'Acteren is een
kwetsbaar vak'
Een bijzondere
toneelschool
in Den Hout
'Casting directorr
Hans Kemna zit
elke avond
in het theater
Lesprogramma met
Griekse vijfkamp,
boetseren en werken
op het land
;0rte hartstocht
Madison CounD
]arla Cerati over
issen moeder en
ensuur in YS ji
fclfs op Tom Sa\
DE STEM
GIDS
F e verschijnselen zijn. De moe- denlang c
VRIJDAG 10 SEPTEMBER 1993
Door Marjan Mes
Hij was de ontdekker van
Monique van de Ven. Jan
Wolkers kon hem wel omhel
zen toen hij voor de verfil
ming van zijn roman 'Turks
Fruit' met 'die prachtmeid'
was aan komen zetten. Voor
Hans Kemna (53) betekende
het de doorbraak in zijn
gloedvolle carrière als 'cas
ting director' voor film en
toneel. Zijn castingbureau
aan de Amsterdamse Hereng
racht is sinds 1980 het groot
ste en meest gerenommeerde
van ons land. Een kasten-
wand in drie delen bevat zijn
vermaarde archief, met een
bestand van een kleine 3000
acteursnamen. Doorgaans
put hij echter uit een kleine
kern van 25 mensen.
Hans Kemna is de vaste casting
director van Toneelgroep Am
sterdam en Het Zuidelijk Toneel.
Maar hij kiest bijvoorbeeld ook
de rolbezetting voor de tv-serie
'In de Vlaamsche Pot'. Frans van
Deursen was een van zijn meer
recente ontdekkingen. Jaarlijks
zoekt Hans Kemna de spelers bij
elkaar voor gemiddeld vijftien
toneelprodukties, een aantal te
levisieseries en gemiddeld drie èi
vier Nederlandse speelfilms.
Daarnaast weten ook Engelse en
Duitse film- en televisiemakers
hem te vinden.
„Kijken naar mensen, naar ac
teurs is het aantrekkelijkste deel
van mijn vak", vindt Hans Kem
na. „Daarnaast het praten met
een regisseur over zijn visie op
een film of toneelstuk. Ik zit elke
avond in een theater, heel vaak
het kleine circuit waar de nog
onbekende namen spelen. Het
liefst ga ik in mijn eentje kijken.
Ik heb van mijn hobby mijn
werk gemaakt en kan dolblij zijn
als ik een heerlijke avond heb
gehad. Maar natuurlijk is het
heel vaak shit. Zo'n 75 procent
van de voorstellingen is niks.
Maar ik durf niet weg te lopen in
vdfe pauze omdat er zo op me
gelet wordt."
Hans Kemna, een knappe blonde
vijftiger die meestal in het zwart
Hans Kemna: „Ik probeer zo lief mogelijk te zijn, maar ik zeg
het wel als het rommel is.
foto klaas koppe
gekleed de toneelpremières be
zoekt, heeft een enorme reputa
tie in de toneelwereld. Door ac
teurs wordt hem dan ook veel
macht toegedicht. „Bij de to
neelscholen sidderen ze als Ger-
ardjan (Rijnders, red.) en ik in de
zaal zitten. Dan gonst het. Toch
probeer ik altijd zo lief mogelijk
te zijn, maar ik zeg het wel als
het rommel is. Liegen kan ik
niet."
Hij voegt er onmiddellijk aan toe
dat er niet zuinig genoeg met
acteurs kan worden omgegaan.
„Het is het meest kwetsbare vak,
het meest gevoelige beroep, dat
er bestaat. Zo'n acteur wordt
toch helemaal op zichzelf terug
geworpen als hij op het podium
staat voor dat zwarte gat. Hij
moet gewoon iedere avond door
spelen, ook als zijn moeder is
overleden of zijn vrouw er van
door is met een ander. Een ac
teur of actrice moet erg in de
watten worden gelegd en dat
gebeurt ook wel bij de vaste
ensembles. Toneelgroep Amster
dam is een heel hecht gezel
schap, een echte familieband
door het werk."
