4Codex creatief en offensief uitbuiten' IVA boert niet slecht Leuvense kerkjurist Rik Torfs graag geziene gast bij kerkvernieuwers CeftÜeraliaa ïö-ASS&S GEESTELIJK LEVEN mhméS tr, 'Het geregend DINSDAG 24 AUGUSTUS 1993 hoeken en openingen. Een werj zonder titel, maar 'kinderdroom zou passend kunnen zijn. Het laatste grote object, na dj door zijn perspectief en techme) interessante balkenopstellim van Lohaus, is 'Place' van Verl meiren. Een grote vierkantf betonnen plaat die boven dj grond lijkt te zweven, met iedere hoek een containerwagenl tje dat telkens een kwartslag i gedraaid ten opzichte van hel vorige. Dat moest vooral bewej ging uitdrukken, legde de kunj stenaar onlangs op tv uit-, maal in werkelijkheid 'werkt' het nietf al blijft het interessant om te| zien. Van de overige kunstenaars zijd kleinere werken opgenomen Achter een struik, voor een bruggetje, langs een pad. Da laatste die je tegenkomt zijn da beelden van Munoz. In zakketj hangen twee figuren tegenovej elkaar aan een boom. Ze wekker tenminste een glimlach op en] geven maar weer eens aan hoe de beeldhouwkunst is geëvolul eerd, al was het alleen maar doorl de plaatsing. Vroeger prominent! en voorspelbaar midden op hel veld, nu verrassend aan de kant. j Openluchtmuseum Middelhein is dagelijks geopend, behalve opl maandag. Van 10.00 tot 20.00 uurl (augustus), tot 19.00 uur (septem-l ber). Daarna tot eind maart steedsj tot 17.00 uur. Bouwmans jeremiëren, maar |(jef en offensief de Lelijkheden van het Ve kerkelijke wetboek 1983 voor kerkver- Ljng uitbuiten. Want Lijn talrijker dan de ludieke goegemeente (ft. Al moet er nog wel geknokt worden, de ,enste jurisprudentie je immers nooit ca- I, jj de boodschap die Rik in katholiek Nederland Torfs doceert kerke- riejjht aan de Katholieke jsiteit van Leuven. Hij is Laag geziene gast op bijeen zien in Nederland waar het ,i over voortgaande vernieu- iivan de katholieke kerk. Zo pij nog onlangs op één en jjifde zaterdag op bij de Ma- i'jjrgvereniging en het Werk- Lidvan Katholieke Homop- fcs. Hij maakt ook deel uit Commissie Mensenrech- [vaii de Acht Mei Beweging [ian een soortgelijke commis- L Vlaanderen. Met Vlaamse 0r en zelfspot weet hij de jeid die het kerkelijke wet- 4 (Codex) met alle juristerij jheeft, te doorbreken. Kjeatve Codex werd in janua- §93 afgekondigd en kreeg een r kracht van wet. Bij de Eindiging verklaarde paus Jo- Us Paulus II dat het moest jjen opgevat als een grote Llsinspanning om de leer ïhet het Tweede Vaticaanse Icilie, vooral de conciliaire Leer, in kerkrechtelijke taal lit zetten. Volgens Torfs is T echter zo, dat vanaf het kal dat de Codex kracht bet had, het wetboek meer Jalizelf kwam te staan en dat lï-ioelingen van de wetgever linieer van primair belang [il telt andere woorden, wat juri- ith telt, zijn de formuleringen ide wet, niet wat de wetgever ae wilde. De kerkleer van (stanum II is een compromis verschillende kerkmodellen. bag voor een theoloog min^y. problematisch zijn, voor een jurist ligt dat wat anders, fronst zijn wenkbrauwen neer hij in het wetboek aan kant wordt geconfron- Imet de absolute macht van en aan de andere kant verplichtingen en rechten lalle christengelovigen die als dicht aanleunen bij senrechten. theologische compromissen i het concilie tekenen zich in (recht extra scherp af. Met als olg niet alleen een brede (aer van normen, waarvan aige behoudend en andere c van karakter zijn, maar [teen groot aantal betrekke- bepalingen die op uit kopende wijze kunnen wor- i ingevuld, naargelang welke men op de kerk hanteert, sr zit dus muziek in voor brgaande kerkvernieuwing, pet geen kwestie van scoren lopen doel. pazing «wetboek van canoniek recht, sdeNerderlandse benaming de Codex in zijn geheel bh kent eigenlijk drie niveaus. Rik Torfs.. Fundamentele rechten gelovigen bevatten explosieve lading