>RST
Clarissen:
rustpunt in
jachtige tijd
Protestantse leraar sterker geloofopvoedend dan katholieke
Mannen spelen de
baas over zusters
verhuizen
tomwagon.
;n.
Clara koos voor
een leven in
armoede en
relativeerde
daarmee het
bezit van
aardse goederen
Lutheranen rakelen discussie
'rechtvaardige oorlog' op
GEESTELIJK LEVEN
DONDERDAG 1 JULI 1993
11,30
'7,50
0,00
6.40
180
5,00 a
2,40
39,70
2,10
5,30
79,40»»
13,00
1,70
16.80
19,10
30,70
1,50
7,50
0,50
3,60
27,90
3,00
5,60
58,30
52,20
56,70
54,50
63,20
57,30
cons.edison
digit equipm
dupont nemours
eastman kodak
exxon corp
ford motor
gen. electric
gen motors
goodyear
hewlett-pack.
int bus mach.
int tel.tel.
kim airlines
mcdonnell
merck co.
mobil oil
penn central
philips
primerica
royal dutch
sears roebuck
sfe-south pac
texaco inc.
united techn.
westinghouse
whitman corp
woolworth
Goud
onbewerkt 22,7!
bewerkt
Zilver
onbewerkt
bewerkt
35% 35%
41% 41
47% 47
50 50%
65% 66%
51% 52%
95% 95%
44 44%
42% 42%
82 81%
49% 49%
84% 85'/,
13% 13H
73 74%
36% 35%
75% 74%
33% 32
15% 75%
52% 52
93% 92%
54 54
17% 18%
63% 63%
54% 54
14 15
13% W
27% 27
9-23,380 pen-1
24,980 pi B
24O-310perij|
350 pert)!
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
a laten
b bieden
c ex claim
e gedaan/bieden
d ex dividend
f gedaan/laten
g bieden en ex dividend
h laten en dividend
k gedaan en laten ex dividend
I gedaan en bieden ex dividend
55,00
202
1,60
1,80
52,50
312
6,30
6,30
85,00
201
3,30
3,40
100,00
305
2,70
2,40
190,00
199
2,20
1,80
300,00
205
24,50
24,50
320,00
515
6,00
6,60
325,00
250
3,00
3,40
330,00
221
1,40
1,30
320,00
1003
9,50 a
9,80 a
325,00
298
6,10
6,50
305,00
200
22,00 a
21,50
335,00
200
3,50 a
3,50
310,00
765
0,40
0,40
320,00
642
2,00
1,60
305,00
295
1,40 a
1,00
310,00
341
1,50
1,40
315,00
508
2,50 b
2,20
320,00
1223
4,20
3,50
17,50
412
1,50
1.70
30,00
535
4,70
4,80
32,50
348
4,70
5,10
30,00
230
2,40
2,90 b
32,50
607
0,50
1,00
32,50
382
1,80
2,30
32,50
269
1,40
1,50
175,00
316
5,60
5,90
25,00
488
4,30
5,10
27,50
658
1,90
2,60
30,00
795
0,30
0,70
25,00
259
5,00
5,60
27,50
897
2,90
3,60
30,00
2333
1,50
1,90
27,50
561
3,80
4,20
30,00
287
2,20
2,70
32,50
409
1,20
1,60
45,00
976
0,50
0,50
20,00
459
11,50
12,20
25,00
298
8,80
9,50
35,00
707
3,90
4,10
22,50
368
11,00
11,50
30,00
1124
7,00
7,30
30,00
193
1,00
0,70
30,00
489
1,80
1,50
30,00
345
2,20
1,90
32,50
400
3,80
3,20
25,00
210
2,80
2,50
30,00
211
4,80
4,30
200,00
224
1,20
1,10
95,00
200
3,30
4,10
onder architectuur gebouwde
En doen wij u een bijzonder
dellijk doet besluiten om te
ante Camry Customwagon.
712000
12-28200
30-38555
30-32050
Ljjmegen (anp) - Leerkrach
ten op protestants-christelij-
L basisscholen vinden gods
dienstonderwijs belangrijker
Idan leerkrachten op rooms-
Ltholieke basisscholen. Tot
Le conclusie komt de psy-
loog drs. H.J. Zondag, die
ocuj de Katholieke Universi-
|tfjt in Nijmegen is gepromo-
■veerd op een onderzoek naar
Ije levensbeschouwing van
[onderwijsgevenden op con
fessionele basisscholen. De
titel van zijn proefschrift
luidt: 'Een Taak met Ruimte.'