Hans Kemna heeft zijn reputatie
vooral te danken aan zijn eigen
zinnige, verrassende casting. Hij
doet eigenlijk meer aan anti-cas
ting dan aan type-casting, om
dat hij voor acteurs graag een
rol kiest die niet bij het vaste
beeld past dat men van hen
heeft. Artistiek leider Ivo van
Hove van Het Zuidelijk Toneel
vindt Kemna 'heel goed in het
openrijten van vooroordelen
over acteurs. Altijd komt hij met
onverwachte voorstellen en niet
voor de hand liggende mensen.'
Zo bedacht Kemna dat Henk
van Ulsen, een ouder acteur met
een traditionele instelling, het
wel eens goed zou kunnen doen
in de emotionele spektakels van
Het Zuidelijk Toneel. Van Ulsen,
tot voor kort een wat ouderwetse
solist, maakte, Siftds' hij Optrad
in 'Het Zuiden' van' Julien
Green, een hele ontwikkeling
door bij de Eindhovense toneel
voorziening.
Kemna zegt 'door roeien en rui
ten te gaan' als hij iemand voor
een bepaalde rol ziet zitten.
Maar het moet dan wel psycho
logisch klikken tussen de regis
seur en zo'n speler, vooral als het
om toneel gaat. Bij film gaat het
toch meer om de persoonlijkheid
en het uiterlijk van een acteur.
„Casting is een subjectief vak",
aldus Kemna. „Ik ga op mijn
eigen smaak af, maar ben na
tuurlijk wel slechts een tussen
persoon, die in de opvattingen
van de regisseur dient te treden.
Verder cast ik alles wat God
verboden heeft want het is leuk
om mensen op het verkeerde
been te zetten."
Zijn toneelliefde kreeg Hans
Kemna met de paplepel ingego
ten, thuis in Rotterdam, waar
zijn vader voorzitter van de
amateurtoneelvereniging Onder
Ons was. In zijn vroege jeugd
zag hij alles van het Rotterdams
Toneel. Naar 'Een bruid in de
morgen' van Hugo Claus ging hij
als diensplichtige in luchtmacht
uniform zeventien keer kijken.
Ina van Faassen had hem door
het kijkgaatje in het voordoek
ontdekt: „Hij zit er weer, die
soldaat".
Floris
Op zijn achttiende ging Kemna
naar de Amsterdamse Toneel
school. Na het eindexamen
speelde hij twaalf jaar toneel,
ondermeer in de musical 'Anate-
vka' die hij 576 keer heeft ge
daan, bij de Nieuwe Komedie en
het Globe van Ton Lutz. In die
tijd raakte hij goed bevriend met
het cineastenduo Wim Verstap
pen en Pim de la Parra. Voor hen
deed hij een van zijn eerste cas
tings, 'Blue Movie', waarin Hugo
Metsers met opgewonden ge
slachtsdeel voor opschudding
zorgde. Als boze ridder Govert
speelde Hans Kemna in de tv-se
rie 'Floris' met Rutger Hauer en
raakte zo bevriend met filmre
gisseur Paul Verhoeven.
„Voor 450 gulden liet Paul mij
de rolbezetting van 'Wat zien ik'
doen", grijnslacht Kemna.
„Maar na 'Turks Fruit' besefte
iedereen pas goed dat ik be
stond. Ik was toen de eerste die
casting deed en niemand kon
meer om mij heen." Hoe hij een
goed acteur herkent, is moeilijk
te zeggen. „Het is een combina
tie van talent, inzet, technische
beheersing, charisma, in handen
van de juiste regisseur terecht
komen en een portie geluk."
„Je kunt het niet altijd onmid
dellijk zien als ze bij je binnen
komen. Renée Soutendijk is een
grijs muisje in het dagelijks le
ven. Ze gaat pas vibreren als ze
voor de camera staat. Gerard
Reve heeft eens gezegd dat je
haar niet zou herkennen als ze
achter de kassa van Albert Heyn
zou zitten. Je kunt je dus best
vergissen op het eerste gezicht,
ook als je ze in een rol ziet, en
dat heb ik ook wel eens gedaan."
ni,:. 'J J&ll JitJ l'JCJ
Hamlet d sj|feqeJa r-=~i
Maar over hét'1al|ë'nft%'h is Hans
Kemna zeer gelukkig in zijn te
gendraadse acteurskeuzes, zoals
ook de kritieken veelvuldig be
wijzen. Dit seizoen had hij Ivo
van Hove overigens gesugge
reerd om de rollen van Hamlet
en Horatio de ene avond door
Peter van den Eede en de andere
door Bart Siegers te laten spelen.