FOTO HANS KEMPKES Dat zijn het macro-niveau (de paus en zijn medewerkers), het tussenniveau (de diocesane bis schop) en het micro-niveau (de gelovigen). En hoewel de paus kerkrechtelijk altijd vrij de hoogste, volledige, onmiddellijke en universele macht in de kerk kan uitoefenen, staat de plaatse lijke bisschop daardoor juridisch nog niet met lege handen. Een creatieve bisschop kan als uit voerder van het nieuwe wetboek heel wat doen aan het creëren van bevrijdende kerkstructuren. „Tot verbazing van menig bis schop zelf", weet Torfs. Hij kan rechtsnormen inhoude lijk zo invullen dat ermee te leven valt. Hij kan eigen dioce sane normen uitvaardigen. Hij bezit de bevoegdheid om op creatieve wijze van vele onthef fingsmogelijkheden gebruik te maken. En hij kan het effect van bepaalde kerkwetten afzwakken door die wetten zo weinig moge lijk toe te passen. Bijvoorbeeld geen permanente diakens wijden zolang de vrouw in de kerk op dit punt nog wordt gediscrimi neerd. In de Verenigde Staten zijn er bisschoppen die alleen om deze reden geen enkele perma nente diaken meer wijden. Gloednieuw Belangrijker is echter wat chris tengelovigen zelf op basis van de Codex van 1983 aan kerkver nieuwing kunnen bewerkstelli gen door jurisprudentie te hel pen ontwikkelen. Het gaat daar bij met name om de verdere ontwikkeling van de bepalingen over de rechten en plichten van alle christengelovigen (artikelen 208-223). Deze bepalingen zijn gloednieuw in het kerkrecht en zijn in zichzelf explosief. Als de wetgever de bedoeling heeft ge had met de nieuwe Codex de bestaande situatie te fixeren, heeft hij er volgens Torfs ver keerd aan gedaan de artikelen 208-223 in het nieuwe wetboek op te nemen. Want „in al hun vaagheid zijn ze, zeker vanuit een behoudend binnenkerkelijk standpunt, een doos van Pando ra. Men kan nu nog niet weten wat er precies uit gaat komen." In een voordracht voor de Ma- riënburgvereniging gaf Torfs een tijdje geleden enkele voorbeel den van de explosieve lading van sommige bepalingen. Artikel 208 bepaalt dat tussen alle christen gelovigen een ware gelijkheid in waardigheid en handelen be staat. Dat is niet nader uitge werkt. Vraag is dus „hoe waar is ware gelijkheid? Slaat zij ook op vrouwen? Of is ware gelijkheid te mooi om waar te zijn en is ze eigenlijk wat een gewone sterve ling doodgewoon ongelijkheid noemt? Of, om wat dichter bij het officiële (kerkelijke) jargon te komeh, is de vrouw niet een al te nobel wezen om haar zo maar doodgewoon gelijk te behande len, alsof ze slechts een man was?" Gerucht Volgens artikel 213 van de Co dex hebben de christengelovigen fundamenteel recht op bijstand van gewijde herders. Maar mag de kerk dan haar wijdingsvoor- waarden zo stellen dat de gewij de herders langzaam uitsterven? Of moeten de criteria zo zijn dat artikel 213 inhoudelijk niet in het gedrang komt? Artikel 220 bepaalt dat het niemand geoor loofd is de goede naam die ie mand geniet, onwettig te scha den of het recht op privacy van wie ook te schenden. Torfs: „Hoe moet het voortaan met het ge rucht in de kerk, met het 'schan daal', met de anonieme tipge ver?" Deze vraag wint nog aan scherp te omdat op andere plaatsen in de Codex het gerucht ofwel de uiterlijke schijn nog een rol wordt toebedeeld die haaks staat op het hedendaagse rechtsge voel. Neem artikel 1741 waarin de voorwaarden staan waaron der een pastoor op wettige wijze uit zijn parochie kan worden verwijderd. Een van de wettige redenen kan zijn: verlies van zijn goede naam bij 'rechtschapen en in aanzien staande parochianen'. Of het verlies van goede naam echter terecht is geschied of ten onrechte, maakt volgens dit arti kel niets uit. Privacy Kan er trouwens op grond van artikel 220 een beroep gedaan worden op het recht op privacy wanneer een bisschop plotseling het naleven van de