Ik ontlast, dus ik
Belg Danny Lamarcque schreef standaardwerk over stoelgang
keukencentrum
Mandemakers
atjoae.
5 jaar garantie Prijzen inclusief apparatuur Goedkoper KAN niet De beste kwaliteit 5 jaar garantie
Tijdens de vakantieperiode zijn wij gewoon OPEN! Maandag tot en met zaterdag!
ZEELAND
130 Keukens bij mekaar. Echt waar!
DONDERDAG 29 JULI 1993
DE STEM
EEN man brengt gemid
deld vijftig dagen van
zijn leven door op de wc.
Dat is, als hij zijn krantje
niet meeneemt. Een
vrouw tweehonderd da
gen. De dagelijkse be
hoefte neemt alleen al in
tijd ui tgedrukt een be
langrijk deel van ons le
ven in. Niettemin is de
stoelgang een van de
minst beschreven mense
lijke noden. De Belgische
hi storicus Danny Lamar
cque uit Zottegem (1957)
schreef een wetenschap
pelijke verhandeling over
de geschiedenis van het
kleine kamertje. Hoe we
hét doen en waar. Van
Alaska tot Zanzibar. Van
aap tot astronaut. „Ik
ontlast, dus ik besta."
der de gemakstoel geïntrodu
ceerd, een stoel met een opening
waaronder een pot kwam te
staan. Ze kwamen er in vele
maten en uitvoeringen terwijl
Jan met de Pet zijn uitwerpselen
nog altijd boven een put of een
gracht aan de zwaartekracht
toevertrouwde.
steentje opspringt onder die
buis, een door de snelheid van de
trein opsringend stuk steen, dat
met een ontzettende kracht de
buis ingeslagen wordt en om
hooggaat in de aarsopening, zo
dat het eenmaal in het lichaam,
als een dum-dum om zich heen
gaat werken".
Benamingen
In de achttiende eeuw vinden we
de gemakstoelen in Vlaanderen
onder tal van benamingen terug.
'Een heymelijck gemack met
swart leer overtrocken' (Maas
eik, 1704), 'een Hollands secreet
met den pot' (kasteel te Olsene,
1727), of 'een kindercackstoel'
(Brussel, 1773). Het is een perio
de waarin mensen kennelijk
minder schaamtegevoelens ken
nen. De schrijver heeft daar geen
verklaring voor. Maar alras ver
dwijnt de gemakstoel meer en
meer naar de achtegrond. Hij
wordt ingebouwd in kasten of
vermomd. „Een typisch acht
tiende eeuws voorbeeld is de
gemakstoel die op een stapel
boeken lijkt. Op de 'boekdelen'
stonden titels te lezen als
'Voyage au Pays-Bas' en 'Myste
rie de Paris'. „Amusant", zegt
Danny.
Veel ouder dan de gemakstoel is
de po, de pispot, die ook in vele
verschijningsvormen opduikt.
De Canadase Eskimo's hadden
hun 'korvic', hun verwanten in
Alaska urineerden in een vat en
de pueblo-Indianen van New
Mexico gebruikten aarden pot
ten. Lodewijk de Veertiende pis
te in een zilveren pot. Specifiek
voor vrouwen uit die tijd was de
bourdalou, een langwerpige ka
merpot, vergelijkbaar met een
sauskom, die gemakkelijk onder
de rokken geschoven kon wor
den. Lamarcque heeft nog wel
eens bij vrienden aan tafel geze
ten waar de jus voor zijn var
kenshaasje uit een authentieke
bourdalou werd geserveerd. Hij
heeft er niets van gezegd. In
Engeland was de pispot een ge
liefd huwelijksgeschenk. En in
Frankrijk verscheen in 1855 een
bedpan met een oog en de tekst
'Je te vois' op de markt.
Hurken
De sanitaire gewoonten van de
Islamitische wereld krijgen on
der het kopje 'Oosters hurken'
een eigen hoofdstuk. Een essen
tieel verschil tussen moslims en
westerlingen is de manier van
defeceren (poepen). Moslims
hurken, westerlingen gaan er bij
zitten. Dat heeft niets te maken
met de beschikbare accommoda
ties maar met de Koran die
dwingende hygiënische regels
voorschrijft. In de Koran staat:
..en indien gij in onreine toe
stand zijt, reinigt u dan, en in
dien gij ziek zijt, of iemand uwer
komt van de kuil of gij hebt
vrouwen aangeroerd en gij kunt
dan geen water vinden, gebruik
dan voor u doel wat boven ligt
en deugdelijk geschikt is, en
wrijf daarvan over uw gezicht en
uw handen". Danny: „Elk con
tact met onreine zaken dient dus
vermeden te worden, dus je zult
een moslim niet op een wc-bril
zien zitten."