„Maar Ivo en Bart kennen elkaar
al van jongsaf, dus stond het al
bij voorbaat vast dat hij de
Hamlet zou doen. Siegers is een
heel goed acteur, maar sommi
gen houden niet van hem. Het is
masochistisch om naar een voor
stelling met Bart Siegers te gaan
als je niet van zijn spel houdt."
Hans Kemna vindt het een uit
daging om jonge acteurs te cas
ten in oudere rollen, die haaks
staan op hun eigen persoonlijk
heid. Dit 'tegencasten', zoals hij
het noemt, heeft hij zojuist ge
daan voor de voorstelling 'Een
zweem van de poëet' van
O'Neill, die dit seizoen door Ivo
van Hove zal worden geregis-
nsëÖd: Daarin speelt de 30-jarige
Vibtbr L*61v een man van zestig
en Katelijne Damen de moeder
van Chris Nietvelt, twee Vlaam
se actrices die even oud (30) zijn.
Turkije
Chris Nietvelt gaat overige
vertelt Kemna als laatste niei
tje, deel uitmaken van de va
kern van Het Zuidelijk Tone
Ze gaat weg bij Toneelgro
Amsterdam waar ze met n
plezier gespeeld heeft, maai
Amsterdam kon ze moeilijk ai
den. En Ivo van Hove is hij
zeer vertrouwd uit haar acad
mietijd in Antwerpen, waar
beiden werden opgeleid
Dora van der Groen.
De casting director noemt zici]
zelf 'een doener'. Beroepshal»
moet hij talloze toneelstukken!
filmscripts lezen. „Dat doe
echter met tegenzin. Ik kijk ie
liever dan dat ik lees. Die scriplj
lees ik 's nachts in bed
zondag. Je komt daardoor n«i
meer toe aan het lezen van
ken. Maar als ik naar mijn tai
in Turkije ga, naar mijn gelui
plekje, dan neem ik twintig'
ken mee. Die lees ik dan
allemaal uit, als ik tenminsij
niet weer eens moet verbouwt
Door Marjan Mes
Margreet Blanken is er een
van de zes vaste docenten.
Niet omdat haar populaire
Zuster Reini-rol in de tv-se-
rie 'Medisch Centrum West'
haar daartoe inspireert,
maar wel vanwege haar lan
ge toneelervaring, onder
meer bij Toneelgroep Thea
ter. Net als de overige do
centen van de School voor
Toneelkunst in Den Hout is
zij bovendien beinvloed door
de manier van denken van
de antroposoof Rudolf Stei-
ner en de toneelmaker Mi
chael Tsjechow.
Twee' 19e eeuwers die elkaar
vonden in de opvatting dat de
mens meer is dan een hoofd
alleen. Een wezen met niet al
leen een stoffelijk lichaam maar
ook nog een ruimtelijk en een
levenslichaam. En juist daar
mee kan hij onuitputtelijk be
schikken over verbeeldings
kracht en fantasie. Zonder spel
kan de mens volgens het antro
posofische gedachtegoed geen
echt mens zijn.
De toneelopleiding in het lande
lijke brinkdorp Den Hout bij
Oosterhout laat zich inspireren
door de antroposofie zonder
daar overigens ingewikkeld
over te willen doen. Zij is voort
gekomen uit de antroposofische
cursussen die daar reeds eerder
in de bestaande biologisch-dy-
namische boerderij aan de
Toneeldocent Peter Paul Gerbrands: „Spel gebouwd op alleen
maar emoties is niets."
foto johan van gurp
Vrachselsestraat werden gege
ven.
Stafdocent Peter Paul Ger
brands, in zijn Amsterdamse
verleden onder meer acteur bij
het Publiekstheater, docent
kunstgeschiedenis en boekanti-
quair, legt er de nadruk op dat
zijn School voor Toneelkunst
een echte vakopleiding is. Wel
iswaar niet officieel erkend,
maar wel opleidend in de meest
brede zin van het toneelvak.