celibaatsver plichting van zijn clerici stren ger gaat controleren? Bij een andere gelegenheid heeft Torfs ook eens gewaarschuwd voor op nieuw opkomend puritanisme, ook ten aanzien van bisschop pen, inzake het celibaat. „Vele mensen, ook zij die voor zichzelf vrede nemen met een wat lossere lvenswandel, gekruid met frivole vleugjes decadentie, verlangen van de kerk en haar medewer kers een vorm van absolute inte griteit die niet altijd haalbaar is. Falen kan niet, nooit. Dat lijkt mij te streng, ook voor een bis schop, van wie men wel een uitmuntende ingesteldheid mag verwachten, maar niet telkens een foutloos parcours met nul strafpunten." Artikel 221 kent de christengelo vigen in de eerste paragraaf het recht toe om de rechten die ze in de kerk genieten, wettig op te eisen en te verdedigen voor een bevoegd kerkelijk forum. Maar, noteert Torfs, „zijn die fora in voldoende mate aanwezig? Is het procesrecht in de kerk, die geen scheiding van machten kent, niet dikwijls een slag in de lucht? Duldt de kerkelijke overheid bij voorbeeld dat een rechter na trekt of ze haar eigen wetten naleeft?" In de artikelen 208-223 duiken voor het eerst in het wetboek van canoniek recht van de katholieke kerk fundamentele rechten op, die zijn afgeleid van de mensenrechten. Maar zonder veel uitwerking. Daarom moet hun positie in het geheel van het canonieke recht en hun draag wijdte in de praktijk nog verder uitgewerkt worden. Omdat het feitelijk over fundamentele rech ten gaat, is de vraag van belang of de plichten en rechten van alle christengelovigen formeel bovengeschikt zijn aan andere bepalingen in het wetboek, in geval van tegenstrijdigheid. Vol gens Torfs behoren de funda mentele rechten formeel als su perieur te worden beschouwd. Wat staat nu verder te doen? Torfs: „Het is heel belangrijk dat kerkrechtgeleerden, maar ook andere gelovigen, de rol van de fundamentele rechten in'de kerk benadrukken en bijdragen tot het scheppen van een sfeer waarin de aanwezigheid en de reële werking van deze rechten niet alleen worden aanvaard, maar stilaan ook als noodzake lijk worden aangevoeld. Daarom moet veel aandacht uitgaan naar een kwalitatief sterke uitbouw van de fundamentele rechten." offensief Daarbij zijn twee zaken van be lang. De fundamentele rechten dienen horizontale werking te hebben, dat wil zeggen, ze zijn niet alleen van toepassing in de relatie gelovigen-kerkelijk ge zag, maar ook in de onderlinge betrekkingen tussen alle gelovi gen. De fundamentele rechten mogen ook niet uitsluitend de fensief worden opgevat. Dat houdt voor Torfs ook in, dat vanuit de gelovigen meer con structieve en offensieve voorstel len tot uitwerking van het recht gedaan moeten worden. De Co dex kent de christengelovigen immers het recht toe, soms zelfs de plicht, om het kerkgezag van advies te dienen inzake beleid. Torfs: „Waarom geen poging on dernemen om, na grondige inter disciplinaire studie, een aantal beginselen van behoorlijk be stuur te formuleren en aan de kerkelijke overheid aan te bie den? En waarom niet proberen dit te doen zonder rancune, zon der neerbuigendheid, zonder postmoderne ironie? Het is, zelfs in de kerk, heel moeilijk om pure kwaliteit blijvend te negeren." Ge woonterech l De Codex zelf biedt volgens Rik Torfs ook mogelijkheden. Ze be vat namelijk aanzetten om rechtsregels die schadelijk zijn, uit te schakelen. Een eerste tech niek daarvoor is gewoontevor ming. De Codex van 1983 be schrijft hoe een gewoonte bin nenkerkelijk op wettige wijze tot stand kan komen. Er zijn stevige voorwaarden aan verbonden. Maar het wetboek erkent dat gewoontevorming ook buiten of zelfs tegen het conanieke recht in mogelijk is. Dat wil dus zeg gen dat niet naleven van een wet nieuw recht kan scheppen. Voorts geldt de minimale loop tijd van 30 jaar voor gewoonte vorming niet als de