Vrijwel alle onderwijsgevenden
op confessionele scholen noemen
zichzelf gelovig. Rooms-katho-
lieken kijken vrijzinniger tegen
hun geloof aan dan protestanten,
die traditioneler blijken te zijn.
Protestants-christelijke leer
krachten vinden hun levensbe
schouwing in relatie tot hun ma-
hoor ANP-redacteur Henk van 't Klooster
I Babberich - Het valt directeur Ids Jorna van de Francis
caanse Samenwerking elke keer weer op, als hij in een
[clarissenklooster is. Het leven is er langzamer dan in de
■jachtige wereld eromheen. De Clarissen zijn „zorgvuldi
ger, langzamer, aandachtiger" dan anderen, met wie hij
[in contact komt als directeur van het samenwerkings-
Iverband van ordes, congregaties en groepen die zich
■door de H. Franciscus en de H. Clara laten inspireren.
■De 160 Clarissen in Nederland
[maken zich op voor het Clara-
[jaar, dat op 8 augustus wordt
I geopend met een door de KRO-
[televisie rechtstreeks uitgezon-
Iden eucharistieviering vanuit het
fklooster in het Brabantse stadje
gen, het oudste clarissen
klooster in Nederland.
|De zusters herdenken dat Clara
jaar geleden in Assisi werd
Igeboren. Evenals Franciscus was
[zij van rijke afkomst. In de nacht
[van 19 maart 1212 ontvluchtte
[zij haar ouderlijk huis om als
|volgelinge van St. Franciscus te
n leven. Zij stichtte het
|klooster San Damiano in Assisi,
[waar zij tot haar dood in 1253
[leefde. Er zijn nu ongeveer
118.000 clarissen, die in 780
[kloosters wonen.
[Stripboekje
[De komende tijd zullen de Cla
rissen onder meer een stripboek-
I je uitgeven over het leven van
J Clara. Er zijn twee catechese-
[projecten ontwikkeld en er ver-
schijnt een Nederlandse verta-
l van een biografie van Clara.
|De franciscaanse muziekgroep
l'Pipelare' voert een meditatief
[muziekspel over Clara op. Ver
ifier komt er een mobiele ten
toonstelling, die aan kerken en
I instellingen wordt uitgeleend.
De kloosters presenteren hun ei-
[gen activiteiten. Zo houdt het
[klooster 'De Bron' in Nijmegen
I dit najaar een aantal bezinnings-
bijeenkomsten, waarin de ge-
schriften van Clara centraal
[staan. De belangstelling daar-
voor is groot, heeft zuster Maria
[van 'De Bron' al gemerkt. Zij
twijfelt er niet aan dat Clara ook
[voor mensen van deze tijd een
inspiratiebron kan zijn. Clara
r koos voor een leven in armoede
f en relativeerde daarmee het be-
I zit van aardse goederen. Zij laat
.zien waar het werkelijk in het
[leven om gaat.
[Zusterschap
j' Zuster Margreet van het klooster
in Megen meent, dat mensen van
f nu van Clara vooral kunnen le-
i ten hoe belangrijk het is „dat de
I Heer in het leven centraal staat
I.en dat men God zoekt". Ook
Clara's keuze voor het delen van
j haar leven met andere vrouwen
I en haar nadruk op 'zusterschap',
6e gezamenlijke verantwoorde-
hjkheid van de zusters voor het
leven in hun klooster, kunnen de
wensen van nu inspireren.
Aan veel mensen hoeft de bete
kenis van Clara niet te worden
I uitgelegd. Zij hebben de weg
naar een Clarissenklooster al-
lang gevonden. De kloosters in
nier van onderwijs geven be
langrijker dan hun katholieke
collega's.
Op protestantse basisscholen
wordt meer gebeden en meer
over God gepraat dan op katho
lieke basisscholen, stelt Zondag.
Volgens de promovendus komt
dat doordat protestantse leer
krachten meer geloofsbevorde-
rend bezig zijn. Katholieke on
derwijzers willen de kinderen
wel leren dat er „meer is tussen
hemel en aarde", maar proberen
niet op te voeden tot een gods
dienstige levensbeschouwing.
Zondag stelt dat onderwijsge
venden op protestants-christelij
ke basisscholen nauwelijks con
flicten over het godsdienstonder
wijs hebben met hun bestuur. Ze
weten vrij exact wat van hen
verwacht wordt en houden daar
rekening mee. Katholieke onder
wijsgevenden hebben vaak grote
conflicten met de bisschop, die
het uiteindelijke „bevoegde ge
zag" van katholieke scholen uit
maakt. „De missionaire strategie
van het episcopaat heeft gefaald,
nu blijkt dat de meeste katho
lieke leerkrachten zich van de
bisschop distantiëren," conclu
deert Zondag.