Een cursist zal na vier jaar
opleiding niet alleen toneel
kunnen spelen, maar ook in
staat zijn om een decor en kos
tuums te ontwerpen en zelfs
financieel en technisch een
theaterproduktie op kunnen
zetten.
„Het uitgangspunt van onze to
neelopleiding", vertelt Ger
brands in zijn lichte, ruime
woonkamer in Oosterhout, „is
dat mens en spel onverbrekelijk
met elkaar zijn verbonden. Je
kunt die andere lichamen zoda
nig oefenen dat je er veel ge
makkelijker een innerlijke be
weging mee kunt uitdrukken
dan wanneer je alleen van het
verstandelijke uitgaat."
„Wanneer je bewust bent van je
ruimtelijk of gevoelslichaam
dan leeft ook je verbeelding veel
sterker en neemt je lichaam vrij
gemakkelijk de goede houding
aan wanneer je je in een rol
inleeft. Onze methodiek sluit
aan bij het inlevingssysteem
van de vermaarde Stanislavski,
maar is veel minder intellec
tueel. De spelende mens is de
sleutel tot alles. Alleen spelen
derwijs kun je leren."
Het klinkt misschien allemaal
nogal vaag, maar in de praktijk
komt het er op neer dat de
'antroposofische' docenten in
Den Hout hun leerlingen ervan
overtuigen, dat een gevoel, wil
het op een zaal indruk maken,
gespeeld moet worden. Wordt er
door een acteur uitsluitend 'ge
voeld' dan wordt er niet goed
geacteerd. Alle goede 'reguliere'
regisseurs en acteurs denken er
overigens precies zo over, maar
toch ziet Gerbrands veel 'slecht
toneel'.
Televisie
„Ik huiver vaak", vertelt hij,
„als ik in een zaal naar toneel
zit te kijken. Spel gebouwd op
alleen maar emoties is niets.
Meestal zie je ook steeds weer
dezelfde mens terug wanneer je
een acteur in verschillende rol
len ziet, in plaats van telkens
een ander mens, zoals eigenlijk
toch zou moeten. Dat 'Begeren
onder de olmen' van Het Zuide
lijk Toneel, met die koeien op
het podium; dat was wel leuk
maar alleen maar effect. Het
publiek vond het blijkbaar zo
prachtig, omdat het net op tele
visie leek."
Televisie kan volgens Peter Paul
Gerbrands de mens nooit het
voedsel aanreiken dat hij nodig
heeft voor zijn gevoelslichaam.
„Dat moet gevoed worden met
schoonheid. Pas dan wordt de
mens ook weer gezonder",
meent hij. Perfectie en zeker
heid bestaan zijns inziens niet.
Hij en de andere docenten aan
de School voor Toneelkunst zul
len hun leerlingen er dan ook
niet toe aanzetten om daarnaar
te streven. Wel naar het opti
maal aanspreken van hun ta
lent.
„Het hoofd is daarbij niet
steeds de baas." Gerbrands
geeft een karakteristiek voor
beeld van een speloefening
waarbij het lichaam geoefend
wordt om het hoofd te vergeten.
„Leg een sleutelbos in het mid
den en laat daar iemand met de
ogen dicht naartoe lopen en
hem oppakken. Dat lukt vrijwel
niemand."
Afgrijzen
„Het grootste probleem", vindt
de toneeldocent, „is om de stu
denten te bevrijden van alle
theorieën die er sinds de lagere
school in zijn gestampt. Met
afgrijzen zie ik hoe kinderen
van vier al milieuprojecten
moeten maken. Dat is toch niets
voor een klein kind. Mijn eigen
vier kinderen gaan naar de
Vrije School. Daar wordt ten
minste een poging gedaan om
de hele mens aan te spreken en
niet alleen zijn verstandelijke
vermogens. Eigenlijk moeten we
hier een afgekloven bot weer
nieuw leven inblazen."
Gerbrands heeft ook een aversie
tegen de psycho-therapeutische
manier om een acteur tot een
rol te inspireren. „Dat vind ik
van een verregaande onbeleefd
heid. Het privé-leven van de
acteur doet er niet toe. Het gaat
bij ons juist om de beheersing
van het zieleleven. Allereerst
moet je eerbied hebben voor de
mens, je hebt niet het recht om
in iemands ziel te knoeien. De
acteur moet zichzelf kunnen
ontplooien door zijn eigen fan
tasie. Hij moet niet door een
regisseur tot een rolopvatting
gedwongen worden. Te vaak
wordt de fantasie uitsluitend
geleverd door de regisseur en
dat is toch eigenlijk een soort
dictatuur.