bevoegde wetgever - en dat is niet zelden de diocesane bisschop - de ge woonte eerder goedkeurt. Een tweede techniek is volgens Torfs het niet aanvaarden van een rechtsregel. Deze mogelijk heid vermeldt de huidige Codex niet. Zijn voorganger van 1917 trouwens ook niet, maar bepaal de technieken uit het verleden zijn formeel nooit afgeschaft. Neem het remonstratierecht van de bisschoppen. Dat houdt in dat een bisschop bij de Apostolische Stoel zijn onvrede kan uiten over een bepaalde wet. Deze remon- stratie heeft tegenover de pause lijke wet opschortende werking. Torfs tekent er wel bij aan dat „zowel gewoontevorming als non-receptie in de praktijk vaak niet meer dan wanhoopsdaden zijn, zeker wanneer de bisschop die bij beide technieken een rol te spelen heeft, er niet achter staat." Eigen weg Wat dan nog rest, is de confron tatie met de kerkelijke wetgever ontwijken, zich niet direct tegen diens almacht verzetten, maar eigen wegen uit te stippelen. Dat is de strategie van het creëren van parallelle circuits en alter natieve wijzen van kerkzijn. Tot op zekere hoógte is deze strate gie legitiem, want artikel 215 waarborgt de vrijheid van vere niging en vergadering. Boven dien kunnen katholieken op wet tige wijze alternatieve geldcir cuits in het leven roepen om tal van projecten te financieren die uiteindelijk concurreren met bis schoppelijke projecten. Maar met deze strategie is toch voorzichtigheid geboden, meent Torfs. Een regelrechte concur rentieslag met de hiërarchische kerk lijkt hem moeilijk te ver antwoorden. De Leuvense kerk jurist zegt in het algemeen geen voorstander te zijn van al te gespierde oplossingen in de rich ting van alternatieve circuits. „Een schisma, dat tegenwoordig her en der opvallend lichtvoetig als een mogelijk te bewandelen weg onder de aandacht wordt gebracht, lijkt mij alleen te ver teren op zomeravonden bij het genot van meerdere glazen wijn...Het schisma creëert alleen maar nieuwe pausen, pausinnen en bisschoppen die na een tijd plotseling ook minder gezellige trekjes blijken te vertonen." Drastisch Torfs vindt de vorming van een 'kerk in de kerk', gekoppeld aan parallelle circuits, ook vreselijk drastisch. Dan staan er immers allerlei sociologische leiders op, „zonder enige formele legitima tie en alleen al daarom ongrijp baar en oncontroleerbaar...Ook zij zullen niet ontkomen aan enige pervertering van de macht. De mens heeft nu eenmaal zijn aandoenlijke gebreken, waaron der niet zelden een heel klein beetje machtswellust." Het komt er alles bij elkaar op aan om de positie van de rechten en plichten van alle christenge lovigen als hoeksteen binnen het gehele kerkelijke rechtssysteem beter te definiëren en te beveili gen, en ze inhoudelijk sterk uit te bouwen. Behalve de langzame weg van het het werken aan een rechts- en gesprekscultuur bie den ook alternatieve circuits tot op zekere hoogte mogelijkheden, maar zij mogen nooit leiden tot schisma of interne emigratie. „Dit hoeft ook niet, wanneer dé leidende rol van de leiders tot zijn ware dimensie wordt terug gebracht. Zo'n rol verhindert noch eigen initiatieven, noch an dere en mogelijk overtuigendere inspiratiebronnen dan de kerke lijke overheid. De relativiteit van het leiderschap leidt trou wens wellicht tot gezondere lei ders." Argwaan Maar Torfs vindt nog een waar schuwing op zijn plaats. „Wij moeten ons ervoor hoeden, zeker in een periode waarin de hiërar chische kerk, voor een gedeelte door eigen schuld, door een diep dal gaat, aan zelfoverschatting te doen. Het is niet omdat de hiërarchie duidelijker dan ooit niet alles blijkt te weten, dat wij dat plotseling wel zouden doen. Wij mogen onze heilige veront waardiging nooit de vrije loop laten zonder enigszins ironische argwaan tegenover onze bevlo gen opwinding. Misschien zijn een aantal van onze mislukkin gen en frustraties een gevolg van onze eigen kleinheid. Als iemand u echter zegt dat ze dat eigenlijk allemaal zijn, dan moet u hem natuurlijk ook niet geloven." "Jan Bouwmans Als de trend van :5 jaar doorzet, zit de ko- aie MIVA-aktie (16-29 f?