Vanuit het conflict met de bis
schop verklaart Zondag de eigen
invulling van het godsdienston
derwijs op katholieke basisscho
len. „De onderwijsgevenden wil
len hun zeggenschap niet uit
handen geven aan de bisschop.
Door hun eigen conflict hebben
leerkrachten weinig zin geloofs-
bevorderend met de kinderen om
te gaan."
Uit het onderzoek van Zondag is
gebleken dat ouders een te klei
ne rol spelen in het vaststellen
van de manier waarop godsdien
stonderwijs wordt gegeven. De
meeste onderwijsgevenden op
confessionele scholen wisten ab
soluut niet hoe ouders tegen
godsdienstonderwijs aankijken.
Inspraak van ouders, bijvoor
beeld via de medezeggenschaps
raad, is „uiterst slecht geregeld".
„Omdat de ouders in de eerste
plaats voor de leerlingen verant
woordelijk zijn is het noodzake
lijk dat onderwijsgevenden hun
kennis over de opvattingen van
de ouders vergroten. In een mo
derne samenleving hoort consen
sus over godsdienstonderwijs ge
formuleerd te worden door de
direct betrokkenen: de ouders.
Het kan niet zo zijn dat de
persoonlijke opvattingen van de
leerkracht het oriëntatiepunt
zijn voor het meer of minder
geloofsbevorderend lesgeven,"
waarschuwt de Nijmeegse pro
movendus besturen van confes
sionele basisscholen.
Megen, Nijmegen en Babberich
hebben altijd wel gasten. De
meeste gasten in Nijmegen zijn
protestant of buitenkerkelijk. De
protestanten hebben ontdekt dat
de Reformatie de waarde van het
kloosterleven ten onrechte heeft
veronachtzaamd.
Protestanten
Maria verwijst ook naar het ini
tiatief van de predikante A. van
der Pers om de mogelijkheden
voor de oprichting van een pro
testants beschouwend vrouwen
klooster te onderzoeken. Boven
dien staan protestanten onbe-
vangener tegenover het klooster
leven dan katholieken, is de er
varing van de zusters.
In Megen melden zich opvallend
veel jongeren die op zoek zijn
naar de zin van het leven, aldus
de zusters Margreet en Berna-
dette. Meestal gaat het om indi
viduen, maar jaarlijks wordt ook
de 'Heilige Club' uit Delft wel
kom geheten, ouders van mid
delbare scholieren die in Megen
waren geweest. Toen hun kind
enthousiast terugkeerde, wilden
zij ook wel eens de sfeer bij de
Clarissen proeven. De club komt
sindsdien jaarlijks naar het stad
je om over het geloof te praten.
Gasten worden niet zomaar tot
het klooster toegelaten. Mensen
die er vakantie willen houden of
met psychische problemen kam
pen, dienen elders hun heil te
zoeken. Van de gasten wordt
verwacht dat zij het leefritme
van de zusters zoveel mogelijk
overnemen. De zusters leggen
een zwaar accent op gebed en
meditatie. Er wordt zwijgend ge
werkt en gegeten. Alleen de
ANP-nieuwslezer(es) mag de
stilte verstoren, want de zusters
willen wel graag van het wereld
gebeuren op de hoogte blijven.
Toen de zusters Maria, Magdale-
na, Bernadette en Margreet in
traden, waren de Clarissenkloos
ters nog echte slotkloosters. Er
stond 'slot' op de deuren, er
waren tralies tussen de gebeds
ruimte van de kloosterlingen en
de kapel voor de 'gewone' men-
Het leven is er langzamer
sen en mannen mochten het
klooster niet in. De zusters kwa
men nooit buiten het klooster,
behalve als zij als buitenzuster
belast waren met het contact
met de wereld buiten het kloos
ter.
Slot
In de jaren '60 werd dit alles
langzamerhand afgeschaft. Hoe
wel zij het er allen mee eens
waren, heeft geen van de zusters
er spijt van dat zij de tijd van
het slotklooster nog hebben mee
gemaakt. Het slot bood gebor
genheid, zegt Margreet. Zuster
Magdalena uit Babberich heeft
achter het slot het grote belang
van meditatie ontdekt.
De buitenwacht dacht dat de
zusters naar contact met de bui
tenwereld smachtten. Een der
zusters vertelt hoe omstanders
zeiden „Wat zullen die blij zijn
dat ze eens buiten kunnen ko
men", toen Clarissen bij een
brand in paniek hun klooster
ontvluchtten.