Bescheidenheid
De toneeldocent, die ook antro
posofische 'lessen' geeft aan het
centrum Persephone in Den
Hout (waar de toneelschool on-
'derdeel van is), benadrukt ove
rigens dat enige bescheidenheid
gepast is. De opleiding is
aan zijn tweede jaar begonnen I
Pas over vier jaar zal beoor
deeld kunnen worden of er vol
doende kwaliteit is afgeleverd
Van de achttien eerstejaars zijn
er inmiddels dertien overgeble- J
ven. Daar zitten mensen van
heel verschillende leeftijd, op
leiding en achtergrond bij. De
meesten hebben een baan, een
aantal wil alleen doorgaan met
amateurtoneel, sommige jonge
ren denken aan een toneelloop
baan.
De parttime-toneelopleiding in
het Brabantse brinkdorp is niet
goedkoop; vierduizend gulden.
Daarvoor moeten de cursisten
twee lange dagen en avonden
werken. Degenen die van ver
komen, blijven intern. Spraah-
vorming, Griekse vijfkamp, eu-
rythmie, muziek en Werbeck-
zang, maar ook cultuurhistorie,
sport en spel, boetseren en wer-
ken op het land (in de bijbeho
rende biologisch-dynamische
boerderij aan de Vrachel-
sestraat) horen tot het lespak
ket.
Selectie
„Het betekent een forse inbreuk
op hun dagelijkse leven", on
derstreept Gerbrands. „Die
overweging telt mee bij de se
lectie die we tevoren toepassen.
De mensen moeten echt heel
goed gemotiveerd voordat zij er
aan beginnen. We spelen per
jaar oefenfragmenten uit zon
veertien toneelstukken. Vorig
jaar waren dat o.a. stukken van
Heijermans, Brecht en Ionesco.
In het tweede jaar, waar we nu
mee beginnen, wordt pas het
talent echt zichtbaar. Voor het
nieuwe eerste jaar hebben we
een maximum aantal van twin
tig deelnemers toegelaten."
Peter Paul Gerbrands is ook
bezig met het schrijven van een
reisgids over de plaatsen waar
zich de Graal- en Koning Art-
hurlegenden afspelen, onder
meer in Zuid-Engeland, Bretag-
ne en Zuid-Frankrijk. Zijn be
langstelling voor de menselijke
verbeeldingskracht en de spe
lende mens reikt verder dan he
theater alleen. Als jongen speel
de hij in het Nederlands jeug-
delftal bij Cor van der Hart-
„Die zei: schiet maar gewoon
het doel. Dat maakte toen a
grote indruk. Niks geen theorie-
en, maar gewoon spelen, lere
door te doen."
hu van de overdekte brug-
uit het boek van Robert
s Waller. foto spectrum
lor Dirk Vellenga
'The Bridges of Madison County' zijn in Ar
miljoen exemplaren verkocht en daarom b
ttrum de recensenten in een vroeg stadium t
felle ongecorrigeerde Nederlandse vertaling
(bert James Waller.
It boek begint inderdaad veelbelovend, een I
laf en een verwaarloosde boerin in Iowa 1
Echtigs. Waller schrijft fris, helder en resolui
Uen aan Robert Pirsig, die in 'Zen' en 'Lila'
Ude rond een hanteerbaar soort filosofie.
52-jarige fotograaf Robert Kincaid werkt
«graphic en rijdt vanuit Seattle naar Madison
)a waar zich bijzondere overdekte bruggen 1
i hij niet vinden, de Rosemanbrug, en hij stc
mcesca, een Amerikaanse van Italiaanse afk(
jgen. Fotootjes van de overdekte bruggen staa
(hoofdstuk afgedrukt en dat geeft een aardig e
eenzaamheid van de twee gevoelige mensen
ir en traditie wordt door Robert James Walle
Zo uitvoerig dat het verhaal z'n aanvankel
.i zakken we snel naar het relatieleuter dat j
■ratuur nogal eens tegenkomt. Richard, de o
incesca, moet het ontgelden: „Vooral seks w
jótiek was in zeker opzicht gevaarlijk, ongepas
I even verder: „Vanwaar het gebrek aan intin
a erotiek?"