Lamarcque vertelt in zijn boek
ook over de poep- en piasge
woonten te land, ter zee en in de
lucht en laat daarbij niet na uit
anders werk te citeren. De ge
waarwording van een moderne
treinreiziger wordt volgens La
marcque treffend verwoord door
een stukje poep-proza van Jan
Cremer. „...Ik zit op het toilet
van een internationale trein en
het Hollandsche landschap raast
onder mijn reet door, alleen slaat
een koude golf in mijn gat, ik
hoor de drollen te pletter vallen
in de vlug wegschietende afvoer
buis, stel je voor dat er een
Papier
Is het huidige wc een ontdekking
van de Engelsen, het toilet-pa
pier is een Amerikaanse. Een
zekere Joseph Cayette introdu
ceerde het papier in 1857, maar
de Engelsen hebben het patent
op de geperforeerde rollen. De
reiniging met wc-papier is voor
namelijk een Westers gebruik.
Oosterse landen hebben andere
methoden, ze gebruiken water
bijvoorbeeld en wie ooit in
Frankrijk een velletje wc-papier
van de rol heeft getrokken kan
zich wel wat bij die Oosterse
wijsheid voorstellen. Uit de ge
schiedschrijving van Lamarcque
blijkt dat ook het reinigen van
de aars een evolutie heeft door
gemaakt. De Eskimo's gebruik
ten sneeuw, de Bantoes banane-
bladeren en boombast, De Egyp-
tenaren zand, de Romeinen een
sponsje, de Grieken steentjes.
„Drie keien volstaan om zich het
gat af te vegen, als ze ruw zijn:
zijn ze effen glad, dan heb je er
vier nodig", dicteerde de oude
Aristophanes. In India water, in
Japan boomschors, in de graan
schuur van Amerika maïsplui-
men en leeggeklopte kolven. In
West-Europa was lange tijd de
gatkrabber, een stuk leisteen,
geliefd.
Over het werk van Lamarcque
en de geschiedenis van de wc
loopt in de Duinenabdij van
Koksijde tot 30 november een
tentoonstelling. Het boek van
Lamarcque (149,50 gulden) is
via de boekhandel in Nederland
te bestellen. Er zijn 2000 boeken
gedrukt. Zijn eerste boek ver
kocht Lamarcque aan een lood
gieter.
Een gemakstoel uit de 9e eeuw.
Van onze verslaggever
Frank Deij
WE hoeven ons niet voor ons
eigen vuil te schamen. Stront
wordt mest en uit mest groeit
leven. En er 'zijn volkeren die
helende krachten toedichten aan
drekstoffen 'en urine. Toch heb
ben velen v an ons een onbehaag
lijke gevo'el als we in het bijzijn
van een fmder of binnen gehoor
afstand hun behoefte moeten
doen.
„Door de eeuwen heen en ver
spreid over alle culturen blijkt
een taboe te rusten op vuil en
onreinheid. Een taboe dat onver
mijdelijk botst met de biologi
sche realiteit van de ontlasting,
waardoor elk mens potentieel zit
opgezadeld met het stigma van
nestbevuiler", zegt Danny La
marcque (1957), auteur van 'Het
latrinaire gebeuren' (een conta
minatie van latrine en sanitair)
dat twee weken geleden in Bel
gië op de markt verscheen.
De Engelsen, die in 1775 het
watercloset uitvonden, hebben
daar het meest last van. Verdrin
gen het of snijden dit onderwerp
alleen aan in bedekte termen.
„Een Engelsman noemt een buik
niet eens belly maar stomach.
Zogauw ze in de buurt van de
lagere regionen komen komen ze
in de problemen. Dat geldt in
feite ook voor ons als je de Dikke
Van Dale openslaat. Daarin tref
je maar een paar woorden aan
die de 'act' beschrijven. Wij
stoppen het ook weg."
De; natuurvolkeren en de noma
dische samenleving kenden die
gêne niet of minder. „De Eskimo
dlistantieerde zich zelf psycholo
gisch van zijn eigen uitwerpse
len. Eens geproduceerd wordt
het iets lichaamsvreemds waar
voor de producent geen verant
woording dient af te leggen. Een
Eskimo zegt niet, 'mijn stront
stinkt' maar 'de stront stinkt'.
Een psychologie die hem heel
wat gêne en terughoudenheid
bespaart. Ze urineren in het bij
zijn van iedereen in een pot die
midden in hun tent staat opge
Moderne pisbakken in Gent.
Danny Lamarcque toont zijn werk op een voor de hand liggende plaats.
FOTO WIM KOOYMAN
steld. Ook de vrouwen. Van de
reiniging na de ontlasting maken
ze ook weinig problemen, 's
Winters gebruiken ze een stuk
sneeuw, in de zomer een steentje,
een keitje of een handvol groen".
pissen, maar ga ik mijn gevoeg
doen dan wordt de tolerantie al
een stuk minder." Zuidameri-
kaanse eilandbewoners waren
bijvoorbeeld erg gereserveerd bij
het doen van hun grote bood
schap, terwijl op urnineren geen
enkel taboe rustte.