In maart 1990 werd in het Bra
bantse dorp Elshout een klooster
geopend van Clarissen die de
tralies en het slot hebben ge
handhaafd. De overige Clarissen
in Nederland hebben niet veel
contact met deze ordegenotes,
die op twee na uit de Verenigde
Staten afkomstig zijn. Maar ze
hebben er geen moeite mee dat
de zusters in Elshout voor een
andere levenswijze kiezen.
Vergrijzing
Sommige bisschoppen en het Va-
ticaan lijken een terugkeer naar
de oude tijd als een oplossing
voor de vergrijzing in de kloos
ters te beschouwen, maar het
klooster in Elshout oefent maar
weinig aantrekkingskracht op de
Nederlanders uit, weet Maria.
Zoals in elke religieuze orde in
Nederland wordt de gemiddelde
FOTO ANP
leeftijd van de clarissen steeds
hoger. Alleen de kloosters in Me
gen en Nijmegen (resp. 26 en 18
zusters) hebben een redelijk nor
male leeftijdsverdeling. In Me
gen zijn drie zusters in opleiding
en in Nijmegen één. De meeste
vrouwen treden in, als ze rond
25 jaar zijn. Vrouwen ouder dan
veertig jaar worden in de regel
niet meer tot de opleiding toege
laten. Niet alleen zou de leef-
Ilanz (Kipa) - „Religieuze vrouwen worden, afhankelijk
van wat de hiërarchie het beste uitkomt, de ene keer tot
de geestelijken en de andere keer tot de leken gerekend.
Men kan ons naar behoefte indelen, afhankelijk van welk
potentieel versterkt moet worden." Dat zei de dominica
nes Raphaela Gasser tijdens een lezing op de jaarvergade
ring van de Vereniging van Zwitserse oversten in Ilanz.
Met het thema 'Vrouw - orde - kerk' wilde de studiebijeenkomst
ertoe bijdragen dat broederlijk samenleven van vrouwelijke en
mannelijke religieuzen in dezelfde orde een einde maakt aan
ondergeschiktheid van de ene groep aan de andere.
Mannen bepalen niet alleen de „positie" van vrouwelijke
religieuzen, ze hebben ook concreet zeggenschap over hun leven.
Zelfs een eigen overste kan alleen worden gekozen onder
voorzitterschap van een bisschop of een andere man. „Dat is
voor ons het meest vernederend", zei zuster Raphaela. Ze wees
erop dat in veel vrouwengemeenschappen de regels tot in details
door mannen van de Curie zijn vastgesteld.
Regels
Al in de dertiende eeuw zijn de regels vastgesteld, waarbij
wouwenkloosters op slot gingen, zo zei zuster Zoe Maria
Isenring uit Ingenbohl. Het klooster werd toen een gevangenis.
Ter illustratie citeerde ze: „De wouw heeft een zwakke natuur
en heeft behoefte aan bijzondere bescherming. De wouw is een
gevaar voor de man. Daarom moet ze opgesloten worden."
Veel vrouwelijke religieuzen zijn zich er tegenwoordig van
bewust dat ze gediscrimineerd worden. Op de studiebijeenkomst
bleek dat in vele gemeenschappen de zusters hun eigen spiritua
liteit verzorgen, in plaats van de zorg daarvoor aan een
geestelijk leidsman over te laten.
Veel ordes kennen wouwelijke en mannelijke gemeenschappen,
zoals de franciscaanse en de dominicaanse beweging. Op vele
plaatsen leven zij broederlijk samen. Zuster Rafaela zag daarin
„een profetisch teken voor een bevrijdende vernieuwing in de
verhoudingen tussen man en vrouw in kerk en samenleving."
Kristiansand (epd-anp) - De lutherse kerkleider dr. Gunnai
Staalsett heeft onlangs de discussie over de 'rechtvaardige
oorlog' nieuw leven ingeblazen. Hij sprak zich niet alleen uit
voor een militaire interventie in Bosnië-Hercegovina, maai
pleitte ook voor een 'rechtvaardige oorlog' tegen barbarij en
volkerenmoord.
tijdsverdeling er nog verder door
verslechteren, maar ook hebben
zulke vrouwen al zoveel levens
ervaring, dat een omschakeling
naar een beschouwend leven te
groot is, zegt Maria.
E» wordt zwijgend gewerkt, wol keren van schapen uit eigen stal
en bessenstruiken in de moestuin afschermen tegen vogels
foto anp
Dat secretaris Staalsett tijdens
de bestuursvergadering van de
Lutherse Wereldfederatie (LWF)
in het Noorse Kristiansand deze
oproep deed, wekte verbazing.