®tus) niet slecht. De op- ■gst van de MIVA-collecte I® katholieke kerken steeg FSjaar augustus namelijk 3ijna tien procent. Mede Woor kan MTVA (Missie «eersmiddelen Aktie) vo- jaar missionaire P(st)ers en kerkelijke F»ikkelings)organisaties |ae derde wereld voor ruim ^miljoen gulden aan ver fmiddelen helpen. ten, buitenboordmotoren, vlieg tuigjes, reserve-onderdelen, maar ook voorzieningen om on derhoud te plegen. „Organisaties en werkers in het zuidelijk halfrond weten de weg naar MTVA in Breda intussen heel goed te vinden", constateert de heer Th. Groeneveld. Het aantal aanvragen voor een of ander vervoermiddel neemt nog steeds toe. „Maar helaas ook de prijs per voertuig!Waarmee ge zegd is dat efficiëntie de MIVA heilig is. Want zij behoort tot het soort organisatie dat geheel en al Maar vorig jaar is de lijn van althans de collecte-opbrengst omgebogen. Tien procent meer is een flinke klapper. Dat kan MI- VA ook meteen vertalen in meer hulp aan de derde wereld. Want de afgelopen twee jaar heeft de organisatie via automatisering het aantal arbeidsplaatsen met vijf kunnen terugbrengen. Op een personeelsbestand van 14 mensen een structurele kosten besparing van formaat. yrazüi'é- -p FOTO'S CAMILE SCHELS' iTRAEtf VinoM»medeV"'1'B' I,»»»'"" „„Uoeti- ïS^Ï-SSÏ tttSSgsrJs ®en als aktie van het K|50nt om heeroom of tante fde missie aan een mo- |J fp boot te helpen zodat I JJ de dagenlange voettoch- Loor de jungle konden be- C?'ls de MIVA uitgegroeid ItM °j§ans'satie voor vervoer I., erde wereld. Vervoer over tht ÏSf water en door de j. IVA financiert niet al- m.,aanschaf van (brom)fiet- 'oren, (vracht)auto's, bo- SssST'irs^ drinkwater op goedgeefsheid. En er zijn onderhand meer goede doe len dan Nederlanders, anders ge zegd: voor organisaties als MIVA wordt de spoeling dunner. Een solide pijler onder MIVA is altijd een vast donateursbestand geweest. Maar dat is flink aan het vergrijzen. Verjonging van dat bestand blijft een probleem. Voeg daar het effect van het dalende kerkbezoek op de op brengst van de jaarlijkse MIVA- collecte aan toe en het sommetje is snel gemaakt. De armslag krimpt navenant. MIVA heeft 18 mille uitge trokken voor de Bredase pater Neefs die in het gortdroge Noordoost-Brazilië verlegen zit om een tankwagen voor drinkwater, zoals De Stem al eerder bekend maakte. MTVA is altijd ingebed geweest in het katholieke volksdeel. Maar de sipatuur werkt voor de fondswerving niet meer zo, zegt de heer Groeneveld. Toch wenst MIVA herkenbaar te blijven als een beweging van katholieke le ken, „staande binnen de wereld- MIVA brengt wielen in beweging. kerk en gehoorgevend aan de oproep van het evangelie tot zorg voor de totale mens". Het geen niet wegneemt dat MIVA eén groter publiek wil aanspre- slogan dient: 'MIVA brengt wie len in beweging'. De fiets neemt in het MTVA- hulpporgramma een steeds be langrijkere plaats in. MTVA heeft ken, waartoe ook haar nieuwe haar derde wereld fietsenaktie in een aparte stichting onderge bracht, de Stichting Vervoer middelen Catechisten. Ieder jaar groeit de vraag naar fietsen. MI VA wil daarom elk jaar minstens duizend fietsen ter beschikking kunnen stellen. Ze zijn bestemd voor dorpswerkers, vormings- en gezondheidswerkers, landbouw - voorlichters en katechisten. De fiets blijkt ook in de derde we reld vaak een prima oplossing'. betaalbaar, makkelijk te onder houden en milieuvriendelijk. Voor het overige heeft MIVA dit jaar ongeveer 500 projecten in behandeling, waarvan bijna 300 auto's betreffen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1993 | | pagina 15