j we alles van de korte, hartstochtelijke a
tovering weg. Dan blijkt dat het gegeven te du
tot het eind blijft boeien. Robert James
irijver ook fotograaf. Jammer dat hij een hele
■rbelichting heeft verknald. Een foutje is ook
^5 al een 'hippie' wordt genoemd, terwijl dat
s uitgevonden.
|obert James Waller: 'De bruggen van Madiso
ictrum, prijs 29,90.
[ior Marjan Mes haardenke
drukkend maar ook hoe Uit innerlij
verbrekelijk de band tussen dochter ge
ieder en dochter kan zijn; lossing te v
irover verhaalt de Italiaanse haar moede
rijfster Carla Cerati scherp- te laten vei
lig en meeslepend in haar die de gere
nan 'De slechte dochter'. In plezier doet
met de Premio Comisso be- nissen kri;
oonde boek krijgt een vijftig- meer begri
feige gescheiden, onafhankelij- de, levensli
f vrouw tegen haar zin de zorg moeder oo
lor haar bejaarde moeder van worstelt o
Ie ze allang vervreemd was. schuldgevo|
[it schuldgevoel neemt Giulia heid wann
lar veeleisende, egocentrische oude vrouv
oeder bij zich in huis na het in een pe
'erlijden van de autoritaire getuige is
[aar geliefde vader. De oude lijke gang
nuw is van huis uit intelligent verpleegim
fear stelde haar hele leven in de „Ik had
naduw van haar dominante Carla Cer;
ihtgenoot teneinde haar huwe- groeien c
Ijk 'goed' te houden. Op die doorsnijde
Vier onderdrukte zij niet al- rijker een
fen haar eigen persoonlijkheid te moeilijk
(aar ook die van haar kinderen los te ma
or wie zij geen wezenlijke be- worden."
gstelling kon opbrengen. seert zich
plfs toen ik twintig was", al- leerde moe
p de dochter, „telde ik nog ze zich ni
[et mee: altijd een onderge- maken. Ei
bikte die verplicht was zich had gedac
est te houden." Haar eigen ders pers
fewelijk zag zij er door misluk- stelling tc
F- Nu moet Giulia plotseling bende vad
par vrije bestaan inruilen voor in haar lei
zorg voor een vrouw die haar Carla Cer
pamelijk tegenstaat en die lijke bewi
°it gewend was om liefde te helder en
ven- maar uitsluitend te ont- peutisch
"gen. waarin v
lijk moedi
®oet haar vrije gewoontes nen. Van
erantwoorden tegenover ie- tionaal vi
jand die niet het minste begrip Cerati in
frtoont. Giulia gaat aan hoofd- haar ror
FJaen en huiduitslag lijden, waarvoor'
iaarbij ze zelf maar al te goed ontving,
rlpjpt dat het psychosomati- slechte c
ler, aealiseert zich niet dat zij lerlijsten
pchzelf buitenspel heeft ge- tionaal
i aatst in al die jaren dat zij zich landse ve
F®. Var kinderen en hun geinteres
^strevende ideëen verzet tieme va
In t ?s no8 helder van geest ties, een
feitelijk zelfstandig, maar Carla C
wil ze dat anderen voor Uitg. Goo
VprS kkpW werken van de moderne lit
iders11 6 Ftaten no8 steeds niet aan de cei
Lv ,,van 'schone' en religieus correcte s
iPeoni fWaarin werh gepoogd censuur te pl
'Aamfii -American Way in haar jaa
I allen op de educatieve vrijheid' genoei
ide^frif^eks Prominente of erkende auteu
Markm, geen Sena<ie en werden aang
ookFr-i en J°hn Steinbeck, Rudyard 1
nch Maria Remarque.
lom'aiT Pohtiek rechts is volgens de or;
Iwaarri»6 rastische afbeeldingen van seks,
I Wordt "ypy®! aan de kaak te stellen. M
I boeken oi i ln «hndere mate, getracht n
I ak raoict^ l®ejmhddelen te laten verwijdert
^ark Twain ouwde stukken in staan