In 1987 stelde hij de (lutherse)
kerken voor de leer van de recht
vaardige oorlog definitief af te
zweren.
Twee jaar geleden zette de LWF
een studieprogramma op over
het thema rechtvaardige oorlog.
Dit zou uiteindelijk tot een wij
ziging van de lutherse belijdenis
moeten leiden. In artikel 16 van
de Confessio Augustana staat:
'Christenen mogen handel drij
ven, rechtspraak plegen en ook
rechtvaardige oorlogen voeren'.
Augustinus
De leer van de rechtvaardige
oorlog is in de vierde eeuw opge
steld door kerkvader Augusti
nus. Oorlog is alleen toegestaan
als deze door het wettig gezag is
uitgeroepen en als er een 'goede
intentie' achter zit. Andere voor
waarden zijn dat er een goed
resultaat van verwacht kan wor
den, dat alle diplomatieke mid
delen uitgeput zijn en dat de
oorlog niet het karakter van pu
re vergelding heeft. De oorlog
mag niet buitensporig zijn en
moet binnen zekere proporties
blijven.
Afgezien van de 'historische vre-
deskerken', zoals de doopsgezin
den, begonnen de meeste kerken
pas aan de leer van de recht
vaardige oorlog te twijfelen, na
dat de atoombom boven Hiroshi
ma en Nagasaki was afgewor
pen. Bij de oprichting in 1948 te
Amsterdam sprak de Wereldraad
van Kerken uit dat „er naar de
wil van God geen oorlog mag
zijn,"
Kernwapens
Tijdens de kernwapendiscussie
in de jaren '80 wilden de christe
nen in de toenmalige DDR „om
wille van de geloofwaardigheid
van de kerken" dat het omstre
den artikel werd gewijzigd. Op
oecumenische bijeenkomsten en
Kirchentagen werd gepleit voor
de afschaffing van het instituut
oorlog.
Tijdens de Golfoorlog dook de
leer van de rechtvaardige oorlog
weer op toen president Bush bij
de overwegend christelijke be
volking van Amerika steun voor
de 'bevrijding van Koeweit'
zocht.
Steun kreeg hij niet van paus
Johannes Paulus II die na het
uitbreken van de oorlog „met
kracht erop wees dat oorlog geen
geschikt middel is om conflicten
tussen naties op te lossen. Dat is
het nooit geweest en dat zal het
nooit zijn." Maar de paus maak
te duidelijk dat hij geen pacifist
was. „Wij willen geen vrede tot
elke prijs."
Veroordeeld
De algemene vergadering van de
Wereldraad van Kerken die tij
dens de Golfoorlog in de Austra
lische hoofdstad Canberra
plaatsvond, hield zich uitvoerig
met het oorlogsvraagstuk bezig.
Op de slotdag werd eerst de
theologische en militaire recht
vaardiging van militair geweld
veroordeeld, maar deze uit
spraak werd enkele uren later
herroepen.
Het aanvankelijk aangenomen
voorstel was afkomstig van de
Duitse theoloog dr. Konrad Rai
ser, die vorig jaar tot secretaris
generaal werd benoemd. Door
dit besluit zouden de lidkerken
van de Wereldraad zich afkeren
van de ethische rechtvaardiging
van de oorlog in de richting van
een rechtvaardige vrede. In te
genstelling tot de Wereldbond
van Hervormde en Gereformeer
de Kerken (WARC) en de LWF
heeft de Wereldraad zich dit jaar
uitgesproken tegen militair in
grijpen in Bosnië-Hercegovina.
Twijfel
Die oorlog in het voormalige
Joegoslavië heeft binnen de ker
ken de twijfel over het pacifisme
weer aangewakkerd, ook in de
kerkelijke vredesbeweging.
Mient Jan Faber van het Inter
kerkelijk Vredesberaad, dat ove
rigens nooit volstrekt geweldloos
is geweest, is voor beperkt mili
tair geweld in de strijd tussen de
Serviërs, Kroaten en Bosnische
moslims. Ook de vorige voorzit
ter van het IKV, Ien van den
Heuvel, die zich altijd als princi
pieel pacifiste heeft beschouwd,
zei kortgeleden dat militaire
steun aan de Bosniërs geoorloofd
is.
De kerken kunnen de ethische
vragen over rechtvaardiging van
militair ingrijpen niet ontlopen,
zei Staalsett in Kristiansand.
Voor Bosnië gaf hij meteen het
antwoord erbij. Luther heeft bij
de uitleg van het vijfde gebod
(gij zult niet doden) gezegd:
„Wie achteloos aan een sterven
de voorbijloopt maar wel de
middelen heeft hem te helpen,
die doodt hem."