De ontdekkingsreiziger Amerigo
Vespucci schreef in 1499 in zijn
reisverslag als volgt over de ei
landbewoners. „Bij het ledigen
van hun maag doen zij hun ui
terste best om ongezien te blij
ven, maar plassen doen ze zon
der enige schroom, zelfs midden
in een conversatie en zonder ons
de rug toe te keren".
Het hebben van een eigen plekje
waar je je kunt terugtrekken is
door de eeuwen heen vooral een
privilege van de welgestelden
gebleken. De arme sloebers sche
ten op de grond, op straat, op de
vuilnisbelt, in het bos. „De bete
re klassen beschikten over de
sanitaire voorzieningen", zegt
Lamarcque die zijn chronologi
sche indeling in zijn boek voor-
namelijke aan de ontwikkelin
gen bij de upperclass heeft opge
hangen. „De gewone man liep
altijd enkele eeuwen achter."
Sprongen
Vanwege de omvangrijkheid van
zijn studie, Lamarcque bestrijkt
de wereldbol, zag de publicist
zich genoodzaakt grote sprongen
in tijd en ruimte te maken. Ge
makshalve, maar ook omdat er
veel overlappingen zijn, deelt
Lamarcque zijn boek in een aan
tal ruwe sanitaire periodes in.
Soms overlapt hij perioden van
tien eeuwen.
De wc, zoals we die vandaag
kennen, kent zijn oorsprong in
Engeland. De horlogemaker
Alexander Cummings ontwierp
in 1775 het eerste modelletje. En
eigenlijk is er qua mechanisme
wezenlijk niets veranderd. De
doorbraak van het watercloset in
Engeland maar ook in overig
Europa laat echter nog tot de
twintigste eeuw op zich wachten
omdat een uitgebreid waterlei
dingnet en een rioleringssysteem
lange tijd ontbrak. Geen nood.
In de betere kringen was al eer
Zonder schroom
Lamarcque ontdekte tijdens het
vier en een half jaar durend
onderzoek dat aan het schrijven
van zijn boek vooraf ging dat
eigenlijk alleen de Eskimo's zon
der schroom poepten en plasten.
Andere beschavingen maakten,
zoals ook nu nog het geval, on
derscheid tussen urineren en
poepen en handelden daar ook
naar. „Niemand kijkt er van op
als ik tegen een haag sta te
Biechtstoel met poepdoos.
(ADVERTENTIE)
f f Als Ben Mandemakers naar Duitsland gaat,
I I dan pakt hij de zaken meteen groot aan. Hij bestelt
/H'./Hl/fll geen 10, geen20, geen 50 keukens.
Ill IP^IK Welnee! Hij haalt hele fabrieksvoorraden weg.
'W0M l%(lmi (Na ze netjes betaald te hebben natuurlijk...) Het voor
al Q deel van deze manier van zakendoen is dat je dan
ORIGINAL meteen voor 'Vo/l'wordt aangezien.
Het gaat dan echt van 'Bitte Herr Mandemached en 'Gute Reise nach Hause und
kommen Sie schnell wieder zurück Herr Mandemached. Die Duitsers zijn niet alleen heel »>r,i.( tl,1.(1)1)
vriendelijk; ze zijn ook stukken billiger als je veel koopt. Want ook in Deutschland TOORDgEIKLKENS
kunnen ze rechnen. Nou moet u niet denken dat Ben Mandemakers alleen aan p|f
zichzelf denkt. Nee, nee. Want hij moet die fabrieksladingen keukens ook nog I r r rmt#
verkopen. En dat doet ie dan aan u. Zodat u de meest fantastische keukens r L
voorde meest ongelooflijke prijzen kunt kopen. En om nou eens te bewijzen xj- mÏaJ
dat Ben niet overdrijft, dan moet u eens opletten hoeveel Duitsers er naar I 'HIQfc
Kaatsheuvel komen. Vooral in de zomertijd. Vaak staan ze in de file (Sfau) om Tk i' löfii
bij Ben aan de beurt te komen. Dat zijn allemaal keukenfabrikanten die ook Hpj tj 'di S
aan Ben willen ij*L i f ff
leverea j'L"ihIteSu V
1stdaB I'«I/ff 3-Aft p
nicht toii? PlfeiP
270 CM LANG KWALITEIT'.
In ii'it-essen uitvoering (I itute
kleuren leverbaar). Kompleet ffld
koelka.it, kookplaat, afzuigkap,
werkblad en spoelbak
ROMANTISCHE EIKEN
LANDHUISSTIJL KEUKEN
In fraaie hoekopsteUing.
Kompleet met prachtige schouw, oven,
koelkast, kookplaat, afzuigkap,
spoelbak, kraan en licht- en
- kranslijsten.
•an niet: met koelkast,
netron, gaskookolaat,
vaatwasser, licht-en
werkblad en spoelbak.
wuy maar. -
Rechtvaart 8, Kaatsheuvel, Telefoon: 04167-72677. Vrijdag koopavond. Volg de borden.
Een tafereel uit de 1 le eeuw. Plassen in de kamer is heel normaal.
REPRO'S WIM KOOYMAN
