u. Dragon.
19.30 en 22 u. Fixing the shadow.
22 u. Guilty as sin.
19.30 en 22 u. The fugitive.
19.30 u. Indecent proposal.
GOES
-Grand Theater
19 u. Dennis the menace.
21.30 u. Indecent Proposal.
VLISSINGEN
- Alhambra 1
14, 19 en 21.30 u. The fugitive.
- Alhambra 2
14 u. Bambi.
19 en 21.30 u. Sliver.
- Alhambra 3
14 u. Turtles.
19 en 21.30 u. In the line of fire.
- Alhambra 4
14 en 19 u. Made in America.
21.30 u. Fixing the shadow.
MIDDELBURG
- Cinema
20 u. The trial.
22 u. The crying game.
TERNEUZEN
- Luxortheater
20 u. Last action hero.
20 u. Hot shots-2.
- Decascoop
14.30-17-20-22.30 Benny Joon.
14.30-17-20-22.30 Kalifornia.
17-20-22.30 A stranger among us.
14.30-17-20-22.30 In the line of
fire.
14.30-17-20-22.30 Tina.
14.30-17-20-22.30 Sliver.
14.30-17-20-22.30 The fugitive.
14.30-17-20-22.30 Guilty as sin.
14.30-17-20-22.30 Hot Shots-2.
14.30-17 Last action hero.
14.30 en 17 u. Dennis the menace.
20-22.30 Cliffhanger.
14.30 Bambi.
14.30-17-20-22.30 The piano.
20-22.30 Indecent proposal.
OOSTBURG
- Ledeltheater
20 u. Falling down.
THEATER
HULST
-Den Dullaert - 13.30 en 16 u.
Voorstelling Samson.
Zondag
FILMS
HULST
- De Koning van Engeland
13.45 en 16.15 u. Jungle book.
13.45-16.15-19-21.30 u. Sliver.
13.45-16.15-19-21.30 u. Dragon.
13.45-19-21.30 u. Fixing the sha
dow.
16.15 en 21.30 u. Guilty as sin.
13.45-16.15-19-21.30 u. The fugiti
ve.
19 u. Indecent proposal.
GOES
-Grand Theater
14 en 19 u. Dennis the menace.
21.30 u. Indecent Proposal.
VLISSINGEN
- Alhambra 1
14 u. Abel.
19 en 21.30 u. The fugitive.
- Alhambra 2
14 u. Bambi.
19 en 21.30 u. Sliver.
- Alhambra 3
14 u. Turtles.
19 en 21.30 u. In the line of fire.
- Alhambra 4
14 en 19 u. Made in America.
21.30 u. Fixing the shadow.
MIDDELBURG
- Cinema
20 u. The crying game.
TERNEUZEN
- Luxortheater
14 en 20 u. Last action hero.
14 en 20 u. Hot shots-2.
- Decascoop
14.30-17-20-22.30 Benny Jooa
14.30-17-20-22.30 Kalifornia.
17-20-22.30 A stranger amongus
14.30-17-20-22.30 In the line o
fire.
14.30-17-20-22.30 Tina.
14.30-17-20-22.30 Sliver.
14.30-17-20-22.30 The fugitive.
14.30-17-20-22.30 Guilty as sin,
14.30-17-20-22.30 Hot Shots-2.
14.30-17 Last action hero.
14.30 en 17 u. Dennis the menace.
20-22.30 Cliffhanger.
14.30 Bambi.
14.30-17-20-22.30 The piano.
20-22.30 Indecent proposal.
OOSTBURG
- Ledeltheater
20 u. Falling down.
